Wybierz datę

Trasa wycieczki
Szlakiem historii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie
JAK POWSTAŁ UNIWERSYTET JAGIELLOŃSKI
W południowo zachodnim kwartale dawnego Krakowa, który dziś wyznaczają ulice
św. Anny, Jagiellońska i przyległy, do nich odcinek Plant, od 600 prawie lat znajduje
się siedziba jednego z najstarszych w świecie uniwersytetów — Uniwersytetu
Jagiellońskiego. Założycielem krakowskiej uczelni był król Kazimierz Wielki. W
akcie erekcyjnym z dnia 12 maja 1364 r. wyraził król życzenie, by studium powołane
przez niego stało się „Nauk Przemożnych Perłą".
Uniwersytet zwany wówczas Akademią Krakowską posiadał trzy wydziały — sztuk
wyzwolonych, medycyny i prawa. Ustrój uczelni oparty był na wzorach
uniwersytetów włoskich w Padwie i Bolonii, z tą jednak różnicą, że krakowska
uczelnia była uczelnią królewską, a więc państwową. Pierwsza siedziba uniwersytetu
znajdowała się prawdopodobnie na Wawelu. Intencją Kazimierza Wielkiego było
wybudowanie odpowiedniej do potrzeb Akademii siedziby w założonym przez siebie
na drugim brzegu Wisły mieście Kazimierzu. Nagła śmierć króla nie pozwoliła na
pełną realizację tych planów, a równocześnie zdecydowała o ostatecznej lokalizacji
uniwersytetu. W 1384 r. na tron polski wstąpiła cioteczna wnuczka Kazimierza,
czternastoletnia królewna węgierska Jadwiga (Andegaweńska). Jej właśnie uczelnia
krakowska zawdzięcza swoje odrodzenie i rozkwit. Zgodnie z testamentem Jadwigi
(zmarła w 1399 r.) małżonek jej król Władysław Jagiełło reaktywował w 1400 r.
uniwersytet i z kwot uzyskanych ze sprzedaży klejnotów królowej Jadwigi polecił
zakupić budynki stanowiące najstarszą część Collegium Maius, zabezpieczył również
potrzeby materialne uczelni. Nie mniejszą opieką otaczały uniwersytet następne
pokolenia Jagiellonów, stąd też tradycja nazywania uczelni jako „Jagiellońskiej" liczy
kilkaset lat.
Szybki rozwój uczelni i jej wysoki poziom przyciągały studentów nie tylko z kraju.
Konieczna była dalsza rozbudowa fundacji jagiellońskiej. W XV—XVI wieku rozbudowuje się Collegium Maius, buduje bibliotekę zwaną „Libraria", powstają bursy
studenckie. Stopniowo budynki uniwersyteckie wychodzą poza pierwotny obszar
przy ul. św. Anny i Jagiellońskiej — na ulicę Bracką, Gołębią, Grodzką (Collegium
Iurdicum), wiek XVIII pozostawia po sobie klasycystyczne Collegium Physicum,
zwane dziś Kołłątajowskim, ostatecznie zaś dzieło rozbudowy uczelni na tym
obszarze zamykają neogotyckie gmachy Collegium Novum i Collegium Physicum im.
A. Witkowskiego. Do zespołu uniwersyteckiego należą ponadto Collegium
Nowodworskiego oraz kościół św. Anny.
W średniowieczu – było siedem sztuk
wyzwolonych – była to podstawa
wykształcenia człowieka, dzisiaj byłaby to
podstawa programowa na uczelniach. W
jej skład wchodziły: gramatyka, dialektyka
oraz retoryka (Trivium) oraz arytmetyka,
geometria, muzyka i astronomia
(Quadrivium).
Królowa Jadwiga Andegaweńska była
postacią wyjątkową w historii Polski – to
pierwsza kobieta, która była koronowana
na KRÓLA Polski (1384 r.). Była osobą
bardzo religijną , zmarła wkrótce po
porodzie w 1399 roku. Jej ślub z
Władysławem Jagiełło rozpoczął rządy
nowej dynastii – Jagiellonów. Jadwiga
została uznana święta w 1997 roku. To
dzięki jej testamentowi uniwersytet w
Krakowie rozpoczął prawdziwą
działalność.
Bursa – miejsce zamieszkania
średniowiecznych studentów, taki
ówczesny akademik
OPIS TRASY:
COLLEGIUM MAIUS (nr 1) — narożnik ul. św. Anny i Jagiellońskiej (zabytek klasy
„0"). Gmach Collegium Maius, stanowiący dziś zwartą całość, powstawał stopniowo
w ciągu XV wieku w miarę wykupywania przez uniwersytet prywatnych kamienic i
ich przebudowy zgodnie z potrzebami uczelni. Najstarszą częścią Collegium jest
narożny dom - z XIV w. z zachowanym częściowo pierwotnym układem z dzikiego
kamienia. Dom ten, należący do rodu Pęcherzów, został w 1400 r. zakupiony przez
króla Władysława Jagiełłę, a następnie przekazany na własność Uniwersytetowi. Na
I piętrze budynku znajduje się aula Jagiellońska — jest to dawna sala domu
Pęcherzów. Budynek wieńczy charakterystyczny, gotycki szczyt ozdobiony tzw.
kwiatonami. Interesującym szczegółem są ciężkie łańcuchy przytwierdzone do
skarpy wspierającej mur, którymi zamykano w dawnych wiekach ulice. W 1417 r.
zakupiono dwa dalsze domy i stopniowo cały przyległy obszar dawnej dzielnicy
żydowskiej. Z XV w. pochodzi również część budynku, w którym znajduje się tzw.
Stuba Communis czyli Izba Wspólna, służąca jako jadalnia i sala zebrań profesorów.
Do Izby Wspólnej przylega gotycki wykusz, w którym było miejsce dla lektora
czytającego na głos księgi w czasie zebrań i posiłków.
Dziedziniec Collegium Maius wzorowany na włoskich dziedzińcach pałacowych
pochodzi z przełomu XV—XVI w. Widoczne tutaj połączenie cech architektury
włoskiej i późnego gotyku. Na środku dziedzińca zrekonstruowana studnia z herbami Polski, Krakowa, królowej Jadwigi i Jagiełły.
1
Collegium Maius jest przykładem XVwiecznej architektury gotyckiej (z
ozdobnym wykuszem od strony ulicy
Jagiellońskiej i arkadami od strony
dziedzińca). Jest najstarszym gotyckim
gmachem Uniwersytetu.
Według legendy, w Sali Alchemicznej w
XVI w. studiowali czarnoksiężnicy Twardowski i Faust. Natomiast naprawdę
kształcił się w sąsiedniej sali - Lektorium
Galena - Mikołaj Kopernik. W Bibliotece
Jagiellońskiej znajduje się dowód
potwierdzający ten fakt. W księdze
wpisów z 1491 roku, zapisano: Nicolaus
Trasa wycieczki
Szlakiem historii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie
Na parterze Collegium mieściły się sale wykładowe (lektoria), w niektórych
zachowały się malowidła ścienne ilustrujące problemy trygonometrii, architektury i
inne — były to ówczesne pomoce naukowe.
Na pierwsze piętro prowadzą schody profesorskie, tutaj na ganku I p. widoczne
po lewej stronie wejście do Auli, której budowę zakończono w 1507 roku. W auli
nadal odbywają się uroczystości uniwersyteckie. Bogato złocony, późnogotycki
portal zwany „porta aurea" (złota brama) prowadzi do sali bibliotecznej,
mieszczącej się w tzw. Librarii. Budynek zbudowano w latach 1515—1519 z
przeznaczeniem na bibliotekę uniwersytecką. Zadbano przy tym o odpowiednie dla
biblioteki warunki, przede wszystkim o właściwe oświetlenie. W Librarii mieści się
obecnie sala posiedzeń senatu Uniwersytetu, zbiory biblioteczne przeniesione
zostały do zbudowanej w 1939 r. Biblioteki Jagiellońskiej, zwanej popularnie
„Jagiellonką".
Wśród wielu detali zdobiących wnętrze dziedzińca warto zwrócić uwagę na
tablicę erekcyjną bursy Jeruzalem ufundowanej w 1456 r. przez kardynała Z.
Oleśnickiego oraz na herb Uniwersytetu — dwa skrzyżowane berła a ponad nimi
korona, oznaczająca niezależność uczelni od wszelkich innych władz poza
królewską.
Collegium Maius mieści zbiory Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz
Instytut Historii Sztuki.
o
o
o
COLLEGIUM MINUS — na narożniku ul. Jagiellońskiej 1 Gołębiej,
było niższe rangą od Collegium Maius, służyło fakultetom filozofii i
matematyki.
COLLEGIUM KOŁŁĄTAJOWSKIE — ul. św. Anny 6 — pochodzi z
okresu Oświecenia, w stylu klasycystycznym. Tablica na budynku
przypomina o pierwszym na świecie skropleniu tlenu i azotu,
dokonanym przez profesorów uniwersytetu krakowskiego — K.
Olszewskiego i Z. Wróblewskiego (1883 r.).
COLLEGIUM NOWODWORSKIEGO — ul. św. Anny 12 — powstało
w XVII w. z fundacji Bartłomieja Nowodworskiego, który w 1619 r.
przeznaczył ze swojego majątku znaczną kwotę na utrzymanie
pierwszej w Polsce szkoły średniej otwartej w 1588 r. Szkoła ta
zwana „Classes" była prowadzona przez uniwersytet, do roku
1643 nie posiadała własnego budynku, mimo to w czterech
klasach uczyło się ponad 1 000 uczniów. Budynek przy ul. św.
Anny wzniesiono w latach 1639—1643, Wychowankami tej szkoły
byli bracia Marek i Jan Sobieski, Wojciech Bogusławski, generał
Józef Bem, Stanisław Wyspiański i wielu innych zasłużonych dla
kraju. Obecnie budynek jest siedzibą władz Akademii Medycznej,
szkoła im. B. Nowodworskiego ma siedzibę przy pl. Na Groblach.
KOŚCIÓŁ ŚW. ANNY (nr. 2)
Kościół św. Anny — (zabytek klasy „0") wzniesiony na przełomie XVII—XVIII w.
jako trzeci kościół na tym samym miejscu. Pierwszy kościół pod tym samym
wezwaniem powstał w XIV w., w XV Jagiełło oddał patronat nad kościołem
uniwersytetowi, równocześnie dochody kościoła zabezpieczały potrzeby materialne
mniej zamożnych profesorów. Przy kościele działała szkoła parafialna
(podstawowa) św. Anny, związane z nim było również Collegium Nowodworskiego.
Budowniczym barokowego kościoła był Tylman z Gameren, dekorację stiukową
wykonał Baltazar Fontana, polichromię Karol Dankwart. W ołtarzu głównym obraz
malowany przez J. Siemiginowskiego, w prawej nawie grobowiec profesora
uniwersytetu — św. Jana Kantego. Kościół związany od XV wieku z uniwersytetem
służył nie tylko celom religijnym, był również salą zebrań akademickich i miejscem
uroczystości. W podziemiach chowano zasłużonych profesorów. Kościół św. Anny
jest jednym z najpiękniejszych zabytków barokowych w Polsce.
2
W zbiorach muzeum UJ znajduje się globus
z XVI wieku na, którym po raz pierwszy w
historii zaznaczona została na Ameryka,
Na jednej ze ścian dziedzińca Collegium
Maius wisi zegar słoneczny, czwarty z kolei.
Pojawił się tu 1 października 1999 roku. O
godz. 11 i 13 uruchamia się mechanizm i
"maszeruje" pochód znaczących dla
Uniwersytetu postaci. Idą m.in. królowa
Jadwiga, Stanisław ze Skalbmierza, Hugo
Kołłątaj. poruszają się oczywiście w rytm
pieśni uniwersyteckiej - Gaudeamus Igitur
Obecnie Collegium Nowodworskiego to I
L.O. w Krakowie, mieści się przy pl. Na
Groblach.
Barok – epoka historyczna, związana
głównie ze sztuką obejmująca głównie XVII
wiek. Cechy charakterystyczne to
bogactwo form (złoto), dynamizm,
kontrasty, monumentalność. Barok to
epoka mocno związana z kościołem
katolickim i religijnością. Barok narodził się
we Włoszech, podobnie jak wcześniejszy
renesans.
Trasa wycieczki
Szlakiem historii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie
COLLEGIUM NOVUM (nr. 3)
Budynek przy ul. Gołębiej 24 — neogotycki gmach wzniesiony wg projektu Feliksa
Księżarskiego w latach 1883—1887 na miejscu burs studenckich — bursy filozofów i
bursy Jeruzalem. Wnętrze Collegium wzorowane na gotyku Collegium Maius.
Zastosowano w niej rozwiązania odwołujące się do architektury gotyckiego zamku w
Malborku - kryształowe sklepienia, wsparte na smukłych, granitowych kolumnach.
Budynek jest siedzibą władz uniwersyteckich. W gmachu tym w listopadzie 1939
roku zostali aresztowani profesorowie i pracownicy naukowi, wielu z nich zginęło w
obozie koncentracyjnym o czym przypomina tablica wewnątrz budynku.
o
Obok budynku Collegium Novum otwarto
odnowiony Ogród Profesorski (wejście od
ul. Jagiellońskiej) Można zobaczyć tam:
interaktywne modele pięciu przyrządów
naukowych. Każdy nawiązuje do innego
etapu rozwoju krakowskiej uczelni np.
zegar słoneczny oraz półkule magdeburskie
(na mapie symbol D) Idąc w kierunku ulicy J. Piłsudskiego warto podejść
po kapliczkę u wylotu ulicy Jagiellońskiej na Plantach to figura Matki
Bożej Łaskawej powstała w 1771 r. i znajdowała się nad bramą wejściową
cmentarza przy kościele Mariackim. Podczas likwidacji cmentarza w 1797,
rzeźbę zakupili na licytacji kapucyni i postawili ją u wylotu ul.
Kapucyńskiej na ul. Podwale. Na obecnym miejscu, u wylotu ul.
Jagiellońskiej na Planty, od 1941 roku.
Dalsza trasa wiedzie ulicą Piłsudskiego.
o
o
o
(na mapie symbol C) – budynek w remoncie pod numerem 10-12 to
pałac Czapskich. Rodzina ta posiadała bogate zbiory numizmatyczne
(monety i banknoty historyczne), które przekazała miastu. Planowane jest
otwarcie muzeum w 2013 roku.
(na mapie symbol B) - pomnik J. Piłsudskiego. Warto wspomnieć, że
ulica Retoryka to dawne koryto Rudawy, stąd też nazwa ulicy za
pomnikiem – Wenecja. Obok czerwony budynek Towarzystwa
Gimnastycznego „Sokół”, gdzie na ścianie można odnaleźć tabliczkę z
zaznaczonym poziomem wody podczas jednej z powodzi.
(na mapie symbol A) – na samym rogu ul. J. Piłsudskiego i Alej znajduje
się mały jednopiętrowy budynek z czerwone cegły – to rogatka miejska.
BIBLIOTEKA JAGIELLOŃSKA (nr. 4)
Obecny gmach został wybudowany tuż przed II wojną światową, w ostatnich latach
zostało dobudowane nowe skrzydło, gdzie również mieści się obecnie główne wejście
do biblioteki. Pierwotnie swoje miejsce miała biblioteka w budynku Collegium Maius.
W zbiorach popularnej „Jagiellonki” znajdują się rękopisy z XI wieku, rękopis tekstu
pieśni „Bogurodzica” z XIV wiek, dzieła Jana Długosza, pierwsze drukowane dzieła
Mikołaja Kopernika, wiele bezcennych książek, starodruków, map i rycin, a nawet
plakatów teatralnych (zbiory liczą ponad 4 mln sztuk)
3
Rogatka – mały budynek, parterowy albo
dwukondygnacyjny stawiany przy głównym
trakcie komunikacyjnym prowadzącym do
miasta. Był siedzibą miejskich władz
skarbowych, których zadaniem było
pobieranie opłat celnych i drogowych.