Joanna Ostaszewska - Samojło RODZINA JAKO SYSTEM

J o a nna Osta szew ska - Sa mo j ło
ROD ZINA J A KO SYSTEM ZWIĄZKÓW W ŚWIETLE
LITERATURY PSYCHOLOGICZNEJ
1. POJĘCIE RODZINY
W psychologii pojęcie rodziny jest różnorako rozumiane i definiowane. Maria
Ziemska opisuje rodzinę jako "małą naturalną grupę społeczną składającą się głównie z
małżonków i ich dzieci, stanowiącą całość względnie trwałą, podlegającą dynamicznym
przekształceniom związanym głównie z biegiem życia jednostek wchodzących w jej
skład; opiera się ona na zastanych tradycjach społecznych i rozwija własne tradycje."1
Taka definicja sugeruje ujmowanie rodziny jako grupy społecznej, jeżeli za
Stanisławem Miką przyjmiemy, że "małą grupą społeczną nazywamy zbiór dwóch lub
więcej osób, między którymi istnieje bezpośrednia interakcja, które mają cel, normy
grupowe i które łączy struktura grupowa".2
Nieco odmiennie rodzinę ujmuje Józef Rembowski definiując ją jako "grupę
1
2
M. Ziemska: Rodzina a osobowość, P. W. Wiedza Powszechna, Warszawa, 1973
S. Mika: Psychologia Społeczna, PWN, Warszawa, 1982
społeczną osób, które mieszkają razem" i dalej pisze o niej jako o " systemie
związków łączących poszczególne osoby w rodzinie."3
Podkreślenie faktu istnienia związków łączących poszczególne osoby w rodzinie
wydaje się być istotne, gdyż to właśnie więzi są tak naprawdę tym, co buduje i
kształtuje rodzinę.
Maria Braun - Gałkowska mówi o rodzinie jako o grupie ludzi związanych
specjalnymi, bliskimi więzami.4 Co za tym idzie, interakcje między członkami
rodziny oparte są na głębokich relacjach, czego nie spotykamy w żadnej innej
grupie. Jakość więzów między poszczególnymi osobami ma wpływ na życie całej
rodziny. Specyfikę rodziny najbardziej podkreśla jej cel, którym jest po prostu
wspólne życie. Nie chodzi tu jedynie o przebywanie ze sobą, wspólne spędzanie czasu,
ale o łączenie się we wspólnym przeżywaniu życia we wszystkich jego aspektach.
3
4
J. Rembowski: Rodzina w świetle psychologii, WsiP, Warszawa 1986
M:Braun – Gałkowska, Psychologia Domowa, WWD, Olsztyn, 1990
RODZINA JAKO SYSTEM ZWIĄZKÓW W TEORII DAVIDA FIELDA5
David Field analizując system
rodzinny również akcentuje znaczenie więzi
łączących poszczególne osoby. Każdy człowiek, aby prawidłowo funkcjonować w
dorosłym życiu musi w dzieciństwie mieć zaspokojone dwie podstawowe potrzeby:
potrzebę relacji i indywidualności. Zaspokojenie potrzeby indywidualności
wpływa pozytywnie na poczucie własnej wartości i ukształtowanie prawidłowej
samooceny. W dorosłym życiu taki człowiek posiada wysoki stopień
samoakceptacji i prawidłowy obraz zarówno swoich umiejętności jak i ograniczeń.
Zaspokojenie potrzeby relacji wpływa natomiast na ukształtowanie umiejętności
nawiązywania i utrzymywania kontaktów z innymi osobami. Człowiek taki w
relacjach z innymi ludźmi jest otwarty, empatyczny, potrafi okazywać swoje
uczucia, jest komunikatywny i wrażliwy. Ważne jest utrzymanie równowagi w
zaspokajaniu potrzeby relacji i indywidualności u dzieci, gdyż jej brak powoduje
poważne konsekwencje w dorosłym życiu. Niżej prezentowany rysunek pokazuje dwie
skrajności: nadmienię zaspokojenie potrzeby indywidualności z równoczesnym
pominięciem potrzeby relacji i odwrotnie.
Skrajna indywidualność jest charakterystyczna dla ludzi egocentrycznych,
nie umiejących budować i utrzymywać prawidłowych relacji z innymi. Taki ktoś
wydaje się być zupełnie poza światem głębszych relacji międzyludzkich, jest oschły
i nieuprzejmy w kontaktach, a swoje emocje skierowuje przeciwko innym osobom.
5
za D. Field: Osobowości rodzinne, Oficyna wydawnicza „Logos”, Warszawa, 1996
Skrajna potrzeba relacji powoduje uwikłanie w kontakty z ludźmi,
przejawiające się w uzależnieniu od akceptacji innych osób, niezdecydowaniu i
braku pewności siebie. Taki człowiek ma problem z odróżnieniem własnych
uczuć i myśli od uczuć otoczenia, które go zdominowuje i tłumi jego osobowość.
Większość ludzi znajduje się zazwyczaj między poziomem równowagi a
jedną z wyżej wymienionych skrajności, a sposób zachowania każdego z nas jest w
pewnym stopniu zdeterminowany w zależności od większej lub mniejszej
skłonności w kierunku którejkolwiek ze skrajności
Analizując system rodzinny w kontekście zaspokajania potrzeby
indywidualności i relacji, a co za tym idzie w perspektywie wzajemnych więzi,
należy również zwrócić uwagę na jego strukturę. Rodzina charakteryzuje się dużą
dynamiką. Najmniejsze nawet zmiany w relacjach między chociażby tylko dwiema
osobami są odczuwane przez wszystkich jej członków. Ciągłe zmiany wynikają
zarówno z zewnętrznej sytuacji, jak i przemian wewnątrz rodzinnych. Mimo tych
dynamicznych przemian, członkowie rodziny mają określony, stały sposób
odnoszenia się do innych. Jest to tzw. interakcyjny wzorzec rodzinny, który stanowi
podstawę struktury rodziny.
Rodzina rozumiana jako system związków zachodzących między jej
członkami, zawiera w sobie dwa podsystemy: rodziców - małżeństwa i dzieci rodzeństwa.
Podsystem rodziców jest podstawą zdrowej rodziny i warunkuje jej
prawidłowe funkcjonowanie. Dwoje ludzi, którzy dotąd w społeczeństwie
funkcjonowali w rolach mężczyzny i kobiety, zakładając rodzinę zaczynają
wchodzić najpierw w rolę męża / żony , a później w rolę ojca / matki. Niezwykle
ważne jest by potrafili oni odpowiednio pogodzić role małżeńskie z rodzicielskimi,
bowiem rozpatrując rodzinę jako system związków widzimy, że nie ma w niej
relacji bez znaczenia , a jakiekolwiek zmiany , nawet najmniejsze, między
członkami rodziny są zawsze odczuwane przez innych członków tej
rodziny. Fundamentem zdrowej rodziny jest zdrowe małżeństwo tzn. takie, które
„tworzy dwoje ludzi zdecydowanych na to aby wziąć na siebie odpowiedzialność za
współdziałanie, które da poczucie spełnienia każdemu z nich.”6 W zdrowym
związku małżeńskim partnerzy muszą być żywo zainteresowani wzajemnym
rozwojem i wzajemnie się wspierać.
David Fiełd wyróżnia 7 cech , które pomagają w ocen funkcjonowania
małżeństwa.7
1.
Wspólnie spędzany czas - aby małżeństwo było zdrowe partnerzy
muszą spędzać
ze
sobą dużo czasu zarówno w planowanej
formie
spotkań jak i przypadkowych chwilach spędzanych np. w kuchni. Wspólnie
przeżywany czas pozwala pogłębiać relacje, jednakże pod warunkiem , że każda
z osób odczuwa pragnienie bycia razem.
2.
Akcent duchowy - małżonkowie posiadający podobny system wartości
traktują zasady duchowe jako wskazówki do postępowania we wzajemnych
relacjach Ułatwia
to
pokonywanie
wszelkich
trudności,
pomaga
w
rozwiązywaniu konfliktów, a nade wszystko pogłębia relacje i pomaga wzrastać
we wzajemnej dojrzałej miłości.
3. Zdolności negocjacyjne - są konieczne do kształtowania zdrowego małżeństwa
Umiejętność słuchania połączonego ze zrozumieniem oraz zdolność jasnego
komunikowania własnych myśli, uczuć potrzeb i oczekiwań, a także sztuka
6
7
D. Field: Osobowości małżeńskie, Oficyna wydawnicza „Logos”, Warszawa, 1997
Tamże s. 18-28
kompromisu warunkują prawidłowy rozwój wszystkich relacji; są więc szczególnie
ważne dla osób, które wspólnie dzielą całe swoje życie.
4. Dojrzałość – aby małżeństwo mogło funkcjonować prawidłowo małżonkowie
muszą być osobami dojrzałymi do podjęcia obowiązków wynikających z faktu
założenia rodziny , dzielenia ze sobą życia i wchodzenia w role mąż - ojciec, żona matka. Dojrzałość owa przejawia się w gotowości do współpracy, umiejętności
przyznawania się do błędów, lojalności wobec współmałżonka, trwanie w związku
mimo trudności i rozczarowań, oraz w szeregu innych umiejętności wynikających z
prawidłowego rozwoju osobowego każdego człowieka.
5.
Zabawa i humor - są sposobem rozładowania napięcia, pogodzenia
się ze zranieniami, rozczarowaniami i czasami tak nudną do przyjęcia
rzeczywistością. Zabawa i śmiech urozmaicają i ożywiają związek małżeński
niedopuszczając do znudzenia będącego początkiem rozpadu.
6.
Intymność - przejawia się w znajomości drugiego człowieka i pełnej
otwartości wobec niego, obejmuje szacunek, wzajemną atrakcyjność, kontakt
fizyczny i modlitwę, co prowadzi do doskonałej wzajemnej znajomości i jedności.
7. Oddanie - wzajemne pełne i dojrzałe oddanie się sobie jest podstawowym
warunkiem trwania małżeństwa i powiązane jest ze wzajemnym współdziałaniem
opartym na decyzji oddania się związkowi.
Jak widać zdrowe małżeństwo będące podstawą zdrowej rodziny tworzą ludzie
wzajemnie sobie oddani, otwarci na siebie, pragnący być ze sobą także w chwilach
trudnych, gotowi do współpracy i szukania kompromisów.
Prawidłowe funkcjonowanie dwojga ludzi w podsystemie małżonków /
rodziców zależy nie tylko od tego jak wywiązują się oni z roli męża / żony, ale także
od tego na ile potrafią wywiązywać się z roli ojca / matki. Maria Braum
Gałkowska przedstawia model postaw rodzinnych którego podstawą jest
zachowanie umiaru w sferze bliskości, wymagań, opieki i swobody.8 Zachowanie tego
umiaru w relacjach oraz oddziaływaniach wychowawczych względem dzieci , jest
podstawą dojrzałej miłości w każdej rodzinie.
Bliskość we właściwej formie jest zależna od wieku dziecka i stopniowo
przeradza się z bliskości opartej na kontakcie fizycznym ( wczesne dzieciństwo ) w
bliskość o charakterze duchowym: wzajemnej empatii i dzieleniu się przeżyciami
troskami i radościami. Przy całkowitym braku bliskości rodzice unikają dziecka lub
wręcz traktują jo wrogo, natomiast postawa nadmiernej bliskości przejawia się
w nieustannej obecności, przytłaczającej zazdrości o wszystkie inne osoby i
pragnieniu ciągłego kontaktu rodzica z dzieckiem.
Opieka powinna polegać na udzielaniu pomocy i zmniejszaniu jej w miarę
dorastania i usamodzielniania się dziecka. Nadmiar opieki polega na ciągłym
chronieniu dziecka i usuwaniu wszelkich przeszkód i trudności z jego życia.
Postawa braku opieki przejawia się zaniedbaniem, rodzice nie interesują się stanem
zdrowia dziecka, nie zaspokajają jego podstawowych potrzeb i nie udzielają mu
potrzebnej pomocy.
Swoboda powinna być ograniczona rozsądnymi ramami i zwiększać się w miarę
usamodzielniania się dziecka i jego dojrzewania psychicznego. Nadmiar swobody
powoduje, że rodzice muszą podporządkować się zachowaniom dziecka, które nie
8
za: M. Braun – Gałkowska: W tę samą stronę, Wydawnictwo Krupski i S-k, Warszawa, 1994
zawsze trafnie potrafi ocenić sytuację i postępować w sposób dojrzały i
odpowiedzialny. Zupełny brak swobody polega na prawie całkowitym ograniczaniu
wolności dziecka, podejmowaniu za nie wszelkich decyzji nawet bardzo osobistych.
Wymagania względem dziecka powinny być rozsądne i dostosowane do jego
możliwości oraz umiejętności. Brak wymagań zniechęca dziecko do jakiegokolwiek
wysiłku, natomiast ich nadmiar przeciąża dziecko i jest ponad jego siły i
możliwości.
Odpowiednie wyważenie i zachowanie rozsądnego umiaru w czterech powyższych
postawach powoduje, że w rodzinie zarówno w relacjach między małżonkami jak i
między nimi a dziećmi kształtuje się dojrzała miłość, wpływająca na prawidłowy
rozwój dzieci, dająca wszystkim radość i szczęście .
Drugi podsystem w rodzinie stanowią dzieci, które znajdują się pod władzą i
opieką rodziców. Dzieci nie mają możliwości wybrania sobie rodziny w jakiej się
urodzą, a jeśli sytuacja w niej jest trudna dzieci z biegiem lat wypracowują sobie
sposób radzenia z problemami, w formie nieprawidłowych zachowań, które w ich
oczach maksymalnie redukują problem. Dzieci przynależąc do systemu rodzinnego
kształtują w nim obraz samego siebie, uczą się miłości, odpowiedzialności i
wartości duchowych. Miejsce jakie dziecko zajmuje w rodzinie zależy od wielu
czynników takich jak: wiek, płeć, kolejność urodzenia.
Jak wpływa na dziecko kolejność urodzenia ?
Z pozycją dziecka w rodzinie związane są wpływy socjalizacyjne i
wychowawcze, które kształtują jego osobowość. Dzieci pierworodne obciążone są
niejednokrotnie tzw. urazem detronizacyjnym, który jest szokiem przeżytym pod
wpływem pojawienia się drugiego dziecka w rodzinie. Uraz detronizacyjny
przejawia się w zazdrości i agresji w stosunku do młodszego rodzeństwa, oraz, z
jednej strony czułością, a z drugiej postawą nieufności wobec rodziców,
szczególnie wobec matki. Rodzice patrząc na najstarsze dziecko przez pryzmat
jego rodzeństwa postrzegają ją najczęściej jako najbardziej odpowiedzialne,
najmądrzejsze natomiast młodsze jako to któremu zawsze trzeba pomagać ponieważ
wiele rzeczy jeszcze nie potrafi zrobić. Kiedy na świat przychodzi drugie
dziecko rodzice zaczynają zmieniać swój stosunek do pierworodnego dziecka z
zabawowego na bardziej dojrzały, co przejawia się w rozmowach będących
poważniejszym sposobem kontaktu z dzieckiem. Taki sposób traktowania dzieci
powoduje, że najstarsze dzieci zaczynają uważać, że nie mają prawa do pomyłek i
niejednokrotnie biorą odpowiedzialność za zbyt wiele rzeczy i osób, natomiast
młodsze dzieci żyją w przekonaniu o własnej bezradności, braku wiary we własne
siły i spychaniu odpowiedzialności na innych w przekonaniu, że oni zrobią coś za
nie. Średnie dzieci w rodzinie mogą z kolei czuć się zagubione, gdyż nie są jeszcze
tak dojrzale traktowane, jak to najstarsze, ani nie jest tak rozpieszczane jak
najmłodsze. Dzieci, które urodziły się w małych odstępach czasowych (1-2 lata) są
niejednokrotnie postrzegane w rodzinie niejako indywidualne odmienne osoby, ale
po prostu jako dzieci. Doświadczenia jakie nabywamy w rodzinie mają duży wpływ
na późniejsze relacje w związkach małżeńskich, i tak np. łatwiej jest nam się
porozumieć z partnerem jeśli jest on podobny do naszego rodzeństwa.
Równie duże znaczenie jeśli chodzi o sytuację dziecka w rodzinie ma jego płeć. W
wieku 3 lat prawie wszystkie dzieci ujawniają już tożsamość płciową, w wieku 4 lat
pojawia się pojęcie ciągłości płci, a pojęcie niezmienności płci w wieku 5 lat.
Świadomość własnej płci ma wpływ na wykształcanie u dziecka zachowań
typowych dla danej płci. Dzieci mając świadomość tego, że takie zachowanie jest
charakterystyczne dla dziewczynek a inne dla chłopców będą wybierały to które jest
zgodne z ich płcią. Niektóre różnice międzypłciowe wynikają z przesłanek
biologicznych, ale inne dotyczące sposobu zachowania są wynikiem socjalizacji
jakiej dziecko zostało poddane w swoim środowisku życia. Przekonania rodziców
dotyczące płci a także związane z tym zachowania wpływają na kształtowanie u
dzieci charakterystycznych dla danej płci cech, należy jednak pamiętać że w
procesie socjalizacji dziecka w zakresie pełnienia ról płciowych ważny jest wpływ
całego otaczającego go środowiska społecznego. Wychowanie zgodne z rolami
płciowymi sprawia, że dzieci w późniejszym wieku są przygotowane do bycia
kobietą i matką, mężczyzną i ojcem. Kobiece dziewczęta są zazwyczaj
jedynaczkami lub mają tylko żeńskie rodzeństwo, natomiast męscy chłopcy to także
często są jedynakami lub mają tylko męskie rodzeństwo. Istnieją pewne tendencje w
sposobie traktowania dzieci przez rodziców w zależności od płci i tak: matki
potrafią lepiej porozumieć się ze swymi córkami, szczególnie najstarszą, natomiast
synami zajmują się przy okazji konkretnych wydarzeń, kiedy wymaga tego sytuacja.
Oboje rodzice wychowują dwie dziewczynki mniej surowo i zasadniczo niż dwóch
chłopców. Jeśli najstarszym dzieckiem jest dziewczynka często obarcza się ją
współodpowiedzialnością za wychowanie młodszego rodzeństwa. Wyżej opisane
zjawiska wcale nie muszą mieć miejsca nie mniej jednak są często spotykane w
rodzinach. Rodzice postrzegając każde dziecko jako odrębną indywidualną osobę i
dbając o zaspokajanie jego potrzeb natury psychologicznej sprawiają że nie jest ono
uwikłane w wyżej wymienione zależności.
3. TYPOLOGIA RODZINY
3.1 Typy osobowości małżeńskich.
Za D. Fieldem możemy wyróżnić siedem typów małżeńskich osobowości:9
Małżeństwo aktywno - pasywne to takie , w którym jedna ze stron jest bardzo
aktywna i dba o to, by małżeństwo dobrze funkcjonowało. Natomiast partner jest
osobą pasywną, bierną, którą trzeba ukierunkowywać i prowadzić.
Małżeństwo aktywno - przeciwstawne składa się z dwóch silnych osób z
których jedna dąży do jak największej bliskości, a druga aktywnie się jej
przeciwstawia
Małżeństwo opiekuńczo - bezradne opiera się na tym że, jedna z osób
przyjmuje rolę opiekuna wobec drugiej bezradnej osoby, która potrzebuje jej
pomocy.
Małżeństwo macho ma miejsce wtedy, kiedy jeden z małżonków
9
za D. Field: Osobowości małżeńskie, Oficyna Wydawnicza, „Logos”, Warszawa, 1997
całkowicie zdominował małżeństwo.
Małżeństwo
infantylne
istnieje,
gdy
w
związek
małżeński
wstąpiło
dwoje nieprzygotowanych i niedojrzałych do tego ludzi, którzy aby przetrwać
potrzebują pomocy z zewnątrz, najczęściej pomocy rodziców.
Małżeństwo pozorne zawarte jest przez dwoje ludzi, których nie łączy
uczucie miłości, mają odmienne pochodzenie, zainteresowania, życiowe cele
i systemy wartości.
Małżeństwo aktywno -
aktywne to związek oparty na trwałym
wzajemnym oddaniu, a oboje małżonkowie są do niego dobrze przygotowani i
wkładają duży wysiłek w to by ich małżeństwo dobrze funkcjonowało. Każdy z
wyżej wymienionych typów związków małżeńskich posiada swoje silne i
słabe strony, i wywiera ogromny wpływ na funkcjonowanie całej rodziny. Z
tego punktu widzenia najbardziej
dojrzałym wydaje
aktywny typ osobowości małżeńskiej,
równym
się
aktywno
-
który pozwala na zaspokojenie w
stopniu zarówno potrzeby przynależności jak i indywidualności
wszystkich członków rodziny.
3.2 Osobowości rodzinne.
W zależności od relacji między poszczególnymi osobami w rodzinie możemy
wyróżnić pięć typów osobowości rodzinnych wykształconych na podstawie sposobu
zaspokajania w danej rodzinie potrzeby indywidualności i potrzeby relacji. 10
Rodzina związków opiera się na odpowiednim wyważeniu pomiędzy potrzebą
10
za D. Field: Osobowości rodzinne, Oficyna Wydawnicza „Logos”, Warszawa, 1994
indywidualności a potrzebą relacji. Daje ona dzieciom zarówno poczucie
indywidualnej tożsamości i bezpieczeństwa jak i umiejętność właściwego
odnoszenia się do innych. We wszystkich członkach rodziny wykształca ona
postawę „bycia sobą" wobec sytuacji jakie niesie ze sobą życie.
Rodzina władzy w związkach z innymi przejawia surowość i pewien brak
wrażliwości. Rodzice narzucając swoja władzę, sprawiają że dzieci, chociaż
potrafią doskonale wypełniać swoje obowiązki to jednak wychowują się bez
poczucia ciepła i świadomości, że komuś na nich zależy.
Rodzina opiekuńcza opiera się na ciepłych relacjach pomiędzy poszczególnymi jej
członkami. Rodzice często otaczają dzieci zbyt wielką troską, co sprawia, że nie
czują się one pewnie i swobodnie, a w przyszłości nie potrafią ponosić
odpowiedzialności za swoje czyny.
Rodzina chaotyczna, pozbawiona więzi , charakteryzuje się brakiem
zaangażowania i zainteresowania ze strony członków rodziny. Relacje w niej oparte
są na wspólnym dzieleniu mieszkania i innych dóbr materialnych, natomiast
wszelka troska o innych jest traktowana jako absurd. Dzieci w niej są często
zaniedbywane lub wykorzystywane.
Rodzina nadmiernie uzależniona kładzie nacisk na relacje między
członkami. Zaspokajanie potrzeby indywidualności jest traktowane w niej jako brak
lojalności. Dzieci są uzależnione od rodziny do tego stopnia, że mają wyrzuty
sumienia gdy chcą ją opuścić. Członkowie tej rodziny są silni jako grupa, ale
bardzo słabi jako jednostki. Sposób zaspokajania potrzeby indywidualności i
relacji w zależności od typu rodziny obrazuje poniższy schemat.11
11
D. Field: Osobowości rodzinne, Oficyna Wydawnicza „Logos”, Warszawa, 1994
Chaotyczna
Władzy
Związków Opiekuńcza Nadmiernie
uzależniona
indywidualność
skrajność
równowagą
skrajność
Rys 3 za D. Fiełdem: Osobowości rodzinne str. 27
Równowaga w zaspokajaniu potrzeb relacji i indywidualności zachowana jest
najpełniej w rodzinie związków, która tym samym daje możliwość optymalnego
rozwoju wszystkich jej członków.
3.3 Struktura rodziny
Strukturą rodziny nazywamy „ wzajemne stosunki, jakie zachodzą między
członkami rodziny, zależności wynikające z pokrewieństwa ( małżonkowie, rodzice,
dzieci, rodzeństwo ) oraz z więzi wytwarzanych w danej rodzinie ( więź
emocjonalna, ekonomiczna, społeczna)”.12 Jednym z problemów współczesnej
rodziny jest jej zaburzona struktura, czyli niepełność. Wśród rodzin niepełnych
wyróżnić możemy:13
1. Rodziny osierocone na skutek śmierci jednego z rodziców
2. Rodziny samotnych, niezamężnych matek z dziećmi
12
13
za E. Kozdrowicz, T. Pilch: Rodzina wielkomiejska matki samotnej jako środowisko wychowawcze
Z. Tyszka: Rodzina a struktura społeczna, Poznań, 1984
3. Rodziny rozbite na skutek rozwodu lub porzucenia
4. Rodziny niepełne czasowo ze względu na pobyt rodzica w zakładzie karnym
5. Rodziny niepełne czasowo ze względu na charakter pracy rodzica
6. Rodziny niepełne czasowo ze względu na dłuższy pobyt rodzica za granicą.
Do prawidłowego rozwoju dziecka potrzebna jest rodzina o pełnej strukturze i
nawet czasowa nieobecność jednego z rodziców wpływa niekorzystnie na dziecko,
co wynika z pełnionych w rodzinie ról, a także z więzi łączących poszczególnych
członków rodziny.
3. 4 Sposoby radzenia sobie dziecka z zaistniałą sytuacją rodzinną.
Dziecko odpowiedzialne radzi sobie z trudną sytuacją wychodząc ponad
przeciętność, jest dzieckiem niemal doskonałym. Ma najlepsze stopnie jest
dojrzałe, rozsądne, chętnie wypełnia wszystkie obowiązki i przejmuje obowiązki
innych. Można je nazwać "małym dorosłym ". Jest bardzo lubiane przez rodziców
nauczycieli i osoby dorosłe ze swojego otoczenia. Chce zasługiwać na ich miłość,
akceptację i próbuje właśnie w ten sposób na nie zapracować. W przyszłości taki
człowiek pozostaje często uzależniony od poczucia odpowiedzialności, obsesyjnie
dąży do doskonałości i pragnie miłości oraz akceptacji, jednak nigdy nie
otrzymuje jej wystarczająco dużo.
Dziecko samotnik ma poczucie własnej słabości i wewnętrznej pustki. Radzi
sobie z problemami uciekając od zewnętrznego świata, zamykając się w sobie,
kryjąc emocje. W dorosłym życiu taka osoba nadal zamyka się w sobie, co
daje jej poczucie bezpieczeństwa i spokoju. Nie odnosi sukcesu, gdyż
wyrobiła sobie postawę chowania się i uciekania przed problemami a nie radzenia
sobie z nimi. Dziecko Rambo rozwiązuje trudną sytuację atakując, w związku z
czym ma przesadnie rozwinięte mechanizmy obronne, jest podejrzliwe i nieufne.
Najczęściej dorasta w środowisku charakteryzującym się dużym stopniem
wrogości i często jest wykorzystywane przez jednego z rodziców. W przyszłości
taki człowiek dąży do posiadania władzy, gdyż poczucie kontroli sprawia, że
czuje się on bezpieczny.
Potrzeba władzy pochłania go tak bardzo, że jest przez społeczeństwo nielubiany
i izolowany.
Manipulujące dziecko potrafi z rodzicami i osobami z najbliższego
otoczenia postępować tak, by osiągnąć zamierzony cel. Takie dzieci kłamią,
aby za wszelką cenę pokazać siebie w korzystnym świetle. Wychowują się w
domach gdzie panują formalne relacje, chłodna atmosfera , gdzie dużo się
wymaga a naczelną wartością są dobra materialne.
Dziecko konformistyczne jest bierne, wygodne i unika kłótni. Za uzyskany
spokój
płaci ono bardzo wysoką cenę wyrzeczenia się siebie, swoich przekonań,
poglądów. W przyszłości nie potrafi ono wyrażać własnego zdania,
komunikować swoich potrzeb, postępować zgodnie z własnymi przekonaniami.
Dziecko niedostosowane ma poczucie, że jest gorsze, jest wyrzutkiem w
rodzinie, osobą bez wartości.
W dzieciństwie znęcano się nad nim,
wykorzystywano i molestowano. Do zmiany tego przekonania potrzebuje
osób, które dałyby jej poczucie bezwarunkowej akceptacji i miłości, pomimo jej
przeszłości.
Środowisko rodzinne może sprzyjać rozwojowi dziecka, lub go hamować.
Dzieci z rodzin pozbawionych więzi lub przeciwnie, nadmiernie uzależnionych
zaczynają przejawiać zaburzone zachowania w relacjach z innymi ludźmi. Są one
sposobem na przetrwanie w środowisku rodzinnym , w którym się wychowują.
Zachowania te są całkowicie uzasadnione w przypadku dzieci, które w ten
sposób bronią się. Osoby dorosłe postępujące tak w dalszym ciągu swojego życia
niszczą nie tylko swoją rodzinę i małżeństwo, ale także samych siebie, stąd tak
istotna jest świadomość własnych zachowań.