Czy dworek w Soplicowie przypomina domostwo w Tarze?

Czy dworek w Soplicowie przypomina domostwo w Tarze?
W tej pracy pragnę porównać dwa utwory. Jednym z nich jest poemat „Pan
Tadeusz” autorstwa Adama Mickiewicza, a drugim powieść Margaret Mitchell pt.
„Przeminęło z wiatrem”. Jednak najpierw przytoczę parę informacji zarówno
o naszym wieszczu narodowym, jak i o amerykańskiej pisarce. Mistrz pióra, bo tak
z pewnością można o nim mówić, był jednym z trzech największych polskich poetów
romantyzmu, działaczem i publicystą politycznym. W 1812 roku miał okazję oglądać
przemarsz wojsk napoleońskich przez Litwę ku Rosji, co w późniejszym czasie opisał
w swoim poemacie. Studiował na Uniwersytecie Wileńskim, gdzie, wraz z kolegami,
założył konspiracyjną organizację tj. Towarzystwo Filomatów. Ukończywszy studia
wyjechał do Wilna i tam ukazał się w 1822 roku tom „Ballady i romanse”, który
zapoczątkował nową epokę – romantyzm. Poeta został zesłany w głąb Rosji, jednak
w końcu udało mu się opuścić kraj zaborcy i wyjechać na Zachód. Osiadł
w Paryżu, a tam rozpoczął pracę nad epopeją „Pan Tadeusz”.
Natomiast Margaret Mitchell zaistniała w literaturze dzięki swojej jedynej
powieści pt. „Przeminęło z wiatrem”. Za swój bestseller otrzymała w 1937 roku Nagrodę
Pulitzera. Od początku lat czterdziestych pracowała w celach dobroczynnych, a podczas
II wojny światowej opiekowała się rannymi w różnych szpitalach. W lecie 1949 roku
została potrącona przez pijanego taksówkarza, po czym zmarła. Pośmiertnie została
odznaczona nagrodą Shining Light Award za „Zasługi w myśl człowieczeństwa”.
W poniższych zadaniach postaram się porównać te dwa podobne, a zarazem odmienne
dzieła.
„Pan Tadeusz”, w pierwotnym zamierzeniu autora, miał być wiejską sielanką,
pokazującą zwykły dwór szlachecki i zwyczaje domowników. Jednak z czasem dzieło,
zamiast planowanych czterech ksiąg, rozrosło się do dwunastu, tworząc imponującą epopeję.
Z kolei „Przeminęło (…)” od samego początku zostało okrzyknięte tytułem mitu
literackiego, powieści-rzeki czy nawet bestsellera wszech czasów. Jednak nie zapominajmy,
że każdy z pisarzy napisał utwór w odrębnej kategorii, a jednak wspięli się oni na szczyt.
Poemat porusza wiele spraw m. in. upadek powstania oraz nadzieje Polaków związane
z pomocą wojsk Napoleona. Całe dzieło opiera się na przełomowym wydarzeniu
historycznym – wkroczeniu armii francuskiej do Moskwy w 1812 roku. Epopeja ukazuje
odchodzącą w przeszłość tradycję szlachecką. Wszystkie zwyczaje i zachowania, które mają
miejsce w utworze, wkrótce odejdą, a zaliczane są do nich: m. in. witanie gości, polowanie
na dziką zwierzynę, ucztowanie, wszelkie obyczaje religijne czy nawet posiadanie chłopów
pańszczyźnianych, którzy zostają uwolnieni przez młodą parę.
Natomiast w powieści, jako główne wydarzenie historyczne, została przedstawiona
wojna Północy z Południem. Na skutek tego konfliktu zostają uwolnieni Murzyni z niewoli,
zyskując prawa obywatelskie. Bestseller pokazuje odchodzące po wojnie w przeszłość
tradycje i zwyczaje ludzi Południa. Ludziom żyjącym ponad miarę, posiadającym ogromne
plantacje zabraknie tzw. barbecue, bali, niekończących się odwiedzin i beztroskich godzin.
Poemat ukazuje dorastanie tytułowego bohatera i jego przyszłej małżonki Zosi. Obok
wyłania się postać Telimeny, którą łączyło z głównym bohaterem coś więcej niż tylko
znajomość. Tu widać jeden z wątków – romantyczny. Cała historia obu rodów ma genezę
za czasów Stolnika Horeszki i Jacka Soplicy, którego dzieje są głównym wątkiem dzieła.
Ojciec Tadeusza Soplicy ulega przemianie i pokutuje za swoje dawne grzechy w przebraniu
księdza Robaka, jako tego co pełza po ziemi. W tle ukazany jest wątek sporu o zamek
Horeszków.
W powieści-rzece pt. „Przeminęło (…)” również jest pokazane dorastanie głównej
bohaterki, jaką jest Scarlett O’Hara. Poznajemy ją jako rozpieszczoną nastolatkę, a na
ostatnich stronicach jest już dojrzałą kobietą. W utworze towarzyszy nam przez cały czas
wątek romantyczny. Temperamentna postać pierwszoplanowa dojrzewa, a wszystkie
wydarzenia dzieją się wokół niej, gdyż powieść nie posiada żadnych sytuacji pobocznych.
W epopei często pojawiają się szczegółowe opisy dworku w Soplicowie. Już
na samym początku autor wyraźnie przedstawia wygląd budowli, co potwierdza podany
fragment: „Stał dwór szlachecki , z drzewa, lecz podmurowany (…)”.
Również w drugiej lekturze autorka wiernie oddała się opisaniu budowli. Dom
w Tarze, Atlancie, czy nawet okoliczne mieszkania mają szerokie i barwne opisy.
Oprócz architektury wieszcz narodowy w swoim dziele zwraca szczególną uwagę na
obraz przyrody. Chce idealnie zilustrować faunę i florę swoich ojczystych ziem, zatem
opisuje je w bardzo rozbudowany sposób. Przedstawia on Soplicowo jako małą ojczyznę,
rajskie miejsce. Na podstawie jego opisów można je porównać do mitologicznej Arkadii,
mlekiem i miodem płynącej. Spokój, harmonia i beztroskie życie panują wokół dworku.
Natomiast w amerykańskiej powieści brakuje długich obrazów przyrody Południa.
Pisarka skupiła się na głównie na losach bohaterki, ale nie zapomniała o miejscu, w którym
Scarlett czuje się wolna jak ptak. Opisała jej rodzinną Tarę w podobny sposób jak Mickiewicz
dworek w Soplicowie. Pokazała ją jako biblijny raj, w którym studzona nowymi przeżyciami
córka Irlandczyka „ładuje akumulatory”. To właśnie tam, w krainie spokoju, Scarlett znajduje
ukojenie.
Do najważniejszych wydarzeń utworu Adama Mickiewicza zaliczany jest zajazd na
domostwo Sopliców. Domownicy zostają wzięci do niewoli przez szlachtę, na której czele
stanął hrabia Horeszko. Niedługo potem zaborcy przejmują władzę nad dworkiem.
Jednak zwaśnione rody łączą siły przeciwko głównemu wrogowi i pokonują go.
Z kolei w bestsellerze nie ma pokazanego najważniejszego momentu. Cała powieść
opiera się na dorastaniu Scarlett, a w tle zarysowana jest historia wojny.
W epopei ważną rolę odgrywa postać kobiety. W tym wypadku uwagę większości
przykuwa kontrowersyjna Telimena. Cała jej osoba jest owita cieniem tajemnicy. Niewiele
wiadomo o tej postaci. Uchodzi za wielką panią, która zna świat i mężczyzn. Ma swój azyl
w ustronnym miejscu w lesie, który nazwała „Świątynią dumania”. W lekturze pokazana jest
jako „polująca na męża”. Autor nie wyśmiewa się z jej postawy, tylko z przymrużeniem oka
pokazuje prezentowane przez nią zachowanie. Kobieta, szukając mężczyzny, który zapewni
jej dostatek, myśli wyłącznie o sobie. Jest źródłem sporu. Tadeusz przez przypadek zakochuje
się Telimenie, myśląc, że to ją spotkał pierwszego dnia przyjazdu. Dopiero po czasie
dostrzega swój błąd, że kocha nie tą co trzeba. Pokazana jest tu komedia pomyłek.
Natomiast w powieści Margaret Mitchell dama modna z „Pana Tadeusza” ma swoją
„konkurentkę”. Scarlett dorasta w przekonaniu, że kocha mężczyznę o imieniu Ashley.
Jednak okazuje się, że ubóstwiała wymyślony ideał, który nie istniał. Tak jak Telimena miała
swój azyl, który znajdywała w Tarze. Miłość do rodzinnej ziemi sprawia, że potrafi się
poświęcić, wychodząc za majętnych mężów, choć nic do nich nie czuje. Trzy razy wychodzi
za mąż, by móc utrzymać nie tylko dom i siebie, ale również całą rodzinę, która ją otacza i
liczy przeszło 13 osób. To zachowanie różni ją od damy Telimeny.
W epopei jak i w powieści narrator jest wszechwiedzący, trzecioosobowy. „Pan
Tadeusz” jest przykładem trzynastozgłoskowca z zamkniętą, a „Przeminęło z wiatrem”
z otwartą kompozycją. W poemacie występują rymy parzyste, dokładne. Utwór zawiera
liczne środki artystyczne takie jak: inwokacja: „Litwo! Ojczyzno moja! (…)”, epitet:
„bursztynowy świerzop”, apostrofa: „Panno Święta”, wykrzyknienie: „ochraniasz z jego
wiernym ludem!”, wyliczenie: „dzik, niedźwiedź, łoś, wilk”, przerzutnia:
„(…) świątyń progu
Iść (…)”.
Występują również pytania retoryczne: „(…) w tej komnacie mieszkanie kobiece?”,
zdrobnienia: „rączki”, archaizmy; „chędogi”, metafory: „Tak nas powrócisz cudem na
ojczyzny łono”, onomatopeje: „szelest”, porównania homeryckie: „Wjazd tłumny, dziwny
(…) jak kulki krągłe, mosiężne, brzęczące”, porównania: „Porwał się i Tadeusz jak żądłem
ukłuty” oraz anafory:
„To sztych (…)
To sztych (…)”.
Natomiast powieść Margaret Mitchell nie posiada tak wielu środków artystycznych,
ze względu na jej gatunek. Jednakże zawiera liczne epitety np. : „płaskie pantofle”, metafory personifikacje: „Wilgotna ziemia, spragniona ziaren” czy onomatopeje: „szumiące”.
Czytając ten poemat, odczuwa się wrażenie czytania powieści. Autor napisał go w tak
rewelacyjny sposób, by epopeja była zrozumiana przez każdego ze społeczności, począwszy
od bogacza, a kończąc na chłopie. To samo można powiedzieć o powieści amerykańskiej,
skoro została nazwana mitem literackim. Tytułowy pan Tadeusz przedstawia zbiorowość
szlachecką, która wprowadza potrzebne zmiany, a zarazem jest kochającym swą ojczyznę
patriotą, żyjącym według pradawnych tradycji. Mickiewicz, chcąc wzbudzić w swoich
rodakach siłę do walki z zaborcą, podtrzymuje ich na duchu przez kolejne strony poematu.
Natomiast w „Przeminęło z wiatrem” autorka pokazała przemijające beztroskie lata Południa,
które odeszły wraz z podmuchem wiatru. Kobiety w obu utworach różnią się, ale mają też
cechy wspólne, co pokazałam w powyższych zdaniach. Tak samo jest z obiema książkami.
Zawierają liczne podobieństwa, ale nie brakuje im odmienności. Dzięki temu powstały dwa
różne teksty, których treść jest wyjątkowa, ale każda fascynuje czytelnika na swój sposób.
Dominika Gutowska