docEtap I - Dolina pałaców i ogrodów
download 
Reklamacja Transkrypt
Etap I - Dolina pałaców i ogrodów
SYSTEM INFORMACJI GEOGRAFICZNEJ DLA ZAŁOŻENIA PAŁACOWO – PARKOWEGO W BUKOWCU Etap I SYSTEM INFORMACJI GEOGRAFICZNEJ DLA ZAŁOŻENIA PAŁACOWO – PARKOWEGO W BUKOWCU Etap I opr. Krzysztof Korzeń Wrocław 2007 Wrocław 2007 1 SYSTEM INFORMACJI GEOGRAFICZNEJ DLA ZAŁOŻENIA PAŁACOWO – PARKOWEGO W BUKOWCU Etap I Spis treści: 1. Wprowadzenie str. 2 2. Historia powstania założenia pałacowo – parkowego w Bukowcu str. 4. 3. Charakterystyka stanu zachowania założenia pałacowo – parkowego oraz kierunki str. 6. jego rewitalizacji 4. Charakterystyka materiałów ikonograficzno – dokumentacyjnych użytych do str. 9 stworzenia systemu informacji geograficznej dla Bukowca.. 4.1. Ikonografia str. 9 4.2. Projekty archiwalne str. 10 4.3. Fotografie str. 10 4.4. Opracowania kartograficzne str. 10 4.5. Inwentaryzacje str. 11 4.6. Koncepcje i projekty budowlane str. 11 5. Założenia wstępne dla systemu informacji geograficznej dla zespołu pałacowo – str. 12 parkowego w Bukowcu – I etap 5.1. Zakres użytych materiałów kartograficznych str. 12 5.2. Zakres baz danych str. 13 5.3. Tworzenie baz danych str. 15 5.4. Udostępnienie i popularyzacja str. 15 6. Kierunki rozbudowy systemu informacji geograficznej dla założenia pałacowo – parkowego w Bukowcu. Wrocław 2007 2 str. 17 SYSTEM INFORMACJI GEOGRAFICZNEJ DLA ZAŁOŻENIA PAŁACOWO – PARKOWEGO W BUKOWCU Etap I 1. Wprowadzenie Niniejsza praca powstała na zakończenie podyplomowego studium współczesnych metod dokumentacji i promocji dziedzictwa kulturowego prowadzonego na Uniwersytecie Wrocławskiem w Instytucie Historii Sztuki. W pracy zaprezentowano możliwości zastosowania systemu informacji geograficznej dla obszarowego obiektu zabytkowego jakim jest założenie pałacowo – parkowe w Bukowcu. Współczesna opieka, zarządzanie i udostępnienie obiektów zabytkowych wymaga zastosowania nowych technik cyfrowych. Narzędziem takim, rozpowszechnionym już w innych dziedzinach działalności człowieka jest System Informacji Geograficznej (GIS - Geographical Information System). Pierwsze systemy informacji przestrzennej narodziły się w latach siedemdziesiątych ub. wieku. Gromadziły informacje o geometrycznych, opisowych i przyrodniczych aspektach terenu - informacje te służyły gospodarce przestrzennej i dotyczyły inwestycji, uzbrojenia, użytkowania gruntów oraz stosunków prawnych. Razem z rozwojem możliwości sprzętu komputerowego oraz technik informatycznych zaczęto system informacji geograficznej stosować w większym zakresie. Obecnie jest stosowany w każdej prawie dziedzinie przemysłu, rolnictwie, usługach i administracji państwowej. GIS wykorzystują także geolodzy, geodeci, geografowie, przyrodnicy i hydrolodzy. Firmy wykonujące usługi dla biznesu również wykorzystują dane przestrzenne dotyczące populacji, gęstości zaludnienia czy stopnia majętności m.in. do wyznaczania miejsc o najlepszej lokalizacji obiektów przemysłowych, teleinformatycznych, bankowych i użyteczności publicznej. Podobnie czynią urzędy administracyjne, wykorzystując GIS do korzystania z map sytuacyjnych, kartotek działek i użytkowania gruntów, a także do wyznaczania stref powodziowych lub innych stref zagrożenia Popularność GIS-u oraz jego szerokie zastosowanie i możliwości skłaniają środowiska konserwatorskie do wykorzystanie go w aktywnej opiece, zarządzaniu i udostępnieniu obiektów zabytkowych. Obecnie w Polsce znajduje głownie zastosowanie w prowadzeniu ewidencji i rejestru zabytków na terenie miast i gmin. Ułatwia to znacząco proces decyzyjny przy wydawaniu postanowień administracyjnych na danym obszarze. Nieliczne są doświadczenia związane z zastosowaniem GIS-u do wieloprzestrzennych obiektów zabytkowych jakim zespoły pałacowo – parkowe. Wydzierżawiony w 2006 roku przez Fundację Doliny Pałaców i Ogrodów Kotliny Jeleniogórskiej1 zespół pałacowo – parkowy w Bukowcu, którym zajęto się w niniejszej pracy, 1 Działania Fundacji na terenie folwarku w Bukowcu zakładają utworzenie Integracyjnego Centrum Edukacyjno – Szkoleniowego „Folwark Bukowiec”. Główną ideą działania Centrum jest stworzenie w Kotlinie Jeleniogórskiej miejsca dla prowadzenia spotkań, szkoleń, konferencji dla nisko i średnio budżetowych instytucji np. wyższych Wrocław 2007 3 SYSTEM INFORMACJI GEOGRAFICZNEJ DLA ZAŁOŻENIA PAŁACOWO – PARKOWEGO W BUKOWCU Etap I może stać się modelowym przykładem zastosowania tego narzędzia zarówno do administracji i gospodarowania liczącym ponad 120 ha parkiem zabytkowym. Różnorodność zagadnień związanych ze rewaloryzacją parku oraz licznych obiektów znajdujących na jego terenie daje szerokie możliwości zastosowania GIS-u. Przyczyni się również do działań popularyzatorskich związanych z udostępnieniem przez internet zasobów środowiska kulturowego Kotliny Jeleniogórskiej, jakim jest założenie w Bukowcu. Opracowanie to, może znaleźć swoją kontynuację w zarządzaniu planowanym do utworzenia Parkiem Kulturowym obejmującym kilkanaście zabytkowych zespołów pałacowo – parkowych w południowo – wschodnim krańcu Kotliny Jeleniogórskiej. Dodatkowo wprowadzanie GIS-u w początkowej fazie działań rewaloryzacyjnych w Bukowcu stworzy kompletną, wyczerpującą bazę danych dla administrowania odbudową poszczególnych obiektów co z pewnością ułatwi i usprawni proces inwestycyjny. Praca ta, rozpoczyna tworzenie sytemu informacji geograficznej dla Bukowca. Kontynuacją jej, zmierzająca do pełnego zastosowania możliwości GIS-u wraz z rozbudową bazy danych, aktualizacją oraz wyborem odpowiedniego oprogramowania zajmie się Fundacja Doliny Pałaców i Ogrodów. Etap pierwszy, opisany w niniejszej pracy, obejmuje zaprezentowanie możliwości udostępnienia informacji o zachowanych obiektach budowlanych na trenie założenia pałacowo – parkowego w Bukowcu wraz z zaprezentowaniem archiwalnych i współczesnych opracowań kartograficznych. Informacje o poszczególnych obiektach zaprezentowano w dołączonej do niniejszej pracy prezentacji multimedialnej w programie Microsoft PowerPoint . Zakres danych i ich wybór ujętych w zestawienia tabelaryczne dla poszczególnych obiektów został opisany w odrębnej pracy dyplomowej powstałej równolegle w ramach w/w studium podyplomowego. uczelni, szkół średnich, instytucji samorządowych, które organizują wielodniowe wyjazdy edukacyjne. W modelu docelowym działania Centrum istnieje możliwość powołania w Bukowcu szkoły konserwacji parków i ogrodów, jako instytucji samodzielnej bądź filii uczelni istniejącej. Wrocław 2007 4 SYSTEM INFORMACJI GEOGRAFICZNEJ DLA ZAŁOŻENIA PAŁACOWO – PARKOWEGO W BUKOWCU Etap I 2. Historia powstania założenia pałacowo – parkowego w Bukowcu Po wojnach śląskich i przejęciem w 1741 r. przez Prusy od Cesarstwa Habsburskiego Dolnego Śląska pojawiły się w gospodarce i kulturze w rejonie Karkonoszy i Kotliny Jeleniogórskiej nowe zjawiska, związane z rozbudową sieci pruskiej administracji na Śląsku, a także osiedlaniem się w Kotlinie Jeleniogórskiej wybitnych przedstawicieli pruskiej administracji i arystokracji, takich m.in. jak hrabiowie von Reden oraz von Gneisenau. Obaj byli ludźmi wykształconymi, znającymi nowe prądy myślowe oraz nowe tendencje w sztuce, czego m.in. przejawem stała się przebudowa zakupionych przez nich pałaców na nowe rezydencje w Bukowcu oraz w pobliskich Mysłakowicach, gdzie w następnych latach powstała rezydencja królów pruskich. Przyczynili się też oni do wprowadzenia wpływów berlińskiego neoklasycyzmu na te tereny. Pałac w Bukowcu, który nie zmienił swojego kształtu od II poł. XVI w. przebudowany został w latach 1790–1800 przez berlińskiego budowniczego Raabe’go przy wykorzystaniu rozwiązań charakterystycznych dla neoklasycyzmu palladiańskiego, natomiast główne wnętrze pałacowe utrzymano w stylu neoklasycyzmu antykizującego. Przy rezydencji w Bukowcu założony został romantyczny park krajobrazowy, reprezentujący różne formy ogrodu angielskiego, stworzony pod wpływem swoistego kultu natury, wykształconego na bazie przemyśleń filozofów, pisarzy i poetów XVIII stulecia, cechującego się emocjonalnym odbiorem przyrody, w czym szczególne znaczenie miały góry. W myśl tych idei park krajobrazowy stawał się naśladownictwem pierwotnego, naturalnego krajobrazu i musiał być przestrzennie powiązany z naturalnym otoczeniem. Możliwości stworzenia takich powiązań dawały dla parku w Bukowcu malownicze przedgórza Karkonoszy oraz Rudaw Janowickich. Powstało tu szczególne miejsce idylliczno-rustykalnego życia, letniego wypoczynku i bardzo ważny ośrodek towarzyskich spotkań, których formalną oprawą stały się i rezydencja, i towarzyszący jej park. Park ten stworzony w latach 1795–1815 według idei „ozdobnej farmy” objął pagórkowaty, wylesiony, dobrze nawodniony obszar z licznymi stawami, otaczający od północy, zachodu i południa tereny ówczesnej wsi. Ukształtowany został on według nowoczesnych tendencji w angielskiej sztuce ogrodowej, w ideowym nawiązaniu do ówczesnych przejawów życia duchowego Prus. Stworzony został na tej podstawie bogaty program zagospodarowania parku, wyrażający się przede wszystkim w obiektach jego parkowej architektury i nawiązujący do koncepcji niemieckiego ogrodu sentymentalnego. Na tle śląskich założeń ogrodowo-parkowych, ukształtowany w latach 1775–1800 park w Bukowcu był rozwiązaniem nowatorskim, inspirującym kolejne realizacje tego typu w okolicy, w tym parki w Karpnikach, a także w niedalekich Ciszycy i Staniszowie. Wrocław 2007 5 SYSTEM INFORMACJI GEOGRAFICZNEJ DLA ZAŁOŻENIA PAŁACOWO – PARKOWEGO W BUKOWCU Etap I Założenie w Bukowcu stanowi jeden z głównych elementów obecnego ukształtowania wschodniej części Kotliny Jeleniogórskiej, gdzie ma miejsce szczególne nagromadzenie tego typu wybitnych założeń stosunkowo na niewielkim obszarze. Założone w duchu romantyzmu parki w Bukowcu, Mysłakowicach, Karpnikach, Wojanowie i Łomnicy oraz założenia w ościennych gminach łączą się ze sobą ciągami widokowymi lub poprzez sieć dróg dojazdowych, ukształtowanych jako aleje. Nagromadzenie wybitnych przykładów sztuki ogrodowej oraz założeń rezydencjonalnych skłania lokalne władzę samorządowe do objęcia terenu wschodniej części Kotliny Jeleniogórskiej ochroną obszarową w formie Parku Kulturowego zgodnie z zapisami Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z 23 lipca 2003 roku. Wrocław 2007 6 SYSTEM INFORMACJI GEOGRAFICZNEJ DLA ZAŁOŻENIA PAŁACOWO – PARKOWEGO W BUKOWCU Etap I 3. Charakterystyka stanu zachowania założenia pałacowo – parkowego oraz kierunki jego rewitalizacji. Zabytkowe założenie w Bukowcu stanowi wybitny przykład harmonijnego wpisania komponowanego, romantycznego zespołu pałacowo-parkowego w ukształtowany już układ niewielkiej rezydencji, sąsiadującej z pobliską zabudową wiejską, rozwijającą się przez wieki w formie tradycyjnej wsi łańcuchowej. Na wyróżniające w skali całego Dolnego Śląska walory kulturowo-krajobrazowe Bukowca wpływa przede wszystkim wykorzystanie naturalnych predyspozycji ukształtowania terenu dla stworzenia tu wieloelementowej kompozycji krajobrazowej. Była ona powiązana osiami widokowymi z górującym nad Kotliną Jeleniogórską masywem Śnieżki, stworzyła tu także wiele wewnętrznych powiązań tego typu pomiędzy poszczególnymi budowlami, formowanymi zespołami zieleni czy też rozległych stawów. Centrum komponowanego założenia zabytkowego tworzy pałac oraz związane z nim zabudowania folwarczne. Obecna forma ukształtowania bryły pałacu pochodzi z lat 1790-1800, gdy ówczesny, jeszcze mało zmieniony renesansowy dwór przekształcono w neoklasycystyczny pałac. Jest on usytuowany w zachodniej części wsi, na południe od ul. Robotniczej, która stanowi główną oś komunikacyjną wsi. Do pałacu prowadzą trzy drogi zbiegające się na podjeździe. Jest to budynek dwukondygnacyjny, z wysokim podpiwniczeniem o nieregularnym, trzytraktowym układzie, zawarty w obrysie nieregularnego czworoboku, murowany z cegły i kamienia, z murami otynkowanymi, z portalem i obramieniami okien z piaskowca. W narożniku południowozachodnim pałacu znajdują się dwa ryzality, od strony południowej dobudowano do pałacu w latach 60 ubiegłego wieku parterową przybudówkę, w której mieści się obszerna sala zebrań. (Rozwiązania architektoniczne tego obiektu są wyjątkowo dysharmonijne w stosunku do ukształtowania zabytkowej bryły pałacu). Na parter pałacu prowadzą proste, betonowe schody, zakończone rozbudowanym portalem, do jego wnętrza prowadzą także małe wejścia od północy i południa wysokiego podpiwniczenia. Układ pomieszczeń jest 3-traktowy i 3-pasmowy. Na parterze w trakcie i paśmie środkowym umieszczono główny korytarz, przy którym znajduje się klatka schodowa. Pomieszczenia traktu północnego oraz częściowo pasma wschodniego rozmieszczone są w formie amfilady. Najokazalszym pomieszczeniem na parterze jest tzw. kancelaria, przekryta sklepieniem z Wrocław 2007 7 SYSTEM INFORMACJI GEOGRAFICZNEJ DLA ZAŁOŻENIA PAŁACOWO – PARKOWEGO W BUKOWCU Etap I lunetami, z bardzo bogatą dekoracją stiukową. Na piętro prowadzą jednobiegowe schody do owalnego holu, który przekryto owalną kopułą z świetlikiem. Połączona z nim jest duża sala reprezentacyjna, założona na planie prostokąta, z dekoracją utrzymaną w stylistyce neoklasycystycznej. Piwnice pałacu usytuowane są w trakcie północnym i paśmie zachodnim, do ich wnętrza można się dostać z poziomu terenu przez drzwi w elewacji południowej i wschodniej oraz z klatki schodowej z sieni. Niektóre pomieszczenia piwnic kryte są sklepieniami kolebowymi, pozostałe zmodernizowane z tradycyjnymi stropami. Na wschód i północ od pałacu znajdują się zabudowania dawnego folwarku, wśród których wskazać trzeba przede wszystkim położony na osi pałacu, w części jedno-, w części dwukondygnacyjny obiekt, jakim jest powiązana z częścią mieszkalną obora, zbudowana w kształcie litery „U” wokół małego dziedzińca. W początku XIX wieku, kiedy był on budowany stanowił unikalne, nowatorskie rozwiązanie, o dużych wartościach architektonicznych. Niestety w 2005 roku pożar zniszczył ten obiekt, przygotowywany obecnie do odbudowy. Na północ od pałacu, przy ul. Robotniczej, znajdują się pozostałe budynki folwarczne, w tym budynek dawnego browaru (jednokondygnacyjny, z dachem z doświetleniami, murowany, założony na planie prostokąta, z wielką salą wewnątrz), budynek dawnego zarządu dóbr (dwukondygnacyjny, ze stromym dachem, murowany, na rzucie prostokąta, ze starannie rozplanowanymi elewacjami i z dawną wozownią na parterze) oraz duża stodoła (jednokondygnacyjna, ze stromym dachem, z interesującymi rozwiązaniami detali wrót). Wśród w/w budynków tylko dom d. zarządu dóbr zachowany jest w dobrym stanie, pozostałe dwa obiekty są znacznie zdewastowane i wymagają gruntownej odnowy. Znajduje się pomiędzy nimi przebudowany z dawnej karczmy w latach 60. ubiegłego wieku 3-kondygnacyjny budynek mieszkalny o bardzo uproszczonej bryle i z typowymi rozwiązaniami dla ówczesnej zuniformizowanej zabudowy. Wymaga on zasadniczej przebudowy i dostosowania wystroju elewacji do rozwiązań zabytkowych obiektów w sąsiedztwie. Na południe i na północ od pałacu rozciąga się rozległe założenie parkowe, w którego układzie wyróżnić należy dwa kompleksy stawów oraz bogaty program obiektów i urządzeń terenowych, zachowanych niestety tylko w części. Układ przestrzenny całego założenia obrazuje zdjęcie lotnicze całego założenia zamieszczone w załączonej do niniejszej pracy prezentacji multimedialnej. Wskazać należy na uwidocznione na nim także charakterystyczne elementy kompozycji parku jak: Pawilon Herbaciany, wieżę widokową i amfiteatr, tzw. Opactwo z Wrocław 2007 8 SYSTEM INFORMACJI GEOGRAFICZNEJ DLA ZAŁOŻENIA PAŁACOWO – PARKOWEGO W BUKOWCU Etap I niezachowanym grobowcem właścicieli dóbr, kompleks stawów wraz z zasilającymi je potokami, grupy komponowanych kęp drzew i głazów a także drzewa. Istnieje tu bardzo rozbudowany układ ścieżek i dróg, który powstał w XIX wieku i jest niezmieniony do tego czasu. Na terenie parku istnieje sieć powiązań widokowych, a jego podstawowe osie kompozycyjne i widokowe są zorientowane w kierunku Śnieżki. Ten szczyt, ramowany przez masywy i grupy drzew jest najważniejszym punktem odniesienia kompozycji całego parku. Tereny dawnego założenia parkowego od szeregu lat nieużytkowane dziczeją. Prowadzona jest tu niewłaściwa gospodarka drzewostanem, przyczyniająca się do nadmiernej ekspansji drzew, zwłaszcza na terenie dawnych powiązań i osi widokowych a także niewłaściwe gospodarowanie układem wodnym, prowadzące do stopniowego wysychania stawów i zarastania systemu łączących je potoków i kanałów. Krajobraz Bukowca charakteryzuje się istnieniem dużej liczby punktów widokowych, akcentowanych komponowanymi grupami drzew i głazów, z których roztaczają się widoki na zespół pałacowo-parkowy, dominanty kulturowe i na Śnieżkę. Wrocław 2007 9 SYSTEM INFORMACJI GEOGRAFICZNEJ DLA ZAŁOŻENIA PAŁACOWO – PARKOWEGO W BUKOWCU Etap I 4. Charakterystyka materiałów ikonograficzno – dokumentacyjnych użytych do stworzenia systemu informacji geograficznej dla Bukowca. W trakcie opracowywania założeń wstępnych do systemu informacji geograficznej dla zespołu pałacowo – parkowego w Bukowcu zostały wykorzystane materiały zgromadzone przez Fundację Doliny Pałaców i Ogrodów Kotliny Jeleniogórskiej. W wyborze materiałów przeznaczonych do zamieszczenia w bazie danych zdecydowano się ograniczyć do dokumentacji ilustracyjnej dla poszczególnych obiektów oraz powiązać je następnie z odnośnikami w bazie danych. W pierwszym etapie zdecydowano się ograniczyć liczbę ilustracji dla poszczególnych obiektów do przedstawienia archiwalnego oraz współczesnego. Wybór ten oparty został na bogatej dokumentacji składającą się z historycznych materiałów ikonograficznych jak i współczesnych materiałów inwentaryzacyjno - projektowych. Materiały historyczne są to w większości litografie i miedzioryty przedstawiające poszczególne budynki na terenie założenia parkowego w Bukowcu. Osobną grupą są archiwalne projekty przebudowy lub modernizacji budynków na terenie Folwarku jak również pierwotne projekty pawilonów na terenie założenia parkowego. Są to materiały pochodzące głównie z pierwszej połowy XIX stulecia, kiedy to założenia pałacowo – parkowe w Bukowcu było niezwykle popularne wśród odwiedzających te tereny arystokracji europejskiej oraz turystów. Kolejna grupą niezbyt liczną są fotografie pochodzące z lat trzydziestych XX wieku przedstawiające poszczególne obiekty na terenie parku w Bukowcu. Najbardziej rozległą i różnorodną grupę stanowią materiały powojenne. Sporządzone głownie w końcu XX wieku oraz w ostatnich latach. Są to opracowania inwentaryzacyjne dla obiektów parkowych, inwentaryzacje architektoniczno – budowlane, koncepcję, liczne fotografie oraz projekty budowlane zarówno dla poszczególnych obiektów jak i dla założenia parkowego w Bukowcu. Materiały te uzupełnia zbiór map historycznych oraz współczesne opracowania kartograficzne dot. założenia w Bukowcu. 4.1. Ikonografia Ikonografia dot. zespołu pałacowo parkowego – w Bukowcu obejmuje kilkadziesiąt przedstawień zarówno samego parku jak i poszczególnych pawilonów parkowych. Najwcześniejsze przekazy ikonograficzne powstały na początku XIX wieku i obejmują miedzioryty stanowiące ilustrację dla opisów posiadłości zamieszczonych w czasopiśmie Der Breslauisch Erzähler. Są to miedzioryty wykonane przez Endlera przedstawiające Bukowiec i jego Wrocław 2007 10 SYSTEM INFORMACJI GEOGRAFICZNEJ DLA ZAŁOŻENIA PAŁACOWO – PARKOWEGO W BUKOWCU Etap I okolice. W późniejszym okresie w czasie rozkwitu manufaktur Augusta. Tittela, Carla Teodora Mattisa powstały liczne ilustracji przedstawiające całe założenie pałacowo – parkowe. Z tej grupy zastało wykorzystanych dla potrzeb bazy danych dwie ilustracje przedstawiające wieże widokową oraz pawilon. 4.2. Projekty archiwalne Niezwykle interesującym zbiorem ilustracji są zachowane projekty archiwalne. Są to opracowania z początku XIX wieku, dotyczące głównie budynków folwarcznych oraz niektórych pawilonów ogrodowych. Z tego zbioru wykorzystano kilka ilustracji przedstawiających budynek dawnego browaru, budynek administracyjny, obory oraz stodoły. 4.3. Fotografie Zawarte w bazie danych fotografie stanowią współczesną dokumentację obiektów w Bukowcu. Jednak do wykorzystania w rozbudowanej bazie danych są fotografie zarówno z lat trzydziestych ubiegłego wieku (kilkanaście fotografii) jak również z końca wieku XX zbiór od kilkunastu do kilkudziesięciu fotografii dla poszczególnych obiektów na terenie Bukowca ilustrujący zarówno ich stan techniczny jak i detal architektoniczny. Osobnym zbiorem fotografii są przedstawienia założenia parkowego w Bukowcu wykonywane w różnych porach roku. 4.4. Opracowania kartograficzne Historyczne opracowania kartograficzne dla terenu Bukowca są dość skąpe. Nie mamy informacji czy był kiedykolwiek wykonany projekt dla założenia parkowego w Bukowcu w formie graficznej. Układ pałacu folwarku i parku w ograniczony sposób możemy przestudiować na mapie pochodzącej z 1824 roku z tzw. Spisu Pruskiego. Kolejne informacje dot. głownie własności i bonitacji gruntów daje nam mapa katastralna 1862 roku wykorzystana w niniejszym opracowania do określenie dawnych granic własności dawnego parku. Z tego okresu pochodzi także mapa topograficzna dla okolic Bukowca w skali 1:10 000. Kolejnymi mapami – już współczesnymi są: mapa topograficzna w układzie 1992 w skali 1:10 000, mapa ewidencyjna w skali 1:5000, zdjęcie lotnicze z nalotu w 1996 roku oraz opracowania wykonane przez Fundację Doliny Pałaców i Ogrodów na podstawie w/w podkładów do sporządzenia m.in.: mapy bonitacji gleb. Nie zostały wykorzystane do niniejszego opracowani mapy zasadnicze dla terenów Wrocław 2007 11 SYSTEM INFORMACJI GEOGRAFICZNEJ DLA ZAŁOŻENIA PAŁACOWO – PARKOWEGO W BUKOWCU Etap I folwarku, mapy z określeniem zasięgu stref ochrony konserwatorskiej oraz mapy ze studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Mysłakowice oraz koncepcji rewaloryzacji parku. 4.5. Inwentaryzacje Obiekty na terenie założenia pałacowo – parkowego w Bukowcu posiadają inwentaryzację architektoniczno- budowlane. Są to opracowania sporządzone metodą analogową w trakcie obozów inwentaryzacyjnych w końcu XX wieku oraz inwentaryzacje sporządzone już po wydzierżawieniu poszczególnych obiektów przez Fundacje. W formie analogowej zostały zinwentaryzowane: opactwo, wieża widokowa, amfiteatr, domek ogrodnika, natomiast w formie cyfrowej: budynek administracyjny, b. dawnego browaru, b. mieszkalno – gospodarczy, stodoła obora oraz pawilon parkowy zwany herbaciarnią. Inwentaryzacje te zostaną wprowadzone do bazy danych w dalszym etapie sporządzania GIS-u dla Bukowca. 4.6. Koncepcje i projekty budowlane W związku z pracami zmierzającymi do pełnej rewitalizacji parku i folwarku w Bukowcu zostały wykonane projektów architektoniczno – budowlanych dla obiektów folwarcznych oraz parkowych. Zamieszczenie ich w drugim etapie w tworzącej się bazie danych pozwali na prześledzenie zamierzeń inwestorskich związanych z przebudową i rewitalizacją założenia folwarczno – parkowego w Bukowcu na Integracyjne Centrum Edukacyjno – Szkoleniowe. Wrocław 2007 12 SYSTEM INFORMACJI GEOGRAFICZNEJ DLA ZAŁOŻENIA PAŁACOWO – PARKOWEGO W BUKOWCU Etap I 5. Założenia wstępne dla systemu informacji geograficznej dla zespołu pałacowo – parkowego w Bukowcu – I etap Szeroki zbiór materiałów dokumentujących założenie pałacowo – parkowe w Bukowcu oraz rozległa wiedza gromadzona w wyniku licznych prowadzonych na terenie założenia praktyk studenckich wymaga uporządkowania. Dodatkowo liczne opracowywanie obecnie materiały dot. odbudowy i rewitalizacji założenia pałacowo – parkowego wymagają sukcesywnego katalogowania i spójnego nazewnictwa. Jednocześnie działalność administratora zabytkowych obiektów w Bukowcu tj. Fundacji Doliny Pałaców i Ogrodów oraz jej działalność statutowa skłania do podjęcia kroków w celu właściwego udostępnia dziedzictwa kulturowego Bukowca szerszym odbiorcą. Odpowiednio opracowany pod kontem udostępnienia informacji nt. zabytków Bukowca system informacji geograficznej, byłby niezwykle pomocny przy spełnianiu celów statutowych Fundacji. Ponadto stanowiłby doskonały wzór do powielania w administrowaniu innymi założeniami pałacowo – parkowymi na terenie przyszłego Parku Kulturowego Kotliny Jeleniogórskiej oraz pozostałymi obiektami na terenie Dolnego Śląska. 5.1. Zakres użytych materiałów kartograficznych Przy tworzeniu I Etapu koncepcyjnego dla systemu informacji geograficznej dla Bukowca zdecydowano się ograniczyć wyjściowe dane kartograficzne do zeskalowanych oraz odpowiednio z sobą korelujących map współczesnych i archiwalnych. Możliwość wzajemnego nakładania się na siebie poszczególnych map uzyskano dzięki zamieszczeniu ich na skalibrowanych poszczególnych warstwach w pliku .dgn. Układ warstw w pliku został sporządzony z zamieszczeniem map licząc od najstarszej tj.: - warstwa nr 1 – mapa z 1824 roku, - warstwa nr 2 – mapa katastralna z 1862 roku, - warstwa nr 3 – mapa klasyfikacji gruntów wykonana współcześnie na podstawie mapy katastralnej z 1862 roku, - warstwa nr 4 – współczesna mapa ewidencyjna, - warstwa nr 5 – mapa bonitacji gruntów wykonana na podstawie współczesnej mapy ewidencyjnej, - warstwa nr 6 – zdjęcie lotnicze z nalotu w 1996 roku. Ten sposób skorelowania z sobą poszczególnych map pomógł w analizie pierwotnego rozplanowania założenia pałacowo – parkowego w Bukowcu, jego faktycznego zasięgu, Wrocław 2007 13 SYSTEM INFORMACJI GEOGRAFICZNEJ DLA ZAŁOŻENIA PAŁACOWO – PARKOWEGO W BUKOWCU Etap I przebiegu historycznych ścieżek i lokalizacji historycznych obiektów. Ponadto dzięki nałożeniu współczesnych map i zdjęć lotniczych na dawny układ ścieżek uzyskano m.in. informację dotyczącą zachowanych historycznych przebiegów dróg, zasięgu układu wodnego parku oraz pierwotnych nasadzeń. 5.2. Zakres baz danych. Zakres sporządzenia bazy danych dla systemu informacji geograficznej dla Bukowca zdecydowano się ograniczyć jedynie do zachowanych obiektów budowlanych na terenie dawnego założenia pałacowo – parkowego. W bazie danych zostały umieszczone następujące obiekty: a) pałac, b) zabudowania folwarku: - budynek dawnego browaru, - dawny budynek administracyjny, - budynek stodoły - dawny budynek mieszkalno – gospodarczy (obecnie w ruinie po pożarze w 2005 r.) - budynek obory (niezachowany w pierwotnej formie w wyniku przebudowy po pożarze w latach sześćdziesiątych XX w.) c) pawilony parkowe: - belweder zw. herbaciarnią, - domek ogrodnika, - opactwo, - wieża strażnicza, - ruiny amfiteatru. Przy opisie poszczególnych obiektów zastosowano jednolite słowniki, pola opisowe określające: klasyfikacje, obiekt, typ obiektu, nazwę, autora projektu, fundatora, datę powstania, funkcję obiektu dawną i obecną, opis obiektu, literaturę dot. obiektu, lokalizacje w kompleksie, lokalizację wg długości i szerokości geograficznej, lokalizacje wg adresu oraz ilustrację archiwalną i współczesną. Wrocław 2007 14 SYSTEM INFORMACJI GEOGRAFICZNEJ DLA ZAŁOŻENIA PAŁACOWO – PARKOWEGO W BUKOWCU Etap I W widoku ostatecznych dane dla przykładowego obiektu w układzie tabelarycznym wyglądają następująco: Klasyfikacja Obiekt/ Typ obiektu architektura pawilon ogrodowy Nazwy Autor projektu/Fundator Herbaciarnia, Belweder, Pawilon architekt: nieznany fundator: hrabia Fryderyk Wilhelm von Reden ( 1752-1815), minister gospodarki Prus 1804 pawilon ogrodowy pawilon ogrodowy 11,0 x 7,9 x 8,2 m cegła, piaskowiec, papa obiekt murowany, otynkowany, dach pokryty gontem papowym Pawilon ogrodowy jest prezentem Fryderyka Wilhelma von Reden dla ukochanej małżonki Fryderyki z okazji drugiej rocznicy ślubu. Obiekt znajduje się na niewielkim wzniesieniu z wspaniałym widokiem na Śnieżkę. Wzniesiony na planie prostokąta, w formie doryckiej świątyni z czterokolumnowym portykiem. Stan zachowania: dobry. Obiekt dostępny dla zwiedzających. „Dolina Zamków i Ogrodów. Kotlina Jeleniogórskawspólne dziedzictwo.” Red. Olgierd Czerner, Arno Herzig, Berlin-Jelenia Góra 2003 W. Kapałczyński, P. Napierała, „Zamki, pałace i dwory Kotliny Jeleniogórskiej”, Wrocław 2005 Obiekt usytuowano w północnej części parku, ok. 190 m w linii prostej od pałacu. Data powstania Funkcja obiektu: dawna/obecna Wymiary dł./szer./wys. Materiał /Technika Opis obiektu Literatura Lokalizacja w kompleksie Lokalizacja/ szerokość i długość geograficzna Lokalizacja adres Ilustracje archiwalne/dzisiejsze świątynia grecka woj. dolnośląskie, pow. jeleniogórski, gm. Mysłakowice, m. Bukowiec 1 2 Wrocław 2007 15 SYSTEM INFORMACJI GEOGRAFICZNEJ DLA ZAŁOŻENIA PAŁACOWO – PARKOWEGO W BUKOWCU Etap I 5.3. Tworzenie baz danych. Przy tworzeniu bazy danych dla zabytków w Bukowcu zastosowano doświadczenia i standardy w tworzeniu baz danych obowiązujące w krajach europejskich. Opracowanie baz danych służących najefektywniejszemu pozyskiwaniu informacji rozpoczyna się od wyznaczenia celów projektu, rozpoznania cech zbiorów, zapoznania się z istniejącą dokumentacją oraz określenia przyszłego użytkownika bazy danych. Tworzenie baz danych można podzielić na następujące etapy: a) Opracowanie metadanych oraz utworzenie ich struktur. Metadane to informacje o danych, czyli zbiór kategorii według których opisywane są obiekty. Dla ustalenia kategorii należy przeprowadzić analizę zakresu pojęć - kategorii używanych przy opisie zabytków. W początkowej fazie należy się skupić na najbardziej podstawowych pojęciach opisowych i z biegiem czasu uzupełniać je. Zastosowanie struktury hierarchicznej umożliwia przyswajanie dodatkowych elementów. Pierwszy etap jest niezwykle istotny, stworzenie czytelnej, łatwej do rozbudowy struktury bazy danych ułatwia zarówno jej dalszą rozbudowę jak i z niej korzystanie. b) Wybór sposób opisu kategorii w bazie danych. Opracowanie metadane inaczej zwane kategoriami należy opisać. Stosuję się do tego: - indeksy, alfabetyczne listy sporządzenia bezpośrednio podczas gromadzenia informacji. Mają na celu uporządkowanie i ujednolicenie pojęć oraz ich ograniczenie; - słowniki hierarchiczne (tezaurusy) to struktury hierarchiczne obrazujące wzajemne zależności semantyczne pomiędzy pojęciami. Słowniki służą kojarzeniu pojęć o różnym zakresie i treści. Powstają w trakcie samodzielnego projektu. Korzystanie z indeksów i słowników ma na celu standaryzację słownictwa, dzięki czemu efektywniej można przeszukiwać zasoby. Ponadto jest to istotne w przypadku wprowadzania danych przez wiele osób. Określenie w pierwszym etapie słownika pojęć pozwala uniknąć błędów w różnym nazewnictwie danych w bazie; - tzw. tekst wolny. Służy od określenie specyficznych cech obiektu, które nie będą opisane w innych elementach. Jest to miejsce na indywidualny opis obiektu oraz na podanie informacji których nie można opisać zasobami słownika pojęć; - format kontrolowany w przypadku liczb. c) Tworzenie powiązań i relacji pomiędzy zbiorami metadanych. Dla opisu sztuki najkorzystniej jest tworzyć osobne dokumenty m.in. dla obiektu, osób, literatury Wrocław 2007 16 SYSTEM INFORMACJI GEOGRAFICZNEJ DLA ZAŁOŻENIA PAŁACOWO – PARKOWEGO W BUKOWCU Etap I związanej z obiektem. Powstałe dokumenty należy powiązać ze sobą relacjami. Tworzą kontekst dla opisywanego obiektu. d) Wybór oprogramowania. Wybór oprogramowania jest bardzo istotny. W końcowej fazie pracy nad bazą danych, po wdrożeniu wszystkich opracowane wcześniej punktów, należy zastanowić się nad przyszłym „odbiorcą” bazy. Jeśli będzie ona przeznaczona dla zwykłych użytkowników należy zastosować prosty system wprowadzania danych z „czytelnym” interfejsem użytkownika oraz sprawną wyszukiwarką. Jeśli natomiast baza danych będzie użytkowana przez osoby z odpowiednim przygotowaniem można zastosować bardziej skomplikowane oprogramowanie umożliwiające pełne wykorzystanie możliwości i zasobów bazy danych. Przy tworzeniu bazy danych watro oprzeć się o już istniejące struktury. Standaryzacja danych i słowników pozwala na ich swobodna wymianę pomiędzy systemami, zapobiega podwójnej pracy przy wprowadzaniu. Prowadzi to do integralności i długowieczności danych. Przykładowymi schematami danych w których swobodna wymiana danych to CDWA, Object ID, Dublin Core. W języku polskim nie istnieją słowniki hierarchiczne dla sztuki, dostępne są m.im. w języku angielskim Getty Vocabullary Program i MDA. Dlatego też niezwykle istotnym dla dalszej pracy nad bazami danych w Polsce jest opracowania zgodnego z obowiązującymi standardami polskiego słownika. 5.4. Udostępnienie i popularyzacja Tworzony system informacji geograficznej dla Bukowca w swoim założeniu spełnić ma dwa podstawowe zadania. Pierwszym jest, dzięki zastosowaniu współczesnego narzędzia, umożliwienie sprawnej administracji i archiwizacji wszelkich danych związanych z materiałami archiwalnymi, współczesnymi oraz opracowaniami sporządzanymi obecnie. Drugim niezwykle istotnym, zgodnym z działalnością statutową Fundacji, jest zamiar udostępnienia i popularyzacji wiedzy o Bukowcu. System informacji geograficznej pozwoli po odpowiednim opracowaniu na sporządzenie aktywnych multimedialnych prezentacji ukazujących w sposób „przejrzysty” założenie pałacowo – parkowe w Bukowcu. Ponadto dzięki możliwości, po odpowiednich modyfikacji, można informacje zapisane w bazie danych udostępnić na płaszczyźnie strony internetowej. Uproszczony system przeszukiwania i ograniczone zasoby, wystarczające dla „zwykłego” odbiorcy korzystanie w interaktywny, interesujący sposób z informacji o zasobach środowiska kulturowego Kotliny Jeleniogórskiej. Wrocław 2007 17 SYSTEM INFORMACJI GEOGRAFICZNEJ DLA ZAŁOŻENIA PAŁACOWO – PARKOWEGO W BUKOWCU Etap I 6. Kierunki rozbudowy systemu informacji geograficznej dla założenia pałacowo – parkowego w Bukowcu. Opracowana w pieszym etapie baza danych oraz prezentacja multimedialna ukazująca jedynie niektóre możliwości związane z zastosowaniem GIS-u dla administracji założeniem pałacowo – parkowym w Bukowcu. W pierwszym etapie ograniczono się jedynie do zastosowania w bazie kilku podstawowych przykładowych rekordów określających poszczególne istniejące zabytki. Użyto jedynie kilkanaście ilustracji z grupy kilkuset ukazujących założenie pałacowo – parkowe w Bukowcu. W kolejnych etapach sporządzania GIS-u dla Bukowca przewiduje się m.in.: - rozbudowę bazy danych o kolejne dane m.in. związane z pracami rewaloryzacyjnyemi. - umieszczenie w bazie danych pozostałych obiektów zagospodarowania dawnego parku t.j. jaskini, punktu widokowego ponad jaskinią, kręgu druidów, - umieszczenie w bazie danych obiektów nieistniejących tj: domku z mchu, domu rybaka, studni templariuszy, ławki, latarni, - umieszczenie informacji o układzie wodnym parku – systemu połączonych ze sobą 9-ciu stawów wraz z systemem kanałów oraz rowów melioracyjnyech, - umieszczenie informacji o roślinności parku tj. występujących na terenie parku gatunków drzew, ich liczebności, wieku, planowanych wycinek i nowych nasadzeń, - umieszczenie informacji dot. bonitacji gruntów na terenie opracowania ich zasięgów oraz klasyfikacji, - wprowadzenie pełnej dokumentacji archiwalnej dla poszczególnych obiektów - wprowadzenie informacji o zamierzeniach inwestycyjnych Fundacji w poszczególnych obiektach, ich przyszłej funkcji oraz sposobie zagospodarowania, - wprowadzenie wyczerpującej aktualnej dokumentacji fotograficznej dla poszczególnych obiektów oraz charakterystycznych miejsc na terenie parku z ujęciami pokazującymi wglądy i osie widokowe, W/w elementy będą sukcesywnie wprowadzane w bazę danych dot. parku w Bukowcu. Część z nich zostanie udostępniona za pośrednictwem internetu w formie interaktywnej mapie Bukowca. Wrocław 2007 18 SYSTEM INFORMACJI GEOGRAFICZNEJ DLA ZAŁOŻENIA PAŁACOWO – PARKOWEGO W BUKOWCU Etap I Bibliografia: 1. 2. 3. 4. 5. Wrabec Hanna, Studium historyczno – stylistyczne zespołu pałacowo – parkowego w Bukowcu, PKZ Wrocław 1989; Kapałczyński W. Śliwa K., Przewodnik po najcenniejszych zabytkach województwa jeleniogórskiego, Jelenia Góra 1997 Red. Olgierd Czerner, Arno Herzig, Dolina Zamków i Ogrodów. Kotlina Jeleniogórska-wspólne dziedzictwo, Berlin-Jelenia Góra 2003 Kapałczyński W., Napierała P., Zamki, pałace i dwory Kotliny Jeleniogórskiej, Wrocław 2005 Fundacja Karkonoska, Podsumowanie praktyk w Bukowcu, Jelenia Góra – Bukowiec 2006 Wrocław 2007 19
