plik:106.1 KB
Transkrypt
plik:106.1 KB
VII.2. OCHRONA SRODOWISKA VII.2.1. OCHRONA SRODOWISKA - STUDIA LICENCJACKIE 08.1 FILOZOFIA PRZYRODY 08.1 – 12 – 00 – A/01 02, 30 W, 30 C 3 ABSTRAKT Zwiezla historia filozofii. Filozofia przyrody w ujeciu Platona: idee, istnienie, pojecie przestrzeni, czas, symetria. Fizyka Arystotelesa: przejscie ze swiata idei do konkretu, filozofia zmiennosci, zasady dynamiki. Mechanicyzm Kartezjusza: metoda empiryczna, mechanika geometryczna. Matematyczne zasady filozofii przyrody Izaaka Newtona. Kartezjusz – Leibniz: kontrast systemów. Aprioryczne warunki nauk w ujeciu Immanuela Kanta. Romantyczna filozofia przyrody. Wspólistnienie filozoficznych teorii przyrody z naukami przyrodniczymi. Systemy Whiteheada I Poppera. LITERATURA 1. A. R. Peacocke, Teologia i nauki przyrodnicze, Znak, Kraków 1991 2. M. Heller, Filozofia swiata, Znak, Kraków 1992 3. M. Heller, Nauka i wyobraznia, Znak, Kraków 1995 09.0 JEZYK ANGIELSKI 09.0 – 12 – 00 – A/02 02, 03, 04, 05, 120 K 9 ABSTRAKT Nauka jezyka majaca na celu jego czynne opanowanie w mowie i pismie ze szczególnym uwzglednieniem terminologii przedmiotu. 16.1 WYCHOWANIE FIZYCZNE 03, 04, 05, 06, 120 C 0 16.1 – 12 – 00 – A/03 11.1 MATEMATYKA Z ELEMENTAMI STATYSTYKI 11.1 – 12 – 00 – B/04 01, 30 W, 45 C 6 ABSTRAKT Liczby rzeczywiste, liczby zespolone. Geometria analityczna na plaszczyznie i w przestrzeni. Wyznaczniki, uklady równan liniowych. Ciaglosc funkcji. Pochodna i jej interpretacja. Reguly rózniczkowania. Badanie funkcji. Pochodne wyzszych rzedów. Wzór Taylora, szeregi liczbowe funkcyjne, rozwijanie funkcji w szereg Taylora. Calka nieoznaczona. Calka oznaczona, wzór Newtona-Leibnitza. Obliczanie pól i objetosci przy pomocy calek. Funkcje dwu i wiecej zmiennych. Równania rózniczkowe I-go i II-go rzedu. Elementy logiki. Elementy statystyki matematycznej. Rachunek prawdopodobienstwa. LITERATURA 1. L. Maurin, M. Maczynski, T. Traczyk, Matenatyka, PWN, Warszawa 1975 2. A. Lomnicki, Wprowadzenie do statystyki dla przyrodników, PWN, Warszawa 1995 75 13.1 BIOLOGIA OGÓLNA 13.1 – 12 – 00 – B/05 01, 45 W, 45 L 7 ABSTRAKT Biologia jako dziedzina nauk przyrodniczych. Podstawowe wlasciwosci materii ozywionej i jej glówne poziomy organizacji. Sklad chemiczny organizmów. Teoria komórkowa. Podstawy cytofizjologii komórki – struktura i funkcje glównych organelli komórkowych (blona komórkowa, refikulum endoplazmatyczne, aparat Golgiego, lizosomy, mitochondrium, plastydy). Budowa i funkcje jadra komórkowego. Cykl komórkowy. Kariokineza i cytokineza. Organizmy prokariotyczne i eukariotyczne. Metabolizm komórkowy. Podstawy bioenergetyki. Enzymy – ich budowa i kinetyka reakcji enzymatycznych. Glówne procesy kataboliczne i anaboliczne i ich regulacja. Mechanizmy homeostazy komórkowej. Struktura genów i chromosomów. Przebieg i biologiczna rola replikacji, transkrypcji i translacji oraz ich regulacja. Teoria operonu. Mutacje i czynniki mutagenne. Ogólne zasady dziedziczenia cech. Prawa Mendla i chromosomowa teoria dziedzicznosci. Dziedziczenie cech sprzezonych. Choroby genetyczne czlowieka. Wybrane problemy inzynierii genetycznej. Tkanki zwierzece i roslinne. Typy budowy ciala organizmów i stosunki symetrii. Budowa i fizjologia wybranych grup organizmów. Odzywianie sie organizmów autroficznych i heterotroficznych. Wymiana gazowa. Plyny ustrojowe i ich krazenie. Osmoregulacja i wydalanie. Regulacja termiczna organizmów poikilotermicznych i homojotermicznych. Zjawiska elektrofizjologiczne. Regulacja nerwowa i hormonalna. Typy rozrodu i rozwój organizmów. Homeostaza na poziomie organizmu. Podstawy taksonomii i nomenklatury. Biologiczna definicja gatunku. Czynniki i mechanizmy ewolucji. Pojecie radiacji adaptatywnej i idioadaptacji. Procesy specjacji i makroewolucji. Przyczyny powstawania i wymierania gatunków. Wspólczesne teorie biogenezy. Pochodzenie i ewolucja czlowieka. Miejsce czlowieka w biosferze. LITERATURA 1. E. P. Solomon, L. R. Berg, D. W. Martin, C. A. Villee, Biologia, Oficyna wydawnicza Multico, Warszawa 1996 2. H. Krzanowska, A. Lomnicki, J. Rafinski, H. Szarski, J. M. Szymura, Zarys mechanizmów ewolucji, PWN, Warszawa 1991 3. B. Alberts, D. Bray, A. Jonhson, Podstawy biologii komórki. Wprowadzenie do biologii molekularnej, PWN, Warszawa 1999 76 13.3 CHEMIA OGÓLNA I NIEORGANICZNA 13.3 – 12 – 00 – B/06 01, 45 W, 15 K, 45 L 10 ABSTRAKT Podstawowe pojecia i prawa chemiczne, nomenklatura i wzory chemiczne, budowa elektronowa atomu i zwiazku chemicznego, energia i rodzaje wiazan chemicznych. Prawo okresowosci wlasciwosci chemicznych i fizycznych wystepujacych w ukladzie okresowym pierwiastków. Rodzaje reakcji chemicznych w zaleznosci od ukladu fazowego. Rola pierwiastków metalicznych w chemii oraz podstawowe wlasciwosci chemiczne i fizyczne. Niemetale – ich wystepowanie i aktywnosc w tworzeniu polaczen z metalami LITERATURA 1. A. Bielanski, Podstawy chemii nieorganicznej, PWN, Warszawa 1987 2. R. Soloniewicz, Obliczenia z chemii ogólnej i nieorganicznej, PL, Lódz 1993 3. A. Sliwa, Obliczenia chemiczne, PWN, Poznan 2000 4. F. A. Cotton, G. Wilkinson, P. L. Gaus, Chemia nieorganiczna, PWN, Warszawa 1995 5. J. D. Lee, Zwiezla chemia nieorganiczna, PWN, Warszawa 1999 6. Z. Galus, Cwiczenia rachunkowe z chemii analitycznej, PWN, Warszawa 2000 11.3 PODSTAWY INFORMATYKI 11.3 – 12 – 00 – B/07 01, 02, 75 L 5 ABSTRAKT Maszyny cyfrowe: budowa, zasady dzialania. Systemy operacyjne. Srodowisko WINDOWS. Akcesoria srodowiska Windows (Paintbrush, Write, Notatnik). Edytory tekstu oraz arkusz kalkulacyjny. Program ISIS DRAW. Uslugi internetowe – WWW, FTP, E-MAIL LITERATURA 1. Z. Kierzkowski, Elementy informatyki, PWN, Warszawa 1996 13.2 FIZYKA 13.2 – 12 – 00 – B/08 02, 45 W, 30 L 5 ABSTRAKT Przedmiot i metodologia fizyki. Rodzaje oddzialywan w przyrodzie. Pole grawitacyjne, elektryczne, magnetyczne, elektromagnetyczne. Ruch drgajacy i falowy. Podstawowe pojecia akustyki. Statyka i dynamika gazów i cieczy. Kinematyczno – molekularna teoria gazów. Zjawiska transportu masy, pedu, energii. Zasady termodynamiki. Funkcje termodynamiczne. Przemiany energii. Fale elektromagnetyczne. i ich wlasnosci. Emisja termiczna i laserowa fal elektromagnetycznych. Elementy optyki. Widma atomowe i czasteczkowe. Budowa jader atomowych. Rozpady promieniotwórcze. Oddzialywanie promieniowania jadrowego z materia. LITERATURA 1. D. Holliday, R. Resnick, Fizyka, t.I-II, PWN, Warszawa 1994 2. A. Wróblewski, J. Zakrzewski, Wstep do fizyki, PWN, Warszawa 1995 3. Bolton, Zarys fizyki, PWN, Warszawa 1995 77 13.3 CHEMIA ANALITYCZNA 02, 30 W, 15 K, 60 L 13.3 – 12 – 00 – B/09 9 ABSTRAKT Przedmiot chemii analitycznej. Cele i zadania chemii analitycznej. Zakres analizy chemicznej. Normalizacja metod analitycznych. Standaryzacja metod analitycznych. Analiza chemiczna metodami klasycznymi oraz instrumentalnymi. Skala metod analitycznych. Schemat przebiegu analizy ilosciowej. Pobieranie próbek do analizy, zasada reprezentatywnosci próbek. Technika pobierania próbek pierwotnych z róznorodnych materialów badawczych. Usrednianie, zmniejszanie rozdrabnianie próbek do analizy. Metody rozkladu próbek stalych (rozpuszczanie, stapianie, mineralizacja) – sprzet specjalistyczny. Metody zageszczania i rozdzielania substancji zlozonych – straceniowe, ekstrakcyjne, oparte na lotnosci substancji, wymiana jonowa, chromatograficzne. Nieniszczace, bezposrednie metody badan, metody badan w miejscu pobierania próbek. Dokladnosc, precyzja, czulosc metody analitycznej. Statystyczne kryteria oceny wyników. Sposoby oszacowania wartosci rzeczywistej, odchylenie standardowe, przedzial ufnosci sredniej arytmetycznej. Odrzucenie wyniku watpliwego. Bledy w analizie chemicznej. Kryteria wyboru metody analitycznej. Chemiczne metody analizy jakosciowej. Analiza wybiórcza oraz systematyczna. Analiza systematyczna kationów. Analityczny podzial kationów, reakcje grupowe kationów, reakcje charakterystyczne oraz apecyficzne kationów. Zastosowanie AKT w analizie chemicznej. Analityczny podzial anionów, reakcje grupowe anionów, reakcje charakterystyczne oraz specyficzne anionów. Analiza soli rozpuszczalnych w wodzie. Analiza substancji trudnorozpuszczalnych. Reakcje chemiczne bedace podstawa metod analizy ilosciowej. Analiza wagowa. Podstawy teoretyczne oraz wagowe metody oznaczania substancji. Podstawy teoretyczne metod analizy objetosciowej – alkacymetria, analiza straceniowa, redoksymetria, kompleksometria. Kalibrowanie szkla do analizy miareczkowej. Sposoby oznaczania substancji metodami analizy miareczkowej. Sposoby wyznaczania PK miareczkowania, dzialanie oraz zasady doboru wskazników w róznych metodach analizy objetosciowej. Zastosowanie potencjometrii w wyznaczaniu PK miareczkowania. Analiza gazomiernicza. Analiza gazów. Podstawowe prawa gazowe. Technika i sprzet do pracy z gazami. Analizatory gazów. Analiza ilosciowa materialów zlozonych, analiza mineralów, rud, metali i stopów, nawozów sztucznych. Metody analizy wody. Analiza zawartosci metali ciezkich. Analiza powietrza i spalin. LITERATURA 1. J. Minczewski, Z. Marczenko, Chemia analityczna, PWN, Warszawa 1985 2. T. Lipiec, Z. Szmal, Chemia analityczna z elementami analizy instrumentalnej, PZWL, Warszawa 1980 3. A. Cyganski, Chemiczne metody analizy ilosciowej, PWN, Warszawa 1992 78 13.1 BOTANIKA A SRODOWISKO 13.1 – 12 – 00 – B/10 02, 15 W, 30 L 4 ABSTRAKT Ogólna charakterystyka bakterii (Monera) i ich rola w biocenozach. Archebakterie, mykoplazmy i cyjanobakterie. Czastki zywe: wirusy, wiroidy i priony – ich struktura i znaczenie. Cykl lizogeniczny i lityczny. Biologia RNA – wirusów. Grzyby jako organizmy wodne i ladowe. Charakterystyka sprzezniaków (Zygomycota), workowców (Ascomycota) i podstawczaków (Basidiomycota). Mikoryza i jej ekologiczne znaczenie. Koewolucja grzybów i roslin nasiennych. Grzyby jako saprobionty i pasozyty. Porosty jako nadorganizmy pionierskie i bioindykatory stanu srodowiska. Ogólna charakterystyka Protista. Przeglad glównych grup jednokomórkowych glonów i sluzowców i ich znaczenie w ekosystemach wodnych (morskich). Wyzsze glony (plechowe) krasnorosty (Rhodophyta), brunatnice (Phaeophyta) i zielenice (Chlorophyta) i ich rola w tworzeniu biocenoz wodnych. Mszaki (Bryophyta) jako formy przejsciowe do organowców (Cormophyta) – i ich przystosowanie do zycia w srodowiskach ladowych. Rosliny zarodnikowe (Pteridiophyta) – budowa, systematyka, cykle zyciowe, znaczenie w ewolucji wczesnych ekosystemów ladowych. Rosliny nasienne. Porównanie budowy i cyklu rozwojowego nagonasiennych i okrytonasiennych. Rozmnazanie i rozwój roslin nasiennych. Przystosowania roslin do zycia w srodowiskach ladowych. Podstawy fitogeografii i etapy ksztaltowania sie flory Polski w czwartorzedzie. Gatunki reliktowe i endemiczne. Przyczyny zagrozen i wymierania gatunków roslin. Gatunki wskaznikowe. Synantropizacja i flora synantropijna. Elementy paleobotaniki i ewolucji roslin. LITERATURA 1. 2. 3. 4. A. Szwejkowska, J. Szwejkowski, Botanika, PWN, Warszawa 1999 E. Malinowski, Anatomia roslin, PWN, Warszawa 1987 W. Lewinski, Cytologia i histologia, 1999 W. Szafer, S. Kulczynski, B. Pawlowski, Rosliny polskie, 1986 79 13.1 ZOOLOGIA A SRODOWISKO 13.1 – 12 – 00 – B/11 03, 15 W, 30 L 4 ABSTRAKT Zróznicowanie przystosowan morfologiczno – anatomicznych w obrebie swiata zwierzecego do róznorodnych srodowisk przyrodniczych. Pierwotniaki – komórka jako samodzielny organizm ze szczególnym uwzglednieniem róznorodnosci form pasozytniczych. Cykle zyciowe. Gabki, jamochlony – przyklady zwierzecych organizmów osiadlych. Rafy koralowe jako samodzielny ekosystem o znaczeniu globalnym. Plazince i oblence – organizmy wolno zyjace oraz przystosowane do pasozytniczego trybu zycia, cykle rozwojowe, znaczenie gospodarcze i medyczne. Bogactwo form ekologicznych pierscienic. Stawonogi jako bezkregowce na róznych etapach rozwoju ewolucyjnego i rozmaitych trybach zycia. Przystosowania owadów do róznych sposobów poruszania sie, szczególnie lotu oraz pobierania pokarmu. Rozwój owadów. Rola owadów w biocenozach ladowych. Systematyka strunowców. Zwiazek budowy ryb z zyciem w srodowisku wodnym. Przystosowania plazów do ziemno-wodnego trybu zycia. Osiagniecia ewolucyjne gadów przystosowujace do srodowiska ladowego. Anatomicznofizjologiczne adaptacje ptaków do lotu. Ssaki – morfologia, systematyka. Filogeneza oraz ewolucja swiata zwierzat. Pojecie analogii i homologii w budowie. Elementy paleozoologii. LITERATURA 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 80 R. D. Jurd, Biologia zwierzat, PWN, Warszawa 1999 J. Dzik, Dzieje zycia na Ziemi, PWN, Warszawa 1997 W. Dogiel, Zoologia bezkregowców, PWRiL, Warszawa 1986 Cz. Jura, Bezkregowce. Podstawy morfologii funkcjonalnej, systematyki i filogenezy, PWN, Warszawa 1996 A. Rajski, Zoologia. T. I i II, PWN, Warszawa 1991 Z. Grodzinski, Zoologia – przedstrunowce i strunowce, PWN, Warszawa 1977 H. Szarski, Historia zwierzat kregowych, PWN, Warszawa 1998 13.3 CHEMIA FIZYCZNA 13.3 – 12 – 00 – B/12 03, 30 W, 15 K, 30 L 8 ABSTRAKT Wlasciwosci gazów; termodynamika; przemiany fizyczne substancji czystych; mieszaniny; wlasciwosci roztworów; diagramy fazowe; równowaga chemiczna; elektrochemia ukladów równowagowych; szybkosc reakcji chemicznych; kinetyka reakcji zlozonych; kataliza; dynamika molekularna reakcji chemicznych; procesy zachodzace na powierzchniach cial stalych; struktura substancji prostych i zlozonych, techniki dyfrakcyjne; wlasciwosci magnetyczne, elektryczne, optyczne i elektrochemiczne LITERATURA 1. 2. 3. 4. P. W. Atkins, Chemia fizyczna, PWN, Warszawa 2001 H. Buchowski, W. Ufnalski, Fizykochemia gazów i cieczy, WNT, Warszawa 1998 H. Buchowski, W. Ufnalski, Podstawy termodynamiki, WNT, Warszawa 1998 L. Sobczyk, A. Kisza, Chemia fizyczna dla przyrodników, PWN, Warszawa 1975 07.2 BIOLOGIA POPULACJI 07.2 – 12 – 00 – B/13 03, 15 W, 15 L 2 ABSTRAKT Osobnik jako jednostka biologiczna i jego miejsce w ekosystemie. Jednostki ponadosobnicze – integrony. Populacja – jej organizacja, funkcje i struktura. Modele populacji naturalnych. Liczebnosc populacji i ich biologiczne znaczenie. Rozrodczosc i smiertelnosc. K – strategia i r – strategia gatunków. Oscylacje i fluktuacje liczebnosci. Organizacja populacji (struktura wiekowa, plciowa i socjalna). Areal osobniczy i populacyjny. Typy rozmieszczenia. Migracje – ich przyczyny, przebieg i znaczenie w ksztaltowaniu zasiegów biogeograficznych. Typy izolacji populacji i ich mechanizmy. Efekt wyspowy. Kryteria okreslenia gatunku (morfologiczne, geograficzne, ekologiczne i genetyczne). Biologiczna definicja gatunku i jej zastosowanie. Populacja mendlowska. Pula genowa populacji. Dryf genetyczny i zasada zalozyciela. Prawo Hardy’ego i Weinberga. Typy polimorfizmów wewnatrzpopulacyjnych i ich znaczenie ekologiczne i ewolucyjne. Adaptacja i selekcja – wartosc przystosowawcza osobnika. Specjacja jako elementarny proces ewolucji i jego podloze genetyczne. Mikroewolucja a makroewolucja. Przyczyny powstawania i wymierania gatunków. Cykle zyciowe gatunków i ich ewolucja. Koewolucja. Ekologia molekularna populacji. Wybrane aspekty biologii populacji ludzkich. LITERATURA 1. 2. 3. K. Falinska, Osobnik, populacja, fitocenoza, PW, Warszawa 1991 H. Krzanowska, A. Lomnicki, J. Rafinski, H. Szarski, J. M. Szymura, Zarys mechanizmów ewolucji, PWN, Warszawa 1991 M. Begon, M. Mortimer, D. J. Thomson, Ekologia populacji. Studium porównawcze zwierzat i roslin, PWN, Warszawa 1999 81 13.3 CHEMIA ORGANICZNA 13.3 – 12 – 00 – B/14 04, 30 W, 15 K, 60 L 9 ABSTRAKT Elektronowa i przestrzenna budowa zwiazków organicznych. Izomeria i jej rodzaje. Konfiguracja i konformacja. Efekt indukcyjny i mezomeryczny. Reguly nazewnictwa zwiazków organicznych. Metody badania budowy zwiazków organicznych, 1 spektroskopia IR i H NMR, przyklady interpretacji widm. Klasyfikacja reakcji chemicznych zwiazków organicznych. wiazanie wegiel-wegiel (pojedyncze i wielokrotne) i wegiel-wodór, alkany, cykloalkany (budowa przestrzenna cyklalkanów), alkeny, alkiny, alkadieny, synteza dienowa. Kryteria aromatycznosci, zwiazki aromatyczne. Enancjomeria, okreslanie konfiguracji absolutnej. Alkohole i fenole, wiazanie wodorowe, estry. Etery, etery koronowe. aminy alifatyczne. Aminy aromatyczne. Zwiazki karbonylowe – aldehydy i ketony. Zwiazki metaloorganiczne. Halogenopochodne weglowodorów nasyconych i nienasyconych. Kwasy karboksylowe. Pochodne kawsow karboksylowych. Podstawione kwasy karboksylowe. Zwiazki nitrowe i zwiazki azowe. Weglowodany. Zarys chemii polimerów. Organiczne pochodne siarki. Zwiazki heterocykliczne, klasyfikacja i przyklady. Barwniki organiczne. LITERATURA 1. R. T. Morrison, R. N. Boyd, Chemia organiczna, PWN, Warszawa 1996 2. P. Mastalerz, Podrecznik chemii organicznej, Wyd. Chemiczne, Wroclaw 1997 13.6 BIOCHEMIA 13.6– 12 – 00 – B/15 05, 30 W, 45 L 8 ABSTRAKT Wprowadzenie (budowa i funkcje biochemiczne komórki, problem biologii molekularnej). Aminokwasy i bialka (klasyfikacja aminokwasów i ich wlasciwosci, bialka: rola i funkcja, fizyczne i chemiczne wlasciwosci, klasyfikacja). Enzymy i kinetyka reakcji enzymatycznych (budowa, wlasciwosci, nazewnictwo i systematyka enzymów, specyficznosc i mechanizm dzialania enzymów). Kwasy nukleinowe i ich funkcje (budowa, wlasciwosci i biosynteza DNA i RNA, replikacja, transkrypcja, kod genetyczny). Regulacja biosyntezy bialek. Weglowodany – struktura i funkcje. Fotosynteza jako podstawowe zródlo energii i powstawania zwiazków organicznych (struktura chloroplastów, funkcje chlorofili, fosforylacja fotosyntetyczna). Enzymy a przemiany cukrów (transglikozydacja, fosforoliza, cykl pentozofosforanowy). Mechanizm procesu glikolizy. Utlenianie biologiczne (lancuch oddechowy, bilans calkowitego spalenia glukozy). Kwasy tluszczowe i tluszcze. Struktura i funkcje blon biologicznych. Hormony i ich dzialanie. Rola witamin w regulacji podstawowych procesów metabolicznych. LITERATURA 1. L. Stryer, Biochemia, PWN, Warszawa 1986 2. K. Kulka, A. Rejowski, Biochemia, Wyd. ART, Olsztyn 1998 3. R. K. Murray, D. K. Granner, P. A. Mayes, V. W. Rodwell, Biochemia Harpera, PZWL, Warszawa 1995 4. B. D. Hames, N. M. Hooper, Biochemia, PWN, Warszawa 2002 82 07.1 PODSTAWY GEOGRAFII 07.1 – 12 – 00 – C/16 01, 30 W, 15 K 4 ABSTRAKT Cel i zadania geografii, jako nauki o biosferze. Krazenie materii i energii oraz zjawiska rytmiczne w epigeosferze. Strefowosc i astrefowosc globalna. Komponenty srodowiska przyrodniczego: podloze skalne, rzezba powierzchni, gleba, stosunki wodne, szata roslinna, klimat, uzytkowanie ziemi. Geokompleksy homogeniczne /topiczneI i heterogeniczne /choryczne/. Wybrane elementy biogeografii. Struktura geosystemów i ekosystemów. Taksonomia i regionalizacja geokompleksów. Geokompleksy czesciowe /energotopy/. Procesy dyspersyjne i kolonizacja obszarów. Typy barier i izolacja geograficzna. Gatunki inwazyjne. Zasady regionalizacji biogeograficznej swiata zywego. Regionalizacja fizyczno—geograficzna oraz biogeograficzna Polski. Antropogenizacja geokompleksów. Krajobrazy antropogeniczne i kompleksy przyrodniczo—techniczne. Bioróznorodnosc w geokompleksach. Fizjografia i ekologia urbanistyczna. Ewolucja biosfery w erze kenozoicznej. Ewolucja srodowiska abiotycznego i biotycznego w póznym glacjale i holocenie. „Wielkie wybijanie” /overkill/ zwierzat w czasach przedhistorycznych i wspólczesnie. Synantropizacja przyrody. Prognozowanie zmian srodowiska przyrodniczego. LITERATURA 1. J. Kondracki, Geografia regionalna Polski, PWN, Warszawa 2002 2. L. Starkl, Geografia Polski. Srodowisko przyrodnicze, PWN, Warszawa 1999 07.3 PODSTAWY GEOLOGII I GEOCHEMII 07.3 – 12 – 00 – C/17 02, 15 W, 15 K 2 ABSTRAKT Geologia jako nauka przyrodnicza i jej dziedziny. Pozycja Ziemi we Wszechswiecie i Ukladzie Slonecznym. Materia Ziemi a materia planet, Slonca i gwiazd. Meteoryty, ich sklad chemiczny i mineralny oraz wiek. Budowa i sklad chemiczny Ziemi. Procesy dynamiczne ksztaltujace powierzchnie Ziemi i ich efekty: procesy magmowe, skaly magmowe glebinowe, wylewne i zylowe; procesy pomagmowe; procesy hipergeniczne (wytwarzanie, transport, sedymentacja, diageneza); procesy metamorficzne i ultrametamorficzne; Zjawiska tektoniczne; cykl rozwojowy skorupy ziemskiej. Wiek Ziemi, podstawy stratygrafii i geologii historycznej. Podstawy mineralogii. Petrografia. Geochemia i jej zadania. Geochemiczne klasyfikacje pierwiastków. Sklad chemiczny i mineralny skal ziemskich. Geochemia wybranych pierwiastków chemicznych LITERATURA 1. M. Ksiazkiewicz, Geologia dynamiczna, Wyd. Geol., wszystkie wydania 2. A. Polanski, K. Smulikowski, Geochemia, Wyd. Geol., Warszawa 1969 3. A. Polanski, Geochemia i surowce mineralne, Wyd. Geol., Warszawa 1974 4. A. Kabata - Pendias, H. Pendias, Pierwiastki sladowe w srodowisku biologicznym, Wyd. Geol., Warszawa 1979 5. P. O`Neill, Chemia srodowiska, PWN, Warszawa 1998 83 07.2 ZANIECZYSZCZENIA I SKAZENIA SRODOWISKA 07.2 – 12 – 00 – C/18 02, 30 W 3 ABSTRAKT Elementy srodowiska; produkcja materialna a srodowisko. Wplyw cywilizacji na zmiany w srodowisku. Zasoby surowcowe: nosniki energii, powietrze, zasoby wodne, gleba, mineraly, biosfera. Czynniki zaburzajace ekosystem; systematyka substancji niebezpiecznych dla srodowiska. Charakterystyka glównych zanieczyszczen powietrza; normy jakosci powietrza. Charakterystyka zanieczyszczen wód; samooczyszczanie zbiorników; normy jakosci wód; metody uzdatniania wody i oczyszczania scieków. Zródla i rodzaje zanieczyszczenia gleb. Problemy odpadów przemyslowych i komunalnych. Pola i znaczenie monitoringu srodowiska. Zagrozenia ekologiczne planety; globalne problemy ludzkosci; wzrost populacji ludzkiej; dewastacja krajobrazów przyrodniczych; degradacja uzytków rolnych; kryzys energetyczny; zaburzenie równowagi ekologicznej biosfery; zmniejszenie róznorodnosci biologicznej; zmiany klimatu; degradacja warstwy ozonowej; kwasne opady; ekologia a zdrowie czlowieka. LITERATURA 1. I. Wojciechowski, Ekologiczne podstawy ksztaltowania srodowiska, PWN, Warszawa 1987 2. S. Wiackowski, Wybrane zagadnienia ochrony i ksztaltowania srodowiska przyrodniczego czlowieka, PWN, Warszawa 1989 07.2 TEORIA OCHRONY PRZYRODY I SRODOWISKA 07.2 – 12 – 00 – C/19 03, 30 W, 15 K 4 ABSTRAKT Pojecie ochrony przyrody i srodowiska. Historia ochrony przyrody w Polsce i na swiecie. Przyczyny degradacji srodowiska. Motywy ochrony przyrody. Filozofia ochrony srodowiska. Stan srodowiska przyrodniczego w Polsce. Ochrona przyrody jako nauka i kierunki jej rozwoju. Ochrona czynna, bierna i kompleksowa. Formy ochrony przyrody w Polsce: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, ochrona gatunkowa roslin i zwierzat, pomniki przyrody, uzytki ekologiczne, stanowiska dokumentacyjne, zespoly przyrodniczo-krajobrazowe. Zasady sporzadzania planów ochrony. Czerwone ksiegi i czerwone listy gatunków zagrozonych wymarciem. Pojecie róznorodnosci biologicznej i sposoby jej ochrony. Kategorie zagrozenia gatunków wg klasyfikacji IUCN. Rezerwaty biosfery w Polsce i na swiecie. Ekologiczny system obszarów chronionych (ECONET i CORINE). Restytucja, introdukcja i reintrodukcja gatunków. Glówne typy krajobrazów (geokompleksów) i zasady ich ochrony. Narzedzia polityki ekologicznej panstwa. Wybrane elementy prawa i ekonomii w ochronie srodowiska. Zasady dlugookresowej koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju. Miedzynarodowa wspólpraca w dziedzinie ochrony srodowiska. Strategia ochrony przyrody Unii Europejskiej. LITERATURA 1. J. Boc, K. Nowacki, E. Samborska-Boc, Ochrona srodowiska, Kolonia 2000 2. G. Dobrzanski, B. Dobrzanska, D. Kielczewski, Ochrona srodowiska przyrodniczego. Wydawnictwo Ekonomia i Srodowisko, Bialystok 1997 3. S. Drewniak, K. Wolska, Ochrona przyrody i srodowiska w Polsce, Wyd. LOP, 2000 4. R. Olaczek, Ochrona przyrody w Polsce, Wydawnictwo LOP, 1996 84 07.7 METEOROLOGIA Z KLIMATOLOGIA 07.7 – 12 – 00 – C/20 03, 15 W, 30 K 3 ABSTRAKT Pogoda i jej elementy (organizacja sieci meteorologicznej, stacje meteorologiczne, techniki satelitarne, charakterystyka elementów pogody). Atmosfera Ziemi (parametry fizyczne, sklad i budowa atmosfery, zjawiska optyczne i akustyczne). Wymiana energii w atmosferze ziemskiej (promieniowanie, procesy wymiany ciepla). Woda w atmosferze ziemskiej (zasoby, obieg wody, parowanie, wilgotnosc, mgly, chmury, opady i osady atmosferyczne). Cyrkulacja atmosfery (ogólny model cyrkulacji, rozklad cisnienia, glówne systemy wiatrów, wiatry lokalne). Masy powietrza (klasyfikacja, fronty atmosferyczne). Regiony klimatyczne swiata (czynniki ksztaltujace klimat, strefy klimatyczne i typy klimatów, klimat a roslinnosc, typy klimatów poszczególnych kontynentów i oceanów). Klimat Polski (czynniki ksztaltujace klimat, zmiennosc klimatu Polski, wplyw klimatu na rzezbe terenu, typy i regiony klimatyczne Polski, klimat Polski a zdrowie). Przewidywanie, prognozowanie pogody (mapa pogody, analiza synoptyczna mapy). Klimat w przeszlosci i w przyszlosci (glówne kierunki badawcze zmian klimatycznych, zmiany klimatu w czwartorzedzie, zakres i tendencje zmian klimatycznych). 07.2 PODSTAWY EKOLOGII 07.2 – 12 – 00 – C/21 03, 30 W, 45 L 7 ABSTRAKT Pojecie ekologii i zakres jej problematyki. Zarys historii badan ekologicznych. Dzialy ekologii. Autekologia i synekologia. Podstawowe pojecia ekologiczne: srodowisko, siedlisko, biotop, biocenoza, ekosystem, populacja, nisza ekologiczna, sukcesja ekologiczna. Organizmy a czynniki srodowiskowe. Czynniki klimatyczne. Reguly: Allena, Glogera, Bergmana. Typy ekologiczne i formy zyciowe roslin. Adaptacje organizmów do srodowiska. Tolerancja ekologiczna. Prawo minimum Liebiga i tolerancji Shelforda. Eurybionty i stenobionty. Ekofizjologiczne przystosowania organizmów do warunków srodowiskowych. Organizmy jako bioindykatory stanu srodowiska. Liczebnosc, struktura demograficzna, przestrzenna i dynamika populacji. Strategie zyciowe organizmów. Interakcje miedzygatunkowe: nieantagonistyczne (mutualizm, protokooperacja, komensalizm), antagonistyczne (konkurencja, drapieznictwo, pasozytnictwo), neutralne, oddzialywania chemiczne. Struktura warstwowa i przestrzenna biocenoz, zjawiska ekotonowe. Pojecie klimaksu i dysklimaksu. Sieci i poziomy troficzne (producenci, konsumenci, destruenci). Struktura biotyczna ekosystemów. Przeplyw energii i obieg materii w ekosystemie. Produkcja pierwotna i wtórna ekosystemów. Charakterystyka ekosystemów wodnych i ladowych. Homeostaza ekosystemów. Fitocenozy i zoocenozy w ekosystemie, klasyfikacja fitosocjologiczna. Obieg materii w biosferze – cykle biogeochemiczne. Biogeografia wazniejszych biomów ladowych i wodnych. Ekologia a ochrona srodowiska. Pojecie antropopresji. Ekologia krajobrazu. Ekofilozofia. LITERATURA 1. S. Wiackowski, Ekologia ogólna, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 1998 2. E. Odum, Podstawy ekologii, Panstwowe Wydawnictwo Rolnicze i Lesne, Warszawa 1982 3. K. Falinska, Ekologia roslin, PWN, Warszawa 1996 85 07.2 PODSTAWY MIKROBIOLOGII 07.2 – 12 – 00 – C/22 04, 15 W, 30 L 4 ABSTRAKT Mikrobiologia – przedmiot jej badan i miejsce mikroorganizmów w przyrodzie. Udzial mikroorganizmów w obiegu podstawowych pierwiastków w przyrodzie. Budowa komórki bakteryjnej. Porównanie komórki Pro- i Eucaryota. Bakteryjny nukleoid, cytoplazma, blony, sciana komórkowa, otoczki, sluzy. Materialy zapasowe i inne inkluzje komórkowe. Endospory i formy przetrwalne. Rzeski i ruch bakterii. Metody barwienia bakterii. Charakterystyka wybranych grup organizmów prokariotycznych. Wzrost mikroorganizmów: typy odzywiania, metody hodowli, fizjologia wzrostu. Metody sterylizacji. LITERATURA 1. S. Schlegel, Mikrobiologia ogólna, PWN, Warszawa 2001 2. J. Nicklin, K. Graeme-Cook, T. Paget, R. Killington, Krótkie wyklady. Mikrobiologia, PWN, Warszawa 2000 3. W. H. Kunicki, Zycie bakterii, PWN, Warszawa 2000 07.4 GLEBOZNAWSTWO 07.4 – 12 – 00 – C/23 04, 15 W, 30 L 4 ABSTRAKT Podstawowe wiadomosci o glebach (czynniki glebotwórcze, procesy glebotwórcze, mineraly skalotwórcze, charakterystyka skal macierzystych gleb, proces powstawania gleby). Budowa gleb (budowa profilu glebowego, struktura gleby, konkrecje glebowe). Gleba jako srodowisko fizyczne (uklady dyspersyjne i koloidy glebowe, sklad mechaniczny gleby, wlasciwosci fizyczne gleb). Charakterystyka wody glebowej i jej dostepnosc dla organizmów. Gleba jako srodowisko chemiczne i fizykochemiczne (charakterystyka najwazniejszych makro- i mikropierwiastków, wlasciwosci oksydacyjnoredukcyjne gleby, kwasowosci gleby, sorpcja gleby). Gleba jako srodowisko biologiczne. Próchnica glebowa. Przeglad podstawowych typów gleb. Zasoby gleb i ich uzytkowanie. Naturalne i antropogeniczne zagrozenia gleb. Ochrona gleb. LITERATURA 1. S. Zawadzki, Gleboznawstwo, PWRiL, Warszawa 1999 2. A. Mocek, S. Drzymala, P. Maszner, Geneza, analiza i klasyfikacja gleb, Wyd. AR, Poznan 2000 3. B. Dobrzanski, S. Zawadzki, Gleboznawstwo, PWRiL, Warszawa 1995 4. H. Uggla, Gleboznawstwo rolnicze, PWN, Warszawa 1976 86 07.2 ZAJECIA TERENOWE 07.2 – 12 – 00 – C/24 04, 75 K 6 ABSTRAKT Zapoznanie studentów ze skladem gatunkowym i struktura przestrzenna wybranych ekosystemów lesnych i borowych, lakowych i murawowych oraz nadwodnych.. Gatunki wyrózniajace i charakterystyczne oraz ich morfoekologiczne przystosowania do srodowiska zycia. Pomiary czynników abiotycznych biotopu, glównie pH, temperatury, wilgotnosci, stopnia insolacji, zasolenia gleby /w mire skromnych mozliwosci technicznych/. Zapoznanie studentów z ilosciowymi i jakosciowymi metodami zbierania materialów biologicznych, w tym z zastosowaniem biocenometru, czerpaka entomologicznego, dragi wodnej, armatki glebowej, pulapek Barbera „zóltych szalek, zywolówek i innych urzadzen pulapkowych. Okreslanie cennosci wybranych siedlisk oraz charakterystyka ekologiczna lokalnych populacji chronionych gatunków roslin. Zasady prowadzenia waloryzacji przyrodniczej w terenie. Analiza synekologiczna zespolów, zgrupowan i konsorcjów w wybranych ekosystemach naturalnych i antropogenicznych. Zasady bioindykacji stanu srodowiska przyrodniczego oraz rozpoznawanie wybranych bioindykatorów, Analiza struktury poziomej wybranych ekosystemów, biosceny, biohory, synuzja. Elementy krajobrazu naturalnego i kulturowego. Zapoznanie studentów z wybranymi metodami aktywnej i kompleksowej formy ochrony srodowiska np. rekultywacja, restytucja, stosowaniem proekologicznych technologii. Struktura i funkcjonowanie wybranego parku narodowego oraz stosowane w nim formy i sposoby ochrony przyrody. TECHNOLOGIA CHEMICZNA W OCHRONIE 06.9 – 12 – 00 – C/25 SRODOWISKA 04, 30 W, 30 L 5 ABSTRAKT Produkcja chemiczna a ochrona srodowiska. Technologie bezodpadowe. Zakres nauki stosowane. Technologia chemiczna. Podstawy tworzenia procesu technologicznego. Reaktory chemiczne i nitki technologiczne. Wybór surowców i technologii; odpady produkcyjne. Omówienie procesów wytwarzania niektórych produktów. Laboratorium sklada sie z szeregu cwiczen ilustrujacych tresc wykladu. LITERATURA 1. J. Molenda, Technologia Chemiczna, WSiP, Warszawa 1981 2. J. Molenda, Chemia Techniczna, WNT, Warszawa 1978 3. P. O’Neill, Chemia Srodowiska, PWN, Warszawa 1997 06.9 87 07.4 HYDROBIOLOGIA Z HYDROLOGIA 07.4 – 12 – 00 – C/26 05, 30 W, 15 L 4 ABSTRAKT Hydrobiologia i hydrologia jako nauki przyrodnicze. Wody atmosferyczne, powierzchniowe i podziemne. Zasoby wodne Polski na tle zasobów wodnych Europy, ze szczególnym uwzglednieniem wód powierzchniowych. Obieg wody w obrebie zlewni. Bilans wodny Ziemi, bilans wodno – gospodarczy w zlewni. Wszechocean i morza – elementy dna i dziedziny srodowiskowe. Zasolenie, temperatura i ruch wody morskiej. Strefy glebinowe oceanów. Morze Baltyckie - pochodzenie, chemizm i dynamika wody. Antropogenne zmiany mórz i oceanów. Typy jezior naturalnych ich geneza i bilans wodny. Stratyfikacja termiczna jezior umiarkowanej strefy klimatycznej i jej cykliczna zmiennosc. Elementy morfologiczne jeziora. Typy troficzne jezior. Zbiorniki astatyczne i ich typy. Zbiorniki antropogenne i ich znaczenie. Typy zródel. Systemy rzeczne – elementy morfologii cieków. Warunki istnienia rzek. Poziomy wód: nizówki, wody srednie i wysokie. Przybór, wezbranie i powódz - monitoring zjawiska i przeciwdzialanie. Sztuczne cieki wodne. Fizyczne i chemiczne wlasciwosci wód naturalnych i ich wplyw na organizmy. Energia promienista w srodowiskach wodnych. Kompleksowe oddzialywanie czynników srodowiskowych na organizmy wodne. Sedymentacja i tworzenie osadów dennych. Klasyfikacja ekologiczna organizmów wodnych oraz przeglad ich zasadniczych form zyciowych. Charakterystyka glównych formacji ekologicznych: planktonu, nektonu, pleustonu (neustonu) i bentosu. Przeglad wybranych sródladowych ekosystemów wodnych: jezior, zbiorników niejeziornych, rzek i innych cieków wodnych oraz ekosystemów morskich: sublitoralu i eulitoralu. Krazenie materii i przeplyw energii w ekosystemach wodnych. Produktywnosc ekosystemów. Klasyfikacja wód. Wody podziemne - geneza, wykorzystanie, retencja. Proces eutrofizacji i destrukcji oraz metody rekultywacji jezior. Biologia scieków wodnych (saprobiologia) i osadów czynnych oraz procesy ich samooczyszczania. Zuzycie wody przez gospodarke komunalna, przemysl i rolnictwo. Przeciwdzialanie degradacji wód i ochrona ich zasobów. Metody badawcze w hydrobiologii i hydrologii. LITERATURA 1. Z. Mikulski, Biologia wód sródladowych, PWN, Warszawa 1974 2. W. Lampert, U. Sommer, Ekologia wód sródladowych, PWN, Warszawa1996 3. Z. Kajak, Hydrobiologia - limnologia. Ekosystemy wód sródladowych, PWN, Warszawa 1998 4. Z. Pazdro, B. Kozerski, Hydrogeologia ogólna, WG, Warszawa 1990 88 07.2 MONITORNIG SRODOWISKA 07.2 – 12 – 00 – C/27 05, 15 W, 45 K 4 ABSTRAKT Monitoring – definicja, cele i znaczenie. Ogólne zasady funkcjonowania Panstwowego Monitoringu Srodowiska w Polsce. Monitoring powietrza atmosferycznego. Monitoring halasu. Monitoring promieniowania niejonizujacego. Monitoring wód powierzchniowych, w tym Baltyku. Monitoring wód podziemnych. Monitoring powierzchni ziemi, w tym gleb i odpadów. Monitoring przyrody ozywionej. „Program Panstwowego Monitoringu Srodowiska dla woj. slaskiego na lata 1998-2002”. Organizacja i cele Zintegrowanego Monitoringu Srodowiska (ZMSP). Zalozenia programowe Zintegrowanego Monitoringu Srodowiska Przyrodniczego. ZMSP a monitoringi specjalistyczne. Zakres pomiarowy ZMSP i kryteria wyboru obiektów badawczych. Zasady rozmieszczenia i funkcjonowania Stacji Bazowych ZMSP. Programy pomiarowe ZMSP - wytyczne organizacji sieci pomiarowej. LITERATURA 1. Program monitoringu srodowiska na lata 1998-2002, PIOS, Warszawa 1998 2. Raport Panstwowej Inspekcji Ochrony Srodowiska, Stan srodowiska w Polsce, Warszawa 1998 3. Informacje o stanie czystosci srodowiska w województwie slaskim w 1999 roku, WIOS w Katowicach, Osrodek Badan i Kontroli Srodowiska w Katowicach 1999 4. Zintegrowany Monitoring Srodowiska Przyrodniczego w Polsce, PIOS, Warszawa 1993 5. Zintegrowany Monitoring Srodowiska Przyrodniczego. Zasady organizacji, system pomiarowy, wybrane metody badan, PIOS, Warszawa 1999 6. Informacja o stanie srodowiska przyrodniczego Czestochowy, IOS, Czestochowa 1999 7. Biblioteka Monitoringu Srodowiska, PIOS, Warszawa PRAWNE I EKONOMICZNE ASPEKTY W OCHRONIE 10.9 – 12 – 00 – C/28 SRODOWISKA 05, 30 W 3 ABSTRAKT Wiadomosci wstepne. Zakres zagrozenia srodowiska. Zródla zanieczyszczen i powody ich wystepowania. Rejestr dzialan w celu ochrony srodowiska. Wychowanie spoleczenstwa dla dzialan proekologicznych. Istota i znaczenie ekologii spolecznej. Wartosci kulturowe a ochrona srodowiska. Edukacja ekologiczna spoleczenstw i spoleczne ruchy ekologiczne. Polityka panstwa a ochrona srodowiska. Teoretyczne podstawy polityki ekologicznej. Zalozenia polityki ekologicznej jako droga do ekorozwoju. Ekonomiczne aspekty ochrony srodowiska. Gospodarka surowcami i zasobami naturalnymi. Gospodarka przestrzenna. Oddzialywanie na gospodarke instrumentami ekonomicznymi. Zródla finansowania ochrony srodowiska. Prawo w ochronie srodowiska. Przeglad zagadnien prawnych w Polsce. Porównanie prawa polskiego z prawami innych krajów europejskich. LITERATURA 1. K. Górka, B. Poskrobko, W. Radecki, Ochrona srodowiska. Problemy spoleczne, ekonomiczne i prawne, PWE, Warszawa 1998 2. R. Paczulski, Prawo ochrony srodowiska, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 2000 3. J. Jerzmanski, M. Górski, M. Bar, Nowe przepisy o ochronie przyrody, Centrum Prawa Ekologicznego, Wroclaw 2001 10.9 89 07.2 GOSPODARKA ODPADAMI STALYMI 05, 30 W 2 07.2 – 12 – 00 – C/29 ABSTRAKT Charakterystyka przedmiotu. Problemy ograniczania odpadów i ich przeróbki na produkty handlowe. Zagadnienia skladowania i ewidencji odpadów. Omówienie gospodarki odpadami na przykladach szczególowych. Aspekty prawne. LITERATURA 1. W. Urbaniak, Odpady i opakowania – nowe regulacje i obowiazki. Praktyczny poradnik dla wytwórców i odbiorców opakowan, Wydawnictwo Forum, Poznan 2001 2. J. Myszkowski, M. Antoszczyszyn, J. Zienko, Ekologiczne uwarunkowania procesów technologicznych i wyrobów bezpiecznych dla srodowiska, Wyd. Politechnika Szczecinska, Katedra Technologii Organicznej, Szczecin 1995 3. O. Bilitewski, Podrecznik Gospodarki Odpadami, Wyd. Seidel i Przywecki, 2003 4. C. Rosik-Dulewska, Podstawy Gospodarki Odpadami, PWN, Warszawa 2003 07.2 ZAGROZENIA CYWILIZACYJNE DLA SRODOWISKA 07.2 – 12 – 00 – C/30 05, 15 W 1 ABSTRAKT Globalne zagrozenia ekologiczne, ich przyczyny i konsekwencje oraz analiza aktualnego stanu srodowiska, w tym: degradacja gleby, pustynnienie i zmniejszanie sie urodzajnosci; ubytek lasów tropikalnych, degradacja zbiorników wodnych; zmiany klimatu, zjawisko el nino, zamieranie raf koralowych, kwasne deszcze, degradacja warstwy ozonowej; zmniejszenie róznorodnosci biologicznej. Katastrofy ekologiczne i technogenne; konsekwencje konfliktów zbrojnych; terroryzm ekologiczny. Wspólpraca miedzynarodowa w zakresie rozwiazania globalnych problemów ekologicznych. Celem przedmiotu jest zapoznanie sie z sytuacja ekologiczna w swiecie i uswiadomienie globalnych zagrozen ekologicznych. LITERATURA 1. I. Wiackowska, S. Wiackowski. Globalne zagrozenia srodowiska, Katedra Ekologii i Ochrony Srodowiska, Kielce 1998 2. S. Wiackowski, Przyrodnicze podstawy inzynierii i srodowiska, Wiackowski Press, Kielce 2000 3. S. Wiackowski, Ekologia ogólna, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 1998 4. S. Kozlowski, Ekorozwój. Wyzwanie XXI wieku, PWN, Warszawa 2000 5. G. Dobrzanski, B. Dobrzanska, D. Kielczewski. Ochrona srodowiska przyrodniczego, Wydawnictwo Ekonomia i Srodowisko, Bialystok 1997 12.9 TOKSYKOLOGIA 12.9 – 12 – 00 – C/31 05, 30 W, 30 K 5 ABSTRAKT Rys historyczny toksykologii i kierunki jej rozwoju. Czynniki warunkujace toksycznosc. Losy trucizn w organizmie. Mechanizmy dzialania toksycznego. Toksykometria. Leczenie zatruc. Toksykologia leków. Toksykologia srodków uzalezniajacych. Toksykologia metali ciezkich. Toksykologia rozpuszczalników. Toksykologia tworzyw sztucznych. Toksykologia kosmetyków oraz artykulów gospodarstwa domowego. LITERATURA 1. W. Senczuk , Toksykologia, PZWL, Warszawa 1990 2. S. J. Lippard, Podstawy chemii bionieorganicznej, PWN, Warszawa 1998 3. G. Patrick, Krótkie wyklady. Chemia organiczna, PWN, Warszawa 2002 90 07.4 OCHRONA WÓD I GOSPODARKA WODNA 07.4 – 12 – 00 – C/32 06, 30 W 3 ABSTRAKT Woda i jej rola w przyrodzie; obieg wody w biosferze, zasoby swiatowe wody i ich bilans. Woda jako cenny surowiec. Charakterystyka fizyczna, chemiczna i higieniczna wód. Struktura zuzycia wody przez przemysl, rolnictwo i gospodarke komunalna,. Zródla zanieczyszczen wód powierzchniowych i podziemnych, rodzaje zanieczyszczen. Konsekwencje ekologiczne, zdrowotne i ekonomiczne zanieczyszczenia wód. Procesy samooczyszczania. Normatywy i ocena jakosci wód. Metody ochrony wód przed zanieczyszczeniem; ochrona sanitarna wód, warunki odprowadzania scieków do odbiorników. Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi: bezwodne technologie, zamkniete obiegi wody, optymalizacja procesów zaopatrzenia w wode i oczyszczania scieków. Podstawy technologiczne sposobów ochrony wód przed zanieczyszczeniem. Celem przedmiotu jest przekazanie wiedzy z zakresu obiegu wody w biosferze, zródel jej zanieczyszczenia i wynikajacych stad konsekwencji ekologicznych i zdrowotnych. Wypracowanie systemowego podejscia do problematyki racjonalnego wykorzystania wód i sposobów ich ochrony przed zanieczyszczeniem i degradacja. LITERATURA 1. J. R. Dojlido, Chemia wód powierzchniowych, Wydawnictwo Ekonomia i Srodowisko, Bialystok 1995 2. A. Macioszczyk, Hydrogeochemia, Wydawnictwo Geologiczne, Warszawa 1987 3. W. Chelmicki, Woda. Zasoby, degradacja, ochrona, PWN, Warszawa 2001 EKOLOGICZNE ASPEKTY ROZWOJU 07.2 – 12 – 00 – C/33 ZRÓWNOWAZONEGO 06, 30 W, 15 K 4 ABSTRAKT Rozwój cywilizacji a srodowisko; problemy demograficzne; globalne zagrozenia srodowiskowe. Geneza koncepcji rozwoju zrównowazonego; definicje koncepcji; mierniki i wskazniki rozwoju zrównowazonego. Klasyfikacja zasobów przyrodniczych; racjonalne gospodarowanie zasobami nieodnawialnymi i odnawialnymi. Model rozwoju spoleczenstwa konsumpcyjnego. Model rozwoju spoleczenstwa wyznajacego zasady rozwoju zrównowazonego. Energetyka w rozwoju zrównowazonym. Rozwój zrównowazony w rolnictwie i lesnictwie. Rozwój zrównowazony w przemysle: minimalizacja odpadów, czyste technologie, ekologia przemyslowa. Transport ekologiczny. Rozwój zrównowazony w gospodarce wodnosciekowej. LSA i EIA. Rozwój zrównowazony miast: planowanie przestrzenne, infrastruktura techniczna, bezpieczenstwo i komfort zycia. Etyka, prawo, ekonomika, kultura i edukacja w rozwoju zrównowazonym. Ekologiczny tryb zycia. Polityka ekologiczna Polski i Krajów UE. Przyklady wdrazania zalozen rozwoju zrównowazonego w kraju i za granica. Celem przedmiotu jest zapoznanie sie z geneza i podstawowymi zasadami koncepcji rozwoju zrównowazonego, jego aspektami interdyscyplinarnymi oraz miernikami i instrumentami realizacji. Wypracowanie pogladu na nowoczesne podejscie do rozwoju spoleczno-gospodarczego, ksztaltowanie swiadomosci ekologicznej i ekologicznego trybu zycia. Zapoznanie sie z zasadami LCA i EIA. LITERATURA 1. S. Kozlowski, Ekorozwój. Wyzwanie XXI wieku, PWN, Warszawa 2000 2. D. H. Meadows, D. L. Meadows, Granice wzrostu, PWN, Warszawa 1973 3. M. Nowicki, Strategia ekorozwoju Polski, Agencja reklamowo-wydawnicza A. Grzegorczyk, Warszawa 1993 07.2 91 07.2 OCENA ODDZIALYWANIA NA SRODOWISKO 07.2 – 12 – 00 – C/34 06, 45 K 3 ABSTRAKT Historia rozwoju OOS w swiecie, w krajach centralnej i wschodniej Europy. Zasady i przepisy miedzynarodowe i polskie, dotyczace ocen oddzialywania na srodowisko. Metody i techniki ocen oddzialywania na srodowisko: ad hoc, metody macierzowe, metody sieciowe. Procedura wykonywania oceny i jej etapy. Kategoria uciazliwosci inwestycji i obiektów istniejacych. Ustalenia zakresu badan, analiza wariantowa, prognozowanie oddzialywan, przeciwdzialanie negatywnym skutkom, wybór preferowanego wariantu. Rola inwestora i sluzb ochrony srodowiska w procedurze OOS. Udzial spoleczenstwa w procedurze OOS. Operaty OOS dla wybranych galezi przemyslu, przedsiewziec k0omunikacyjnych, budowlanych i in. Zasady wydawania decyzji zobowiazujacych do przestrzegania OOS. METODY INSTRUMENTALNE BADANIA 13.3 – 12 – 00 – C/35 CHEMICZNYCH ZANIECZYSZCZEN SRODOWISKA 06, 30 W, 45 L 8 ABSTRAKT Opis i klasyfikacja metod analizy instrumentalnej. Oznaczalnosc i wykrywalnosc substancji. Czulosc, selektywnosc i specyficznosc metod analitycznych. Precyzja, dokladnosc i niepewnosc pomiaru. Efekty interferencyjne. Kalibracja. Kryteria wyboru tech-niki i procedury analitycznej. Metody analizy instrumentalnej: spektrometryczne, elektroche-miczne, chromatograficzne, radiometryczne i termometryczne. Metody chromatograficzne sprzezone z spektrometrycznymi. Elementy analizy specjacyjnej wieloskladnikowej lokalnej i strukturalnej. Analiza sladowa. LITERATURA 1. W. Szczepaniak, Metody instrumentalne w analizie chemicznej, PWN, Warszawa 1996 2. J. Namiesnik, I. Z. Jamrógiewicz, Fizykochemiczne metody kontroli zanieczyszczen srodowiska, WNT, Warszawa 1998 3. A. Cyganski, Podstawy metod elektroanalitycznych, WNT, Warszawa 1999 4. A. Cyganski, Metody spektroskopowe w chemii analitycznej, WNT, Warszawa 1993 5. A. Hulanicki, Wspólczesna chemia analityczna, PWN, Warszawa 2001 6. Wybrane teksty z J. Chromatogr. A i B, J. Anal. Chem., J. Separation Sci. 13.3 92 07.2 NORMOWANIE I ZARZADZANIE SRODOWISKIEM 07.2 – 12 – 00 – C/36 06, 15 W, 30 K 3 ABSTRAKT Miedzynarodowe, narodowe, regionalne i lokalne instytucje odpowiedzialne za ochrone srodowiska. Odpowiedzialnosc administracyjna, cywilna, karnoadministracyjna i karna za przekroczenia przepisów o ochronie srodowiska. Instrumenty ekonomiczne w ochronie srodowiska. Normatywy jako podstawa ochrony srodowiska Europejski system ekozarzadzania – Emas.. Normowanie sanitarno-higieniczne: system standardów, przepisów i ustaw dla oceny jakosci i stanu srodowiska. ISO – Miedzynarodowa Organizacja Normalizacyjna, Polskie Normy. Schemat Zarzadzania Srodowiskowego i Auditu, System Zarzadzania Srodowiskiem w przedsiebiorstwach (SZS). System Zarzadzania Jakoscia (SZJ). Zarzadzanie przez jakosc -TQM. Koncepcje: (Best Avaiable Technology ( BAT) i PPP (Polluter Pays Principle) w jakosci srodowiska. Cykl Deminga w doskonaleniu zarzadzania srodowiskiem. Certyfikacja systemu zarzadzania srodowiskowego. Akredytacja w przedsiebiorstwie i jej znaczenie dla srodowiska. Metody stosowane w analizie i doskonaleniu procesów systemu zarzadzania srodowiskiem: schematy blokowe, arkusze danych, analiza Pareto – Lorenza, wykresy przyczynowo – skutkowe (Ishikawy). System HACCP (Hazard Analisis Critical Control Point) czyli kontrola punktów krytycznych w produkcji bezpiecznej zywnosci i jego znaczenie Ocena ryzyka srodowiskowego. LITERATURA 1. J. Ciechanowicz, Miedzynarodowe prawo ochrony srodowiska. Wyd. prawnicze PWN, Warszawa 1999 2. I. Holtz, Technika doskonalenia jakosci ISO 9000, WSiP, Warszawa 1999 3. A. Kuratowska, Ekologia, Jej zwiazki z róznymi dziedzinami wiedzy, PWN, Warszawa 1999 4. R. Pochyluk, P. Grudowski, J. Szymonski, Zasady wdrazania systemu zarzadzania srodowiskowego zgodnego z wymaganiami normy ISO 14 001, Wyd. EKOKONSULT, Gdansk 1999 07.2 PRACOWNIA DYPLOMOWA 07.2 – 12 – 00 – E/37 06, 45 L 3 ABSTRAKT W ramach pracowni pod kierunkiem opiekuna jest zbierana i krytycznie opracowywana bibliografia zagadnienia bedacego przedmiotem pracy licencjackiej. Wykonywane sa prace laboratoryjne i terenowe. 07.2 SEMINARIUM DYPLOMOWE 07.2 – 12 – 00 – E/38 06, 30 S 2 ABSTRAKT W ramach seminarium odbywa sie samodzielne referowanie kolejnych rozdzialów pracy magisterskiej oraz dyskusja problematyki pokrewnej dla realizowanych tematów prac licencjackich. 07.2 WYKLAD MONOGRAFICZNY 07.2 – 12 – 00 – E/39 06, 30 W 2 ABSTRAKT Wyklad bedzie powierzany wybitnym specjalistom lub praktykom z zakresu ekologii lub ochrony srodowiska i bedzie dotyczyl wspólczesnych problemów z tego obszaru wiedzy i praktyki. 93 VII.2.2. OCHRONA SRODOWISKA - STUDIA MAGISTERSKIE UZUPELNIAJACE 05.6 EDUKACJA EKOLOGICZNA 05.6 – 12 – 01 – E/01 10, 15 W, 15 C 2 ABSTRAKT Metodologia nauk przyrodniczych. Miejsce nauk o srodowisku wsród nauk przyrodniczych. Wprowadzenie do przedmiotu – edukacja ekologiczna czy srodowiskowa? Podstawowe terminy i pojecia (m.in. ekologia czlowieka, ekologia spoleczna, myslenie ekologiczne). Edukacja ekologiczna w dokumentach konferencji miedzynarodowych. Tematyka wybranych Raportów Klubu Rzymskiego. Polskie uregulowania prawne i dokumenty panstwowe zwiazane z edukacja ekologiczna. Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej. Cele edukacji ekologicznej i jej klasyfikacja. Ogólna charakterystyka formalnej i nieformalnej edukacji ekologicznej. Aktualny model formalnej edukacji ekologicznej w Polsce. Analiza programów nauczania wybranych przedmiotów na róznych szczeblach ksztalcenia pod katem zawartosci w nich tresci srodowiskowych. Propozycje realizacji sciezek ekologicznych w szkolach. Interdyscyplinarne projekty badawcze (np. GREEN, GLOBE, Air Pollution Project Europe, RADONET) Edukacja ekologiczna w terenowych osrodkach dydaktycznych (parki narodowe i krajobrazowe, ogrody botaniczne). Ruchy i organizacje ekologiczne. Dzialania ruchów ekologicznych na rzecz edukacji srodowiskowej. Rola srodków masowego przekazu w edukacji ekologicznej. Problem naduzywania przymiotnika „ekologiczny”. Filozofia ekologiczna i jej kierunki. Etyka ekologiczna a edukacja ekologiczna. Rola wartosci w edukacji ekologicznej. Swiadomosc ekologiczna spoleczenstwa i jej badania. Stan swiadomosci ekologicznej Polaków w swietle badan. Istota i przyczyny kryzysu ekologicznego. Katastrofy ekologiczne. Znaczenie nauki w ochronie srodowiska naturalnego. Idea rozwoju zrównowazonego a edukacja ekologiczna. Miedzynarodowa wspólpraca w zakresie edukacji ekologicznej. Zródla informacji o lokalnych zagrozeniach srodowiska i jego ochronie. Wykorzystanie Internetu w edukacji ekologicznej. LITERATURA 1. L. Domka, Dialog z przyroda w edukacji dla ekorozwoju, PWN, Warszawa - Poznan 2001 2. Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej, Przez edukacje do zrównowazonego rozwoju, Ministerstwo Srodowiska, Warszawa 2001 3. J. Górka, B. Poskrobko, W. Radecki, Ochrona srodowiska: problemy spoleczne, ekonomiczne i prawne, PWE, Warszawa 2001 4. S. Kozlowski, Ekorozwój – wyzwanie XXI wieku, PWN, Warszawa 2000 5. D. Kielczewski, Ekologia spoleczna, Wydawnictwo Ekonomia i Srodowisko, Bialystok 2001 94 07.2 OCHRONA ATMOSFERY 07.2 – 12 – 01 – C/02 09, 30 W, 15 K 4 ABSTRAKT Wprowadzenie w zagadnienia ochrony atmosfery. Pojecia podstawowe, entropia i procesy nieodwracalne. Podzial i klasyfikacja odpadów zanieczyszczajacych naturalne srodowisko czlowieka. Emisja i imisja, glówne rodzaje i kontrola skazen. Typowe zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego. Recycling. Homeostaza srodowiska naturalnego. Wplyw energetyki i przemyslu na emisje substancji szkodliwych do atmosfery. Naturalne procesy usuwania zanieczyszczen z powietrza atmosferycznego. Sytuacja energetyczna swiata i jej zwiazek z zagadnieniami ochrony srodowiska. Glówne skladniki gazowe zanieczyszczajace atmosfere: dwutlenek wegla, dwutlenek i inne zwiazki siarki, weglowodory, tlenki azotu, tlenek wegla, pyly. Przemyslowe i nieprzemyslowe zanieczyszczenia atmosfery. Globalny wplyw dzialalnosci czlowieka na stan atmosfery i zmiany klimatyczne. Problem efektu cieplarnianego i gazów cieplarnianych. Mechanizm powstawania efektu cieplarnianego i jego ewentualne skutki. Swiatowa produkcja energii i alternatywne oraz odnawialne zródla energii i ich zwiazek z ochrona atmosfery. Odpylanie gazów odlotowych. Instalacje odpylania gazów. Odpylanie spalin po kotlach energetycznych. Zwiazek odpylania z caloscia instalacji oczyszczania gazów. Odsiarczanie gazów Metody odsiarczania bazujace na procesach absorpcji. Mokre wapniowe (wapnowe/wapniakowe) metody odsiarczania gazów. Pólsuche wapniowe metody odsiarczania gazów. Suche wapniowe metody odsiarczania spalin. Odsiarczanie w zlozu fluidalnym. Katalityczne usuwanie SO2 z gazów odlotowych. Regeneratory ciepla i reaktory katalityczne z regeneracja ciepla i katalizatory monolityczne. Usuwanie tlenków azotu z gazów odlotowych. Metody absorpcyjne usuwania NOx . Amoniakalna niekatalityczna i katalityczna (SCR) redukcja NOx do azotu. Usuwanie skladników palnych i weglowodorów z gazów odlotowych. Metody usuwania lotnych zwiazków organicznych (LZO). Oczyszczanie spalin samochodowych w silnikach nisko – i wysokopreznych. Katalizatory monolityczne stosowane w reaktorach samochodowych. Zagadnienia ochrony atmosfery zwiazane z termicznym unieszkodliwianiem odpadów stalych. Bezposrednie spalanie i metody pirolitycznego zgazowania – kwestie odpadów i oczyszczania spalin po termicznym unieszkodliwianiu odpadów stalych. Usuwanie chloru, fluoru i rteci z gazów odlotowych. LITERATURA 1. J. Warych, Oczyszczanie gazów – procesy i aparatura. Wyd. trzecie zmienione, WNT, Warszawa 1998 2. J. Konieczynski, Oczyszczanie gazów odlotowych, Wyd. Politechniki Slaskiej, Gliwice 1993 3. K. Gosiewski, Ochrona Atmosfery – konspekt wykladów, wyd. prywatne 95 INZYNIERIA CHEMICZNA W OCHRONIE 06.3 – 12 – 01 – C/03 SRODOWISKA 08, 30 W, 15 K, 30 L 8 ABSTRAKT Analiza wymiarowa i zasady teorii podobienstwa technicznego. Problematyka powiekszania skali. Sens fizyczny liczb kryterialnych – standardowe liczby kryterialne. Podstawowe pojecia inzynierii chemicznej. Procesy ciagle i okresowe. Operacja jednostkowa, aparat, proces i instalacja. Stan ustalony (stacjonarny) i nieustalony procesu (niestacjonarny). Stan równowagi procesu. Bilanse i ich znaczenie w inzynierii chemicznej. Bilanse materialowe i energetyczne. Podstawy hydrauliki. Rodzaje przeplywu - przeplyw laminarny i turbulentny. Obliczanie oporów przeplywu. Wstep do zagadnien ruchu ciepla. Rodzaje ruchu ciepla. Przenikanie ciepla. Wymienniki ciepla – podstawy teoretyczne. Bilans cieplny wymiennika przeponowego. Plaszczowo rurowe i inne wybrane konstrukcje wymienników ciepla. Podstawy zagadnien dyfuzyjnego ruchu masy. Absorpcja – podstawy teoretyczne. Zastosowanie absorpcji w instalacjach ochrony srodowiska Rózne typy absorberów: natryskowe (skrubery), Venturiego, pólkowe, z wypelnieniem ruchomym, pianowe, barbotazowe. Fluidyzacja i aparaty fluidalne. Przeplyw w ukladzie gaz faza stala – podstawy teoretyczne. Rózne rodzaje warstw fluidalnych. Obliczanie poczatkowej predkosci fluidyzacji i miara jednorodnosci warstwy. Zastosowania fluidyzacji w procesach ochrony srodowiska. Odpylanie gazów. Odpylacze - podstawy teoretyczne. Przeglad wybranych typów urzadzen odpylajacych: odpylacze filtracyjne, odpylacze grawitacyjne – komory osadcze, odpylacze uderzeniowo inercyjne, odpylacze odsrodkowe – cyklony, odpylanie w warstwie fluidalnej, elektrofiltry, odpylacze mokre. Adsorpcja. Cechy stosowanych adsorbentów. Równowaga adsorpcyjna - izotermy adsorpcji. Przebieg procesu w zlozu adsorbentu. Wyznaczanie pojemnosci adsorpcyjnej. Reakcje chemiczne i inzynieria reaktorów. Klasyfikacja reakcji chemicznych. Klasyfikacja reaktorów. Statyka chemiczna - równowaga reakcji chemicznej. Kinetyka reakcji: równania kinetyczne, kinetyka reakcji heterogenicznych na stalym katalizatorze. Analiza kinetyczna procesów kontaktowych. Wlasnosci fizyczne katalizatorów stalych Szybkosc ogólna reakcji kontaktowej. Równania bilansowe reaktora kontaktowego: bilans molowy, bilans cieplny. Gospodarka cieplem i autotermia w ukladach reakcyjnych. Reaktory katalityczne w ochronie srodowiska. Inzynieria procesów oczyszczania cieczy. Procesy ruchu cial stalych w plynach – sedymentacja grawitacyjna i hydrocyklony. Koagulacja i flokulacja. Filtracja. Aeracja. Metody biologiczne. Metody pomiarowe do kontroli zanieczyszczen powietrza. LITERATURA 1. J. Ciborowski, Inzynieria Chemiczna i Procesowa, WNT, Warszawa 1973 2. J. M. Coulson, J. F. Richardson, Chemical Engineering, Pergamon Press 1993 3. T. Hobler, Ruch ciepla i wymienniki, WNT, Warszawa 1986 4. T. Hobler, Dyfuzyjny ruch masy i absorbery, WNT, Warszawa 1976 5. A. Burghardt, Inzynieria Reaktorów Chemicznych, PWN, Warszawa 2001 06.3 96 07.4 ANALIZA WÓD I SCIEKÓW 07.4 – 12 – 01 – C/04 07, 15 W, 30 L 4 ABSTRAKT Charakterystyka, klasyfikacja wód naturalnych i scieków. Wymagania stawiane wodzie uzytkowej. Cel i zakres badania wody i scieków, pobieranie oraz utrwalanie próbek do badan fizyczno – chemicznych. Wlasciwosci fizyczne wód oraz ich oznaczanie (temperatura, zapach, smak, barwa, metnosc i przezroczystosc). Badania chemiczne wód i scieków (odczyn, kwasowosc i zasadowosc, twardosc, dwutlenek wegla, tlen rozpuszczony, biochemiczne i chemiczne zapotrzebowanie tlenu, utlenialnosc, sucha pozostalosc, zawartosc zwiazków azotu, chlorków, siarczanów oraz innych pierwiastków i specyficznych zwiazków chemicznych). LITERATURA 1. W. Hermanowicz, J. Dojlido, W. Dozanska, B. Koziorowski, J. Zerbe, Fizycznochemiczne badanie wody i scieków, Arkady, Warszawa 1999 2. E. Gomólka, A. Szaynok, Chemia wody i powietrza, Oficyna Wyd. Politechniki Wroclawskiej, Wroclaw 1997 3. H. Elbanowska, J. Zerbe, J. Siepak, Fizyczno-chemiczne badanie wód, Wyd. UAM, Poznan 1999 4. K. Lipowska-Grabowska, K. Faron-Lewandowska, Pracownia chemiczna. Analiza wód i scieków, WSiP, Warszawa 1998 06.9 INSTALACJE SANITARNE 06.9 – 12 – 01 – C/05 07, 30 W, 30 C 5 ABSTRAKT Normy jakosci wody do picia i celów przemyslowych. Zródla wody surowej i sposoby jej uzdatniania. Sposoby gromadzenia i unieszkodliwiania scieków. Skladowanie i wtórne wykorzystanie odpadów miejskich. Rodzaje instalacji budowlanych i zasady tworzenia infrastruktury. Zaopatrzenie budynków w wode. Zasady dzialania instalacji zimnej i cieplej wody. Podstawy tworzenia i funkcjonowania instalacji kanalizacyjnych w budynkach. Lokalne uklady zaopatrzenia w wode, miejscowe sposoby gromadzenia i unieszkodliwiania scieków. Zasady dzialania wentylacji, systemów i instalacji grzewczych budynków. Mozliwosci tworzenia klimatu i komfortu pomieszczen uzytkowych róznego przeznaczenia. Celem przedmiotu jest przekazanie podstawowej wiedzy z zakresu zasad dzialania instalacji sanitarnych w budynkach róznego przeznaczenia, zaopatrujacych uzytkowników w rózne media. Wypracowanie pogladu na mozliwosci i sposoby tworzenia komfortu pomieszczen uzytkowych. LITERATURA 1. T. Gabryszewski, Wodociagi, Arkady, Warszawa 1983 2. O. Przewlocki, A. Tkaczenko, K. Czarnocki, Studnie, Arkady, Warszawa 1970 3. T. Gabryszewski, wewnetrzne instalacje wodociagowe i kanalizacyjne. Arkady, Warszawa 1970 97 SYSTEMY ZAOPATRZENIA W WODE I USUWANIA 07.4 – 12 – 01 – C/06 SCIEKÓW 07, 30 W, 30 C 5 ABSTRAKT Klasyfikacja wód i mozliwosci ich ujmowania do celów pitnych i przemyslowych. Rodzaje scieków i sposoby ich odprowadzania. Klasyfikacja i charakterystyka systemów zaopatrzenia w wode i usuwania scieków z terenów zurbanizowanych. Zalety i wady stosowanych systemów. Normy zapotrzebowania na wode i przepisy okreslajace zasady odprowadzania scieków w Polsce i za granica. Zasady wyboru systemu. Podstawowe elementy i zasady funkcjonowania stosowanych systemów zaopatrzenia w wode i usuwania scieków. Problemy retencji wód, wzbogacanie zasobów, ograniczanie niedoborów, zapobieganie powodziom. Celem przedmiotu jest uzyskanie podstawowej wiedzy z zakresu funkcjonowania systemów zaopatrzenia w wode i odprowadzania scieków jako podstawowego elementu infrastruktury terenów zurbanizowanych LITERATURA 1. T. Gabryszewski, Wodociagi, Arkady, Warszawa 1983 2. A. Nowakowska-Blaszczyk, P. Blaszczyk, Wodociagi i kanalizacja w planowaniu przestrzennym, Arkady, Warszawa 1987 3. M. Roman i inni, Wodociagi i kanalizacja. Poradnik, Arkady, Warszawa 1991 07.4 07.2 OCHRONA SRODOWISKA MORSKIEGO 07.2 – 12 – 01 – C/07 07, 30 W, 15 K 4 ABSTRAKT Wlasciwosci ekosystemów morskich. Geografia fizyczna mórz i regionów nadmorskich. Biologia mórz. Zanieczyszczenia komunalne i przemyslowe wód morskich i ich wplyw na organizmy morskie, toksykologia. Eutrofizacja wód morskich. Ochrona srodowiska Morza Baltyckiego i jego strefy zlewni w ujeciu systemowym. Gospodarka wodno-sciekowa w regionie Baltyku. Polityka ekologiczna i wspólpraca miedzynarodowa w zakresie ochrony wód Baltyku. Celem przedmiotu jest wypracowanie systemowego podejscia do rozwiazywania problemów ochrony srodowiska morskiego na przykladach konkretnych ekosystemów. LITERATURA 1. E. Bajkiewicz-Grabowska , Z. Mikulski, Hydrologia ogólna, PWN, Warszawa 1996 2. W. Ludynia, Zasoby mórz i oceanów, WSP, Warszawa 1987 3. K. Starmach, S. Wróbel, K. Pasternak, Hydrobiologia, PWN, Warszawa 1989 98 07.4 CHEMICZNA ANALIZA GLEB 07.4 – 12 – 01 – C/08 08, 15 W, 45 L 5 ABSTRAKT Gleba jako glówny skladnik srodowiska naturalnego. Powstawanie gleb. Struktura gleby (powietrze glebowe, woda glebowa, substancje mineralne gleb). Wietrzenie. Chemiczne i fizykochemiczne wlasciwosci gleb. Makroelementy i mikroelementy obecne w glebie. Metodyka oznaczania azotu ogólnego w glebie wedlug zmodyfikowanej metody Kjeldahla. Oznaczanie zawartosci azotu amonowego i azotu azotanowego w wyciagu 0,03 M kwasu octowego za pomoca elektrod jonoselektywnych. Spektrofotometryczne oznaczanie fosforu w postaci barwnego komleksu heteropolikwasu molibdenowanadofosforowego. Przygotowanie wyciagów glebowych do oznaczania metalicznych kationów wymiennych (Ca, Mg, K, Na). Oznaczanie potasu w glebie wedlug metody ASA. Kolorymetryczne oznaczanie potasu w reakcji z tetrafenyloboranem sodu. Oznaczanie zawartosci wapnia wedlug metody ASA. Oznaczanie zawartosci magnezu wedlug metody ASA. Zelazo. Oznaczanie zawartosci zelaza wedlug metody ASA. Okreslanie pojemnosci sorpcyjnej gleb oraz stopnia wysycenia kompleksu sorpcyjnego kationami zasadowymi. Oznaczanie siarki siarczanowej w wyciagu 0,03 M kwasu octowego wedlug metody nefelometrycznej. Oznaczanie zawartosci chloru w wyciagu 0,03 M kwasu octowego za pomoca elektrod jonoselektywnych. Oznaczanie jonów chlorkowych w wyciagu 0,03 M kwasu octowego wedlug metody nefelometrycznej. Zawartosc chlorków w glebie oceniana metoda orientacyjna. Oznaczanie odczynu gleb – stezenia jonów wodorowych (pH). Pomiar pH metoda potencjometryczna. Oznaczanie pH gleby za pomoca kwasomierza Helliga. Kwasowosc czynna i potencjalna gleby. Oznaczanie kwasowosci hydrolitycznej wedlug metody Kappena. Oznaczanie substancji organicznej w glebie. Oznaczanie wegla organicznego w glebie na drodze suchej i mokrej. Spektrofotometryczne wyznaczanie skladu frakcyjnego próchnicy. LITERATURA 1. Gleboznawstwo, red. B. Dobrzanski, Saturnin Zawadzki, Panstwowe Wydawnictwa Rolnicze i Lesne, Warszawa 1993 2. P. O’Neill, Chemia srodowiska, PWN, Warszawa 1998 3. B. J. Alloway, Chemiczne podstawy zanieczyszczenia srodowiska, PWN, Warszawa 1999 4. P. Kowalik, Ochrona srodowiska glebowego, PWN, Warszawa 2001 5. A. Ostrowska, S. Gawlinski, Z. Szczubialka, Metody analizy i oceny wlasciwosci gleb i roslin, Dzial Wydawnictw IOS, 1991 99 REKULTYWACJA SRODOWISKA 07.2 – 12 – 01 – C/09 PRZYRODNICZEGO 08, 30 W, 15 K 4 ABSTRAKT Powietrze. Skutki zanieczyszczenia powietrza dla srodowiska. Czynniki ograniczajace zanieczyszczenie powietrza. Woda. Degradacja wód. Ocena oddzialywania na srodowisko(OOS). Metody rekultywacji jezior: usuwanie wód hypolimnionu, napowietrzanie ze stratyfikacja lub destratyfikacja termiczna, wytracanie fosforanów, usuwanie osadów dennych. Metody biologiczne. Usuwanie zanieczyszczen ropopochodnych. Oczyszczalnie scieków: mechaniczne, biologiczne (osad czynny i zlóza biologiczne), chemiczne. Metoda hydrobotaniczna: pola irygowane, nasadzenia wierzba, trzcina. Kaskada stawów. Zagospodarowanie osadów sciekowych. Gleba. Glówne formy degradacji gleby. Ustawa o ochronie gruntów rolnych i lesnych oraz rekultywacji nieuzytków i gleb zdegradowanych. Rekultywacja techniczna, rekultywacja biologiczna – techniczna, naturalna sukcesja i zagospodarowanie. Degradacja wywolana przez erozje, „zmeczenie gleb”, zwiazki chemiczne; srodki zapobiegawcze i metody rekultywacji. Gleba jako zródlo surowców, obciazane elementy srodowiska. Szkody i nieuzytki górnictwa odkrywkowego, górnictwa podziemnego, górnictwa surowców skalnych. Rekultywacja i zagospodarowanie nieuzytków i gruntów zdegradowanych. Skladowiska odpadów paleniskowych, zabiegi rekultywacyjne. Glebotwórcze wlasciwosci odpadów paleniskowych, wykorzystanie w przemysle i znaczenie ekologiczne.Remediacja gruntów skazonych substancjami toksycznymi. Technologie in-situ i ex-situ oczyszczania zanieczyszczonych srodowisk: bioremediacja, fitoremediacja, ekstrakcja prózniowa i rozpuszczalnikowa, desorpcja i rozklad termiczny, chemiczne oczyszczanie, przemywanie/przeplukiwanie gruntu, unieruchamianie/zestalanie. Zastosowanie technologii plazmowej w rekultywacji srodowiska, witryfikacja. LITERATURA 1. W. Chelmicki, Woda. Zasoby, degradacja, ochrona, PWN, Warszawa 2001 2. F. Maciak, Ochrona i rekultywacja srodowiska. Wydawnictwo SGGW, Warszawa 1999 3. J. Siuta, Rekultywacja gruntów. Instytut Ochrony Srodowiska, IOS, Warszawa 1998 4. J. P. Kluczek, Wybrane zagadnienia z ochrony srodowiska, Wyd. ART, Bydgoszcz 1999 5. S. Labuzek, D. Necklen, J. Radziejewska-Lebrecht, Biotechnologia mikroorganizmów., Wyd. Uniwersytetu Slaskiego, Katowice 2002 6. J. Cebula, P. Górka, K. Barbusinski, H. Koscielak, A. Ksiezyk-Sikora, Wybrane zagadnienia ochrony srodowiska, Wyd. Pol. Sl., Gliwice 2000 07.2 100 RADIOCHEMIA SRODOWISKA I OCHRONA 13.5 – 12 – 01 – C/10 RADIOLOGICZNA 10, 30 W, 15 C 4 ABSTRAKT Promieniotwórczosc. Samorzutne przemiany jadrowe. Typy reakcji jadrowych. Wplyw promieniowania na tworzenie materii pierwotnej. Pochodzenie i wystepowanie pierwiastków promieniotwórczych w przyrodzie. Cieplo radiologiczne Ziemi. Radiometria. Dzialanie promieniowania jonizujacego na materie zywa. Zastosowanie pierwiastków promieniotwórczych w nauce, technice i medycynie. Pochodzenie sztucznych radionuklidów w srodowisku. Katastrofa elektrowni jadrowej w Czarnobylu i jej skutki dla srodowiska. Unieszkodliwianie odpadów promieniotwórczych. Oznaczanie radionuklidów w próbkach srodowiskowych. Wplyw radioaktywnego skazenia srodowiska na zycie czlowieka. LITERATURA 1. J. Kroh, Wybrane zagadnienia chemii radiacyjnej, PW, Warszawa 1998 13.5 12.9 MEDYCZNE ASPEKTY W OCHRONIE SRODOWISKA 12.9 – 12 – 01 – C/11 07, 30 W 2 ABSTRAKT Zdrowie w swietle wspólczesnych pojec i definicji. Substancje i czynniki zagrazajace zdrowiu. Skutki zdrowotne ekspozycji ludzi na zanieczyszczenia srodowiskowe. Zasady prawidlowego zywienia. Rola fizjologiczna skladników pokarmowych. Zagrozenia zdrowia powodowane przez biologiczne i chemiczne zanieczyszczenia zywnosci. Szkodliwe dzialanie promieniowania jonizujacego na organizmy zywe. Uklad immunologiczny czlowieka. Zagrozenia srodowiskowe a uklad immunologiczny czlowieka. Nowotwory. Srodowiskowe zagrozenia a mozliwosci rozrodcze i rozwojowe ludzi. Zagrozenia zdrowia powodowane przez zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego, wody, gleby, halas i drgania oraz przez fermy hodowlane i spalarnie odpadów. LITERATURA 1. M. Siemienski, Srodowiskowe zagrozenia zdrowia, PWN, Warszawa 2001 2. W. Senczuk, Toksykologia, PZWL, Warszawa 1999 101 09.4 TERMINOLOGIA ANGIELSKA W OCHRONIE SRODOWISKA 09.4 – 12 – 01 – C/12 08, 30 K 2 ABSTRAKT Opanowanie specyficznej terminologii angielskiej stosowanej w literaturze fachowej i technicznej, artykulach i czasopismach naukowych z zakresu ekologii oraz ochrony i inzynierii srodowiska. Czytanie i tlumaczenie tekstów tematycznych. Podanie zasad pisania raportów, opracowan i artykulów w jezyku angielskim. Wypelnianie ankiet i dokumentów. Celem przedmiotu jest nabycie umiejetnosci rozumienia i poprawnego tlumaczenia tresci i tekstów angielskich z zakresu ekologii, ochrony i inzynierii srodowiska oraz zasad przygotowywania tekstów naukowo – technicznych do publikacji. LITERATURA 1. K. Czekierda, Slownik ekologiczny polsko-angielski, Terra Sana, Warszawa 1992 2. M. Falkowska, R. Majewski, B. Pawlowska, Wzory listów angielskich, Wiedza Powszechna, Warszawa 1991 3. Cambridge International Dictionary of English, Cambridge University Press, 1997 07.2 AGROEKOLOGIA 07.2 – 12 – 01 – C/13 09, 15 W, 15 L 3 ABSTRAKT Przestrzenne aspekty rolnictwa. Kierunki rozwoju rolnictwa (rolnictwo ekstensywne i intensywne). Zabiegi agrotechniczne i ich wplyw na srodowisko przyrodnicze. Substancje chemiczne stosowane w rolnictwie (nawozy mineralne, srodki ochrony roslin). Nawozy mineralne zródlem szkodliwych pierwiastków w agroekosystemach oraz przyczyna eutrofizacji wód. Odpady stosowane do nawozenia i uzyzniania gleb zródlem zanieczyszczen srodowiska. Rolnictwo ekologiczne, zabiegi zapobiegawcze i biologiczne metody ochrony roslin. LITERATURA 1. T. Filipek, Podstawy i skutki chemizacji agroekosystemów, Wyd. AR w Lublinie, Lublin 1999 2. E. Gorlach, T. Mazur, Chemia rolna, PWN, Warszawa 2001 3. S. K. Wiackowski, Przyrodnicze podstawy inzynierii srodowiska, Kielce 2000 102 13.4 MIKROBIOLOGIA SANITARNA 13.4 – 12 – 01 – C/14 08, 15 W, 30 L 4 ABSTRAKT Budowa komórki bakteryjnej i innych mikroorganizmów prokariotycznych. Badania mikroskopowe bakterii. Metody posiewów. Hodowle bakterii. Metabolizm bakterii i mechanizmy regulacji. Zmiennosc - genetyka. Systematyka bakterii. Wplyw czynników chemicznych i fizycznych na bakterie. Wystepowanie bakterii w srodowiskach. Wplyw bakterii na srodowisko. Mikrobiologiczne procesy transformacji i degradacji materii organicznej w wodach naturalnych. Proces samooczyszczania sie wód. Zródla zanieczyszczenia wód powierzchniowych. Mikroorganizmy charakterystyczne dla poszczególnych stref saprobowosci. Procesy samooczyszczania wód. Osad czynny, organizmy dominujace, metabolizm osadu czynnego, ocena pracy. Rolnicze wykorzystanie scieków i osadów sciekowych. Mikroflora autochtoniczna i allochtoniczna wód. Skazenie wód powierzchniowych bakteriami. Bakterie chorobotwórcze i potencjalnie chorobotwórcze wystepujace w wodzie. Przyczyny infekcji przenoszonych droga wodna. Lancuch epidemiczny. Przezywalnosc bakterii chorobotwórczych w wodach powierzchniowych. Wskazniki sanitarne- zastosowanie w badaniach rutynowych, przydatnosc. Badania obligatoryjne, uzupelniajace i specjalne. Miano coli a ocena czystosci wód powierzchniowych i pitnych. Wymagania norm polskich i europejskich dla wód powierzchniowych. LITERATURA 1. W. Chelmicki, Woda. Zasoby, degradacja, ochrona, PWN, Warszawa 2. A. Smylla, Analiza sanitarna, Wyd. WSP, Czestochowa 2002 13.5 PLANOWANIE PRZESTRZENNE 13.5 – 12 – 01 – C/15 10, 45 C 3 ABSTRAKT Uwarunkowania prawne, spoleczne i gospodarcze planowania przestrzennego. Wspólczesne procesy rozwoju regionalnego i lokalnego. Zróznicowania regionalne Polski na tle miedzynarodowym. Teoria rozwoju regionalnego i lokalnego. Realizacja idei zrównowazonego rozwoju w gospodarce przestrzennej. opis zalozen i doswiadczen polityki regionalnej i oprzestrzennej Polski (na poziomie gminy, województwa, regionów i kraju), panstw europejskich i Unii Europejskiej. Metody planowania przestrzennego. Rola partycypacji spolecznej w procedurze planowania przestrzennego. Zadania i metodyka studiów przyrodniczych w planowaniu przestrzennym. Projekt: opracowanie koncepcji urbanistycznej wybranego fragmentu miasta lub gmniy. 103 14.4 PSYCHOLOGIA 14.4 – 12 – 01 – E/16 07, 75 K 5 ABSTRAKT Psychologia jako nauka. Rys historyczny mysli psychologicznej. Metody badawcze psychologii. Metody badawcze psychologii w praktyce nauczycielskiej. Czlowiek i jego srodowisko. Czynnosci i dzialania. Mechanizmy regulacyjne czynnosci. Procesy poznawcze. Wyobrazenia i pamiec. Myslenie. Emocje i uczucia. procesy motywacyjne. Sytuacje trudne. Uczenie sie. Osobowosc. Podstawowe problemy i zagadnienia psychologii rozwojowej. Psychologia wychowawcza jako nauka. Nauczyciel – wychowawca wobec problemów wychowawczo – pedagogicznych szkoly. Srodowisko wychowawcze czlowieka. Rodzina jako srodowisko wychowawcze. Metody badania i diagnozowania srodowiska rodzinnego. Wychowawcze postawy rodzicielskie wobec dzieci. Srodowisko szkolne. Metody badania i diagnozowania srodowiska szkolnego. Style wychowania i kierowania klasa szkolna. k9onflikty szkolne – sposoby ich unikania i rozwiazywania. Podstawowe problemy wychowawcze. Problematyka kar i nagród. Psychologia spoleczna. Nauczyciel wobec wyzwan wspólczesnego swiata. LITERATURA 1. E. Aronson, D. Wilson, R. M. Akert, Psychologia spoleczna, Poznan 1997 2. M. Przetacznik, G. Makiello – Jarza, Podstawy psychologii ogólnej, Warszawa 1998 3. M. Przetacznik, Z. Wlodarski, Psychologia wychowawcza, Warszawa 1983 4. A. McGinnis, Sztuka motywacji, Warszawa 1983 14.9 PEDAGOGIKA 14.9 – 12 – 01 – E/17 08, 45 W, 30 C 5 ABSTRAKT Pedagogika – definicja, rys historyczny. Problematyka i glówne orientacje w pedagogice. Miejsce pedagogiki w systemie w systemie nauk. Glówne pojecia w pedagogice. Formy i metody wychowania. Podejscie psychologiczne i socjologiczne. Formy i metody wychowania. Style w wychowaniu. Alternatywy w edukacji czlowieka. Funkcje i zadania podstawowych srodowisk wychowawczych. Zagrozenia wspólczesnej rodziny. Typologia rodziny. Zjawiska patologiczne w rodzinie. Szkola jako srodowisko wychowawcze. Funkcje i zadania szkoly. Grupy rówiesnicze jako jedno z glównych srodowisk wychowawczych. Typologia i funkcje subkultur mlodziezowych oraz zagrozenia subkultur i sekt. Zaburzenia rozwoju spolecznego i emocjonalnego. Sylwetka osobowosci nauczyciela – wychowawcy. Rola i funkcje nauczyciela w procesie ksztalcenia i wychowania w szkole wspólczesnej. Problem oceny szkolnej. Umiejetnosci ewaluacyjne nauczyciela. Taksonomia celów ksztalcenia. Spirala edukacyjna Guilberta. Przyczyny niepowodzen szkolnych. Metody aktywizujace w pracy nauczyciela. Innowacje pedagogiczne. Zmiany merytoryczne w polskiej oswiacie (kompetencje mlodego Europejczyka). System polskiej oswiaty na tle tendencji oswiatowych w innych krajach i na innych kontynentach.` LITERATURA 1. R. Arends, Uczymy sie nauczac, WSiP, Warszawa 1995 2. E. Aronson, Czlowiek – istota spoleczna, PWN, Warszawa 1997 3. K. Dymek – Balcerek, Podstawy pedagogiki, Radom 1999 4. I. Król, J. Pielachowicz, Nauczyciel i jego warsztat pracy, Poznan 1997 104 05.9 DYDAKTYKA NAUK PRZYRODNICZNYCH 05.9 – 12 – 01 – C/18 07, 08, 09, 10, 30 W, 30 K, 120 L 16 ABSTRAKT Wspólczesne tendencje w nauczaniu przedmiotów przyrodniczych. Podstawowe terminy i pojecia w dydaktyce nauk przyrodniczych. Cele ksztalcenia przyrodniczego. Zasady dydaktyczne w ujeciu prakseologicznym. Metody nauczania i ich klasyfikacja. Rola metod (technik) aktywizujacych w ksztalceniu przyrodniczym. Tresci ksztalcenia nauk przyrodniczych – integracja, korelacja i transfer wiedzy. Zasady tworzenia programów nauczania (ksztalcenia) w ramach reformy systemu edukacji. Analiza programów blokowego nauczania przyrody do szkoly podstawowej oraz chemii i biologii do gimnazjum. Edukacja ekologiczna i prozdrowotna w nauczaniu przyrody, chemii i biologii. Organizacja pracy nauczyciela i ucznia w procesie nauczania – uczenia sie. Kierowanie procesem uczenia sie przyrody (motywacja i aktywnosc intelektualna uczniów). Rozwijanie zainteresowan przyrodniczych i srodowiskowych uczniów. Ksztaltowanie kompetencji w powiazaniu z potrzebami zycia codziennego. Pojecia przyrodnicze i ich ksztaltowanie. Zajecia terenowe w nauczaniu przyrody. Wybrane zagadnienia z metodyki nauczania przyrody. Wybrane zagadnienia z metodyk nauczania chemii oraz biologii w gimnazjum. Srodki dydaktyczne i ich podzial, przygotowanie i wykorzystanie. Ksztalcenie multimedialne. Rola eksperymentu w nauczaniu przedmiotów przyrodniczych. Funkcje podrecznika szkolnego i kryteria jego wyboru. Sprawdzanie i ocenianie osiagniec szkolnych uczniów. Sródroczne praktyki pedagogiczne (hospitacje i prowadzenie lekcji w szkole podstawowej i gimnazjum). LITERATURA 1. M. Sawicki, Metodologiczne podstawy nauczania przyrodoznawstwa, Ossolineum, Wroclaw 1981 2. W. Stawinski, Dydaktyka biologii i ochrony srodowiska, PWN, Warszawa – Poznan 2000 3. A. Burewicz, H. Gulinska, Dydaktyka chemii, Wyd. Naukowe UAM, Poznan 2002 4. R. I. Arends, Uczymy sie nauczac, WSiP, Warszawa 1994 5. B. Niemierko, Miedzy ocena szkolna a dydaktyka. Blizej dydaktyki, WSiP, Warszawa 1997 6. B. Niemierko, Pomiar wyników ksztalcenia, WSiP, Warszawa 1999 07.2 SEMINARIUM MAGISTERSKIE 07.2 – 12 – 01 – E/19 09, 10, 60 S 8 ABSTRAKT W ramach seminarium odbywa sie samodzielne referowanie kolejnych rozdzialów pracy magisterskiej oraz dyskusja problematyki pokrewnej dla realizowanych tematów prac magisterskich. 07.2 PRACOWNIA MAGISTERSKA 07.2 – 12 – 01 – E/20 09, 10, 225 L 25 ABSTRAKT W ramach pracowni pod kierunkiem opiekuna jest zbierana i krytycznie opracowywana bibliografia zagadnienia bedacego przedmiotem pracy magisterskiej. Wykonywane sa prace laboratoryjne i terenowe. 07.2 WYKLAD MONOGRAFICZNY 07.2 – 12 – 01 – E/21 10, 30 W 2 ABSTRAKT Wyklad bedzie powierzany wybitnym specjalistom lub praktykom z zakresu ekologii lub ochrony srodowiska i bedzie dotyczyl wspólczesnych problemów z tego obszaru wiedzy i praktyki. 105