Rodzina i jej funkcje - Gimnazjum im. Adama Mickiewicza w Żychlinie

RODZINA I JEJ FUNKCJE
Rodzina stanowi podstawową grupę społeczną i postawione są przed nią istotne dla
społeczeostwa zadania. Jest to grupa, w której rozpoczyna się uspołecznienie jednostki czyli dziecka.
Cechą charakterystyczną dla rodziny jest bardzo bliski kontakt i ścisłe współdziałanie wszystkich
członków. Do najważniejszych zadao rodziny należą miedzy innymi: zaspokojenie podstawowych
potrzeb bio – psycho - społecznych dziecka, a także pozostałym członkom, zachowanie ciągłości
biologicznej, zapewnienie optymalnych warunków do wszechstronnego rozwoju dziecka. Ma ona
decydujący wpływ na kształtowanie się osobowości dziecka, wyznacza jego potrzeby i postawy.
Najważniejszymi funkcjami rodziny są:
- funkcje rodzicielskie,
- funkcje opiekuoczo – wychowawcze,
- funkcje ekonomiczne.
Wychowawczej działalności rodziny nie zastąpi żadne inne środowiska. Są w niej
specyficznego rodzaju więzi, oraz obyczajowo i społecznie usankcjonowane fakty posiadania. Te
dzieci, które są pozbawione rodziców, odrzucone, chociaż pozostają pod opieką paostwa, dorastają w
atmosferze dyskwalifikacji. W opinii społeczeostwa uważa się, że mied rodzinę, to znaczy posiadad
pewne zaplecze, mied określone miejsce w strukturze społecznej, w jej obyczajowości i kulturze (
www.publikacje.edu.pl. 20 stycznia 2006 ).
Fundamentem trwałości rodziny jest postawa współmałżonków wobec siebie, ich wzajemne
relacje, więź i miłośd ich łącząca. Decydującą rolę odgrywają takie czynniki jak: wzajemne
zrozumienie, życzliwośd, zaufanie, przyjaźo. Wpływ rodziny na całokształt rozwoju dziecka jest
największy w okresie młodszego dzieciostwa. Zadaniem i obowiązkiem rodziców jest pełnienie ról
rodzicielskich, które są zaliczane do ról społecznych. Role rodzicielskie wiążą się ściśle z rolami
kobiety i mężczyzny.
Ogólnie uważa się, że matka opiekuje się dzieckiem, czuwa nad jego bezpieczeostwem, jest
odpowiedzialna za przebieg wychowania. Ojciec towarzyszy matce podczas wychowania dziecka,
przejmuje częśd obowiązków pielęgnacyjnych, zapewnia dziecku poczucie bezpieczeostwa, jest
autorytetem i wzorem do naśladowania, towarzyszem zabaw i przyjacielem ( Pecyna, 1998 ).
Postawy rodzicielskie i ich wpływ na rozwój dziecka
Aby właściwie pełnid role rodzicielskie, trzeba mied do nich pozytywny stosunek. Postawy
rodziców w stosunku do dzieci zaczynają się już kształtowad przed jego urodzeniem i są pozytywne
lub negatywne. Zależą od wielu czynników, np. :
wzajemne uczucia małżonków, warunki
ekonomiczne środowiska, stan zdrowia, poziom świadomości rodziców i ich wykształcenie. Po
urodzeniu się dziecka, stosunek do niego podlega utrwaleniu.
Pozytywne, prawidłowe postawy rodzicielskie powstają w oparciu o umiejętnośd
nawiązywania właściwego kontaktu z dzieckiem, który zależy od zrównoważenia emocjonalnego i
dojrzałości osobowej rodziców. Rodzice o prawidłowych postawach traktują dziecko jako odrębną
jednostkę, kochają je, okazują na każdym kroku swoją miłośd. Przyjmują dowody uczud i są wyczuleni
na jego potrzeby.
Postępowanie rodziców o prawidłowych postawach powinno byd konsekwentne, bez
przesadnej koncentracji. Do właściwych postaw rodzicielskich należy zaliczyd akceptację, rozumną
swobodę, współdziałanie i uznanie.
Akceptacja dziecka polega na tym, że rodzice przyjmują je takim, jakim ono jest w
rzeczywistości. Chodzi zarówno o wygląd zewnętrzny , ale i rozwój umysłowy, jego wady i zalety.
Rodzice akceptujący swoje dziecko stosują zarówno pochwały jak i nagany w przypadku określonego
zachowania dziecka. Akceptacja dziecka jest tym trudniejsza im bardziej dziecko odbiega od normy
swoim wyglądem, poziomem intelektualnym, stanem zdrowia od innych dzieci. Dawanie dziecku
rozumnej swobody oznacza, że rodzice rozumieją, iż wraz z rozwojem dziecko potrzebuje większej
swobody i autonomii. Potrzebuje ono poczucia niezależności. Przez cały czas rodzice dyskretnie
obserwują dziecko. Im starze tym szersze posiada kontakty z otoczeniem, a mniej czasu poświęca
rodzinie. W wyniku takiej postawy rodziców dziecko uczy się samodzielności, odpowiedzialności za
siebie i swoje zachowanie. Postawa współdziałania przejawia się zaangażowaniem w sprawy dziecka,
zainteresowaniem jego aktywnością, pomaganie mu. Dotyczy to także włączania go we własne
działanie, sprawy rodzinne, przy czym należy wziąd pod uwagę poziom rozwoju dziecka. Postawa,
jaką jest uznawanie praw dziecka wyraża się docenianiem jego roli w rodzinie ( Tyszkowa, 1985 ).
Nie wszyscy rodzice prezentują właściwe postawy rodzicielskie. Do negatywnych postaw
zalicza się:
odtrącanie dziecka, które charakteryzuje się nadmiernym dystansem uczuciowym.
Dziecko jest przez rodziców postrzegane jako ciężar, przejawiają do niego niechęd, są nim
rozczarowani. Przejawiają negatywne uczucia. Krytykują dziecko i stosują surowe kary. Łatwo
zrzekają się praw do opieki nad nim. Postawa unikająca przejawia się obojętnością i biernością.
Występuje tu brak zainteresowania sprawami i problemami dziecka, obcowanie z nim męczy ich.
Rodzice unikają kontaktu, niezauważaną, zaniedbują.
Te dwie postawy dystansu społecznego
charakteryzuje izolacja, aż do odrzucenie czy zerwania kontaktu z dzieckiem. Najczęściej to z tych
rodzin dzieci stają się sierotami społecznymi i trafiają do placówek.
Do nieprawidłowych postaw należą nadmiernie chroniąca i nadmiernie wymagająca. Rodzice
nadmiernie koncentrują swoją uwagę na dziecko, ulegają mu i mają bezkrytyczny stosunek.
Przeceniają jego osiągnięcia, nie zauważają jego wad, przy czym nie dopuszczają do samodzielności.
Mogą też ograniczad kontakty z otoczeniem. Przy postawie nadmiernie wymagającej rodzice stawiają
dziecku zadania częsta powyżej jego możliwości. Krytykują go i korygują jego postępowanie. Żądania
rodziców są wygórowane, i narzucane autorytatywnie. Wymagają bezwzględnego posłuszeostwa (
Tszkowa, 1985 ).
Charakterystyka rodzin zdezorganizowanych
Mimo społecznych oczekiwao względem rodziny, rodzice nie potrafią lub nie chcą pełnid
należycie swoich ról. Nie tylko przejawiają negatywne postawy wobec dzieci, ale wraz z nimi tworzą
inne warunki nie sprzyjające właściwemu wychowaniu dzieci. Są to rodziny patologiczne,
zdezorganizowane. Najczęściej wiąże się to z konfliktem miedzy matką a ojcem i wiąże się z
niebezpieczeostwem rozpadu rodziny. Z dezorganizacją mamy do czynienia wtedy, kiedy współżycie
rodziców, relacje wewnątrzrodzinne, podejmowanie obowiązków jest sprzeczne z naturalnymi celami
małżeostwa i rodziny. Dotyczy ona przede wszystkim środowisk o niskim poziomie kultury i
wykształcenia, niskim poziomie moralnym, rodzin alkoholicznych, prostytucji, przestępczości. Chociaż
konflikty zdarzają się środowisku o wysokim poziomie kultury. Wiele przyczyn zaburza stosunki
wewnątrzrodzinne:
a). nieodpowiedni dobór partnerów ( brak silnej więzi uczuciowej, brak
wspólnych celów, dążeo, różny poziom intelektualny, niezgodnośd
charakterów );
b). psychiczna i społeczna niedojrzałośd rodziców ( brak przygotowania do
życia, nieodpowiedzialnośd, nieumiejętnośd współdziałania )
c). nieumiejętnośd zorganizowania życia rodzinnego;
d). nałogi
e). przewlekła choroba któregoś z rodziców, długotrwała niezdolnośd do pracy;
f). zaangażowanie emocjonalne jednego z rodziców poza domem, które
powoduje rozluźnienie więzi i brak zainteresowania;
g). całkowita koncentracja dorosłych na sprawach poza rodzinnych, np. kariera
zawodowa ( Tyszkowa, 1985 ).
Pecyna, M. B. ( 1998 ). Rodzinne uwarunkowania zachowania się dziecka. Warszawa: Wydawnictwo
Szkolne i Pedagogiczne.
Tyszkowa M. ( 1985 ). Rozwój dziecka w rodzinie i poza rodziną : praca zbiorowa Poznao : Wydawn.
Nauk. Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Cztery cechy zdrowej psychologicznie rodziny:
1) Pozytywna tożsamośd i autonomia poszczególnych członków rodziny.
Występuje, kiedy wszyscy akceptują samych siebie ze swymi ograniczeniami, dobrymi i
słabymi stronami, kiedy każdy w rodzinie czuje się tak samo ważny, ma swoje potrzeby i nie są one
oni ani gorsze ani lepsze od potrzeb innych. Pozytywna tożsamośd oznacza poczucie, iż zasługuje się
na uwagę, życzliwośd i szacunek ze strony najbliższych. A przy tym ma się prawo do autonomicznego
rozwoju, kształtowania własnej osoby, budowania osobistej wersji swojego życia. Dojrzała rodzina to
wspólnota autonomicznych osób a więc wspólnota oparta na wyborze.
2) Otwarte i skuteczne komunikowanie się.
Występuje, gdy członkowie rodziny mogą rozmawiad ze sobą w sposób niezagrażający o
wszystkich, mniej lub bardziej znaczących sprawach swego życia. Potrafią o nich zarówno mówid jak i
słuchad. Bez obaw komunikują swe myśli, uczucia, idee, lęki nie mając poczucia, że mogą zostad
odrzuceni czy wywoład agresję.
3) Wzajemnośd.
Ta cecha rodziny oznacza, że ludzie na przemian jedno drugiemu są w stanie dawad oparcie,
podtrzymanie, uwagę i energię. Role w systemie rodzinnym charakteryzują się pewną stałością.
Matka jest matką, dziecko – dzieckiem, toteż kierunek wsparcia jest między nimi jest stały dopóki
dziecko nie stanie się dorosłe. Lecz dobrze wiemy, są chwile i sytuacje kiedy silnemu rodzicowi należy
dad opieką i pomoc. I dostają ją od młodszych i słabszych. W zdrowej rodzinie takie „świadczenia” jak
tymczasowe przejmowanie roli, wymiana troski, wsparcia dzieją się na przemian i są wzajemne.
4) Otwartośd.
Inaczej połączenie ze światem zewnętrznym. Oznacza, że rodzina nie jest zamkniętą komórka
z nieprzepuszczalną błoną. Dochodzi w niej do wymiany informacji, idei, poglądów. Wychodzi ze
swoimi trudnymi sprawami do innych ludzi by łatwiej nabrad dystansu do tego co nadmiernie
emocjonuje. Rodzina jest raczej okiem w sieci społecznych powiązao niż izolowanym fragmentem
układanki .
Gdy rodzina nie spełnia swoich wyżej wymienionych funkcji i zadao, i dąży tylko do
przetrwania, lub gdy brakuje jej właściwości zdrowej komórki społecznej jest narażona na
dysfunkcjonalnośd. A co za tym idzie niewłaściwy stosunek do jej członków i zaburzenia w
zachowaniu młodszych i starszych dzieci.