Opis - Budowa Muzeum Wojska Polskiego

1
Konkurs na koncepcję urbanistyczno - architektoniczną
kompleksu Muzeum Wojska Polskiego w Cytadeli
Warszawskiej.
1. Decyzje podstawowe
Specyfika lokalizacji Muzeum Wojska Polskiego na terenie Cytadeli
Warszawskiej zadecydowała o uwzględnieniu w projekcie całego obszaru
ograniczonego wałami obronnymi. Cytadela stanowi miejsce unikalne pod
względem urbanistycznym i znaczeniowym. Niemożliwym wydaje się tworzenie
nowych obiektów Muzeum bez kontekstu całości tego założenia. Proponowane
rozwiązanie obejmuje zatem teren całej budowli obronnej, jednocześnie
respektując granice wyznaczone przez Inwestora.
Cytadela została zbudowana jako narzędzie kontroli Warszawy, następnie stała
się miejscem martyrologii narodowej. Odtworzenie XIX wiecznej urbanistyki
byłoby uznaniem, że walory estetyczne cytadeli aleksandrowskiej są
ważniejsze niż warstwa znaczeniowa miejsca. W kontekście wydarzeń
historycznych oraz funkcji, jaką ma pełnić miejsce, rozwiązanie takie wydaje
się niewłaściwe. Zadecydowano zatem, że historyczne założenia stanowić będą
jedynie pretekst dla nowych rozwiązań.
Podkreślenie ciągłości pomiędzy historią a współczesnością nie afirmuje
przesadnie historycznej formy ale też nie epatuje nową.
Ze względu na wspomnianą unikalność cytadeli, zdecydowano się na bardzo
oszczędne działania na poziomie urbanistyki, architektury, detalu i materiałów.
Projekt ma za zadanie spajać przestrzeń Cytadeli. Tworząc układ urbanistyczny
, zespół obiektów, pozwala jednocześnie penetrować przestrzeń leżącą poza
granicą inwestycji.
Kompozycja oparta jest na kwadracie, którego absolutna prostota, równowaga
oraz monumentalizm odpowiada nastrojowi spokoju i harmonii, który chciano
uzyskać. Siatka modularna której jednostką jest kwadrat stanowi osnowę
całego założenia.
2. Kompozycja urbanistyczna, budowanie nastrojów
Kompozycja założenia została oparta na dwóch osiach kompozycyjnychulicy Gwardii oraz osi łączącej i integrującej Cytadelę z Żoliborzem.
Pierwsza oś przebiegająca wzdłuż historycznego pasa komunikacyjnego (północ
- południe) ma charakter historyczny. Stanowi kręgosłup kompozycji ( droga na
której opierają się nastroje). Oś ulicy Gwardii na północy zakończona jest
dominantą- pomnikiem multimedialnym znajdującym się na istniejącym
bunkrze, biegnąc na południe wprowadza do parku.
2
Druga oś kompozycyjna- jest styczna do osi Alei Wojska Polskiego. Na
niej oparto integrację Cytadeli z tkanką miejską. Forma mostu, jego
lokalizacja oraz dodatkowe przejście na teren założenia obronnego, w formie
przebicia, nie jest układem liniowym, stanowi kompozycję opartą na
zmienności planów i stanowiącą proces odkrywania przestrzeni leżącej poza
wałami.
Główny układ stanowią 3 segmenty muzealne oparte na rzucie kwadratu o
wymiarach 85/85m, mniejszy pawilon wejściowy, ekspozycje plenerowe oraz
istniejący X Pawilon. Zestawienie czterech prostych bloków sprawia, że miejsce
staje się pomnikiem już na poziomie urbanistycznym. Cały kompleks jest
miejscem pamięci przede wszystkim odczuwalnym poprzez nieintencjonalne
reakcje człowieka. Przez to kreowane przestrzenie stają się uniwersalne i
pozbawiane nadmiernej symboliki; odczuwalne w równym stopniu przez Polaka
jak i osoby nieznające historii polskiej wojskowości.
Część funkcji umieszczona została pod ziemią. Rozdysponowanie programu
Muzeum na maksymalnie dwóch kondygnacjach nadziemnych umożliwia
uzyskanie właściwej skali projektowanych budynków. W ten sposób
realizowana jest liniowość historyczna Cytadeli jako fortyfikacji- budowli
ziemnej.
3
Punkty odniesienia
X Pawilon..... Brama Straceń..... Droga skazańców.....
Nowe elementy mają wydobywać i podkreślać trzy najważniejsze pod
względem martyrologicznym przestrzenie: X Pawilon, Bramę Straceń i drogę,
którą prowadzono skazańców. Tym założeniem uwarunkowana jest skala
nowych budynków, rozbicie funkcji na elementy przestrzenne i ich wzajemne
usytuowanie.
Wysokość budynków projektowanych sprawia, że nowy zespół integruje się z X
Pawilonem i Cytadelą jako zespołem fortecznym. Rozbicie brył i ich kompozycja
pozwala na stworzenie różnorodnych przestrzeni znaczeniowych i ich
hierarchizację, buduje nastrój. Nowe elementy uzupełniają istniejące budując
wieloplanowość w odczuwaniu całego obszaru cytadeli. Zabieg ten animuje
różnorodność działań nowego Muzeum, tworząc rozmaite przestrzenie
wydarzeń. Na bazie historii wykreowane zostaje nowe, współczesne
znaczenie fortyfikacji i funkcji muzealnej.
Wejście
Wyniesienie budowli obronnej, wały i mury stanowią przestrzenną a także
psychologiczną barierę. Wycięcie fragmentu wału pozwala na kontakt
wzrokowy pomiędzy Żoliborzem a wnętrzem Cytadeli. Ma znaczenie integrujące
urbanistycznie - pozwala na stworzenie aktywnego ciągu pieszo- rowerowego.
Łagodne wejście na poziom Placu Gwardii na zasadzie wznoszenia sprawia, że
wejście staje się procesem a zwiedzający zostaje wprowadzony w przestrzeń
urbanistyczną nie jako widz a jako uczestnik. Dodatkowe wejścia realizowane
są przez istniejące bramy.
Największą przestrzenią jest Plac Gwardii, który stanowi nawiązanie do
historycznego założenia, lecz nie powtarza go w sposób dosłowny. Jest jego
echem, które brzmi jednak zupełnie inaczej. Dawny plac staje się alikwotą
współczesnej kompozycji.
Ograniczony jest od północy i południa ścianami budynków muzealnych.
Elewacje są identyczne, surowe, rytmiczne i monumentalne.
Od wschodniej strony ścianę placu tworzy rząd prostopadłościennych
postumentów, które oddzielają plac i ulicę Gwardii oraz podkreślają powagę i
surowość miejsca.
Plac ma być miejscem uroczystości narodowych, pomnikiem historii. W czasie
świąt państwowych tworzyć ma nastrój uniesienia, patosu i powagi. W dzień
powszedni oddziaływać ma poprzez stosunek pustki i masy. Nastrój tworzą
przestrzenne relacje, prostota brył i tradycja i kultura materiałów.
Najwyraźniejszym detalem placu jest posadzka z płyt kamiennych z
rysunkiem odznak wojskowych.
4
Dekoracyjność odznaczeń jest zrównoważona surowością pozostałych
elementów placu. Jednocześnie rysunek w posadzce sprawia, że staje się ona
kolejnym, niespodziewanym miejscem ekspozycji, prowokuje do zatrzymania
się i spojrzenia na plac jak na ilustrację, po której się poruszamy.
Człowiek jest niewielki w skali placu. Tak jak niewielki jest w relacji z ogromem
historii. Pojawiając się staje się jednym z elementów scenografii Placu jak
postać która jest w stanie zmienić historię.
Zachodnią część placu stanowi ściana drzew. Ich rytmiczność odpowiada
kompozycji Placu. Jednocześnie drzewa zmiękczają przestrzeń i tworzą
otwarcie w kierunku Żoliborza.
5
Plac wejściowy stanowi miejsce animacji działań o charakterze muzealno rozrywkowym.
X Pawilon został uznany za całość z drogą skazańców oraz Bramą Straceń.
Brukowaną drogę, którą ofiary były prowadzone ogranicza ściana muru oraz
podwójny szpaler topól. Nowy pawilon wystawy plenerowej dodatkowo oddziela
tę przestrzeń od placu wejściowego. Dzięki temu miejsce jest wyciszone i
refleksyjne. Drogę kończy Brama Straceń.
Brama zostaje potraktowana jako ostatni etap, wyjście drogi pamięci.
Uniknięto użycia bramy jako zakończenia osi lub otwarcia jej na plac, dzięki
czemu napięcie budowane jest stopniowo aż do momentu kulminacyjnegosymbolicznego otwarcia. Kontrast między otwarciem a zamknięciem, ciszą i
dźwiękami potęguje dramatyzm tak przeprowadzonej drogi.
Pawilon wejściowy stanowi jednocześnie miejsce ekspozycji plenerowej.
Eksponaty ustawione w centrum wydarzeń, wśród zgiełku zwiedzających
nabierają nowego znaczenia, funkcjonują blisko życia. Pawilon może stać się
miejscem animacji imprez kulturalnych o podniosłym charakterze. Dzięki
wielkogabarytowym przeszkleniom ścian posiada kontakt z Placem Gwardii i
placem wejściowym.
Kompozycja przestrzeni zielonych przy Placu Gwardii ma charakter
uporządkowany i rytmiczny, natomiast w projektowanym parku staje się
organiczna i miękka. Park stanowić ma miejsce wyciszenia, odpoczynku i
rekreacji nie tylko zwiedzających, ale także dla mieszkańców czy turystów,
przybyłych do Cytadeli. W ten sposób cały obszar fortyfikacji zintegruje się z
miastem, stanie się przestrzenią w której historia funkcjonuje w codzienności,
będzie obiektem „tu i teraz” ,nie stanie się skansenem.
Kazamaty biegnące wzdłuż wałów obronnych oraz istniejące zabytkowe
budynki wykorzystano na ekspozycje plenerowe budowane poza granicami
opracowania konkursowego. W ten sposób zwiedzanie nie przebiega tylko w
budynkach nowego Muzeum, lecz na terenie całej przestrzeni Cytadeli. Widz
ma do dyspozycji wiele alternatywnych sposobów eksploracji przestrzeni.
Zwiedzanie z procesu pasywnego staje się procesem aktywnym. Tak
zbudowana wielowarstwowość penetracji przestrzeni muzealnych jest
pretekstem do wielokrotnych odwiedzin Muzeum oraz do organizowania w
ciągu całego roku okolicznościowych imprez plenerowych.
Kazamaty są przestrzenią leżącą poza granicą opracowania i nie są
ujęte w ogólnym bilansie powierzchni.
6
3. Program muzeum i realizacja funkcji muzealnych
Realizacja programu muzeum opiera się na założeniu zbudowania maksymalnie
atrakcyjnej przestrzeni wystawienniczej. Postanowiono tak komponować
przestrzenie wystawowe aby od momentu wejścia wprowadzać widza w
różnorodne pod względem przestrzennym, ekspozycyjnym i
emocjonalnym obszary. Zwiedzanie rozpoczynamy z placu wejściowego. Z
niego wchodzimy do Pawilonu wejściowego który jest w istocie pawilonem z
wystawą plenerową- jednocześnie holem wejściowym. Dla osób nie
zwiedzających głównych zbiorów proponuje się eksplorację wystaw
plenerowych w formie wycieczek o różnej długości. Z pawilonu wejściowego po
uzyskaniu informacji i mapy wystaw możemy zwiedzać wystawy plenerowe
rozlokowane wokół głównego zespołu oraz na całym obszarze cytadeli.
Zaproponowano zadaszone wystawy plenerowe w dwóch wariantach zamknięte
i otwarte jako zabudowane i niezabudowane szklanymi ścianami. Z pawilonu
wejściowego możemy przejść do holu głównego znajdującego się na poziomie 1 (poziom garaży podziemnych) a stamtąd do strefy sal wystawowych
rozlokowanych w dwóch budynkach muzealnych.
7
Poza zbiorami rozmieszczonymi w projektowanych budynkach (po przejęciu
całego terenu) istnieje możliwość zwiedzania wystaw w kazamatach oraz
istniejących zabytkowych budynkach a także zwiedzania mostów saperskich
nad nowym wjazdem na teren, pomników i przestrzeni w których mogą
odbywać się plenerowe lekcje muzealne.
Hol główny ulokowany na poziomie -1 jest przestrzenią wielofunkcyjną. Na
zasadzie funkcjonalnych zatok zaprojektowano w nim strefę gastronomiczną,
handlową oraz atrium będącym w istocie zagłębieniem placu przy ul. Gwardii.
Atrium i świetlik pawilonu wejściowego stanowią doświetlenie holu. Ponadto w
holu głównym znajdują się: sala multimedialna dla zwiedzających, sala
konferencyjna, kaplica, magazyn zaplecza, zespół szatni i sanitariatów. W
sąsiedztwie przy wejściu do strefy biletowej rozmieszczono dział oświaty.
Planuje sie elastyczne wykorzystanie holu głównego i pawilonu wejściowego na
konferencje, otwarcia wystaw oraz imprezy okolicznościowe i komercyjne.
Duże zaplecze pozwala dowolnie kreować przyszłe funkcje holu.
Ekspozycje plenerowe
Plenerowe przestrzenie wystawiennicze (ekspozycje plenerowe) oparte zostały
na grzebieniowym ciągu ścian. Ściany te, bez konieczności użycia dodatkowych
przegród, tworzą „kieszenie” wystawowe, w których w zależności od zaleceń
kuratora mogą znaleźć się eksponaty muzealne, obiekty multimedialne,
przestrzenie interaktywne lub miejsca odpoczynku dla zwiedzających.
Podstawowym założeniem było wytyczenie prostego układu, który
porządkowałby i ułatwiał ekspozycję, jednocześnie umożliwiając szerokie
zastosowanie i modyfikację. Ekspozycja muzealna wymaga wyeksponowania i
narracji, które sprawiają, że nie jest monotonna lub chaotyczna. Oprócz ścian,
które wyznaczają kierunek i tworzą niewielkie nisze wprowadzono oparte na
rzucie kwadratu przegrody, między którymi możliwe jest przejście. Przegrodyboksy są oparte na jednym układzie, jednak tworzą wiele różnych przestrzeni.
Umożliwiają budowanie napięcia, pokazywanie eksponatów z różnej
perspektywy oraz komponowanie ich w zespoły tematyczne np.: eksponat,
materiał ilustracyjny, materiał multimedialny. Współczesne koncepcje
muzealnictwa zakładają aktywny udział odbiorcy w ekspozycji. Widz przestaje
być biernym zwiedzającym, zostaje wciągnięty w historię. Zaproponowane
przestrzenie ekspozycji plenerowych stanowią elastyczny kręgosłup dla takiego
budowania wystaw. Ekspozycje plenerowe otwarte i zamknięte powiązano w
ciągi zwiedzania przyporządkowując im jednocześnie różne nastroje
przestrzeni. Ich usytuowanie względem całego układu tworzy z nich etapy
spaceru, wędrówki po Cytadeli. Sprzyja to budowaniu relacji zwiedzającego z
otoczeniem a w związku z różnorodnością budowanych nastrojów i planów
urozmaica penetrację wystaw. Kreowane w ten sposób ekspozycje pozwalają
przyciągnąć całą rzeszę osób a zwiedzanie może stać się sposobem spędzenia
wolnego czasu.
8
W ekspozycji plenerowej znajdującej się nad magazynami techniki wojskowej i
sprzętu wojskowego (część zachodnia) zaproponowano wgląd wewnątrz
przestrzeni magazynów, zabezpieczony przegrodami, w formie kubików ze
szkła. Daje to możliwość ekspozycji eksponatów zgromadzonych w tych
magazynach nadając nową wartość plenerowej przestrzeni wystawienniczej.
W bloku (budynku) administracyjnym zawarto powierzchnię wystawienniczą
plenerową na Pawilon Lotnictwa. Układ konstrukcyjny i halowa przestrzeń
doskonale nadaje sie na ekspozycje wspomaganą pokazem multimedialnym
który buduje dynamikę ekspozycji lotnictwa.
Sale wystawowe
Przestrzeń sal wystawowych zbudowano na podstawie modułu zawartego w
programie muzeum. Szczegółowe rozwiązanie modułów nie jest przedmiotem
opracowania projektowego na tym etapie. Rzut każdego z bloków(budynków)
powstał z połączenia 4 modułów co dało w efekcie 16 modułów muzealnych
rozlokowanych na dwóch kondygnacjach w dwóch blokach (budynkach).
Dodatkową przestrzeń tworzy łącznik biegnący nad ulicą Gwardii. Atrium bloku
(budynku) połączonego z pawilonem wejściowym jest dodatkową przestrzenią
wystawienniczą- wystawą plenerową. Zbudowano w ten sposób wejście w
przestrzeń muzealną jako emocjonalnie zmienne, stopniowo budując
nastroje, kreując różnorodność przestrzeni ekspozycji i emocji.
9
Proces wejścia poza liniowym charakterem posiada symboliczną i
emocjonalną wartość. Wejście z holu głównego prowadzone jest tunelemkorytarzem o długości 40m na zasadzie wznoszenia. Końcem drogi jest
przekryte świetlikiem atrium budynku muzealnego. Kontrast budowany
przejściem tunelem- korytarzem, o szerokości 10 m i wysokości 2,5 m, a
przestrzenią atrium, pomiędzy ciemnością a jasnością przestrzeni, pomiędzy
„zanurzeniem” i wyniesieniem w przestrzeń muzealną jest świadomie
budowanym oczyszczeniem widza i przygotowaniem go do nowego „zapisu”kreowanego przez zgromadzone eksponaty.
Parter głównego budynku wystawowego przeznaczony jest na kreowanie
wystaw czasowych. Jednemu z rozlokowanych tam modułów zapewniono
możliwość kontaktu wzrokowego z wystawą plenerową od strony wschodniej.
Okna pomiędzy tymi przestrzeniami miałyby możliwość zaciemniania. Galerię
malarstwa ze świetlikiem ulokowano na piętrze drugiego budynku muzealnego
w okolicy łącznika. Przestrzeniom wystawowym zapewniono komunikację
pionową klatkami i windami oraz bezpośrednią komunikację z magazynami i
pracowniami konserwatorów za pomocą dwóch dźwigów towarowych i klatek
schodowych. Przestrzeń dostępna dla pracowników muzeum posiada
połączenie z przestrzenią magazynową.
10
Budynek administracyjny jest elementem kompozycji urbanistycznej który
w przestrzeni terenu jest dodatkowo amfiteatrem. W budynku znajdują się
pawilon lotnictwa- jako wystawa plenerowa, kompleks naukowy i
administracyjny, biblioteka z zespołem dydaktycznym i naukowym,
przestrzenie dla grup rekonstrukcji historycznych i organizacji, izby żołnierskie
oraz zaplecze techniczne i gospodarcze. Przestrzeń budynku stanowi
jednocześnie ewentualną rezerwę powierzchni.
Bilans powierzchni:
Hol główny, obsługa zwiedzających,dział oświaty sale konferencyjne, kaplica
/poź -1/ - 4878 m2
Sale wystawowe wraz z zapleczem /poź 0,+1/ - 23810 m2
Zadaszone wystawy plenerowe zamknięte i otwarte/poź 0/ - 16037 m2
Kompleks magazynów muzealiów /poź -1/
a) Zbiory główne – 6627 m2
b) Zbiory Specjalne – 1058 m2
c) Zespół pracowni konserwatorskich i Kompleks pozyskiwania, inwentaryzacji
oraz ewidencji i obsługi ruchu muzealiów – 2653 m2
Kompleks administracyjny z zapleczem /poź 0,+1/ - 2508 m2
Biblioteka, zespół dydaktyczny i naukowy, pomieszczenia dla grup rekonstrukcji
historycznych i organizacji /poź 0,+1/ - 2250 m2
Zaplecze techniczne i gospodarcze /poź 0/ - 1530 m2
Garaż podziemny: 12112 m2
miejsca postojowe dla autokarów: 12 miejsc
miejsca postojowe dla samochodów osobowych: 325 miejsc
Uwaga: opisany powyżej bilans jest realizowany w granicach
opracowania określonych w warunkach konkursu i odpowiada jego
wytycznym.
4. Informacja o planowanych łącznych kosztach wykonania robót
realizowanych na podstawie pacy konkursowej.
Przy opracowaniu koncepcji urbanistyczno- architektonicznej przyjęto łączny
koszt wykonania szczegółowego opracowania pracy konkursowej, w zakresie
określonym w pkt 4.4 i 5.2 rozdziału II, zawartej w granicach opracowania
konkursowego jako kwotę 28 mln złotych brutto.
5. Adres do korespondencji:
ul. Chmielna 4 m 8 00-020 Warszawa
11