Angelika Stepken i Philipp Ziegler, Wprowadzenie, PDF

FUTURE PERFECT
Contemporary Art From Germany
CZAS PRZYSZŁY DOKONANY
Współczesna sztuka z Niemiec
Galeria 2
1 lutego – 21 kwietnia 2014
Otwarcie wystawy: 31 stycznia 2014, godz. 18.00
Kuratorzy: Angelika Stepken, Philipp Ziegler
Angelika Stepken i Philipp Ziegler
Wprowadzenie
Obydwa słowa tytułu wystawy, future i perfect, kojarzą się z obietnicą jutra i wizją
oswobodzenia od trosk. To tak, jakby dzieje zmierzały ku świetlanej przyszłości – ale
przecież wyobrażenia takie mieszczą się we wczesnomodernistycznych ideologiach i historii
idei . Dzisiaj widzimy przyszłość w sposób bardziej rzeczowy, bardziej złożony i globalny.
Tytuł odnosi się po prostu do formy czasownika wyrażającej czynność dokonaną w
przyszłości – kiedy będzie po czymś… Taki czas przyszły dokonany to rzut oka w przyszłość
wyrażony w czasie przeszłym, czyli spekulacja. Oznacza wyprzedzenie przyszłości,
założenie, że przebieg wydarzeń będzie zgodny z wyobrażeniami. Przyszłość wydaje się nam
dzisiaj koncepcją krytyczną. Nawet tę nieodległą,
mimo postępującej cyfryzacji i
zwiększonej mobilności, trudno nam antycypować.
Upadek muru berlińskiego i koniec myślenia w kategoriach bloków politycznych
pociągnęły za sobą nie tylko globalizację świata ekonomicznego, lecz także zanik wielu
europejskich wyobrażeń i myślowych schematów. Przyszłość to koncepcja emancypacyjna.
Na południowych wybrzeżach Morza Śródziemnego społeczeństwa obywatelskie domagają
się teraz przyszłości dla siebie i realizują te żądania, choć napotykają potężne przeszkody. A
jak jest w środku Europy? Tu można odnieść wrażenie, jakby przyszłość była raczej źródłem
zmartwień niż motywacji.
Dlatego uznaliśmy, że ciekawie byłoby zastanowić się nad obietnicą przyszłości jako
horyzontem myślowym. Jakie stanowiska zajmują artyści, obcując z tworzywem, formą,
imaginacją, działaniem, narracją? Jakie są ich refleksje na temat przeszłości? Gdzie upatrują
możliwości działania?
„Zachód był wygnaniem w przyszłość, a mitologię jego deterytorializacji nazwano
nowoczesnością. […] Kolonialny podbój świata przez utopię przyszłości wyczerpał samą
przyszłość” - ogłasza włoski autor i aktywista medialny Franco Berardi Bifo1. O koncepcji
1
http://www.formerwest.org/DocumentsConstellationsProspects/Contributions/GameOver (14.05.2013)
1
oraz intelektualnej mapie Zachodu pojętego jako Former West w nowy i samokrytyczny
sposób traktuje na przykład rozłożony na lata artystyczno-teoretyczny projekt badawczy 2 o tej
samej nazwie. Przyszłość staje się spekulatywną koncepcją w systemowej logice
ekonomicznej. Literaturoznawca i filozof Joseph Vogl, wykładający na berlińskim
Uniwersytecie Humboldta, w swoim głośnym eseju Widmo kapitału bada ekonomiczną
racjonalność kapitalizmu i rzekomą samoregulację rynku. „Dla rynku finansowych
instrumentów pochodnych i kontraktów terminowych przyszłość, a tym samym czas,
zamieniły się w zasób nie do wyczerpania. Najważniejsza jest tu świadomość pozornie
nieregularnych zdarzeń, przez które świat ekonomiczno-finansowy stracił czytelność i
przewidywalność. Tutaj, w samym sercu systemu, daje się odczuć niestabilność i niepewność.
Tutaj także dokonuje się atak przyszłości na pozostały czas – oto widmo kapitału”.3
Światowa gospodarka finansowa funkcjonuje na zasadzie czasu nieograniczonego:
antycypacji przyszłych teraźniejszości, nigdy tożsamych z teraźniejszą przyszłością. W
niniejszym katalogu publikujemy tekst Josepha Vogla, który szkicuje tę argumentację, biorąc
za punkt wyjścia powieść Dona DeLillo Cosmopolis. Teoretyk kultury i socjolog Dirk
Baecker w swoim eseju Nach der Postmoderne (Po postmodernizmie) bada trwałość dawnych
sposobów myślenia. W wydawałoby się przezwyciężonym już postmodernizmie doszukuje
się manewrów mających służyć odejściu od nowoczesnej racjonalności ku next society – ku
społeczeństwu sieciowemu w jego „sześciostopniowym oddzieleniu”.
Sztuka nie ilustruje dziejów świata ani go nie objaśnia, odbija jednak aktualne sposoby
myślenia, ich granice, obszary wykluczenia, paradoksy i możliwości. Wystawa FUTURE
PERFECT zestawia dzieła szesnaściorga współczesnych artystów urodzonych bądź obecnie
mieszkających w Niemczech. Niektórych koleje życia przywiodły do Berlina z innych
regionów świata. Są to aktywni w skali międzynarodowej artyści, którzy w latach
dziewięćdziesiątych i później wybili się w różnych dziedzinach (film, fotografia, rzeźba,
obiekt, malarstwo, kolaż) między innymi na niemieckiej scenie artystycznej. W swoich
pracach spekulują oni na temat biegu historii, badają czasowość jako kwestię formy i tworzą
zarys wiedzy w nowych wyobrażeniach.
W Berlinie mieszka obecnie 7000 plastyków, co oznacza, że za artystę uważa się
mniej więcej co pięćsetny mieszkaniec miasta. Niegdyś podzielone, od czasu zburzenia muru
zamieniło się w istny biotop dla twórców z całego świata. Zjednoczenie Niemiec pociągnęło
za sobą głębokie przemiany urbanistyczne, które pozwalały i wciąż pozwalają na korzystne
tymczasowe wykorzystanie budynków do celów artystycznych. Prawie wszyscy twórcy
wystawy mieszkają w Berlinie. 470 galerii walczy o byt w mieście, które nie bardzo potrafi
wytworzyć odpowiednie zasoby ekonomiczne, bo też nie leży w bogatym rejonie. Artyści,
którzy w czasach neoliberalizmu mimowolnie służyli za wzory elastycznej tożsamości
zawodowej, wszczynają teraz dyskusje na temat nowej społecznej warstwy prekariatu i
strategii przetrwania w trudnym społeczeństwie.
Jennifer Allen, do 2013 roku redaktor naczelna niemiecko-angielskiego wydania
brytyjskiego magazynu o sztuce frieze, w eseju Powrót do teraźniejszości opisuje, jak od lat
dziewięćdziesiątych do dzisiaj zmieniały się w Berlinie warunki pracy artystów.
2
Former West, a contemporary art research, education, publishing, and exhibition project (2008-2014), projekt
zorganizowany przez BAK, basis voor actuele kunst, www.formerwest.org
3
Z zapowiedzi wydawnictwa diaphanes (http://www.diaphanes.net/buch/detail/198, 14.05.2013) dotyczącej
książki Josepha Vogla Das Gespenst des Kapitals, Zurych 2010.
2
Oprócz tekstów eseistycznych w katalogu znajdują się także wywiady, w których głos
zabierają sami artyści. Te krótkie rozmowy skupiają się nie tylko na kwestiach rozmaitych
metod pracy, lecz także ukazują język i sposób mówienia twórców, którzy szerzej objaśniają
strukturę i konteksty myślowe swoich prac. Dlatego poszczególne pozycje w tym miejscu
przedstawiono zaledwie skrótowo.
Narracja / Historia
Zagadnienia przyszłości, ciągłości i zmiany na scenie, jaką jest reprezentacja
polityczna, w sposób najbardziej dosłowny podejmuje film Clemensa von Wedemeyera pt.
Próba (The Test, 2008). Jego główny bohater recytuje za kulisami „niewłaściwy” tekst
przemówienia na imprezę przedwyborczą. Film jest pętlą, przez co koniec decydującego
przemówienia pozostaje otwarty. Medium zapisu, jakim jest film, polega na tym, że
likwiduje nieodwracalność czasu. Clemens von Wedemeyer, wykorzystując to, kwestionuje
nasze wyobrażenie, że my możemy wniknąć w historię/ historie i że z niej/nich może coś dla
nas wyniknąć.
Dani Gal także skłania nas do refleksji nad medium – posługuje się on dokumentami
historycznymi, w których często rozdziela retorykę obrazu i tekstu, konfrontując je z
samodzielnie wyszukanymi materiałami. W interaktywnej instalacji dźwiękowej Architecture
Regarding the Future of Conversations (2008) odtwarzane są obie strony amerykańskiej
winylowej płyty długogrającej z wypowiedziami renomowanych architektów z lat
pięćdziesiątych. Oryginalny tytuł tego nagrania brzmi: Conversations Regarding the Future
of Architecture. Kiedy zwiedzający wystawę poruszają się, odtwarzacze nadają temu
dokumentowi dźwiękowemu różną głośność i tempo - tak współcześni widzowie aktywizują
historyczny oryginał dźwiękowy i nim manipulują.
Płaszczyzny obrazu i dźwięku są specyficznie dopasowane także w filmie Armina
Linkego Alpi (2011). Montaż obrazu podąża tutaj za dźwiękiem i między innymi dlatego
sprawia wrażenie tak surowego. Precyzyjnie kadrowane obrazy i sekwencje ukazują Alpy
jako globalną scenę złożonych relacji społecznych, ekonomicznych i politycznych. Ponadto
na wystawie, zobaczyć można też fotografie tego autora, przedstawiające globalne
przestrzenie oraz ich użytkowanie i na nowo wykorzystujące typologie obrazów znane z
historii sztuki, a zarazem zwracające uwagę na medium, w jakim powstały.
Tematom takim jak wycinek, wyłączenie, przyłączenie w kontekście polityki i
fizyczności zarazem poświęca swoje prace Henrik Olesen. Traktują one o ciele, jego
tworzeniu i przestrzeni wokół niego. Kilka cykli swoich dzieł poświęcił Olesen Alanowi
Turingowi (1912 - 1954), wynalazcy kodu binarnego i pionierowi ery komputerowej. W
edycji kolaży A. T. (2012) unaocznia, jak brutalnie i tragicznie dualna abstrakcja naruszyła
fizyczną i umysłową integralność matematyka.
Danh Vo prezentuje na wystawie autorem dwie prace, które w dużym i małym
formacie ukazują splot historii jednostki z interesami i systemami politycznymi. Na życzenie
artysty jego ojciec kolejne razy przepisuje list pożegnalny, który do swoich rodziców
skierował Jean-Théophane Vénard, misjonarz stracony w 1861 roku. Obok leżą lub stoją
oparte o ścianę dwa fragmenty gigantycznej, ważącej 31 ton pracy We The People (2011–
3
2013). Danh Vo odtworzył w skali 1:1 nowojorską Statuę Wolności w formie miedzianej
powłoki, po czym rozbił ją na kawałki.
Naira Baghramian, w pracy pt. Ulubione miejsca / Privileged Points (2011) wytycza
miejsca przywodzące na myśl zarówno instytucjonalne przestrzenie wystawowe z ich
praktyką wieszania eksponatów, jak i możliwe punkty obserwacyjne, które widz może przyjąć
wobec rzeźby. Chodzi o znaczenia zmienne w czasie i przestrzeni, przypisywane określonym
miejscom i antymiejscom. Nairy Baghramian w swoich rzeźbach, fotografiach i instalacjach
przestrzennych cytuje wytworzony przez nowoczesność repertuar form, wskazują na zespoły
zagadnień historycznych, społeczno-politycznych oraz estetycznych.
Wyobrażenia / Obiekty
Do wystawy włączyliśmy trzy pozycje malarskie, z których każda porusza się w
obrębie całkowicie odmiennych dylematów tego medium. Jutta Koether zajmuje się obszarem
między pragnieniem imaginacji a odrzuceniem reprezentacji w malarstwie. Kerstin Brätsch,
postrzega malarstwo jako pogranicze ekspresji, indywidualnej kreski i świata towarów. Antje
Majewski przyznaje obrazowi magiczne miejsce między narracją, przedmiotem a wiedzą.
Obydwa pokazywane na wystawie, wielkoformatowe obrazy Jutty Koether noszą
tytuł Klucz berliński. Jest to specjalny rodzaj klucza, który w starym budownictwie otwierał
drzwi tylko wtedy, kiedy potem zamknie się je za sobą. Obrazy te sugerują piękno i obcość,
stanowią odniesienia do historii sztuki a zarazem wyraża się w nich nerwowa, niepewna ręka
współczesnego podmiotu. Twórczość Jutty Koether obejmuje także performans, film, muzykę
i działalność publicystyczną.
Kerstin Brätsch współpracuje od 2007 r. z Adele Röder pod szyldem DAS
INSTITUT – fikcyjnej „agencji importu i eksportu”, która służy artystkom do promocji i
sprzedaży własnych dzieł, rozumianych przez nie jako symbioza różnych widoków
współczesności. W ich obiektach malarskich, dziełach ściennych oraz instalacjach chodzi
raczej o demistyfikację malarstwa i postawienie ważnych pytań - na przykład: Czym jest
obraz? Czym jest wzornictwo cyfrowe? Czym jest znak? Czym jest emblemat?
Antje Majewski ukończyła w 2011 roku projekt, nad którym pracowała przez dwa
lata, prowadząc badania, odbywając podróże, współpracując z innymi i malując. Prześledziła
siedem wybranych obiektów pod kątem ich znaczenia i sposobu reprezentacji w rozmaitych
kontekstach kulturowych. Historie, które pozwoliły przemówić tym obiektom, stworzyły w
efekcie swego rodzaju muzeum rzeczy zawierające filmy wideo, wywiady, malarstwo, a także
prace zaprzyjaźnionych artystów. Wieloczęściowa praca Entity (2009) stanowi samodzielną
część projektu Świat gimel. Antje Majewski pojmuje muzeum jako miejsce praktyk
magicznych, ale także jako widownię kulturowych pęknięć i przesunięć.
Annette Kelm zajmuje się między innymi w swojej serii Drift Wood Lamp (2010) –
niepowtarzalnymi obiektami z lat pięćdziesiątych, łączącymi elektryczność i korzenie cyprysa
w tradycyjne lampy. Jako fotografka sięga po klasyczne gatunki tego medium. Motywy
obecne na jej zdjęciach analogowych, często niejednoznaczne w odbiorze, mają liczne
odniesienia kulturowe. Kelm kieruje swój obiektyw ku pojedynczym motywom i niczym w
martwej naturze reprodukuje ich obcość – jak gdyby wywodziły się z innych czasów i kultur.
4
Działania
Nora Schultz zastanawia się, jak działanie może rzeźbiarsko i przestrzennie artykułować
się w materiale, nie zastygając w formie zamkniętego dzieła. Metafora maszyny pozwala
artystce traktować rzeźbę jako produkt i producenta jednocześnie. Discovery of the Primitive
(2011) to rodzaj prostej maszyny drukarskiej – metalowa krata, która na nośniku może odbić
samą siebie albo inny materiał. Druki te stają się składnikiem dzieła i sporządzać je może
zarówno artystka - na zasadzie performansu - jak i inna osoba po uprzednim uzgodnieniu.
Nora Schultz wykorzystuje zwyczajne materiały budowlane, które zestawia ze sobą w kruchej
równowadze formalnej, tak jakby stanowiły część jednego, niedającego się zamknąć pomysłu
twórczego.
Z kolei obiekty, jakie tworzy Nasan Tur, jak najbardziej przeznaczone są do użytku.
Zwiedzający mogą wypożyczać i w przestrzeni publicznej używać jego Backpacks (2006) do demonstracji albo sabotażu, przemówienia, do odprawienia jakiegoś rytuału bądź też do
gotowania. Sztuka wychodzi z muzeum, można ją sobie przyswajać indywidualnie. W tyleż
zabawnych co przewrotnych nagraniach wideo, malowidłach ściennych oraz instalacjach
Nasan Tur nieustannie snuje refleksję nad relacją między widzem a dziełem sztuki w
przestrzeni publicznej.
Przestrzenie archeologiczne
Mariana Castillo Deball, Yorgos Sapountzis oraz Cyprien Gaillard, chcąc odczytać na
nowo relikty historii i je ożywić, obierają za temat i środowisko swojej pracy przestrzeń
historyczną albo wręcz archeologiczną.
Mariana Castillo Deball, używając sfałszowanych artefaktów archeologicznych,
sprawdza, jak kultura kolonialna ustosunkowuje się do własnych dziejów. Artystkę interesują
zaniechania w tworzeniu wiedzy, polityka instytucji, a także tradycyjna kwestia rzeźby i jej
tła. W 2009 roku, mieszkając jeszcze w Brazylii, rozpoczęła pracę nad Uncomfortable
Objects, cyklem lekkich, eleganckich, niepokojących obiektów w przestrzeni. Wydają się one
pozbawione kontekstu, po bliższym zbadaniu jednak okazuje się, że ucieleśniają dzieje
tradycji i manipulują.
Cyprien Gaillard zyskał rozgłos dzięki fotografiom i materiałom filmowym
mówiącym o rozpadzie i niszczeniu nowoczesnej architektury i kultury. Film Artefacts
(2011), poświęcony Babilonowi, mitycznemu miastu leżącemu w dzisiejszym Iraku, pokazuje
zdjęcia bramy Isztar w berlińskim Muzeum Pergamońskim oraz miejsca kultu na pustyni, ale
i nowe budownictwo – jedno i drugie będące dziedzictwem człowieka. Gaillard filmował
najstarszą metropolię przy użyciu najnowszej technologii, iPhone’a, z którego później
przekopiowano zdjęcia na format 35 milimetrów. W tym samym roku w berlińskiej galerii
Kunst-Werke pokazywał świątynię piwną pod nazwą The Recovery of Discovery.
Pomieszczenie wystawowe zajmowała potężna piramida puszek, które zwiedzający mogli
brać i pić z nich piwo, tym samym rozbierając albo rozbijając całą rzeźbę. Na wystawie
FUTURE PERFECT Cyprien Gaillard prezentuje serię małoformatowych kolaży New
Picturesque (2012).
5
Yorgos Sapountzis często obiera za punkt wyjściadla swoich prac monumenty i
struktury w przestrzeni publicznej, które na pewien czas aktywizuje. Te performanse są
nagrywane i później razem z materiałem danej akcji pod postacią instalacji znajdują miejsce
w pomieszczeniach wystawowych. W wideo Fast Cast Past (2011) widać dwie rzeźby
autorstwa Richarda Scheibe stojące w berlińskiej przestrzeni miejskiej. Pierwsza,
pochodząca z 1935 roku, jest wcieleniem pojęcia Herrenmensch; druga, powojenna, stoi przy
Miejscu Pamięci Niemieckiego Ruchu Oporu w Trzeciej Rzeszy. Rzeźbę starszą Sapountzis
pokrył w ramach performansu kolorowymi materiałami i zrobił jej odlewy, po czym, w
ostatnim ujęciu filmu, stanął przy rzeźbie drugiej.
FUTURE PERFECT, jak każda wystawa, nie ma początku ani końca. Stawia pytania,
konfrontuje widza z szesnaściorgiem artystów, którzy znaleźli szesnaście
różnych
odpowiedzi na interesujące ich kwestie. Wystawa ta będzie pokazywana i odbierana w
różnych miejscach, w niejednakowych kontekstach, na odmiennym tle i przez to - na to
liczymy - uzyska swoiste ciągi dalsze. Artyści tworzący wystawę będą szukać kontaktu z
publicznością i środowiskiem artystycznym w danym miejscu poprzez performanse,
programy filmowe, wykłady i warsztaty. Dzięki temu FUTURE PERFECT wytworzy z
czasem własną przyszłość. Cieszymy się na współpracę, doświadczenia, inspiracje, krytyki i
nowe perspektywy, które przyniesie.
Tłumaczenie: Jakub Ekier
Angelika Stepken ukończyła historię sztuki, filozofię i nauki polityczne na Wolnym
Uniwersytecie w Berlinie i od 1979 r. jest felietonistką i krytykiem sztuki. Po 1987
zrealizowała liczne międzynarodowe wystawy w Berlinie i poza granicami Niemiec. W latach
1998 - 2006 była dyrektorką Badischer Kunstverein w Karlsruhe w Niemczech. Wykładała w
Instytucie Historii Sztuki na Uniwersytecie w Karlsruhe, była zastępcą dyrektora AdKV
(Związku Niemieckich Stowarzyszeń Artystycznych). Od listopada 2006 r. jest dyrektorką
Villa Romana we Florencji.
Philipp Ziegler ukończył historię sztuki i historię w Stuttgarcie i Mediolanie i od 2000 roku
pracuje jako niezależny kurator i krytyk sztuki. Zrealizował liczne wystawy w Niemczech i za
granicą, w latach 2005 - 2012 był dyrektorem Galerie Reinhard Hauff, w 2007 założył
przestrzeń projektową Hermes und der Pfau w Stuttgarcie. Od 2012 jest pracownikiem
naukowym w ZKM w Karlsruhe.
Tekst pochodzi z katalogu Future Perfect. Współczesna sztuka z Niemiec (Future Perfect.
Zeitgenössische Kunst aus Deutschland), Wydawnictwo ifa / Verlag für Moderne Kunst, Nürnberg
2013
6