egzamin u Paździora
Transkrypt
egzamin u Paździora
1. Zasada nadrzędności Konstytucji w systemie źródła prawa Zasada nadrzędności Konstytucji w systemie źródeł prawa oznacza zakaz stanowienia aktów prawnych z sprzecznych z treścią Konstytucji oraz nakłada obowiązek realizowania jej postanowień. Konstytucja jest nadrzędna w stosunku do całego porządku prawnego jaki ukształtował się po akcesji Polski do Unii Europejskiej. Nadrzędność ta przejawia się w następujący sposób: proces integracji europejskiej związany jest z przekazywaniem kompetencji w niektórych sprawach organom unijnym (nie można zatem przekazać całości kompetencji) poza tym sam mechanizm przystąpienia do UE znajduje podstawę w regulacjach konstytucyjnych. Nadrzędność Konstytucji znajduje potwierdzenie w mechanizmie kontroli Traktatu Akcesyjnego oraz aktów stanowiących jego integralne składniki, mechanizm opaty jest na tych samych zasadach na jakich Trybunał Konstytucyjny orzeka o zgodności z Konstytucją ratyfikowanych umów międzynarodowych. Przepisy Konstytucji jako aktu nadrzędnego i stanowiącego wyraz suwerennej woli Narodunie mogą utracić mocy obowiązującej lub ulec zmianie przez sam fakt powstania nieusuwalnej sprzeczności pomiędzy określonymi przepisami a Konstytucją. Suwerenny ustrojodawca konstytucyjny zawsze zachowuje prawo do samodzielnego decydowania o sposobie rozwiązywania sprzeczności oraz o celowości zmiany Konstytucji.. Konstytucja w znaczeniu prawnym jest aktem pisanym, regulującym kwestie ustrojowe. W znaczeniu formalno-prawnym Konstytucja jest aktem prawnym określanym mianem „ustawa zasadnicza”, co oznacza, że jest ona aktem o fundamentalnym dla państwa . W znaczeniu materialno-prawnym oznacza akt prawny regulujący kwestie ustrojowe państwa. 2. Konstytucja a prawo ponadnarodowe. Najwyższą pozycję w systemie aktów prawnych zajmuje Konstytucja RP. Nie ma więc wątpliwości, iż ratyfikowane przez Polskę umowy międzynarodowe muszę być z nią zgodne. Umowy ratyfikowane przez Prezydenta RP mają moc prawną równą ustawie. W przypadku kolizji między nimi, pierwszeństwo ma umowa ratyfikowana. Natomiast umowa ratyfikowana przez głowę państwa bez upoważnienia Sejmu – w razie kolizji z przepisami ustawy – ustąpi w swym stosowaniu pierwszeństwa przepisom ustawy (art. 91 ust. 2Konstutucji). Umowy ratyfikowane - bez względu na tryb dokonania tej czynności – zachowują wyższą moc prawną aniżeli wszelkie akty prawne podstawowe. Wyróżniamy stosowanie umowy: -Samoistne – umowa, jeśli jest konkretna i nie potrzebuje rozwinięcia w akcie prawa wewnętrznego, może być podstawą wydawania orzeczeń i decyzji. - Niesamoistne – przepisy umowy do swej realizacji w porządku krajowym wymagają konkretyzacji i rozwinięcia w prawie wewnętrznym państwa. Prawo wspólnotowe nie jest jednorodnym zespołem przepisów i dzieli się na: prawo pierwotne (założycielskie) i prawo pochodne (wtórne). Do prawa pierwotnego należą przede wszystkim umowy międzynarodowe (zwane traktatami), na mocy których powstały i kształtują się wspólnoty europejskie i Unia Europejska. Warto pamiętać, iż należą do niego także zasady prawne uznane przez orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości. Prawo wtórne nie jest także jednorodnym zbiorem przepisów. Wyróżniamy w nim rozporządzenia i dyrektywy (a w tzw. trzecim filarze jeszcze decyzje ramowe). Porządek prawny wspólnotowy ma swoje własne zasady: bezpośredniej skuteczności, pierwszeństwa i jednolitości. Przepisy prawa wspólnotowego mają co do zasady moc prawną równą przepisom ustawowym. W przypadku kolizji z przepisami ustaw pierwszeństwo mają przepisy wspólnotowe. Mają one także pierwszeństwo wobec innych — podstawowych aktów prawnych. 3. Zasada hierarchicznej budowy systemu źródła prawa? Hierarchia norm prawnych jest konsekwencją założenia, że jedynym źródłem prawa w znaczeniu generalnym jest wola Narodu Polskiego wyrażona w Konstytucji RP. Wszystkie inne źródła prawa bezpośrednio lub pośrednio pochodzą od Konstytucji , służą jej urzeczywistnieniu i z niej czerpią moc prawną.Normy niższe nie pełnią samoistnej roli, lecz służą wiernemu wykonaniu norm wyższych, a w konsekwencji – wykonaniu Konstytucji. Konstytucja ustanowiła hierarchiczną koncepcję systemu prawa przy zachowaniu nadrzędności ustawy zasadniczej. Nadrzędność Konstytucji oznacza, że: -akty niższego rzędu nie mogą być sprzeczne z Konstytucją. -akty prawne powinny rozwijać przepisy konstytucyjne, mamy źródła prawa powszechnie obowiązującego i źródła prawa wewnętrznie obowiązującego. Trybunał Konstytucyjny został zaopatrzony w kompetencje badania zgodności aktów prawnych z Konstytucją. W systemie aktów powszechnie wiążących wyróżniamy: • Konstytucje i ustawy konstytucyjne, • Ustawy , ratyfikowane umowy miezynarodowe, prawo wspólnotowe, • Rozporządzenia zwykłe czyli wykonawcze, • Akty prawa miejscowego ( obowiązują na obszarze działania organów, które je ustanowiły), A nadto art. 234 Konstytucji dodaje rozporządzenie Prezydenta RP z mocą ustawy wydane tylko w czasie stanu wojennego. Hierarchiczny system źródeł prawa powinien być spójny. Szczególne znaczenie dla systemu prawa ma integracja europejska powoduje ona, że mamy do czynienia z sytuacją, że obowiązują wobec siebie autonomiczne powiązania. Może także dojść do wystąpienia kolizji między uregulowaniami prawa unijnego a postanowieniami Konstytucji, sytuacja taka miała by miejsce wówczas gdyby miało dojść do sprzeczności pomiędzy normą Konstytucji a normą prawa wspólnotowego. 4. Zasada zamkniętego systemu źródła prawa Konstytucja zawiera zamknięty katalog źródeł prawa powszechnie obowiązującego • przedmiotowy - Konstytucja wymienia akty prawne powszechnie wiążące w sposób enumeratywny. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa RP są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia, a także rozporządzenia z mocą ustawy wydane przez Prezydenta w czasie stany wojennego, akty prawa miejscowego. • podmiotowy – poszczególne przepisy Konstytucji wskazały, które organy władzy publicznej są właściwe do wydania określonych aktów prawnych., Sejm, Senat, Prezydent, Rada Ministrów , Prezes Rady Ministrów , Ministrowie, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji. Zamknięcie systemu źródeł prawa oznacza, że organy o ważnym znaczeniu dla życia gospodarczego i społecznego państwa nie otrzymały prawa do wydawania rozporządzeń. Do źródeł prawa powszechnie obowiązującego zaliczyć należy akty zawierające generalne i abstrakcyjne normy, które tworzą, zmieniają lub uchylają prawa i obowiązki obywateli i osób prawnych, czyli zawierają ogólnie obowiązujące uregulowania. Uregulowania te mogą dotyczyć obywateli i osób prawnych w ogóle lub określonych ich kategorii. Krąg adresatów norm prawnych zawartych w tych źródłach jest więc szeroki i dlatego należy je zaliczyć do źródeł prawa powszechnie obowiązującego. 5. Zasada suwerenności pojęcie i cechy władzy suwerennej,suwerenność państwa narodowego a proces integracji europejskiej Zasada suwerenności narodu zgodnie z Konstytucją - władza zwierzchnia RP należy do narodu. Naród ujmowany jest w kategoriach politycznych i prawach a nie w kategoriach etnicznych. Naród sprawuje władzę przez przedstawicieli lub bezpośrednio. Konstytucja jest najwyższym prawem RP , jest ona nadrzędna względem innych aktów prawnych i oznacza, że żaden inny akt prawny nie może być sprzeczny z Konstytucją i akty prawne powinny rozwijać treści określone w Konstytucji. Zgodnie z Konstytucją Polska przestrzega prawa międzynarodowego, zatem obok norm stanowionych przez krajowego legislatora funkcjonują także przepisy prawne tworzone poza polskim systemem prawnym. System prawa ma więc charakter wieloskładnikowy. Systemy powinny współdziałać na zasadzie wykładni życzliwego wspólnego stosowania. Żaden przepis prawa międzynarodowego nie może wyłączyć nadrzędności Konstytucji i podważyć jej miejsce w systemie źródeł prawa. Struktura źródeł prawa jest suwerennie tworzona przez polskiego ustrojodawcę. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że traktat akcesyjny jest zgodny z Polska Konstytucją i stwierdza, że : -- zakres przekazanych kompetencji ma charakter ograniczony, może dotyczyć niektórych spraw, - przekazanie kompetencji znajduje podstawę konstytucyjną-art.90 Konstytucji - zmiany zakresu przekazania kompetencji , a zwłaszcza jego rozszerzenie możliwe jest tylko w drodze zawarcia nowej umowy międzynarodoweji pod warunkiem jej ratyfikowania przez wszystkie zainteresowane państwa, - Polska zachowuje możliwość wystąpienia z Unii Europejskiej. 6. Konstytucyjny system źródeł prawa Konstytucyjna regulacja źródeł prawa oparta została na następujących założeniach: - Ustanowienie zasady hierarchicznej budowy systemu źródeł prawa. Oznacza to, że każdy akt normatywny ma określoną rangę pozostającą w relacji do innych aktów prawnych. Cecha ta determinuje również podporządkowanie innych źródeł prawa Konstytucji i ustawie. Żaden inny akt normatywny nie może być sprzeczny z Konstytucją i ustawą oraz w zasadzie powinien służyć w szerszym lub węższym zakresie ich konkretyzacji. - Przyjęcie dualistycznego charakteru źródeł prawa poprzez wprowadzenie podziału źródeł prawa na powszechnie obowiązujące (głównie art. 87 Konstytucji) i wewnętrznie obowiązujące (m.in. art. 93 Konstytucji). Oznacza to, że każdy akt normatywny musi być kwalifikowany jako powszechnie lub wewnętrznie wiążący. Przyjęcie dychotomicznego charakteru nie oznacza jednak stworzenia dwóch równoległych i równorzędnych systemów. Nie ulega bowiem wątpliwości, że prawo wewnętrznie wiążące jest podporządkowane i zależne od prawa powszechnie wiążącego. Potwierdzając przyjęte regulacje Trybunał Konstytucyjny wykluczył istnienie trzeciej, pośredniej kategorii źródeł prawa. - Analiza ustawy zasadniczej nie pozostawia także wątpliwości, że ustrojodawca w sposób w pełni zamierzony i jednoznacznie wyrażony, przyjął w Konstytucji przedmiotowo i podmiotowo zamknięty system źródeł prawa powszechnie obowiązującego. Zamknięcie w aspekcie przedmiotowym oznacza, że Konstytucja wymienia w sposób enumeratywny akty prawne powszechnie obowiązujące. Natomiast zamknięcie katalogu źródeł prawa powszechnie obowiązującego w aspekcie podmiotowym wyraża się w tym, że stanowić je mogą wyłącznie podmioty wskazane w ustawie zasadniczej.Ponadto procedura stanowienia aktów powszechnie obowiązujących jest unormowana Konstytucją lub ustawami. - Określenie obowiązku ogłoszenia krajowych aktów powszechnie wiążących jako koniecznej przesłanki ich wejścia w życie, - Ustalenie pozycji prawa międzynarodowego oraz prawa Unii Europejskiej w systemie prawa wewnętrznego. Do źródeł powszechnie obowiązującego prawa ustawa zasadnicza zalicza: Konstytucję, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, prawo Unii Europejskiej, rozporządzenia z mocą ustawy, rozporządzenia oraz akty prawa miejscowego. 7. Instytucje demokracji bezpośredniejw Konstytucji RP Demokracja bezpośrednia to sposób sprawowania władzy, w którym decyzje podejmowane są bezpośrednio przez ogół wyborców bez pośrednictwa jakiegokolwiek organu przedstawicielskiego: -inicjatywa ludowa czyli ustawodawcza- przysługuje grupie co najmniej 100 tys. obywateli mających prawo wybierania do Sejmu -referendum: a) referendum ogólnokrajowe - art. 125 Konstytucji- może być przeprowadzone w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa polega na udzieleniu karty do głosowania pozytywną lub negatywnej odpowiedzi na postawione pytania lub dokonywanie wyboru między zaproponowanymi wariantami rozwiązań. Prawo do udziału w referendum ma obywatel polski jeżeli najpóźniej w dniu głosowania ukończył 18lat. Prawo zarządzania referendum ma: • • Sejm który może zarządzić referendum uchwałą podjętą bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów Prezydent RP za zgodą Senatu wyrażoną bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczny senatorów. Sejm może zażądać podania sprawy pod referendum: • • • • z własnej inicjatywy na wniosek senatu rady ministrów obywateli Jeżeli wniosek taki uzyskał poparcie co najmniej 500tys. osób mających prawo udziału w referendum. Ograniczenia referendum z inicjatywy obywateli nie może dotyczyć wydatków i dochodów państwa , podatków, obronności państwa oraz amnestii. Sejm w uchwale o zarządzeniu referendum uchwala treść pytań lub wariantów rozwiązań wynik referendum jest wiążący jeżeli wzięła w nim więcej połowa i uprawniona do głosowania. Ważność referendum stwierdza Sąd Najwyższy. Prezes RM zawiadamia marszałka sejmu o podpisaniu umowy której ratyfikacja wymaga zgody wyrażonej w ustawie bądź referendum ogólnokrajowym, przesyła także sejmowi tekst umowy i załączniki. W drodze referendum decyduje sejm uchwałą podjęta bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. O podjęciu takiej uchwały marszałek zawiadamia Prezydenta, marszałka Senatu, prezesa RM. Uchwałę o zarządzeniu referendum Sejm podejmuje z własnej inicjatywy. b) referendum dotyczące zatwierdzenia umowy międzynarodowej –np. przystąpienie do Unii Europejskiej ( art. 90 ust. 3 Konstytucji) c) referendum zatwierdzające zmianę Konstytucji RP , projekt ustawy o zmianie Konstytucji może przedłożyć 1/5 ustawowej liczby posłów, Senat, Prezydent RP. Zmiana Konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez Sejm i następnie w terminie nie dłuższym niż 60dni przez Senat. Ustawę o zmianie Konstytucji uchwala Sejm większością 2/3głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz Senat bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy liczby senatów. Jeżeli zmiana dotyczy rozdziału I , II , XII wówczas podmioty uprawnione do inicjowania zmian konstytucyjnych mogą zarządzać w tertminie 45 dni od dnia uchwalenia przez Senat referendum zatwierdzającego. Podmioty występują z wnioskiem do marszałka sejmu który zarządza referendum w ciągu 60dni od dnia złożenia wniosku. d) referendum lokalne – członkowie wspólnoty samorządowej mogą decydować w drodze referendumo sprawach dotyczących tej wspólnoty,w tym także w sprawach o odwołanie pochodzących z głosowania organów samorządu terytorialnego(art. 170 Konstytucji) 8. Zasada wolności człowieka i obywatela? Prawa i wolności obywatelskie to rodzaj praw przysługujących jednostce i upoważniających ją do domagania się od państwa podjęcia lub powstrzymania się od określonych działań. Upoważnienie to obowiązuje od momentu nabycia obywatelstwa. Prawa i wolności obywatelskie wiążą jednostkę z systemem politycznym i czynią z niej członka wspólnoty politycznej. Zagwarantowanie jednostce możliwości realizacji swych interesów poprzez stworzenie konstrukcji praw obywatelskich jest jednym ze standardów nowożytnej koncepcji demokracji. W doktrynie praw i wolności obywatelskich wyróżnia się: a) wolności osobiste zabezpieczające jednostkę przed nadmierną ingerencją państwa w jej życie prywatne. Do wolności osobistych zalicza się prawo do życia, wolność osobistą, prawo do własności, wolność sumienia i wyznania, wolność wypowiedzi, swobodę wyboru miejsca pobytu i poruszania się oraz tajemnicę korespondencji; b) prawa polityczne – gwarantujące jednostce nieskrępowany udział w życiu politycznym. Wyrażają one status aktywny jednostek. Należą do nich przede wszystkim czynne i bierne prawo wyborcze, prawo zrzeszania się, prawo do skargi na organy państwa oraz prawo do rzetelnej informacji; c) prawa socjalne i ekonomiczne, prawa odnoszące się do statusu pozytywnego jednostki i obejmują np. prawo do pracy, nauki ochrony zdrowia oraz do opieki socjalnej. Są nazywane często prawami drugiej generacji, jako że pojawiły się w długi czas po wysunięciu postulatu zagwarantowania wolności osobistych i praw politycznych . Określone są sposoby ochrony wolności i praw - sądowa droga dochodzenia naruszonych wolności lub praw, zaskarżalność orzeczeń i decyzji, skarga do Trybunału Konstytucyjnego, wniosek do Rzecznika Praw Obywatelskich. Do wymienionych w Konstytucji obowiązków obywatela względem państwa należą wierność Rzeczypospolitej Polskiej, konieczność przestrzegania jej prawa i ponoszenia na jej rzecz ciężarów i świadczeń publicznych, a także obrona Ojczyzny. 9. Zasada godności człowieka (koncepcje godności ,ujęcie w art. 30 Konstytucji RP) Zgodnie z Konstytucją RP żródłem wolności praw człowieka i obywatela jest przyrodzona i niezbywalna godność człowieka, jest ona nienaruszalna a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych. Zasada godności w świetle Konstytucji mówi, że : • • • • • źródłem godności nie jest prawo stanowione lecz prawo naturalne – stad określenia godności jako przyrodzonej każdemu człowiekowi , niezależnie od istnienia prawa pozytywnego, jest to zasada nienaruszalna , co oznacza że jeżeli sam zainteresowany nie może się jej zrzec, to tym bardziej nie może ograniczyć jej prawodawca; funkcja państwa w tej kwestii ogranicza się do ochrony godności, przysługuje każdemu człowiekowi w równym stopniu, dlatego niedopuszczalne są jej stopniowania oraz staje się ona podstawą zasady równości, jest to fundament, podstawa całego konstytucyjnego porządku, a nie jedno z wielu praw czy wolności- jest to norma podstawowa istotą godności jest podmiotowość człowieka czyli jego autonomia co oznacza swobodę postępowania w zgodzie z własną wolą , jednakże należy pamiętać o nienaruszaniu autonomii osób trzecich , stąd pojawiają się pewne ograniczenia. Godność oznacza zakaz poddawania człowieka takim bodźcom i traktowaniu, które mogą tę godność przekreślić, złamać. A system prawa jedynie zabezpiecza jej realizację. 10. Zasada równości (równość w prawie , równość wobec prawa) Art.32 Konstytucji mówi, że wszyscy są wobec prawa równi, wszyscy także mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym,społecznym, bądź gospodarczym przez władze publiczne, szczególny nacisk w kontekście zasady równości położony jest na równe traktowanie kobiet i mężczyzn. Kobieta i mężczyzna mają w szczególności równe prawo do kształcenia, zatrudniania i awansu, do jednakowego wynagrodzenia za jednakową pracę, do zabezpieczenia społecznego oraz do zajmowania stanowisk, pełnienia funkcji oraz uzyskania godności publicznych i odznaczeń. Zasada równości może być rozpatrywana w 2 aspektach w znaczeniu formalnym i materialnym. W znaczeniu formalnym oznacza konieczność takiego samego traktowania przez prawo wszystkich adresów norm bez wprowadzania jakiegokolwiek zróżnicowania tak rozumiana zasada nie uwzględnia jednak zróżnicowanie sytuacji faktycznej podmiotów. Realizowanie tak realizowanych zasad równości może doprowadzić do naruszenia sprawiedliwości społecznej a także pogorszenia sytuacji niektórych podmiotów ta sama stawka podatkowa. Równość w znaczeniu materialnym polega na tym że wszystkie podmioty charakteryzujące się daną istotę mają być traktowane tak samo. Tak rozumiana zasada równości dopuszcza możliwość różnego traktowania różnych podmiotów znajdujących się w odmiennej sytuacji faktycznej. Odstępstwa od równości nie musi jednak oznaczać naruszenia Konstytucji gdy zostały spełnione następujące warunki: • kryterium różnicowania pozostaje w racjonalnym związku z celem i treścią danej regulacji • waga interesu któremu różnicowanie ma służyć pozostaje w odpowiedniej proporcji do wagi interesów, które zostaną naruszone w wyników wprowadzonego różnicowania podobnych podmiotów • kryterium różnicowania pozostaje w związku z innymi wartościami konstytucyjnymi uzasadniającymi odmienne traktowanie podmiotów podobnych. Prawne zróżnicowanie sytuacji obywateli jest niedopuszczalne, zwłaszcza gdy sprzeciwia się temu zasada niesprawiedliwości społecznej. Trybunał wielokrotnie powiedział, że wprowadzenie różnicowania musi być społecznie usprawiedliwione dopiero gdy takiego uzasadnienia brakuje to zróżnicowanie nabiera charakteru dyskryminacji lub uprzywilejowania i jest sprzeczne z Konstytucją. Od równości wobec prawa należy odróżnić równość w prawie, nakazującą ukształtowanie treści prawa w sposób wykluczający nieuzasadnioną dyskryminację lub uprzywilejowanie. 11. Zasady dotyczące ograniczeń praw i wolności w Konstytucji RP Zasady demokratycznego państwa prawa dotyczą również ograniczenia wolności praw człowieka i obywatela. Żadne z praw określone w Konstytucji nie ma charakteru absolutnego, tzn. mogą podlegać różnorodnym ograniczeniom. • Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w formie ustawy ( zasada wyłączności ustawowej) • Ograniczenia te mogą być wprowadzone wówczas gdy są niezbędnie konieczne w demokratycznym państwie ze względu na: -bezpieczeństwo państwa -porządek publiczny, -bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia muszą być zgodne z zasadą proporcjonalności w znaczeniu szerszym, która wymaga zacowania: - zasady przydatności: czy te ograniczenia są przydatne do realizacji założonego celu -zasady konieczności -tzn. należy wybierać te środki, które są najmniej uciążliwe dla podmiotu prawa - zasady proporcjonalności - tzn. czy zamierzony cel przedstawia wyższą wartość niż te dobra które mają być ograniczone. Ustanawiane ograniczenia nie mogą naruszać istoty wolności i praw. 12.Zasada demokratycznego państwa prawnego Zasada ta nawiązuje do koncepcji państwa prawa według której prawo powinno być przestrzegane przez wszystkich adresatów, a w szczególności przez organy władzy państwowej. Polska jest demokratycznym państwem prawnym urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej według art. 2 Konstytucji. Elementy państwa prawnego to zasada podziału władz, zwierzchnictwa Konstytucji, niezależności sądów i niezawisłości sędziów. Pozycję prawną obywatela kształtuje zasada: to co nie jest zabronione, jest dozwolone. Pozycję prawną organów państwa kształtuje zasada: dozwolone jest tylko to co zostało przez prawo przewidziane. Organ państwowy może działać tylko na podstawie i w granicach prawa. Elementem zasady państwa prawnego są reguły stanowienia prawa. Ta zasada nakazuje aby organ państwowy traktował obywateli z zachowaniem pewnych reguł uczciwości. Przepisy prawne nie mogą zastawiać pułapek, formułować obietnic bez pokrycia, bądź wycofywać się ze złożonych obietnic. Trybunał Konstytucyjny sformułował zasady stanowienia prawa, które muszą być przestrzegane w demokratycznym państwie prawa: - zakaz działania prawa wstecz, - nakaz zachowania odpowiedniego okresu dostosowawczego przy wprowadzaniu nowych norm prawnych, vacatio legis, - zasada ochrony praw nabytych (uzyskane raz prawo nie może być odebrane lub w niekorzystny sposób zmodyfikowane), - zasada określoności prawa, przepisy muszą być formułowane w sposób na tyle jasny, aby adresat mógł bez trudności określić prawne konsekwencje swojego postępowania. Elementem demokratycznego państwa prawnego jest oparcie systemu źródeł prawa na zasadzie hierarchicznej budowy, nadrzędności Konstytucji, zwierzchnictwie ustawy oraz wykonawczego charakteru regulacji podejmowanych przez organy rządowe. 13. Kompetencje Trybunału Konstytucyjnego. Podstawową kompetencją Trybunału Konstytucyjnego jest badanie zgodności prawa z Konstytucją. Zgodnie z hierarchiczna budową systemu źródeł prawa przedmiotem orzekania są następujące sprawy: • • • • • • orzekanie w sprawach zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją (w tym wypadku z konstytucją 1997 roku) orzekanie w sprawach zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie orzekanie w sprawach zgodności przepisów prawa wydawanych przez centralne organy państwowe z konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami rozpatrywanie skarg konstytucyjnych rozstrzyganie sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa orzekanie o zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych • • rozstrzyganie o przejściowej niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej na wniosek Marszałka Sejmu (tylko w wypadku niemożności zawiadomienia przez Prezydenta Rzeczypospolitej Marszałka Sejmu o niemożności sprawowania urzędu) i powierzanie Marszałkowi Sejmu tymczasowego wykonywania obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej rozpatrywanie pytań prawnych skierowanych przez sądy (art. 193 Konstytucji). Trybunał bada konstytucyjność obowiązujących aktów normatywnych, w tym oraz umów międzynarodowych. Umowy międzynarodowe są zarówno przedmiotem kontroli, jak i (umowy ratyfikowane) podstawą (wzorcem) do kontroli innych norm. TK ma prawo badać także nieobowiązujące przepisy prawa 14. Zasada prawidłowej legislacji Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa. Oznacza to, iż organy władzy publicznej nie mogą podejmować działań bez podania podstawy prawnej. Mogą czynić tylko to, co im prawo nakazuje lub pozwala. • Prawo nie dział wstecz • ZASADA określoności przepisów prawa- powinny być JASNE i KONKRETNE oraz ZROZUMIAŁE dla adresatów przepisy, nie powinny budzić wątpliwości co do charakteru. Państwo nie może zastawiać na obywatela 'PUŁAPKI” w postaci nie jasnego i nie precyzyjnego prawa. • ZAKAZ zmian przepisów podatkowych w trakcie roku podatkowego. • ZASADA DEMOKRATYCZNEGO PAŃSTWA PRAWA- zakłada stworzenie gwarancji proceduralnej kontroli przestrzegania prawa. Realizacja prawa do sądu powinna obejmować także stworzenie odpowiedniej struktury sądów. • ZASADA FUNKCJONOWANIA USTROJU oraz FUNKCJI WŁADZY PUBLICZNEJ- dot. w szczególnym stopniu realizacji podziału władzy zgodnie z którą ustrój RP opiera się na podziale i równowadze ustawodawczej, sądowniczej i wykonawczej. • ZASADA PODZIAŁU WŁADZYRdzeniem państwa prawnego jest zasada praworządności. Aby państwo mgło zostać uznane za praworządne, wystarczy , że przestrzegają w nim organy władzy państwowej i lokalnej. Z istotą państwa prawnego wiąże się także: • zasada pewności prawa (której elementami są : jawność, stabilność i jasność prawa) • i zasada ochrony praw słusznie nabytych (uzyskane raz prawo nie może być odebrane lub w niekorzystny sposób zmodyfikowane ). 15. Zasada podziału władzyw świetle Konstytucji Polega na rozdzieleniu poszczególnych segmentów władzy publicznej i poszczególnym hamowaniu władz zasada ta zakłada że żadna z władz nie może być dominująca względem pozostałych ustrój RP opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Należy jednak zaznaczyć, że niemożliwa jest całkowite oddzielenie poszczególnych władz chodzi o wytworzenie poszczególnych mechanizmów które przeciwstawiają się nadmiernemu kumulowaniu władzy w jednym organie, służy temu m. in zakaz łączenia stanowisk. Art103Konstytucji władzę ustawodawczą sprawuje sejm i senat jest to wyliczenie zamknięte poza przypadkiem art234Konstytucji w Polsce obowiązuje zasada wyłączności ustawy tzn, że niektóre materie mogą być regulowanie wyłącznie w formie ustawowej np.: ustrój sądów powszechnych czy ograniczanie praw i wolności człowieka i obywatela. Art31 władza wykonawczą sprawuje prezydent i RM kierujących okresowych działaniem adm rządowej, wojewodą. Władza sądowniczą sprawują sądy i trybunały. Sądy powszechne: rejonowe, okręgowe i apelacyjny. Sąd administracyjny: WSA. NSA, sąd wojskowy, Sąd Najwyższy. Trybunały: Stanu i Konstytucyjny. 16. Zasada zwierzchnictwa narodu w Konstytucji RP????? Demokrecja bezpośrednia to sposób sprawowania władzy, w którym decyzje podejmowane są bezpośrednio przez ogół wyborców bez pośrednictwa jakiegokolwiek organu przedstawicielskiego. Formy realizacji zwierzchnictwa Narodu: a) bezpośredni • ogólnokrajowe referendum fakultatywne • ludowa inicjatywa ustawodawcza • ogólnokrajowe referendum w sprawie zmiany konstytucji • referendum lokalne, może być przeprowadzone we wszystkich sprawach dotyczących wspólnoty samorządowej, powszechność jego stosowania? • referendum wiążące a referendum opiniodawcze – ustawa z 29.06.1995 o referendum b) pośredni: • reprezentacja jako zasada konstytucyjna • zasady prawa wyborczego, zwłaszcza zasady powszechności głosowania • rodzaje wyborów, system wyborczy - frekwencja wyborcza - stosunek społeczeństwa do polityki, polityków a szerzej spraw publicznych - socjologiczne przyczyny niskiej frekwencji i małego stopnia zainteresowania obywateli sprawami publicznymi - stopień powszechności angażowania się w działalność partii politycznych, organizacji społecznych, stowarzyszeń o innym charakterze (m. in. Związki zawodowe, organizacje pracodawców) tak rządowych jak i pozarządowych 17. Zasada pluralizmu politycznego w Konstytucji RP? Pluralizm polityczny zakłada możliwość tworzenia różnorodnych organizacji społecznych w szczególności : stowarzyszeń, fundacji, partii politycznych. W węższym znaczeniu należy odnieść do swobodnego tworzenia i działania partii politycznych jako tych organizacji które wywierają największy wpływ na funkcjonowanie władzy. Wolność organizowania podlega jednak prawnym ograniczeniom na poziomie konstytucyjnym i ustawodawstwa zwykłego, zakazane jest bowiem istnienie takich organizacji społecznych które odwołują się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu a także tych których program lub działalność dopuszcza nienawiść rasową, utajnienie struktur, członkostwa, stosowania przemocy w celu zdobycia władzy art13Konst. Jeżeli partia polityczna łamie zasady może być zdelegalizowana przez TK. Zasada pluralizmu politycznego -ustawa w art. 11 Konstytucji oznacza: uznanie wielości partii, uznanie równości partii, określenie demokratycznej roli partii politycznej. Z powyższych zasad wynika wolność dla funkcjonowania systemu wielopartyjnego oraz zakaz istnienia partii o cechach anty demokratycznych. Pluralizm polityczny mieści się w formule społeczeństwa obywatelskiego w ramach którego pożądane są różne formy indywidualnej aktywności przy czym chodzi tutaj również o dobro wolność, wstępowania i organizowania różnych kół, stowarzyszeń, fundacji i różnych organizacji społecznych. Podmioty te nie wpływają bezpośrednio na politykę partii ale ta bez tych podmiotów była by zupełnie inną. 18. Pojęcie i rola partii politycznych Partie polityczne jest dobrowolną organizacją występującą pod określoną nazwą, stanowiące sobie za cel udział w życiu publicznym poprzez wybieranie metodami demokratycznymi wpływu na kształtowanie polityki państwa lub sprawowanie władzy publicznej. Mają obowiązek powadzenia swojej działalności w zgodzie z zasadami demokracji dotyczy to w szczególności jawności struktur partyjnych powołania organów w drodze wyborów, podejmowania uchwał większością głosów mogą one zrzeszać członków na zasadach dobrowolności i równości. Członkami mogą być obywatele RP który ukończył 18lat. Partie polityczne mogą być zgłoszone do ewidencji partii politycznych prowadzonych przez Sąd Okręgowy w Warszawie. Do zgłoszenia należy dołączyć status partii oraz wykaz 1tys obywateli którzy popierają nie muszą zostać członkami partii. Po spełnieniu warunków formalnych, sąd wydaje o wpisie do ewidencji jeżeli w momencie zgłoszenia wniosku po wstanie wątpliwości co do zgodności z Konstytucją celów lub zasad działania partii określonych w statucie wówczas sąd może występować do TK z wnioskiem o ich zbadanie zgodności z konstytucją. Jeżeli TK wyda orzeczenie o sprzeczności celów partii politycznych z konstytucją wówczas sąd odnawia wpisu do ewidencji. Finansowanie partii politycznych jest jawna i pochodzi głównie z budżetu państwa z tego względu wprowadzono szereg zakazów dotyczących korzystania partii politycznych ze swego majątku. Majątek partii politycznych powstaje ze składek członkowskich, darowizn, zapisów oraz dotacji i subwencji. Majątek może być przeznaczony na cele statutowe lub charytatywne. Nie może prowadzić działalności gosp nie może wydawać pod najem swoich nieruchomości, nie może przeprowadzać zbiórek publicznych. Partie polityczne które w wyborach do sejmu otrzymały w skali kraju otrzymały 3%ważnych oddanych głosów na listy okręgowe kandydatów mają prawo do otrzymania przez okres kadencji sejmu subwencji z budżetu państwa na działalność statutową i wysokość tej subwencji jest uzależniona od łącznej liczby głosów oddanych na okręgowe listy. Partie mają obowiązek sprawowania corocznej informacji finansowych o otrzymanej subwencji. Informacja ta powinna być złożona do31marca kolejnego roku kalendarzowego do państwowych komisji wyborczej. Informacja jest publikowana w Monitorze Polskim w terminie14dni od jej złożenia. Państwowa komisja wyborcza może przyjąć informacje bez zastrzeżeń, przyjąć informacje ze wskazaniem uchybień, odrzucić informacje. W przypadku odrzucenia tej informacji bądź niezłożenie w terminie partie polityczna traci prawo do subwencji na kolejny rok. 19. Prawo do skargi Konstytucyjnej Skarga jest środkiem prawnym, którym przysługuje każdemu (jednostce lub innemu podmiotowi prawa) w celu ochrony jego konstytucyjnych wolności i praw. Umożliwia ona bezpośrednie wystąpienie do TK o udzielenie ochrony przed naruszeniem jednego z konstytucyjnych praw przez organ władzy publicznej. Skarga nakierowana jest na ochronę konkretnych praw i wolności zainteresowanego podmiotu. Przesłanki jej wniesienia możemy podzielić na materialne i formalne. Prawo do skargi konstytucyjnej Prawo do wystąpienia ze skargą konstytucyjną przysługuje każdemu, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone. Skargę konstytucyjną może dla skarżącego sporządzić wyłącznie adwokat lub radca prawny. We własnej sprawie samodzielnie skargę konstytucyjną może stworzyć: sędzia, prokurator, notariusz, profesor, doktor habilitowany nauk prawnych. Jeżeli skarżący, ze względu na sytuację majątkową, nie jest w stanie opłacić kosztów sporządzenia skargi konstytucyjnej przez adwokata lub radcę prawnego, ma prawo zwrócić się do sądu o ustanowienie dla niego adwokata lub radcy prawnego z urzędu. Skarga konstytucyjna jest wolna od opłaty sądowej. Przedmiotem skargi konstytucyjnej może być wyłącznie akt normatywny: ustawa, rozporządzenie, zarządzenie. Trybunał Konstytucyjny rozpoznaje tylko takie skargi konstytucyjne, które związane są z naruszeniem praw lub wolności określonych w Konstytucji RP. Trybunał Konstytucyjny może rozpoznawać skargę konstytucyjną wyłącznie wówczas, gdy skarżący wykorzystał już wszystkie, przysługujące środki zaskarżenia lub środki odwoławcze Skargę konstytucyjną może wnieść każdy bezpośrednio do Trybunału Konstytucyjnego w razie naruszenia jego Konstytucyjnych praw i wolności, ostatecznym orzeczeniem wydanym przez sąd lub organ administracji publicznej. W Polsce przyjęto wąską wersję skargi konstytucyjnej bo kierować ją można tylko przeciwko normie prawnej, która była podstawą takiego orzeczenia. Skargę konstytucyjną należy złożyć do Trybunału Konstytucyjnego, po wyczerpaniu drogi prawnej w ciągu 3 miesięcy od dnia doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. Trybunał Konstytucyjny nie rozpoznaje skarg wniesionych po upływie wymienionego wyżej terminu. 20. Przesłanki skargi konstytucyjnej Przesłanki materialnoprawne. Incydentalność skargi konstytucyjnej, co oznacza, że podmiot zainteresowany musi legitymować się niekorzystnym dla siebie wyrokiem sądowym lub decyzją administracyjną wydaną w jego sprawie. Skarga zatem może być wniesiona w związku z konkretnym sporem prawnym, ma ona jedynie charakter uzupełniający wobec innych środków ochrony wolności i praw. Subsydiarność skargi konstytucyjnej, co oznacza, że może być złożona dopiero po bezskutecznym wyczerpaniu innych środków prawnych. Skarżący musi wcześniej wykorzystać wszystkie przysługujące w toku instancji sądowej lub administracyjnej środki zaskarżenia. Warunkiem wniesienia skargi jest „legitymowanie się” prawomocnym wyrokiem lub ostateczną decyzją administracyjną po wykorzystaniu wszelkich przewidzianych przez prawo procedur odwoławczych. Jak zaznaczył Trybunał Konstytucyjny istotą skargi konstytucyjnej jest jej nadzwyczajny i subsydiarny charakter. Skarga ta może zostać uruchomiona dopiero w sytuacji, gdy skarżący nie dysponuje już żadną proceduralną możliwością dalszego postępowania przed sądem bądź organem administracji publicznej w swojej sprawie. Do rozstrzygania o sprawach indywidualnych są bowiem przede wszystkim powołane sądy i organy administracji publicznej, a Trybunał Konstytucyjny powinien wkraczać dopiero po wyczerpaniu tych wszystkich procedur pozwalających na rozstrzygnięcie sprawy, które mogą zostać uruchomione przez samego skarżącego. Od takiego orzeczenia skarżącemu nie może już przysługiwać żaden środek odwoławczy ani inny środek zaskarżenia. Wyłączona jest możliwość wniesienia skargi konstytucyjnej, gdy wyrok, ostateczna decyzja lub inne ostateczne rozstrzygnięcie stały się prawomocne bądź ostateczne dlatego, że zainteresowany nie wykorzystał możliwości wyczerpania całego dostępnego toku instancji w postępowaniu administracyjnym, sądowym lub sądowo-administracyjnym. Jednostka nie może traktować skargi konstytucyjnej jako środka konkurencyjnego wobec przysługujących jej innych środków ochrony konstytucyjnych praw i wolności.