Marta Demkowska

Marta Demkowska- Kutrzepa
[email protected]
Zakład Parazytologii i Chorób Inwazyjnych Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie
Wpływ wybranych środków przeciwpasożytniczych i dezynfekcyjnych na rozwój jaj i
przeżywalność larw tęgoryjców i glist zwierząt mięsożernych.
Wstęp
Badania parazytofauny zwierząt mięsożernych przeprowadzone w ostatnich latach w Polsce,
wskazują na powszechne występowanie nicieni. Znaczące miejsce zajmują tu tęgoryjce z rodziny
Ancylostomatidae (19,4-23,4%) oraz glisty z rodzaju Toxocara (22- 26%). Ich rozprzestrzenianiu
sprzyjają krótkie cykle rozwojowe oraz różnorodne drogi inwazji, które znacznie ułatwiają zarażenie.
W przypadku inwazji glist, żywiciel zaraża się per os, drogą śródmaciczną oraz laktogenną, tęgoryjce
mają dodatkowo możliwość wnikania drogą per cutis. Stąd obecność tęgoryjców i glist spotyka się
zarówno u szczeniąt, jak też u psów starszych. Nicienie z rodziny Ancylostomatidae są hematofagami
(odżywiają się krwią) i przy dużej inwazji mogą być przyczyną poważnych zaburzeń stanu zdrowia
zwierząt, a nawet doprowadzić do śmierci żywiciela. Dodatkowo larwy glist z rodzaju Toxocara i
tęgoryjców Ancylostoma caninum stanowią zagrożenie zdrowia także dla ludzi. Formy te mogą
wędrować w organizmie człowieka będąc przyczyną niekiedy ciężkich klinicznie syndromów VLM
(visceral larva migrans), OLM (okular larva migrans) oraz CLM (cutaneous larva migrant). Badania
własne oraz prowadzone w innych ośrodkach wskazują na powszechne zanieczyszczenie środowiska
jajami pasożytów zwierząt mięsożernych. Skuteczną metodą ograniczenia ekstensywności i
intensywności inwazji jest regularne odrobaczanie zwierząt, prowadzące także do ograniczenia
zanieczyszczenia środowiska formami inwazyjnymi.
Lista substancji czynnych, stosowanych do eliminacji pasożytów jest bardzo ograniczona. Najczęściej
używane grupy leków to benzimidazole (BZ), imidazotiazole (LEV) oraz pirymidyny (pyrantel).
Benzimidazole są aktualnie najliczniejszą grupą środków stosowanych do eliminacji robaków obłych
u zwierząt i ludzi. Długotrwałe stosowanie leków benzimidazolowych, obniżanie dawki,
nieodpowiednia częstotliwość odrobaczania czy sama biologia pasożyta doprowadziła do wystąpienia
lekoopornych szczepów nicieni, która czyni całe populacje zwierząt niewrażliwymi na terapię. Mimo
stwierdzenia tego zjawiska u innych zwierząt, zagadnienie to
w stosunku do nicieni zwierząt
mięsożernych nie było dotychczas szczegółowo badane.
Obok aspektu skutecznego odrobaczania zwierząt pojawia się problem eliminacji form
rozwojowych pasożytów ze środowiska. Część stosowanych środków dezynfekcyjnych nie zapewnia
odpowiedniej skuteczności wobec nicieni ze względu na nabytą oporność pasożytów lub z powodu
nieprawidłowego stosowania powyższych substancji. Problem szczególnie dotyczy miejsc
stwarzających wysokie ryzyko dla zdrowia dzieci, jak piaskownice, place zabaw, skwery.
Celem prowadzonych badań jest:
ilościowa i jakościowa ocena zarobaczenia psów z terenu Lubelszczyzny oraz ustalenie
wpływu benzimidazoli na rozwój i przeżywalność larw glist i tęgoryjców występujących u
zwierząt mięsożernych,
określenie
stężeń
substancji
czynnych,
które
wykazują
skuteczność
działania
przeciwpasożytniczego.
sprawdzenie skuteczności działania środków dezynfekcyjnych, co jest ważne szczególnie w
obszarach istotnych z inwazjologicznego i sanitarnego punktu widzenia
Materiał i metody
W wyniku badań przesiewowych kału psów z terenu woj. lubelskiego gromadzono materiał
obejmujący ponad 300 próbek. W celu jakościowego określenia inwazji pasożytów, poddano je
badaniu metodą flotacji. Z wyselekcjonowanych próbek izolowano jaja tęgoryjców oraz glist, przy
użyciu zmodyfikowanej metody flotacyjno-dekantacyjnej. Wyizolowane jaja hodowano w celu
wykonania testu rozwoju i wylęgania larw.
Wobec tęgoryjców zastosowano wszystkie wyżej wspomniane testy, używając jako badanej substancji
czynnej tiabendazolu. W aktualnych doniesieniach sugeruje się dawkę 0,1µg/ml jako skuteczną wobec
99% tęgoryjców. W odniesieniu do glist, ze względu na specyfikę cyklu rozwojowego, zastosowanie
miał jedynie test rozwoju larw.
Test rozwoju larw.
Zawiesinę jaj tęgoryjców i glist inkubowano w różnych stężeniach tiabendazolu lub środków
dezynfekcyjnych określając procent rozwijających się larw.
Prowadzono także kontrolę z zastosowaniem wody i DMSO.
Test wylęgania larw.
Zawiesinę jaj tęgoryjców inkubowano w różnych stężeniach tiabendazolu lub środków
dezynfekcyjnych określając procent wylęgających się larw. Prowadzono także kontrolę z
zastosowaniem wody i DMSO.
Wyniki
Skuteczność tiabendazolu w testach rozwoju i wykluwania larw tęgoryjców
Stężenie TBZ
liczba prób
Liczba prób ED50
0,05µg/ml
0,1µg/ml
Test rozwoju larw
34
17
35
17
0,185µg/ml
18
8
Test wykluwania larw
Liczba prób
34
35
18
Liczba ED50
23
28
14
Skuteczność tiabendazolu w teście rozwoju larw glist
Stężenie TBZ
liczba prób
Liczba prób ED50
0,05µg/ml
0,1µg/ml
Test rozwoju larw
5
0
5
0
0,185µg/ml
2
1
Skuteczność formaliny w testach rozwoju i wykluwania larw tęgoryjców
Stężenie
formalina
0,25%
0,7%
0,9%
Test rozwoju larw
liczba prób
Liczba prób ED50
2
4
0
0
Test wykluwania larw
4
0
Liczba prób
2
4
4
Liczba ED50
0
0
2
Skuteczność formaliny w teście rozwoju larw glist
Stężenie
formalina
0,25%
0,7%
0,9%
Test rozwoju larw
liczba prób
Liczba prób ED50
2
0
4
0
4
0
Skuteczność chlorheksydyny w testach rozwoju i wykluwania larw tęgoryjców
Stężenie
chlorheksydyny
0,125%
0,25%
0,5%
Test rozwoju larw
liczba prób
Liczba prób ED50
2
2
3
3
3
3
Test wykluwania larw
Liczba prób
2
3
3
Liczba ED50
0
3
3
Skuteczność chlorheksydyny w teście rozwoju larw glist
Stężenie
chlorheksydyny
0,125%
0,25%
0,5%
Test rozwoju larw
liczba prób
Liczba prób
ED50
2
0
3
0
3
0
Dotychczasowe wyniki badań laboratoryjnych testu rozwoju i wylęgania larw oparte na
określeniu ED50 wskazują na owicydne działanie tiabendazolu w 50% prób, co może sugerować
istnienie lekooporności w odniesieniu do tego leku. Również larwobójcze działanie, którego
skuteczność oscyluje w granicach 50%, może wskazywać na brak wrażliwości na tiabendazol.
Należy zaznaczyć, że znaleziono szczepy lekooporne u których rozwój larw w jajach sięgał 65,897,9% natomiast odsetek wyklutych larw wynosił 2,2- 37%; sięgając w jednym przypadku nawet
85,9%.
W stosunku do jaj glist tiabendazol wykazał znacznie niższą skuteczność. Jedynie w
najwyższym stężeniu (0,185µg/ml) lek był w 50% efektywny, a odsetek rozwiniętych larw glist sięgał
85,3-95%, co świadczy o wysokiej lekooporności.
Owicydne działanie formaliny praktycznie nie istnieje wobec jaj tęgoryjców, natomiast w
najwyższym stężeniu środek ten był w 50% skuteczny wobec wyklutych larw. Jaja glist wykazały
całkowitą oporność wobec działania formaliny. Chlorheksydyna okazała się w pełni skuteczna w
stosunku jaj tęgoryjców, natomiast wyklute larwy były wrażliwe w 100% przy zastosowaniu
najwyższych stężeń. Chlorheksydyna nie wykazała skuteczności wobec jaj glist.
Wnioski
Badania powyższe wykazują, iż mimo wysokiego odsetka nicieni wrażliwych na działanie
tiabendazolu, problem lekooporności ma duże znaczenie. Szczególnie dotyczy to glist z rodzaju
Ascaris, których występowanie jest bardzo powszechne. Biorąc pod uwagę selekcję i późniejsze
namnażanie przetrwałych osobników opornych, niepokojącym staje się prawdopodobieństwo wzrostu
ilości szczepów niewrażliwych na działanie leku. Inwazje pasożytnicze stanowią duże zagrożenie dla
zdrowia ludzi i zwierząt. Określenie skuteczności antyhelmintyków oraz środków dezynfekcyjnych
pozwoli ograniczyć zanieczyszczenie środowiska, jak również chronić ludzi i zwierzęta przed
narażeniem na często groźne w skutkach choroby inwazyjne.
Literatura:
Demkowska- Kutrzepa M., Tomczuk K., Studzińska M.B., Witkowska A.: Lekooporność nicieni z
rodziny Ancylostomatidae- badania laboratoryjne. Materiały XXII Zjazdu Polskiego Towarzystwa
Parazytologicznego, Puławy 1-3 września 2010 str 139-140
Gawor J.: Badania nad małymi słupkowiami (Cyathostominae) i ich zwalczaniem u koni
wierzchowych ze szczególnym uwzględnieniem lekooporności. Rozprawa habilitacyjna.Instytut
Parazytologii im. W. Stefańskiego PAN 2006
Gundłach J.L., Sadzikowski A.B., Tomczuk K., Studzińska M.B.: Zarobaczenie psów, kotów i lisów
hodowlanych Lublina i okolic w świetle badan koproskopowych,. Annales UMCS sect. DD 129-135
2004
Kotze AC, Clifford S, O'Grady J, Behnke JM, McCarthy JS: An in vitro larval motility assay to
determine anthelmintic sensitivity for human hookworm and Strongyloides species. Am J Trop Med
Hyg. 2004 Nov;71(5):608-16.
Sadzikowski A.B., Tomczuk K., Zalewski A.: Leki o szerokim spektrum do odrobaczania
psów. Życie wet. 74, 2, 64-67, 1999
Sadzikowski A.B., Tomczuk K., Zalewski A.: Wybrane aspekty odrobaczania szczeniąt.
Magazyn Wet. 8, 1, 73-75, 1999
Schwenkenbecher J.M., Albonico M., Bickle Q., Kaplan R.M.: Characterization of beta-tubulin genes
in hookworms and investigation of resistance-associated mutations using real-time PCR. Mol Biochem
Parasitol. 2007 Dec;156(2):167-74. Epub 2007 Aug 3.
Schwenkenbecher J.M., Kaplan R.M.: Real-time PCR assays for monitoring benzimidazole resistanceassociated mutations in Ancylostoma caninum.
Exp Parasitol. 2009 May;122(1):6-10. doi: 10.1016/j.exppara.2009.01.006. Epub 2009 Jan 20.
Studzińska M.B., Demkowska- Kutrzepa M.: Zarobaczenie psów pochodzących z terenu
Lubelszczyzny. Materiały Konferencji „Zagrożenia chorobami pasożytniczymi dla ludzi i zwierząt,
wynikające z wykorzystania osadów ściekowych w rolnictwie.” Puławy 16 kwietnia 2012 str.14.
Tomczuk K: Ekstensywność i intensywność inwazji glist z rodzaju Toxocara u zwierząt
mięsożernych pochodzących z terenu Lubelszczyzny. Annales UMCS sect. DD 58, 25-30,
2003
Tomczuk K.: Zanieczyszczenie środowisk zurbanizowanych jajami Toxocara spp. Annales
UMCS sect. DD 58, 31-38 , 2003
Tomczuk.K.: Badania nad występowaniem przeciwciał anty- Toxocara canis w surowicach
ludzi z terenu lubelszczyzny. Annales UMCS sect. DD 58, 47-54, 2003