prezentacja "Typologia morfologiczna języków CJKV"


Typologia
morfologiczna
języków CJKV
Typologia języków
- klasyfikowanie języków wg określonego
kryterium i wyciąganie z tego wniosków
- kryteria właściwie dowolne,
najpopularniejsze to:
- typologia morfosyntaktyczna (języki
nominatywno-akuzatywne, ergatywne i
inne)
- typologia szyku zdania (SVO, SOV, VSO i in.)
- morfologiczna (wg spójności składniowej
morfemów oraz ich syntetyczności)
Typologia morfologiczna
- jak język buduje zdania i łączy ze sobą
poszczególne morfemy
- czy morfemy są ze sobą ściśle powiązane i czy
język ma dużo wyrazów o funkcji „technicznej“
(gramatycznej)
- czy o znaczeniu zdania (wyrazu) decyduje
raczej szyk czy raczej końcówki (wykładniki)
- ilość informacji zgramatykalizowanej (np. czy
informację o czasie gramatycznym musimy
zawrzeć w formie czasownika czy nie)
Informacja zgramatykalizowana
- informacja obligatoryjnie kodowana w
strukturze gramatycznej danego języka
Kamień spada.
A stone is falling down.
brak określoności
The stone is falling down.
brak inf. o płci
I‘ve seen a UFO.
Widziałem UFO.
określoność
Widziałam UFO.
kodowanie płci
KATEGORIE GRAMATYCZNE
Kategoria gramatyczna
rozróżnienie semantyczne odzwierciedlone w
wykładnikach gramatycznych
cechy:
- rozróżnienie może być na dwie lub więcej
kategorii
- rozróżnienia się wzajemnie wykluczają
Kategoria gramatyczna - przykłady
- czas gramatyczny (bezwzględny, względny)
- aspekt (etap czynności: początek czynności,
zakończenie, powtarzanie, częstotliwość, ...)
- Aktionsart (sposób wykonania czynności –
niechętnie, w wielu miejscach, na zapas, do
woli, ...)
- liczba (pojedyncza, mnoga, podwójna,
inkluzywna i ekskluzywna, nieokreślona, ...)
- ewidencjalność (czy ja to widziałem, czy tylko
znam z relacji)
Kategoria gramatyczna - przykłady
- honoryfikatywność (inf. o relacji społecznotowarzyskiej rozmówców)
- osoba (I, II i III, trzecia : nietrzecia)
- rodzaj gramatyczny/klasa nominalna
- stopień porównania
- temat/remat
- przypadek gramatyczny
- określoność
Typologia morfologiczna
- po raz pierwszy zaproponowana przez braci
von Schlegel na początku XIX wieku
Karl Wilhelm
August Wilhelm
- modyfikacja w XX w.: ta typologia dzieli
języki nie na rozłączne zbiory, ale ustawia je w
linii
syntetyczne
analityczne
cechy:
cechy:
- dużo informacji
- mało informacji
zgramatykalizowanej
zgramatykalizowanej
- dużo kategorii gramatycznych
- mało kategorii gramatycznych
- dużo morfemów związanych
- mało morfemów związanych
(zależnych)
- relacje gramatyczne wyrażane
- relacje gramatyczne wyrażane
specjalnymi wykładnikami
szykiem wyrazów
- nacisk na wykładniki
- nacisk na pozycyjność
(kolejność mało istotna)
(kolejność, szyk są kluczowe)
- dużo zmian morfologicznych
- mało zmian morfologicznych
(odmienność)
(nieodmienność)
- długie morfemy/wyrazy/formy
- krótkie morfemy/wyrazy
(często wielosylabowe)
(często monosylaby)
mało ..... stosunek morfemów do wyrazów ....... dużo
języki
izolujące
języki
polisyntetyczne
przedstawiciele:
wietnamski
chiński
(w większym
stopniu klasyczny)
angielski
ajnuski
wiele języków
rodzimych
Amerykanów
(Indianie,
Eskimosi)
języki
izolujące
języki
polisyntetyczne
przykłady
(nieodmienność  szyk)
我看你 wŏ kàn nĭ
你看我 nĭ kàn wŏ
Men kill lions.
Lions kill men.
Người giết sư tử.
Sư tử giết người.
aniśijóxterexći ‘kazali mi
wyciągnąć go przy pomocy
haka’ (ajnuski)
-an- I i II osoba podmiotu
-i- I i III osoba dopełnienia
-śi- ‘sam’
-jox- ‘hak’
-te- przechodniość
-re- kauzatywność
-xći- liczba mnoga
języki izolujące
języki polisyntetyczne
języki inflektywne
cechy
- zarówno wykładniki, jak pozycyjność
- wyrazy posiłkowe (function words), ale i afiksy
- długość wyrazów średnia
- duża rola struktury typu rdzeń + afiksy
języki
inflektywne
języki
aglutynacyjne
języki
fuzyjne
Zasadnicza różnica:
rola wykładników (morfemów fleksyjnych)
– czy jeden wykładnik obsługuje jedną kategorię
gramatyczną (aglutynacja), czy więcej (fuzja)
aglutynacja:
rdzeń + kategoria1 + kategoria2 +kategoria3
fuzja:
rdzeń + wykładnik{kategoria1+kategoria2+kategoria3}
języki
aglutynacyjne
języki
fuzyjne
Przedstawiciele:
japoński
koreański
turecki (i ałtajskie)
węgierski (i uralskie)
keczua
esperanto (i wiele innych
języków apriorycznych)
polski (i większość innych
indoeuropejskich)
semito-chamickie
języki
fuzyjne
języki
aglutynacyjne
Przykłady:
japoński
tabetakunakattara
‘jeśliby nie chcieć jeść’
tabe- rdzeń ‘jeść’
-taku- ‘chcieć’
-naka- przeczenie
-ttara tryb warunkowy
polski
kobietom
kobiet- rdzeń
-om liczba mnoga + celownik
por.
jap. onna tachi e ‘ts.’
onna ’kobieta‘ - rdzeń
tachi - liczba mnoga
e ~ celownik
języki
aglutynacyjne
Przykłady:
koreański
czasownik ma 7 zarezerwowanych „kieszeni“ na
kolejne końcówki
1. honoryf.: -(u)si
2. czas: (ə)s' dla przeszłości
3. aspekt doświadczenia: podwojony wykładnik czasu
przeszłego
4. modalność: kes' dla czasu przyszłego I os. lub
przypuszczenia w II lub III os.
5. adresatywność: (su)pni
6. aspekt retrospektywny: tə oznacza relację z przeszłości
7. tryb: ta oznajmujący, k'a pytający, la rozkazujący, ca
propozytywny, yo hon.-deklaratywny i inne
języki
fuzyjne
języki
fuzyjne
języki
aglutynacyjne
Przykłady:
polski
wesołego
łacina
laetum
wesoł- rdzeń
-ego liczba poj. + r.m. + dopełniacz
laet- rdzeń
-um l. poj. + r.m. + dop.
-ych liczba mn. + r.m. + dopełniacz
-orum l. mn. + r.m. + dop.
języki
aglutynacyjne
języki
fuzyjne
Inne cechy:
- wysoka regularność (mało wyjątków)
- proste, mechaniczne modele odmian
(paradygmaty)
- dużo przypadków gramatycznych
- duża nieregularność
(dużo wyjątków)
- obfitość modeli odmian
- mniej przypadków gram.
(do ok. 7)
- rdzeń rzadko ulega zmianom
fonetycznym
- rdzeń często ulega zmianom
fonetycznym
- stosunkowo mało absorbujące na
początkowych etapach nauki
- mocno angażujące pamięć na
początkowych etapach nauki
Dziękuję za uwagę!