36 Michał ŚWIERŻEWSKI OŚWIETLENIE AWARYJNE 1

Oświetlenie elektryczne
Michał ŚWIERŻEWSKI
OŚWIETLENIE AWARYJNE
1. Stan prawny
Budynki i obiekty budowlane, a zwłaszcza budynki użyteczności publicznej powinny być w myśl rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia
7 czerwca 2010 r. [2] wyposażone w urządzenia i sprzęt przeciwpożarowy. Jednym
z urządzeń przeciwpożarowych są instalacje oświetlenia awaryjnego, zwłaszcza oświetlenia ewakuacyjnego.
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji [3]
znaki bezpieczeństwa oraz oprawy do oświetlenia awaryjnego, oprawy do oświetlenia podstawowego przyłączone do centralnej baterii zasilającej oświetlenie awaryjne
oraz oprawy do oświetlenia podstawowego z modułem awaryjnym podlegają badaniom i atestacji w jednostce notyfikowanej. Jednostką notyfikowaną upoważnioną do
przeprowadzania badań i atestacji wyrobów służących zapewnieniu bezpieczeństwa
publicznego oraz ochronie zdrowia, życia oraz mienia jest Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpożarowej w Józefowie.
Oświetlenie ewakuacyjne powinno odpowiadać wymaganiom określonym w normie PN-EN 1838 [4] i w przepisach techniczno-budowlanych, zwłaszcza w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. [1]. W myśl tego rozporządzenia
budynki, w których zanik napięcia w elektrycznej sieci zasilającej może spowodować
zagrożenie zdrowia lub życia ludzi, poważne zagrożenie środowiska, a także znaczne
straty materialne, powinny być zasilane z co najmniej dwóch niezależnych samoczynnie załączających się źródeł energii elektrycznej oraz wyposażone w samoczynnie
załączające się oświetlenie awaryjne (zapasowe lub ewakuacyjne). Podstawowym
wymaganiem jest, oprócz niezawodności działania, wymaganie określające czas działania awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego na co najmniej 2 godziny od chwili zaniku oświetlenia podstawowego.
Z wymienionymi rozporządzeniami związane są również polskie normy: PN-EN
60598-2-22:2004/AC:2006 Oprawy oświetleniowe. Część 2-22: Wymagania szczegółowe. Oprawy oświetleniowe do oświetlenia awaryjnego [5] i PN-HD 60364-5-559:
2010 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych – Dobór i montaż wyposażenia
elektrycznego – Inne wyposażenie – Oprawy oświetleniowe i instalacje oświetleniowe [6].
2. Rodzaje i cele oświetlenia awaryjnego
Oświetlenie awaryjne jest stosowane w obiektach budowlanych w celu zapewnienia oświetlania podczas zaniku zasilania opraw oświetlenia podstawowego. Dlatego
też oprawy do oświetlenia awaryjnego muszą być zasilane z niezależnego źródła energii elektrycznej. Oświetlenie awaryjne dzieli się na oświetlenie zapasowe i awaryjne
oświetlenie ewakuacyjne (Rys. 1).
36
Oświetlenie elektryczne
Oświetlenie awaryjne
Oświetlenie zapasowe
Oświetlenie
dróg ewakuacyjnych
Awaryjne oświetlenie ewakuacyjne
Oświetlenie
strefy wysokiego ryzyka
Oświetlenie
strefy otwartej
Rys.1. Podział oświetlenia awaryjnego
W ramach awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego wyróżnia się trzy rodzaje
oświetlenia:
1) oświetlenie drogi ewakuacyjnej – jest to część awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego umożliwiająca skuteczne rozpoznanie i skuteczne użytkowanie środków
ewakuacji przez osoby opuszczające miejsce przebywania,
2) oświetlenie strefy otwartej – jest to część awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego
stosowana w celu uniknięcia paniki oraz umożliwienia dotarcia do miejsca, z którego droga ewakuacyjna może być łatwo zidentyfikowana,
3) oświetlenie strefy wysokiego ryzyka – jest to część awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego stosowana w celu zapewnienia bezpieczeństwa osób, które biorą udział
w potencjalnie niebezpiecznym procesie lub znajdującym się w potencjalnie niebezpiecznej sytuacji, oraz umożliwia właściwe zakończenie działań w sposób
bezpieczny dla osoby działającej i innych osób przebywających w tej strefie.
Integralną częścią oświetlenia awaryjnego są znaki bezpieczeństwa (piktogramy).
Awaryjne oświetlenie ewakuacyjne powinno być załączane samoczynnie niezwłocznie (maksymalnie w czasie do 5 s) po zaniku zasilania oświetlenia podstawowego
w taki sposób, aby nie wystąpiła przerwa w oświetleniu, mogąca spowodować panikę.
Awaryjne oświetlenie ewakuacyjne, w zależności od charakteru pomieszczeń
i powstałego stanu zagrożenia pełni, po zaniku oświetlenia podstawowego, następujące funkcje:
·
umożliwia bezpieczne i szybkie opuszczenie budynku lub strefy zagrożonej
dzięki odpowiedniej widoczności na drodze ewakuacyjnej,
·
zmniejsza prawdopodobieństwo powstania paniki i umożliwia, bezpieczne
i szybkie dotarcie do dróg ewakuacyjnych,
·
umożliwia szybkie zlokalizowanie sprzętu przeciwpożarowego i sprzętu bezpieczeństwa – pierwszej pomocy przedlekarskiej (apteczek, defibrylatora) i dotarcie do nich,
·
wskazuje drogę i kierunki ewakuacji,
·
zapewnienia, w miejscu pracy o szczególnym zagrożeniu, bezpieczeństwo osobom pracującym oraz umożliwia im zakończenie wykonywanych czynności.
Nr 157
37
Oświetlenie elektryczne
Awaryjne oświetlenie ewakuacyjne należy stosować [1]:
1) w pomieszczeniach:
a) widowni kin, teatrów, filharmonii oraz w innych salach widowiskowych,
b) audytoriów, sal konferencyjnych, lokali rozrywkowych oraz sal i hal sportowych przeznaczonych dla ponad 200 osób,
c) wystawowych w muzeach,
d) o powierzchni netto ponad 1000 m2 w garażach oświetlonych wyłącznie światłem sztucznym,
e) o powierzchni netto ponad 2000 m2 w budynkach użyteczności publicznej i zamieszkania zbiorowego oraz w budynkach produkcyjnych i magazynowych;
2) na drogach ewakuacyjnych:
a) z pomieszczeń wymienionych w punkcie 1),
b) oświetlonych wyłącznie światłem sztucznym,
c) w szpitalach i innych budynkach przeznaczonych przede wszystkim na pobyt
ludzi o ograniczonej zdolności poruszania się,
d) w wysokich i wysokościowych budynkach użyteczności publicznej i zamieszkania zbiorowego.
Stosowanie awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego nie jest wymagane, w tych
pomieszczeniach, w których awaryjne oświetlenie zapasowe spełnia wymagania
określone w stosunku do awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego.
W pomieszczeniach, użytkowanych przy zgaszonym oświetleniu podstawowym,
np. w salach kinowych, należy stosować oświetlenie dodatkowe, zasilane napięciem
nie przekraczającym napięcia dotykowego dopuszczonego długotrwale. Oświetlenie
dodatkowe służy uwidocznieniu przeszkód wynikających z układu budynku, dróg komunikacji ogólnej lub sposobu jego użytkowania. Należy również stosować podświetlone znaki (piktogramy) wskazujące kierunki ewakuacji.
Oświetlenie dodatkowe powinno być zasilane napięciem bezpiecznym SELV lub
PELV. Awaryjne oświetlenie ewakuacyjne powinno:
·
oświetlać znaki wskazujące drogi ewakuacyjne,
·
oświetlać drogi ewakuacyjne w taki sposób, aby możliwy był bezpieczny ruch
wzdłuż dróg ewakuacyjnych w kierunku wyjść na bezpieczną przestrzeń,
·
zapewnić łatwe rozpoznawanie i zastosowanie sprzętu przeciwpożarowego i bezpieczeństwa usytuowanego wzdłuż dróg ewakuacyjnych,
·
zapobiegać panice.
Przestrzenie objęte awaryjnym oświetleniem ewakuacyjnym powinny być oświetlane
światłem bezpośrednim padającym na płaszczyznę roboczą. Powinny być oświetlone
wszelkie przeszkody występujące do wysokości 2 m powyżej tej płaszczyzny.
3. Oświetlenie dróg ewakuacyjnych
Oświetlenie dróg ewakuacyjnych powinno odpowiadać następującym wymaganiom:
1) na drogach ewakuacyjnych o szerokości do 2 m średnie natężenie oświetlenia na
podłodze wzdłuż jej linii środkowej powinno wynosić nie mniej niż 1 Lx, a na centralnym pasie drogi, obejmującym nie mniej niż połowę jej szerokości natężenie
oświetlenia powinno wynosić co najmniej 0,5 Lx,
38
Oświetlenie elektryczne
2) drogi ewakuacyjne szersze od 2 m mogą być traktowane jak kilka dróg równoległych o szerokości 2 m lub jak strefa otwarta,
3) stosunek maksymalnego natężenia oświetlenia ewakuacyjnego do minimalnego
wzdłuż osi drogi ewakuacyjnej nie powinien być większy niż 40:1,
4) jeżeli punkty pierwszej pomocy oraz urządzenia przeciwpożarowe i przyciski
alarmowe nie są zlokalizowane na drodze ewakuacyjnej, to powinny być tak
oświetlone, aby natężenie oświetlenia na podłodze w ich pobliżu wynosiło co
najmniej 5 Lx,
5) wartość światłości opraw oświetlających poziome drogi ewakuacyjne w obrębie
pola widzenia powinna być ograniczona. Na poziomych drogach ewakuacyjnych
wartość światłości opraw wewnątrz stref ograniczonych kątami od 60 do 90° od
pionu powinna się mieścić w wartościach podanych w tablicy 1. W przypadku
wszelkich innych dróg ewakuacyjnych graniczne wartości nie powinny być przekraczane przy żadnym kącie od pionu,
Tablica 1. Dopuszczalne światłości opraw na drogach ewakuacyjnych
Wysokość zawieszenia opraw
nad poziomem podłogi
[m]
Maksymalna światłość Imax
przy oświetleniu
dróg ewakuacyjnych
i stref otwartych
[cd]
Maksymalna światłość Imax
przy oświetleniu
stref wysokiego ryzyka
[cd]
h < 2,5
500
1000
2,5 ≤ h < 3,0
900
1800
3,0 ≤ h < 3,5
1600
3200
3,5 ≤ h < 4,0
2500
5000
4,0 ≤ h < 4,5
3500
7000
h ≥ 4,5
5000
10000
6) wskaźnik oddawania barw Ra źródeł światła powinien wynosić co najmniej 40,
7) oświetlenie ewakuacyjne powinno osiągnąć poziom 50% wymaganego natężenia
w ciągu 5 s, zaś wartość wymaganą w ciągu 60 s od chwili załączenia,
8) czas działania oświetlenia ewakuacyjnego – powinien być dostosowany do warunków występujących w pomieszczeniu, lecz nie może być krótszy niż 2 godziny
od momentu zaniku oświetlenia podstawowego.
4. Oświetlenie strefy otwartej
Oświetlenie strefy otwartej stosowane jest w przestrzeniach z nie wyznaczonymi
drogami ewakuacyjnymi, np. w halach produkcyjnych o powierzchniach większych
od 60 m2 lub mniejszych, gdy występuje dodatkowe zagrożenie w postaci dużej liczby
osób na małej powierzchni, takimi pomieszczeniami mogą być np. dźwigi osobowe,
gdzie może nastąpić zamknięcie znacznej liczby osób w ciemności. Dźwigi osobowe
powinny być wyposażone w oświetlenie awaryjne przewidziane do przestrzeni otwartych.
W przestrzeniach (strefach) otwartych musi być ograniczona światłość źródeł
światła w taki sam sposób jak przy oświetleniu dróg ewakuacyjnych.
Nr 157
39
Oświetlenie elektryczne
Natężenie oświetlenia na podłodze strefy otwartej, na niezabudowanym polu
czynnym, nie powinno być mniejsze niż 0,5 Lx.
Strumień świetlny powinien być kierowany na powierzchnię roboczą i zapewnić
oświetlenie przeszkód do wysokości 2 m nad tą powierzchnią. Do powierzchni tej nie
wlicza się marginesu szerokości 0,5 m wzdłuż ścian.
Czas uzyskania 50% wymaganego natężenia oświetlenia nie powinien być dłuższy od 5 s, zaś pełne natężenie oświetlenia powinno nastąpić w czasie nie dłuższym od
60 s.
Stosunek maksymalnego natężenia oświetlenia powierzchni otwartej do minimalnego powinien wynosić nie więcej, niż 40: 1.
Minimalny czas pracy oświetlenia awaryjnego przestrzeni otwartych powinien
wynosić, podobnie jak oświetlenia dróg ewakuacyjnych, co najmniej 2 godziny.
5. Oświetlenie strefy wysokiego ryzyka
Oświetlenie strefy wysokiego ryzyka powinno odpowiadać następującym wymaganiom:
·
w szczególnie zagrożonych miejscach pracy natężenie awaryjnego oświetlenia
ewakuacyjnego na płaszczyźnie odniesienia nie powinno być mniejsze niż wymagane natężenie oświetlenia podstawowego przy danych czynnościach, jednak nie
mniejsze niż 15 Lx,
·
nie może występować efekt stroboskopowy,
·
równomierność natężenia oświetlenia nie powinna być mniejsza niż 0,1,
·
pełne natężenie awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego powinno być natychmiastowe lub osiągane w ciągu 5 s od momentu załączenia w zależności od zastosowania,
·
oświetlenie miejsc pracy o szczególnym zagrożeniu powinno spełniać warunki
takie same jak oświetlenie dróg ewakuacyjnych.
6. Oświetlenie zapasowe
Awaryjne oświetlenie zapasowe umożliwia bezpieczne zakończenie wykonywanych czynności lub kontynuowanie pracy do czasu powrotu oświetlenia podstawowego. Jeżeli oświetlenie zapasowe odpowiada warunkom stawianym awaryjnemu
oświetleniu ewakuacyjnemu, można nie stosować oświetlenia ewakuacyjnego.
Gdy natężenie oświetlenia zapasowego jest niższe niż wymagany minimalny poziom natężenia oświetlenia dla danych czynności przy oświetleniu podstawowym,
oświetlenie to można wykorzystywać tylko do przerwania czynności lub ich zakończenia. W takim przypadku oświetlenie zapasowe nie może służyć do kontynuowania
pracy do czasu powrotu zasilania oświetlenia podstawowego.
7. Osprzęt do oświetlenia awaryjnego
7.1. Systemy oświetlenia awaryjnego
Do realizacji oświetlenia awaryjnego konieczne jest zastosowanie:
·
opraw do oświetlenia awaryjnego,
·
źródeł zasilania awaryjnego o pojemności niezbędnej do działania w wymaganym czasie,
40
Oświetlenie elektryczne
·
przewodów i kabli wraz z zamocowaniem do zasilania i sterowania oświetleniem
ewakuacyjnym zapewniających nieprzerwaną dostawę energii elektrycznej
w warunkach pożaru przez wymagany czas działania oświetlenia ewakuacyjnego,
·
systemów kontroli.
Zasadniczy podział systemów oświetlenia awaryjnego wynika ze sposobu zasilania opraw. Oprawy oświetlenia awaryjnego mogą być wyposażone w wewnętrzne
indywidualne źródło zasilania – akumulatory lub mogą być zasilane ze źródła zewnętrznego, czyli z centralnej baterii akumulatorów.
Zaletą opraw z wewnętrznymi akumulatorami jest natychmiastowe przełączanie
się na tryb pracy awaryjnej po zaniku zasilania podstawowego. Gwarantuje to wypełnienie podstawowego wymagania, aby oświetlenie awaryjne, zwłaszcza ewakuacyjne,
było załączane natychmiast po zaniku zasilania oświetlenia podstawowego. Wymaganie
to nie zawsze jest spełniane w systemach zasilanych z centralnej baterii akumulatorów. W systemach tych zanik napięcia zasilającego oprawę nie gwarantuje natychmiastowego samoczynnego załączenia zasilania awaryjnego, gdyż kontrola zasilania nie
odbywa się bezpośrednio w oprawie, lecz w oddalonej baterii centralnej.
Bateria centralna jest zazwyczaj stosowana do zasilania opraw w systemach
oświetlenia awaryjnego, w których wymagane natężenie oświetlenia wynosi 10%
natężenia oświetlenia podstawowego. W przypadku oświetlenia dróg ewakuacyjnych, gdzie wymagane natężenie oświetlenia wynosi 1 lux, bardziej racjonalne jest
stosowanie opraw z indywidualnym zasilaniem tzw. opraw autonomicznych.
Najważniejszą zaletą systemów z oprawami autonomicznymi jest „rozproszenie”
bezpieczeństwa na wszystkie oprawy w obiekcie lub wzdłuż określonej drogi ewakuacyjnej.
Źródła światła w poszczególnych oprawach przełączają się na zasilanie awaryjne
niezależnie od innych urządzeń lub opraw w systemie. Uszkodzenie jednej oprawy
nie niweczy systemu i nie stwarza stanu zagrożenia.
Takie rozwiązanie eliminuje zasadniczą wadę systemów z centralną baterią,
w których poszczególne oprawy załączane są na zasilanie awaryjne jednym wspólnym urządzeniem przełączającym na zasilanie z jednego źródła energii. Wynika z tego,
że uszkodzenie centralnej baterii lub urządzenia przełączającego pozbawia obiekt
oświetlenia awaryjnego aż do czasu usunięcia uszkodzenia.
W obiektach funkcjonujących w systemach całodobowych, np. w hotelach, szpitalach, przy produkcji trzyzmianowej, lub w salach widowiskowy, w teatrach i kinach
sytuacja taka jest niedopuszczalna, bowiem stwarza stan zagrożenia bezpieczeństwa
wszystkich osób przebywających w tych obiektach. W czasach zagrożenia, nie tylko
zdarzeniami losowymi, ale również aktami terrorystycznymi podstawowym wymaganiem stawianym systemom oświetlenia awaryjnego, zwłaszcza ewakuacyjnego,
staje się rozproszenie bezpieczeństwa.
Wymaganie to bardzo dobrze realizują oprawy autonomiczne z własnymi akumulatorami i z centralnym monitoringiem. Systemy te posiadają wszystkie zalety układów z centralną baterią, np. samoczynne testowanie funkcjonowania wszystkich
opraw awaryjnych, wieloletnią gwarancję na oprawy i akumulatory i dodatkowo eliminują wady zasilania z centralnej baterii.
Nr 157
41
Oświetlenie elektryczne
Do podstawowych wad systemów zasilanych z centralnych baterii należą: uzależnienie bezpieczeństwa od jednego urządzenia oraz konieczność oprzewodowania do
dodatkowego zasilania opraw oświetlenia awaryjnego drogimi przewodami ognioodpornymi.
Oprawy z własnymi akumulatorami nie wymagają dodatkowego oprzewodowania, gdyż są zasilane tymi samymi przewodami co oprawy oświetlenia podstawowego.
Nowoczesne rozwiązania systemów oświetlenia awaryjnego z oprawami autonomicznymi umożliwiają monitoring systemu z dowolnie wybranego miejsca na terenie
obiektu lub poza obiektem, np. w siedzibie producenta lub inwestora za pośrednictwem
łącz internetowych.
Akumulatory wymienia się nie we wszystkich oprawach jednocześnie, lecz tylko
w tych, w których nie gwarantują poprawnego działania. Najczęściej akumulatory
wymienia się przy okazji wymiany źródeł światła, co przyczynia się do znaczącego
obniżenia kosztów eksploatacyjnych.
7.2. Oprawy do oświetlenia awaryjnego
Z punktu widzenia ciągłości zasilania rozróżnia się oprawy do oświetlenia awaryjnego:
·
z zasilaniem ciągłym – są to oprawy, których źródło światła zasilane jest cały
czas, gdy wymagane jest zasilanie zarówno oświetlenia podstawowego, jak
i awaryjnego,
·
z zasilaniem nieciągłym – są to oprawy, których źródła światła zasilane są tylko
w przypadku braku zasilania oświetlenia podstawowego.
Z punktu widzenia sposobu działania rozróżnia się oprawy oświetlenia awaryjnego:
·
zespolone z co najmniej dwoma źródłami światła, z których co najmniej jedno
jest źródłem światła oświetlenia awaryjnego, a pozostałe są źródłami światła
oświetlenia podstawowego, oprawy te mogą być zasilane ciągle i nieciągle,
·
zasilane centralnie z instalacji zasilania awaryjnego,
·
z własnym zasilaniem, w których lub obok których są umieszczone akumulator,
moduł sterujący i ewentualnie urządzenia monitorujące i kontrolne. Oprawy te
mogą być zasilane ciągle i nieciągle,
·
peryferyjne – zasilane od stowarzyszonej oprawy awaryjnej z własnym zasilaniem, mogą być zasilane ciągle i nieciągle.
7.3. Oprawy zasilane centralnie
W dużych i średnich instalacjach oświetlenia awaryjnego oprawy najczęściej zasilane są centralnie z baterii akumulatorów lub z zespołów prądotwórczych. Instalacja
oświetlenia awaryjnego jest powiązana z systemem zasilania awaryjnego obiektu.
Zaletą takiego zasilania jest możliwość wykorzystania opraw oświetlenia podstawowego do celów oświetlenia awaryjnego – zapasowego i ewakuacyjnego.
W systemie centralnym lub grupowym można zasilać następujące źródła światła:
świetlówki liniowe, świetlówki kompaktowe, lampy halogenowe, żarówki i diody
LED.
42
Oświetlenie elektryczne
Uzyskiwany strumień świetlny jest taki sam, jak przy zasilaniu z sieci. Wysoka
wartość strumienia świetlnego pozwala na umieszczanie opraw na dużych wysokościach.
Dalszą zaletą systemu centralnego zasilania oświetlenia awaryjnego są stosunkowo niewielkie koszty eksploatacyjne wynikające z dużej trwałości baterii akumulatorów (około 10 lat) i łatwości ich wymiany. Najczęściej stosuje się akumulatory
ołowiowo-kwasowe tzw. bezobsługowe z rekombinacją powstającego wodoru, praktycznie nie wymagające dozoru. W systemach tych łatwe jest też badanie sprawności
oświetlenia awaryjnego.
Do zasilania oświetlenia awaryjnego mogą być również stosowane UPSy, zespoły
prądotwórcze, transformatory rezerwowe itp.
7.4. Oprawy zasilane indywidualnie
Oprawy oświetlenia awaryjnego zasilane indywidualnie są to oprawy pracujące całkowicie autonomicznie bez powiązania z instalacją oświetlenia awaryjnego i z awaryjnym zasilaniem obiektu budowlanego. W oprawach tych mogą być stosowane powszechnie używane źródła światła – żarówki, lampy halogenowe, świetlówki liniowe
i kompaktowe oraz diody LED.
Oprawy te wyposażone są w umieszczony wewnątrz inwerter (przetwornik) oraz
baterię akumulatorów Ni-Cd lub szczelne ołowiowo-kwasowe, które w przypadku
zaniku zasilania umożliwiają autonomiczną pracę oprawy, zazwyczaj w czasie od
1 do 3 godzin, w zależności od typu źródła światła. Baterie są ładowane po przywróceniu zasilania z sieci. Czas ładowania akumulatorów 24 godziny. Stan ładowania
sygnalizowany jest czerwoną diodą LED. Napięcie zasilania zazwyczaj 230 V–240 V,
50–60 Hz.
Podstawową czynnością zapewniającą niezawodne działanie oświetlenia awaryjnego jest sprawdzanie opraw w odpowiednich odstępach czasu. Ze względu na sposób
sprawdzania oprawy zasilane indywidualnie (autonomiczne) można podzielić na –
oprawy z testowaniem ręcznym i oprawy z testowaniem samoczynnym (autotestem).
Sprawdzanie oprawy oświetlenia awaryjnego składa się z dwóch czynności:
próby załączenia i pomiaru czasu ich świecenia w warunkach awaryjnych.
Oprawy z kontrolą ręczną sprawdza się za pomocą przycisku „TEST”. Oprawy te
w eksploatacji są mało wygodne. W odpowiednich odstępach czasu obsługa musi się
dostać do oprawy i ręcznie przeprowadzić próbę. Aby to było możliwe, projektant
musi je odpowiednio rozmieścić i przewidzieć bezpieczny sposób ich obsługi. Obowiązek badania sprawności opraw oświetlenia awaryjnego wynika z postanowień
polskiej normy PN-EN 60598-2-22.
Natomiast oprawy z autotestem pozbawione są wad opraw z testowaniem ręcznym. Oprawy z autotestem wyposażone są w wewnętrzny mikroprocesor umożliwiający zaprogramowanie terminów badań, nadzoru nad ładowaniem akumulatorów
oraz zapamiętywania wyników tych badań. Wyniki prób sygnalizowane są zazwyczaj
za pomocą diod LED. Niezależnie od zaprogramowanych testów automatycznych,
mogą być przeprowadzane dodatkowe badania opraw w dowolnym czasie za pomocą
pilota.
Podstawową zaletą opraw autonomicznych jest małe prawdopodobieństwo jednoczesnego uszkodzenia większej liczby opraw, co zapewnia maksymalną sprawność
oświetlenia awaryjnego.
Nr 157
43
Oświetlenie elektryczne
7.5. Zasilanie opraw autonomicznych
Oprawy autonomiczne zasilane są z wbudowanych akumulatorów. W oprawach
autonomicznych mogą być stosowane akumulatory: niklowo-kadmowe szczelnie
zamknięte, ołowiowo-kwasowe niewylewne oraz inne odpowiadające wymaganiom
stawianym akumulatorom do opraw oświetlenia awaryjnego.
Akumulatory do opraw oświetlenia awaryjnego powinny być tak wykonane, aby
do czasu ich wymiany oprawa osiągała swój znamionowy czas pracy.
7.6. Akumulatory niklowo-kadmowe Ni-Cd
Akumulator powinien spełniać wymagania normy w zakresie ogniw akumulatorów przeznaczonych do ładowania ciągłego w podwyższonych temperaturach.
W oprawie oświetlenia awaryjnego akumulatory niklowo-kadmowe powinny być
przystosowane do pracy w następujących warunkach:
·
maksymalna dopuszczalna temperatura w komorze akumulatorowej oprawy
oświetlenia awaryjnego mierzona w sposób określony w normie nie powinna
przekraczać 50°C,
·
wielkość maksymalnego ciągłego przeładowania powinna wynosić 0,08 C5 A
(przy 1,06 znamionowego napięcia zasilania),
·
minimalna ciągła temperatura w otoczeniu akumulatorów we wnętrzu oprawy
oświetleniowej powinna wynosić 5°C, okazjonalnie może być obniżona do 0°C,
·
maksymalne prądy rozładowania akumulatorów nie powinny przekraczać wartości: przy 1 godzinie 0,6 C5 A i przy 3 godzinach 0,25 C5 A (poza początkowym
okresem zapłonu). Maksymalne wartości prądów rozładowania przy innych
czasach mogą być interpelowane z powyższych wartości.
W oprawach autonomicznych najczęściej stosowanym źródłem zasilania są akumulatory Ni-Cd.
7.7. Akumulatory ołowiowo-kwasowe
W oprawie oświetlenia awaryjnego akumulatory ołowiowo-kwasowe powinny być
przystosowane do pracy w następujących warunkach:
·
maksymalna dopuszczalna temperatura w komorze akumulatorowej oprawy
oświetlenia awaryjnego mierzona w sposób określony w normie nie powinna
przekraczać:
30°C z kompensacją temperaturową płynnego napięcia ładowania, zwykle
między –3 mV/ogniwo/°C a 4 mV/ogniwo/°C lub wg zaleceń producenta,
25°C bez kompensacji temperaturowej płynnego napięcia ładowania, napięcie powinno zawierać się między 2,22 V/ogniwo a 2,4 V/ognivo lub wg zaleceń producenta,
·
maksymalny prąd ponownego ładowania powinien wynosić 0,4 C20,
·
maksymalne prądy rozładowania powinny wynosić: przy czasie 1 godziny 0,4
C20, i przy czasie 3 godzin 0,17 C20, z wyjątkiem początkowego okresu zapłonu.
Maksymalne prądy rozładowania przy innych czasach mogą być interpelowane
z podanych wartości,
·
maksymalna wartość skuteczna r.m.s. prądu pulsacyjnego nie powinna być
większa od 0,1 C20,
44
Oświetlenie elektryczne
·
minimalna ciągła temperatura otoczenia w pobliżu akumulatora we wnętrzu komory akumulatorowej w oprawie oświetlenia awaryjnego powinna wynosić
5°C, okazjonalnie do 0°C.
7.8. Klasyfikacja i oznakowanie opraw
Oprawy do oświetlenia awaryjnego ze względu na konstrukcję są klasyfikowane
i oznakowane wg niżej określonych zasad.
Na widocznym miejscu umieszczane jest oznakowanie zawierające oznaczenie
trybu pracy wbudowanych elementów i znamionowego czasu pracy oprawy.
Oznakowanie ma formę prostokąta podzielonego na trzy lub cztery segmenty
zawierające jedną lub więcej pozycji w zależności od konstrukcji oprawy. Pozycje
mogą mieć formę litery, cyfry lub punktu. Oznakowanie opraw do oświetlenia awaryjnego przedstawia się następująco:
a
b
c
d
a) pierwszy segment zawiera tylko jedną pozycję – typ:
X – z własnym zasilaniem,
Z – z zasilaniem centralnym;
b) drugi segment zawiera jedną pozycję – tryb pracy:
0 – zasilanie nieciągłe,
1 – zasilanie ciągłe,
2 – zespolona zasilana nieciągle,
3 – zespolona zasilana ciągle
4 – złożona zasilana nieciągle,
5 – złożona zasilana ciągle,
6 – peryferyjna;
c) trzeci segment składa się z czterech pozycji – urządzenia:
A – urządzenie testujące,
B – zdalny tryb spoczynkowy,
C – tryb blokady,
D – przeznaczenie do strefy wysokiego ryzyka;
d) czwarty segment zawiera trzy pozycje. Stosuje się do opraw awaryjnych z własnym zasilaniem, aby wskazać minimalny czas świecenia awaryjnego wyrażany
w minutach.
10 – 10 minut świecenia awaryjnego,
60 – 1 godzina świecenia awaryjnego,
120 – 2 godziny świecenia awaryjnego,
180 – 3 godziny świecenia awaryjnego.
8. Rozmieszczenie opraw
Awaryjne oświetlenie ewakuacyjne powinno być zbudowane z co najmniej dwóch
opraw w taki sposób, aby uszkodzenie jednej oprawy nie powodowało zmniejszenia
efektywności odnajdywania drogi ewakuacyjnej lub braku jej oświetlenia Wymaganie to dotyczy zarówno oświetlenia dróg ewakuacyjnych, jak i przestrzeni otwartych.
Nr 157
45
Oświetlenie elektryczne
Oprawy oświetlenia awaryjnego służące do oświetlenia dróg ewakuacyjnych i pomieszczeń powinny być zainstalowane na wysokości nie mniejszej niż 2 m nad powierzchnią podłogi. Przy wyborze lokalizacji opraw należy uwzględnić m.in. następujące
miejsca:
·
przy każdych drzwiach wyjściowych z pomieszczeń i budynków,
·
przy każdych schodach, tak aby był bezpośrednio oświetlony każdy bieg schodów i każdy stopień,
·
w pobliżu każdej zmiany poziomu podłogi,
·
przy urządzeniach przeciwpożarowych i ostrzegawczych,
·
przy punktach pierwszej pomocy,
·
w pobliżu każdej zmiany kierunku ewakuacji,
·
w pobliżu każdego skrzyżowania korytarzy,
·
na zewnątrz każdego wyjścia końcowego i w jego pobliżu.
Pod pojęciem „przy” lub „w pobliżu” trzeba rozumieć odległość nie większą niż
2 m w poziomie.
9. Znaki bezpieczeństwa – ewakuacyjne
Integralną częścią awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego są znaki wskazujące
kierunek ewakuacji i informujące o punktach pierwszej pomocy, tzw. piktogramy
kierunkowe.
Piktogramy kierunkowe powinny być oświetlone w taki sposób, aby były wyraźnie
widoczne. Norma [7] przewiduje dwa sposoby oświetlania piktogramów – jeden
z nich to oświetlenie od wewnątrz (prześwietlanie) przez wewnętrzne źródło światła,
drugi zaś to oświetlenie z zewnątrz przez zewnętrzne źródło światła. Oświetlenie
piktogramów od wewnątrz sprowadza się do naklejenia ich na klosze odpowiednich
opraw wchodzących w skład oświetlenia awaryjnego i pełniących tylko funkcję znaku
kierunkowego lub, zwłaszcza w pomieszczeniach użytkowanych przy wyłączonym
oświetleniu podstawowym, zasilanych z wyodrębnionych obwodów.
Oświetlenie piktogramu z zewnątrz polega na umieszczeniu przy nim oprawy
oświetlenia awaryjnego lub zasilanej z wyodrębnionego obwodu w taki sposób, aby
strumień świetlny był skierowany bezpośrednio na znak i nie oślepiał osób patrzących.
Piktogramy oświetlane od wewnątrz w stosunku do oświetlanych z zewnątrz są
widoczne z dwukrotnie większej odległości przy tej samej mocy źródła światła.
Znaki bezpieczeństwa powinny osiągnąć 50% wymaganej luminancji po 5 s od
chwili załączenia oświetlenia i 100% wymaganej luminancji po 60 s. Minimalna
wartość luminancji nie powinna być mniejsza niż 2 cd/m2 we wszystkich kierunkach.
Stosunek luminancji białego tła znaku bezpieczeństwa do luminancji części
barwnej powinien wynosić minimalnie jak 5:11 i maksymalnie jak 15:1.
Gdy bezpośrednia widoczność wyjścia ewakuacyjnego jest niemożliwa lub nie
jednoznaczna, to należy zainstalować znak kierunkowy lub kilka znaków kierunkowych w taki sposób, aby poruszająca się osoba była prowadzona w kierunku wyjścia.
Znaki kierunkowe „prowadzące” powinny być widoczne ze wszystkich miejsc drogi
ewakuacyjnej i przestrzeni ewakuowanej (tabl. 2.).
46
Oświetlenie elektryczne
Tablica 2. Przykłady piktogramów na drogach ewakuacyjnych
Znak ewakuacyjny
WYJŚCIE
Znaczenie (nazwa)
znaku ewakuacyjnego
Kształt i barwa
Kierunek do wyjścia
drogi ewakuacyjnej –
schodami w dół
Znak prostokątny, tło
zielone, symbol biały,
fosforescencyjny
Znak wskazuje kierunek drogi ewakuacyjnej schodami w dół
w lewo lub w prawo
Kierunek do wyjścia
drogi ewakuacyjnej –
schodami w górę
Znak prostokątny, tło
zielone, symbol biały,
fosforescencyjny
Znak wskazuje kierunek drogi ewakuacyjnej schodami w górę
w lewo lub w prawo
Pchać, aby otworzyć
Znak kwadratowy, tło
zielone, symbol biały,
fosforescencyjny
Znak umieszczany na
drzwiach w celu
wskazania kierunku
otwierania
Wyjście ewakuacyjne
Znak prostokątny, tło
zielone, symbol biały,
fosforescencyjny
Znak stosowany do
oznakowania wyjść
ewakuacyjnych
Drzwi ewakuacyjne
Znak kwadratowy, tło
zielone, symbol biały,
fosforescencyjny
Znak stosowany nad
drzwiami skrzydłowymi, będącymi
wyjściami ewakuacyjnymi. Drzwi
prawe albo lewe
Przesunąć w celu
otwarcia
Znak kwadratowy lub
prostokątny, tło zielone, symbol biały,
fosforescencyjny
Znak stosowany razem
ze znakiem poprzednim
na przesuwnych
drzwiach wyjścia
ewakuacyjnego, jeśli są
one dozwolone
EWAKUACYJNE
Nr 157
Przeznaczenie
47
Oświetlenie elektryczne
Znak ewakuacyjny
Znaczenie (nazwa)
znaku ewakuacyjnego
Kierunek do wyjścia
drogi ewakuacyjnej
Kształt i barwa
Przeznaczenie
Znak prostokątny, tło
zielone, symbol biały,
fosforescencyjny
Znak wskazuje kierunek drogi ewakuacyjnej do wyjścia w lewo
lub w prawo
Ciągnąć aby otworzyć Znak kwadratowy lub
prostokątny tło zielone,
symbol biały,
fosforescencyjny
Znak jest umieszczany
na drzwiach w celu
wskazania kierunku
otwierania
Stłuc aby uzyskać
dostęp
Znak ten jest stosowany:
w miejscu, gdzie jest
niezbędne stłuczenie
szyby aby uzyskać
dostęp do klucza lub
systemu otwarcia
Znak kwadratowy lub
prostokątny tło
zielone, symbol biały,
fosforescencyjny
Opracowano na podstawie materiałów firmowych i powołanych norm i przepisów
10. Literatura
1. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12.04.2002 r. w sprawie warunków
technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U.
Nr 75/2002, poz. 690) i (Dz. U. Nr 109/2004, poz.1156 z późn. zm.).
2. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca
2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz. U. Nr 121/2003, poz. 1138).
3. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 27 kwietnia
2010 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wyrobów służących zapewnieniu
bezpieczeństwa publicznego lub ochronie zdrowia i życia oraz mienia, a także
zasad wydawania dopuszczenia tych wyrobów do użytkowania (Dz. U. z 2010 r.
Nr 85, poz. 553).
4. PN-EN 1838: 2005 Zastosowania oświetlenia. Oświetlenie awaryjne.
5. PN-EN 60598-2-22:2004 Oprawy oświetleniowe. Część 2–22: Wymagania szczegółowe. Oprawy oświetleniowe do oświetlenia awaryjnego.
6. PN-HD 60364-5-559:2010 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych –
Dobór i montaż wyposażenia elektrycznego – Inne wyposażenie – Oprawy oświetleniowe i instalacje oświetleniowe.
7. PN-ISO 3864-1 Symbole graficzne – Barwy bezpieczeństwa i znaki bezpieczeństwa. Część 1: Zasady projektowania znaków bezpieczeństwa stosowanych w miejscach pracy i w obszarach użyteczności publicznej.
8. Firmowe materiały informacyjne.
48