Spis treści

Spis treści
PRZEDMOWA (Tadeusz Lewowicki) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
WSTĘP .. .............. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
1. SPOŁECZEŃSTWO A RELIGIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
1.1. Religia jako zjawisko kulturowe i społeczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
1.2. Współczesne przemiany religii i religijności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
1.2.1. Proces sekularyzacji (koncepcja sekularyzacji
Petera L. Bergera) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
1.2.2. Proces prywatyzacji religii (koncepcja prywatyzacji
Thomasa Luckmanna) .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
1.2.3. Żywotność religii – koncepcja deprywatyzacji religii
José Casanovy .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
1.2.4. Procesy relatywizacji i fundamentalizacji religii
(koncepcja Petera L. Bergera) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
1.2.5. Ujęcie religii w warunkach globalizacji (koncepcja
Roberta Robertsona) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
1.3. Przemiany społeczno-kulturowe i religijne a młodzież .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
1.4. Młodzież a religia – w poszukiwaniu transcendencji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
1.5. Konkluzje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
2. PLURALIZM RELIGIJNY .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
2.1. Zróżnicowanie religii i pluralizm religijny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
2.2. Społeczny kontekst zróżnicowania religijnego w Europie (religia
jako efekt przypisania lub efekt osiągnięcia, rozwój indywidualizmu,
sekularyzacja) .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
2.3. Postrzeganie pluralizmu religijnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
2.3.1. Pluralizm religijny jako rzeczywistość de facto (wynikający
z wielości kultur i religii) .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
2.3.2. Tradycyjny i nowoczesny pluralizm religijny
(koncepcja Geira Skeie) .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
2.3.3. Pluralizm religijny jako wartość – normatywne znaczenie
pluralizmu religijnego jako pokojowego współistnienia różnych
religii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
4
Spis treści
2.3.4. Inkluzywny pluralizm religijny (koncepcja zasadniczego
pluralizmu Jacques’a Dupuis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
2.4. Pluralizm religijny jako wartość pedagogiczna ............................................... 94
2.5. Konkluzje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
3. SZKOLNA EDUKACJA RELIGIJNA W OBLICZU WSPÓŁCZESNYCH PRZEMIAN
SPOŁECZNO-RELIGIJNYCH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102
3.1. Sytuacja pluralizmu religijnego jako kontekst zmian
w zakresie edukacji religijnej .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102
3.2. Edukacja religijna – istota, zakres pojęcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
3.3. Religia społeczności większościowej a edukacja religijna .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
3.4. Publiczna akceptacja religii a zmiany modelu edukacji religijnej w kontekście koncepcji Jamesa Beckforda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
3.5. Czynniki warunkujące organizacyjne modele szkolnej edukacji religijnej
w krajach Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
3.6. Zadania i wyzwania edukacji religijnej w społeczeństwie
pluralistycznym w kontekście kreowania otwartej tożsamości
religijnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
3.6.1. Kształtowanie własnej tożsamości religijnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
3.6.2. Wychowanie ku wartościom religijnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
3.6.3. Wiedza o religiach i wyznaniach .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
3.6.4. Wrażliwość i poszanowanie odmienności religijnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
3.6.5. Postawy wobec odmienności religijnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
3.6.6. Umiejętność prowadzenia dialogu religijnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
3.6.7. Promowanie wartości uniwersalnych .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
3.6.8. Umiejętność dokonywania wyborów i podejmowania
decyzji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
3.6.9. Otwarta tożsamość religijna .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150
3.7. Konkluzje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154
4. EDUKACJA RELIGIJNA – RÓŻNE UJĘCIA PEDAGOGICZNE W KONTEKŚCIE
WYZWAŃ KULTUROWYCH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
4.1. Czynniki warunkujące potrzebę nowego ujęcia edukacji religijnej .. . . . . . . . . . . . . 157
4.2. Koncepcja fenomenologiczna edukacji religijnej .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
4.3. Koncepcja interpretatywna edukacji religijnej (koncepcja
Roberta Jacksona na podstawie interpretatywnej teorii kultury
Clifforda Geertza) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
4.4. Koncepcja dialogiczna edukacji religijnej (dialogiczne podejście
do edukacji religijnej według Julii Ipgrove i Wolframa Weissa) . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
4.5. Koncepcja kontekstualna edukacji religijnej – kontekstualność,
globalizacja, lokalna kultura (koncepcja Heid Leganger-Krogstad na podstawie konstruktywistycznej teorii religii Jamesa Beckforda) . . . . . . . . . . . 179
4.6. Konkluzje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182
Spis treści
5
5. ZAGADNIENIA METODOLOGICZNE BADAŃ WŁASNYCH .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
5.1. Ogólna charakterystyka problematyki badań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
5.2. Konstrukcja teoretyczna i ogólne założenia metodologiczne
badań . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
5.3. Cele, przedmiot i zakres badań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
5.4. Problemy badawcze i hipotezy .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
5.5. Procedura badawcza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
5.6. Teren badań, dobór i opis grupy badanej, organizacja i przebieg badań .. . . . . . . 207
5.7. Charakterystyka badanych środowisk państw Grupy Wyszehradzkiej .. . . . . . . . . 213
5.7.1. Grupa Wyszehradzka: powstanie, rozwój, znaczenie .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
5.7.2. Różnorodność religijna i miejsce religii w społeczeństwach
środkowoeuropejskich .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215
5.8. Charakterystyka badanych regionów – środowisk zróżnicowanych
religijnie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218
5.8.1. Śląsk Cieszyński .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219
5.8.2. Zaolzie – Ziemia Cieszyńska w Czechach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228
5.8.3. Ziemia Preszowska .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238
5.8.4. Ziemia Debreczyńska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250
6. EDUKACJA RELIGIJNA W POLSCE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261
6.1. Uwarunkowania historyczne, społeczno-polityczne i kulturowe edukacji
religijnej w polskiej szkole . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261
6.1.1. Religijność Polaków – przyczyny jej stałości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262
6.1.2. Historyczny i społeczno-kulturowy kontekst religijności
społeczeństwa polskiego .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264
6.1.3. Współczesna religijność Polaków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272
6.2. Kontekst historyczno-prawny nauczania religii w polskich szkołach . . . . . . . . . . . 277
6.2.1. Nauka religii w szkołach w okresie II Rzeczypospolitej .. . . . . . . . . . . . . . . . . 277
6.2.2. Nauczanie religii w Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278
6.2.3. Przemiany społeczno-polityczne i powrót edukacji religijnej
do szkół .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281
6.3. Miejsce edukacji religijnej w polityce oświatowej państwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283
6.3.1. Status prawny i organizacyjny szkolnej edukacji religijnej .. . . . . . . . . . . . . . 283
6.4. Kluczowe założenia programowe szkolnej edukacji religijnej .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285
7. EDUKACJA RELIGIJNA W REPUBLICE CZESKIEJ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291
7.1. Uwarunkowania historyczne, kulturowe i społeczno-polityczne edukacji
religijnej w Republice Czeskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291
7.1.1. Przemiany religijności społeczeństwa czeskiego jako kontekst
postawy wobec edukacji religijnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292
7.1.2. Sytuacja Kościołów i wierzących w Czechosłowacji
w latach 50. – 80. XX wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300
7.1.3. Nauka religii (vyučování náboženství) w szkołach czeskich
w szkolnictwie Czechosłowacji w okresie ustroju
socjalistycznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306
6
Spis treści
7.1.4. Czynniki społeczno-polityczne warunkujące religijność czeskiego
społeczeństwa w latach wolności religijnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312
7.2. Aktualny status prawny i organizacyjny szkolnej edukacji religijnej
w Czechach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317
7.3. Świecki charakter szkoły czeskiej a edukacja religijna .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321
7.3.1. Edukacja religijna realizowana w szkołach publicznych –
założenia programowe, podręczniki, treści nauczania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323
7.3.2. Treści edukacji religijnej realizowane w parafiach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326
8. EDUKACJA RELIGIJNA NA SŁOWACJI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327
8.1. Uwarunkowania historyczne, społeczno-polityczne i kulturowe
edukacji religijnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327
8.1.1. Religijność społeczeństwa słowackiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327
8.1.2. Marginalizacja religii i Kościołów oraz sytuacja wierzących
na Słowacji w powojennej Czechosłowacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 334
8.1.3. Czynniki społeczno-polityczne warunkujące religijność
słowackiego społeczeństwa w latach wolności religijnej . . . . . . . . . . . . . . . . . 337
8.2. Miejsce edukacji religijnej (náboženské výchovy) w polityce
oświatowej państwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341
8.3. Ogólne wytyczne organizacyjne i programowe edukacji religijnej . . . . . . . . . . . . . . 343
9. EDUKACJA RELIGIJNA NA WĘGRZECH .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347
9.1. Uwarunkowania historyczne, społeczno-polityczne i kulturowe
edukacji religijnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347
9.1.1. Zróżnicowanie religijne i religijność społeczeństwa węgierskiego
jako kontekst postawy wobec edukacji religijnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347
9.1.2. Sytuacja Kościołów i wierzących od połowy lat 40. do końca
lat 80. XX wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352
9.1.3. Lata wolności religijnej a religijność węgierskiego
społeczeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359
9.2. Miejsce edukacji religijnej w polityce oświatowej państwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365
9.3. Ogólne wytyczne organizacyjne i programowe edukacji religijnej
(hit- és vallásoktatás) w węgierskiej szkole publicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367
10. SZKOLNA EDUKACJA RELIGIJNA W WIELOWYZNANIOWYCH REGIONACH
A KSZTAŁTOWANIE TOŻSAMOŚCI RELIGIJNEJ MŁODZIEŻY – ANALIZA
PORÓWNAWCZA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 373
10.1. Religijność i tożsamość religijna badanej młodzieży . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 373
10.1.1. Tożsamość wyznaniowa młodzieży .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 375
10.1.2. Poczucie religijności młodzieży . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 378
10.1.3. Wspólnotowy wymiar tożsamości religijnej młodzieży . . . . . . . . . . . . . . . . . 386
10.2. Szkolna edukacja religijna z perspektywy uczestniczącej w niej
młodzieży . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 396
10.2.1. Udział młodzieży w szkolnej edukacji religijnej .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 397
10.2.2. Edukacja religijna w opinii uczestniczącej w niej
młodzieży i nauczycieli .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 400
Spis treści
7
10.2.3. Uczniowie i nauczyciele katecheci – relacje interpersonalne . . . . . . . . . . 414
10.3. Otwarta tożsamość religijna młodzieży – komponenty, uwarunkowania
i zakres jej kształtowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 421
10.3.1. Wiedza młodzieży dotycząca pluralizmu religijnego regionu . . . . . . . . . 423
10.3.2. Postrzeganie zróżnicowania religijnego przez młodzież . . . . . . . . . . . . . . . . 429
10.3.3. Odnoszenie się młodzieży do innych religii i ludzi innych
wyznań i religii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 431
10.3.4. Uczestniczenie w dialogu międzywyznaniowym
i międzyreligijnym .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 441
10.3.5. Refleksyjność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 453
10.3.6. Umiejętność dokonywania wyborów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 459
10.4. Konkluzje .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 464
ZAKOŃCZENIE
Edukacja religijna w wybranych krajach Europy Środkowo-Wschodniej
jako nurt edukacji międzykulturowej? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 468
SUMMARY
Religious education of the youth in conditions of religious pluralism in selected
Central and Eastern European countries (The Visegrad Group: Poland,
Czech Republic, Slovakia and Hungary). A comparative study . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 479
BIBLIOGRAFIA .... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 482
WYKAZ TABEL I WYKRESÓW .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 512
WYKAZ PUBLIKACJI W SERII „EDUKACJA MIĘDZYKULTUROWA” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 516