.

Transkrypt

.

..
..
..
.
EU
Cultural Landscape Element
Definition
Character/shape
Importance
1.
Abandoned village or dwelling
Former settlement sites
(abandoned villages) or
abandoned fields; age: late
medieval phase of village
abandonment (14th-15th centuries) or more recent;
causes: epidemics, wars,
feuds, relocation, etc.
Traces survive most commonly in woodland and
grassland areas (ridge and
furrow, lynchets, ruins); on
fields, evidence in the form of
broken settlement remains
(especially broken crockery,
remains of bricks); old field
maps and field names can
provide additional indications.
Valuable as historical evidence of settlement patterns,
cultural monument.
No.
Deutschland
Kulturlandschaftselement
Definition
Kennzeichen/Gestalt
Bedeutung
Polska
Element krajobrazu kulturowego
Definicja
Cechy/forma
Znaczenie
Wüstung
România
Element de poise cultural
DefiniŃie
Caracteristici/formă
Însemnătate
Ruina
łelină, paragină
Україна
Елементи культурного ландшафту
Визначення
Ознака/Форма
Значення
Руїна
Paragină la Roşia Montana, jud. Alba (FH Erfurt; R.
www.travelua.com.ua/kiev_pirogovo.html
Heinrich 2007)
Ehemalige Siedlungsstätten (Dorfwüstungen) oder aufge- Byłe miejsca siedliskowe (ruina wiejska) lub porzucone
Foste locuri cu aşezări sau terenuri de cultură abandonate; Колишня оселя (сільський безлад) або надавані
gebene Fluren (Flurwüstungen); Alter: Spätmittelalterliche
pola (odłogi); występowanie: późny okres średniowiecza,
Vârsta: evul mediu târziu (sec. 14/15) sau mai noi; cauze:
поля (польовий безлад); поширення: час пізнього
Wüstungsperiode (14./15. Jh.) oder jünger; Ursachen:
okres wyniszczających zjawisk i wydarzeń (przełom XV i
molime, războaie, certuri, strămutări etc.
середньовіччя, час безладу (перелом XV і XVI ст.);
Seuchen, Kriege, Fehden, Umsiedlungen etc.
XVI w.); Przyczyna: epidemia, zaraza, wojny, przesiedle- Urmele se păstrează mai ales sub pădure sau păŃune
причина: епідемія, зараза, війни, перенаселення
Spuren sind bevorzugt unter Wald und auf Grünland erhal- nia, itd.
(câmpuri terasate, resturi de ziduri); pe ogoare dovada prin тощо.
ten (Wölbäcker, Terrassenäcker, Mauerreste); auf Äckern Ślady zachowały się przede wszystkim na skraju lasów i
resturi de populare (cioburi de lut, resturi de cărămizi); lo- Ознака: видимі сліди передовсім на узбіччі лісів і на
Nachweis durch Siedlungsabfall (insbesondere Tonscherna terenach zielonych (uprawa wypukła, uprawa tarasowa, calizarea rezultă şi din hărŃi şi toponime.
місцевостях трав’янистих (обробіток терасами,
ben, Ziegelreste); Lokalisierung auch durch alte Flurkarten
resztki murów); pozostałości na terenach rolnych w formie Valoare ridicată de atestare pentru istoria culturii;
рештки мурів); рештки осель (глиняні завалища,
und Flurnamen möglich.
pozostałości po siedliskach (szczeglnie gliniane skorupy,
monument cultural.
рештки цегли); локалізація можлива за допомогою
Hoher siedlungsgeschichtlicher Zeugniswert, Kulturdenkresztki cegieł); lokalizacja moŜliwa równieŜ dzięki mapom
польових карт і назв поля.
mal.
polnym i nazwom ról.
DuŜe znaczenie dla historii osadnictwa, pomnik kultury.
Fot. J.M. Pijanowski 2007
............................
“Protecting Historical Cultural Landscapes to Strengthen Regional Identities and Local Economies” CULTURAL LANDSCAPE
www.cadses.ar.krakow.pl
Project part-financed by the European Union ( European Regional Development Fund ) within the INTERREG IIIB CADSES programme
2.
Avenue, allée
Allee
Aleja
Alee
French: “allée“, a street or
path with a line of trees on
one or both sides; popular
means of park and garden
design during the Baroque;
proliferation in the open
countryside since the end of
the 18th century through the
creation of → chaussées
(function: landscape beautification, orientation, shade,
Alee la sud de Huedin, jud. Cluj (N. Baciu 2007)
www.zlocieniec.gawex.pl/dipk/dpk_flora.html
protection against wind or
Französisch: „Baumgang“; mit Bäumen ein- oder beidseitig Z francuskiego: „korytarz drzewny” z drzewami po jednej În limba franceză coridor cu copaci, străzi sau drumuri
snow, harvest [fruit]).
gesäumte Straße oder Weg; beliebtes Mittel der Park- und
lub po obu stronach ulicy bądź drogi. Popularny sposób
mărginite pe o parte sau ambele de copaci, în perioada
Dense or more open aveGartengestaltung im Barock; Verbreitung in der freien
kształtowania parków i zieleńców w okresie baroku. W kra- barocă mojloc îndrăgit de modelare a parcurilor şi grădinnues with or without vaulting
Landschaft seit Ende 18. Jh. durch die Anlage von →
jobrazie upowszechnione w XVIII w. poprzez kompleksy
ilor, răspândire în peisajul liber începând cu sfârşitul secanopy over the road, typiChausseen (Funktion: Landschaftsverschönerung, Orien→ szos (funkcje: upiększenie krajobrazu, pomoc w oriencoululi al 18-lea prin → Şosele. FuncŃia: înfrumuseŃarea
cally deciduous tree (oak,
tierungshilfe, Schattenspender, Wind- und Schneeschutz,
tacji, dawca cienia, ochrona przed wiatrem i śniegiem, dopeisajului, ajutor în orientare, adumbritor, protecŃie contra
lime, maple, beech, chestNahrungsspender [Obst]).
starczyciel Ŝywności [owoce]).
vântului şi zăpezii, donator de hrană (fructe).
nut, plane, birch), fruit trees
Offene/geschlossene Allee ohne/mit gewölbeähnlichem
Otwarte/zamknięte aleje bez/z sklepieniem utworzonym
Alee închise/deschise cu sau fără boltă de coronament
on secondary roads and
Kronendach über der Straße, bevorzugt Laubbaumalleen
przez konary drzew ponad drogą; przewaŜają aleje drzew
deasupra străzii, preferabil alee de foiaose (de ey. Stejari,
country paths.
(Eichen, Linden, Ahorn, Buchen, Kastanien, Platanen, Birliściastych (dęby, lipy, klony, buki, kasztanowce, brzozy),
tei, arŃari, fagi, castane, platani, mesteceni), alee de pomi
High aesthetic value for the
ken), Obstbaumalleen an Nebenstraßen und Feldwegen.
aleje drzew owocowych na poboczach ulic i przy polnych
fructiferi la drumuri laterale şi de câmp. Înaltă valoare de
landscape; high rarity and
Hoher Landschaftsästhetikwert; hoher Seltenheits- und
drogach.
atestare istorică (modul de gospodărire, drepturi de moendangerment.
Gefährdungsgrad.
Wysoki walor estetyczny krajobrazu; wysoki stopień rzadştenire), ridicat grad de raritate şi de periclitate, ridicată vakości występowania i zagroŜenia.
loare în estetica peisajului.
Valoare ridicată a esteticii peisajului, grad ridicat de raritate
şi periclitate.
3.
Battlefield, historical
Schlachtfeld, historisch
Pole bitwy, historyczne
Câmp istoric de lupte
Place of armed confrontation
connected with death, violence and human suffering;
often marks a turning point in
history.
Generally no visible damages; the respective event is
often inscribed in the collective memory of the population; war monuments, memorials and museums keep
Józef Chełmoński „Modlitwa przed bitwą”
Cimitirul eroilor şi monumentul pe câmpul de lupta de la
the memory alive.
Oarba de Mureş (www.culturalromtour.com)
High cultural value, charac Miejsca konfrontacji wojennych, połączone ze śmiercią,
Locuri unor confruntări războinice, legate de moarte, forŃă
terises the distinctiveness of Stätte kriegerischer Auseinandersetzung verbunden mit
Tod, Gewalt und menschlichem Leid; markiert oft Wendeprzemocą i ludzkim cierpieniem; stanowiły często przełoşi durere umană; marchează adesea modificarea istoriei.
a landscape, tourism potenpunkte der Geschichte.
mowe momenty historii.
Teritorii de regulă fără distrugeri vizibile, ancorate asociativ
tial.
I.d.R. keine sichtbaren Zerstörungen; assoziativ verankert Z reguły brak widocznych zniszczeń; asocjatywnie zakoîn memoria colectivă a populaŃiei; monumente de război,
im kollektiven Gedächtnis der Bevölkerung; Kriegsdenktwiczone w świadomości zbiorowej społeczeństwa; pomnipietre memoriale şi muzee păstrează vie amintirea.
mäler, Gedenksteine und Museen halten die Erinnerung
ki wojenne, miejsca pamięci i muzea zachowują pamięć o Valoare ridicată de atestare pentru istoria culturii,
wach.
tych wydarzeniach.
determină inconfundabilitatea unui peisaj, potenŃial turistic.
Hoher kulturgeschichtlicher Zeugniswert, prägt die Unver- DuŜe znaczenie kulturowe; odzwierciedla niepowtarzalwechselbarkeit einer Landschaft, Tourismuspotenzial.
ność krajobrazu; potencjał turystyczny.
Алея
Власні фото Процик Михайла Теодоровича
З французького: «коридор з дерев» з деревами по
одній або по обидвох сторонах вулиці чи дороги.
Популярний спосіб формування парків і скверів в
часи бароко. В ландшафті поширені в XVIII ст. у
вигляді комплексних шосе (функції: покращення
ландшафту, допомога в орієнтації, дарувальник
тіней, охорона перед вітром і снігом, постачальник
продуктів і плодів).
Ознака: відкриті/замкнені алеї з/без склепіння,
створеного кронами дерев понад дорогою;
переважають алеї листяних дерев (дуби, липи,
клени, буки, кінські каштани, берези), алеї
фруктових дерев на узбіччях вулиць і біля польових
доріг.
Історичне поле битви
Власні фото Ільків Тараса Ярославовича
Місця, визначені воєнними діями, позначені смертю,
перемогою і людським терпінням; позначені як
переломні пункти ітсорії.
Ознака: звичайно видно понищення, які асоціативно
проникли в суспільну свідомість людей; пам’ятки
воєнні, місця пам’яті і музеї, що зберігають пам’ять
про ці події.
4.
Beehive, apiary
Imkerei
Breeding and keeping of
honey bees, mostly secondary income for farmers/rural
workers, originally, the honey
from forest bees in hollow
trees was harvested; later
housing in beehives (basket
beehives/bee skeps); uses:
beeswax for candles, honey
as a sweetener; pollination of
crops.
Beehives, bee skeps (baskets) and racks (covered
Zucht und Haltung von Honigbienen, zumeist im bäuerliwooden shelves to stand
chen Nebenerwerb; ursprünglich wurden Waldbienen in
beehives), bee meadows
hohlen Baumstämmen abgeerntet (Zeidlerei); später Un(planting of trees or hedges,
terbringung in Bienenkörben (Korbimkerei); Verwendung:
which are particularly attractive to the bees, for example, Bienenwachs für Kerzen, Honig als Süßstoff; Bestäubung
von Nutzpflanzen.
lime trees, acacia)
Bienenkörbe, Bienenhäuser und -zäune (Immenzäune =
Limited historical cultural
überdachte Regalreihen aus Holz zum Aufstellen von Bievalue as most ancient relics
nenkörben), Bienenweide (Pflanzung von Bäumen oder
no longer exist; high ecologiHecken, die sich zur Bienenweide besonders eigneten,
cal potential
z.B. Linden, Akazien).
Kulturhistorischer Zeugniswert eingeschränkt, da alte Relikte meist nicht mehr erhalten sind; hohes ökologisches
Potenzial.
5.
Border, boundary stone
Grenze, Grenzstein
Political administrative dividing lines (political borders,
customs borders, settlement
and field boundaries, property boundaries, etc.); historical borders were precisely measured and sometimes physically demarcated;
dividing lines between cultural areas (differences in
language or dialect, cultural
traditions, etc.).
Politisch-administrative Trennlinien (politische Grenzen,
Boundary line marked by
Zollgrenzen, Siedlungs- und Flurgrenzen, Eigentumsgrenboundary stones, boundary
trees, hedges, walls, ditches, zen etc.); schon historische Grenzen wurden genau vermessen und ggf. befestigt; kulturlandschaftliche Trennli→ entrenchments or natural
nien (Unterschiede in Sprache oder Mundart, in kulturellen
boundaries such as rivers,
Traditionen, etc.).
ridges, moors.
High relevance for cultural Verlauf markiert durch Grenzsteine, Grenzbäume, Grenzhecken, Grenzwälle, Grenzgräben, → Landwehren, natürlandscape (differences in
liche Grenzlinien (bspw. Fließgewässer, Bergrücken, Moolanguage and dialect, setre).
tlement and field systems,
Hohe kulturlandschaftliche Relevanz (Unterschiede in
cultural traditions).
Sprache und Mundart, Siedlungen und Fluren, kulturellen
Traditionen.
Pasieka
Apicultura
Пасіка
Stupi de albine lângă Dealu Negru, jud. Cluj (N. Baciu
2007)
Hodowla pszczół miodnych, zwykle w gospodarstwie dwu- Creşterea albinelor pentru miere, de obicei ca activitate
Годівля медових бджіл, найчастіше в селянському
zawodowym; pierwotnie pszczoły leśne hodowane były w
rurală secundară; iniŃial era recoltată mierea albinelor sălгосподарстві; первісні лісові бджоли жили в
pustych pniach drzew; później umieszczone w ulach; zabatice din scorburi; ulterior Ńinerea în stupi a albinelor; utiliпорожніх стовбурах дерев; пізніше поміщені у
stosowanie: wosk pszczeli do świec, miód jako słód; pyłek
zare: ceară pentru lumânări, miere ca îndulcitor; polenizaвулики; використання: бджолиний віск
z roślin uŜytkowych.
rea plantelor de cultură.
використовували для виготовлення свічок; мед як
Ule koszowe, szeregi uli i płoty (Immenzäune = przemy- Coşuri pentru albine, stupi şi prisăci, câmp melifer (plantaсолодощі, пилок з рослин.
ślane rzędy regałów z drewna, na których ustawiano ule
rea de arbori sau tufărişuri care se pretau la producerea
Ознака: вулики, промисловий ряд стелажів з дерева
koszowe), pszczele pastwisko (rośliny z drzew lub Ŝywomierii, ca de ex. tei, salcâm).
як вуликів, „бджолине пасовисько” (дерева або
płotów, które nadają się na pszczele pastwisko, np. lipy,
Valoare limitată de atestare a istoriei culturii, pentru că
живоплоти, які можна використати, напр., липи,
akacje).
relictele vechi de obicei nu se mai păstrează; potenŃial
акації.
Znaczenie historyczno-kulturowe ograniczone, poniewaŜ
ecologic ridicat.
stare relikty często nie zachowały się; duŜy potencjał ekologiczny.
Granica, granicznik
GraniŃă, piatră de hotar
Кордон, межа, межовий стовп
www.zabytki.portalion.pl/bazylika/bazylika-pl.html
Piatra de hotar la Beba Veche (captura www.protv.ro)
Polityczno-administracyjna linia dzieląca (granica politycz- Linii de separare politico-administrativă (graniŃe politice,
Кордон: політично-адміністративна лінія, яка ділить
na, celna, siedliskowa i rolna, własności, itd.) juŜ historyczgraniŃe vamale, limite de hotar, limite de proprietate etc.);
держави, історичні кордони були ретельно виміряні і
ne granice była dokładnie wytyczona i ewentualnie umocdeja în timpuri istorice graniŃele au fost măsurate exact şi
зміцнені.
nione; linia oddzielająca krajobrazy kulturowe (róŜnice w
ev. întărite
Межа: лінія, що ділить поселення, регіони,
mowie lub dialekcie, w tradycji kulturowej, itd.).
Delimitări ale peisajelor culturale (deosebiri de limbă sau
власність, культурні ландшафти (за різницею в мові
Przebieg oznaczony przez graniczniki, drzewa graniczne,
dialect, a tradiŃiilor culturale etc.).
чи діалектах, в культурній традиції тощо).
Ŝywopłoty, wały, rowy,→ straŜnice, granice naturalne
Traseul marcat prin pietre, copaci, garduri vii, valuri, şanŃuri Ознака: проходження визначене межовими
(przykładowo koryta rzeki, szczyty gór, bagna).
de hotar, limite naturale (de ex. ape curgătoare, culmi
стовпами, деревами, живоплотами, валами, ровами
DuŜe znaczenie kulturowo-krajobrazowe (zróŜnicowanie w mlaştini).
→ оборона країни, натуральні кордони чи межі
mowie i dialekcie, siedliskach i polach, tradycji kulturowej). RelevanŃă culturală ridicată (deosebiri în limbă şi dialecte,
(русло ріки, пасма гір, болото).
aşezări şi hotare, viaŃa culturală).
6.
Bridge
Brücke
Most
Traffic structure for crossing
obstacles (water courses,
valleys, other routes, etc.).
Until the 19th century stone
and wood were the most important building materials,
cast iron followed later; differentiation according to
building material into wood,
stone, steel, and concrete
bridges as well as according
to structural principle into
Budowla komunikacyjna, słuŜąca pokonywaniu przeszkód
fixed (arched, girder, plate, Verkehrsbauwerk zur Überwindung von Hindernissen
(Gewässer, Täler, andere Trassen etc.).
(wody, doliny, inne szlaki, itd.).
suspension, box frame
Bis zum 19. Jh. waren Stein und Holz die wichtigsten Bau- Do XIX w. drewno i kamień stanowiły podstawowy surobridges) and movable
stoffe, später kam Gusseisen hinzu; Unterscheidung nach
wiec do budowy mostów, później zaczęto stosować stal;
bridges (swing, swivel, lift,
Baumaterial in Holz-, Stein-, Stahl-, und Betonbrücken sopod względem materiałów budowlanych stosowanych do
drawbridge, folding, rolling,
wie nach Konstruktionsprinzip in feste (Bogen-, Balken-,
wznoszenia mostów rozróŜniamy mosty na drewniane,
or extending).
Platten-, Hänge-, Rahmenbrücken) und bewegliche Brükamienne, stalowe i betonowe, natomiast pod względem
High relevance as historical
cken (Dreh-, Hub-, Zug-, Klapp-, Roll-, Schiebebrücken).
zasad konstrukcyjnych rozróŜniamy mosty stałe (łukowe,
evidence of transport tech Hoher verkehrshistorischer Zeugniswert.
belkowe, płytowe, wiszące, ramowe) i ruchome (obrotowe,
nology.
zwodzone, przeciągane, składane, zwijane, przesuwane).
WaŜne świadectwo historii komunikacji.
7.
Castle
Burg, Burganlage
Warownia, miejsce warowne
A fortified structure for defence and as a seat of nobility; for control of strategically
important roads, borders and
economic centres; early
forms from prehistoric times,
proliferation in the high and
Late Middle Ages; key element in laying territorial
claims to the countryside and
urban settlements.
In the protective zone, differentiation between the hilltop
part (mostly on rock out Befestigtes Bauwerk zur Verteidigung sowie als Adelssitz; Umocniona budowla jako siedziba szlachty i element
crops) and the lower part
umocnień wojskowych; kontrola waŜnych strategicznie
(usually by the river or moat); Kontrolle strategisch wichtiger Straßen, Grenzen und Wirtschaftszentren; Frühformen aus vorgeschichtlicher Zeit,
dróg, traktów, granic i ośrodków gospodarczych; wczesne
fortifications include
Blütezeit im Hoch- und Spätmittelalter; Kernelemente des
formy z okresu przedstanowego, rozkwit w okresie dojrzatrenches, walls or palisades,
herrschaftlichen Landesausbaus und städtischer Siedlunłego i późnego średniowiecza; kluczowe elementy rozbumassive stone buildings with
gen.
dowy strefy wpływów i ośrodków.
battlements, battlement
In Schutzlage, Unterscheidung von Höhenburgen (meist W strefie ochronnej, zróŜnicowanie pomiędzy częścią wywalkways and arrow slits.
auf Bergspornen), Niederungsburgen (meist an Flusssoką (najczęściej na szczycie wzgórza) częścią niską (naj Important testimony of a
übergängen; Wasserburgen von Wassergräben umgeczęściej nad przepływającą rzeką); warownie rzeczne otocountry's history, high tourben); Befestigung durch Gräben, Mauern oder Palisaden,
czone fosą; umocnienie poprzez fosy, mury lub palisady,
ism potential.
massive Steingebäude mit Zinnen, Wehrgängen und
masywne budowle kamienne o obronnym charakterze z
Schießscharten.
otworami strzelniczymi.
Bedeutende Zeugnisse der Landesgeschichte, hohes tou- Znaczące świadectwo historii obszaru, wysoki potencjał
ristisches Potenzial.
turystyczny.
Pod
Міст
Pod la Arcalia, jud. BistriŃa-Năsăud (FH Erfurt 2007)
ConstrucŃie din domeniu circulaŃiei pentru depăŃirea unor Споруда для переходу через перешкоди (ріки,
obstacole (ape, văi, alte căi etc.).
обриви, яри), використовувана людьми і
Până în sec. 19 cele mai importante materiale de
транспортними засобами.
construcŃii au fost piatra şi lemnul, mai târziu li s-a adăugat Ознака: кам’яні, дерев’яні, сучасні - залізобетонні; в
fonta; după materialul de construcŃie se deosebesc poduri
горах для переходу людей та дрібної худоби
din piatră, lemn, oŃel, beton, iar după principiile de
використовують підвісні мости.
construcŃie poduri fixe (în arc, cu grinzi, din plăci, suspendat, în cadru) şi mobile (rotative, plutitoare, rabatabile, basculante, rulante, glisante).
Valoare ridicată de atestare pentru istoria circulaŃiei.
Cetate
Фортеця
www.castles.com.ua/pnivzamok.html
Cetatea ŃărŃnească de la Râşnov, jud. Braşov
(www.tripper.ro/img/galerie/Partea%20exterioara%20a%
20cetatii%20Rasnov.jpg)
FortăreaŃă ca sediu de nobili şi bază militară; control asu- Укріплена споруда як місце перебування шляхти та
pra străzilor importante din punct de vedere strategic, graелемент військових зміцнень; контроль важливих
niŃelor şi centrelor economice; formele timpurii datează din
стратегічних доріг, вулиць, кордонів і господарських
timpuri preistorice, perioada de vârf în evul mediu înalt şi
осередків; знані ранні форми з додержавного
târziu; conŃine elemente de bază ale dezvoltării proперіоду, розквіт в час зрілого і пізнього
prietăŃilor domneşti şi ale aşezărilor orăşăneşti.
середньовіччя; ключові елементи розширення зони
Aşezat în lco portejat, se disting cetăŃile pe dealuri (de regвпливів та поселень.
ulă pe culmi muntoase), cetăŃi în locuri joase, de regulă
Ознака: розташування в охоронній зоні, різниця між
lângă vaduri, cetăŃi de apă, încunjurate de şanŃuri de apă;
розташуванням на височині (найчастіше на вершині
fortificare prin şanŃuri, ziduri şi palisade, construcŃii masive
горба) і в низині (найчастіше над рікою). Фортеці
din piatră cu creneluri, circumvalaŃii şi ambrazuri.
оточувались ровами, викопаними ручним способом,
Dovezi importante ale istoriei regiunii, potenŃial turistic
зміцнені ровами, мурами або палісадами,
ridicat.
масивними кам’яними оборонними будовами з
бійницями.
8.
Cemetery
Friedhof
Cmentarz
Place for the burial of deceased persons, burial sites
such as burial mounds (→
grave) have been known
since the Stone Age; differentiation according to denomination/religion (Protestant, Catholic, Jewish, etc.),
function (plague, war graves
cemeteries), and epoch.
Older Christian cemeteries
CmentaŜ śydowski w Krakowie
were often created in the
(www.kirkuty.xip.pl/krakowmio.htm)
immediate vicinity of
Ort zur Bestattung Verstorbener; Grabstätten wie z.B. Hü- Miejsce chowania zmarłych; miejsca pochówku jak np.
churches (“churchyard“),
gelgräber (→ Grab) sind seit der Steinzeit bekannt; Diffegroby ziemne (→ grób) są znane od epoki kamienia;
Jewish cemeteries usually
zróŜnicowanie w zaleŜności od wyznania/religii (ewangeoutside settlements; from the renzierung je nach Konfession/Religion (evangelisch, katholisch, jüdisch etc.), Funktion (Pest-, Kriegsgräberfriedhö- lickie, katolickie, Ŝydowskie, itd.), ze względu na funkcję
middle of the 19th century offe) und Epoche.
(cmentarze choleryczne, cmentarze wojenne) i epoki.
ten as landscaped park-like
Ältere christliche Friedhöfe wurden oft in unmittelbarer Kir- Stare cmentarze chrześcijańskie umiejscawiane były w
areas; graves often with
chennähe angelegt („Kirchhof“), jüdische Friedhöfe i.d.R.
bezpośrednim otoczeniu kościołów, cmentarze Ŝydowskie
grave stones and decorative
außerhalb der Siedlungen; seit Mitte 19. Jh. parkähnlich
z reguły poza obszarami siedliskowymi; od połowy XIX w.
grave elements.
gestaltete Fläche; Gräber oftmals mit Grabstein und obszar otoczony parkanem; groby często z pomnikami i
Of high cultural value for the
schmuck.
ozdobami.
history of settlements.
Hoher kultur- und siedlungsgeschichtlicher Zeugniswert. Wysoka wartość kulturowo-historyczna siedliska.
9.
Chapel
Kapelle
Kaplica
Very small church or small
room; once used as a storage space for sacred objects, later for acts of worship.
Small → church as a memorial, roadside shrine (e.g.
pilgrimage routes) or in →
castles, etc.
Of high cultural value; tourism potential.
Sehr kleines Gotteshaus bzw. kleiner Raum; einst als Auf- Bardzo mały dom boŜy, względnie małe pomieszczenie;
bewahrungsraum für sakrale Gegenstände, später für gotpoczątkowo jako obiekt magazynowy przy zabudowaniach
tesdienstliche Handlungen vorgesehen.
sakralnych, później przeznaczony na działania religijne.
Kleine → Kirche als Gedenkstätte, Wegbegleiter (von z.B. Mały → kościół jako miejsce zamyślenia, przydroŜne (np.
Pilgerwegen) oder auf → Burgen etc.
przy szlakach pielgrzymich) lub przy → warowniach itp.
Hoher kulturgeschichtlicher Zeugniswert; touristisches Po- DuŜe znaczenie historyczno-kulturowe; potencjał turytenzial.
styczny.
Cimitir
Cimitir istoric la Sighişoara, jud. Mureş (FH Erfurt 2007)
Loc pentru înmormântarea morŃilor; morminte, ca tumuli
(→mormânt) sunt cunoscute din epoca de piatră; diferenŃieri în funcŃie de confesiune (evanghelic, catolic, mozaic
ezc.), funcŃie (cimitire de ciumă, de morminte de război) şi
epocă.
Cimitirele creştine mai vechi au fost amplasate nemijlocit
lângă biserică („curtea bisericii”), cele iudaice de regulă în
afara localităŃii; de la mijlocul sec. 19 suprafeŃe cu alură de
parc; morminte adesea cu piatră funerară şi ornamentaŃie.
Valoare ridicată de atestare pentru istoria culturii şi a
aşezărilor.
Capelă
Capelă la BistriŃa (FH Erfurt 2007)
mskifa.narod.ru/chugurun.html
Biserică foarte mică resp. încăpere mică care serveşte
Копія Via dolorosa, вулиці терпінь в Єрусалимі, яка
pentru păstrarea unor obiecte sacrale, mai târziu pentru Ńiпоглиблює традиції страсної дороги Христа (Хресна
nerea de slujbe religioase.
Дорога).
→ biserică mică ca locaş de comemorare, însoŃitor de
Ознака: 14 зупинок Хресної Дороги представляють
drum ( de ex. la drumuri de pelerinaj) sau în → cetăŃi etc.
дорогу Ісуса Христа від вироку Понтія Пилата до
Valoare ridicată de atestare a istoriei culturii; potenŃial turis- смерті і покладання до гробу; елементи зупинок:
tic.
Хресна Дорога, кам’яні пам’ятки, скульптури, ікони;
поширена на католицьких обшарах.
10.
Chaussée
Trade or military road from
the 18th and 19th centuries,
preferably straight and with
an artificial substructure of
gravel and sand layers and a
gravel or cobblestone road
surface; often lined on one or
both sides by trees (→ avenues) to make it more attractive, to provide shade and for
drainage. The repair and
maintenance of chaussées
was expensive and timeconsuming. Chaussée wardens patrolled them at regular intervals (warden’s hut)
and collected toll.
In ideal conditions, a complex consisting of road paved
with cobblestone, lined on
both sides with rows of trees
and field tracks running off
perpendicularly (dust tracks,
unpaved bridle paths, passable only in dry weather).
Of high historical value as a
testimony to previous transport routes; previous course
can be found on historical
maps
Chaussee
Szosa
Şosea
Шосе
www.rotwl.pl/powiaty/sieradzki/galeria_d/aleja.jpg
Власні фото Бурштинської Христини Василівни
Thüringer Landesamt für Vermessung und
Şosea la Sâncraiu, jud. Cluj (N. Baciu 2007)
Geoinformation (um 1930): Historisches Messtischblatt
1:25 000
Fernhandels- und Heerstraßen des 18. und des 19. Jh.,
Handlowa lub wojskowa ulica XVIII-ego i XIX-ego w., zwy- Drumuri comerciale şi strategice din sec. 18 şi 19, de pre- Торгівельна або військова вулиця XVIII і XIX ст.
bevorzugt geradlinig und mit künstlichem Unterbau aus
kle w linii prostej i ze sztuczną warstwą nośną z piasku i
ferinŃă drepte şi cu fundaŃie artificală din straturi de pietriş şi звичайно у формі простої лінії із штучним шаром з
Kies- und Sandschichten und einer Decke (Straßenbelag)
Ŝwiru, a takŜe wyłoŜona (nawierzchnia ulicy) brukiem lub
de nisip şi o cuvertură din pavaj sau pietriş; pentru ănfruпіску і щебеню, а також викладена бруківкою або
aus Pflasterstei-nen oder Schotter; zur Landschaftstłuczniem; dla upiększenia krajobrazu, dla dawania cienia i
museŃare, umbră şi drenare pe o parte sau pe ambele cu
битим камінням. Слугувала для прикрашення
verschönerung, Schattengebung und Entwässerung oft
odwodnienia częste sadzenie drzew po jednej lub po obu
copaci planaŃi (→ alee); Îngrişirea şi întreŃinerea şoselelor
ландшафту, отримання тіней і водовідведення,
ein- oder beidseitig von Bäumen gesäumt (→ Alleen).
stronach szosy (→ aleja). Konser-wacja i utrzymanie szoau fost costisitoare. Supravegherea era efectuată de
вздовж густо висаджувались дерева з однієї або
Wartung und Unterhalt der Chaus-seen waren teuer und
sy były drogie i kosztowne. Nadzór nad szosami pełnili doîngrijitori de şosele care, la distanŃe regulate (case de
обидвох сторін шосе (→ алея). Збереження та
aufwändig. Aufsicht führten Chausseewärter, die an rezorcy, którzy pobierali opłaty (myto) za uŜytkowanie drogi
şosea) încasau texe de drum.
утримування шосе було дорогим. Нагляд за шосе
gelmäßigen Stationen (Chaussee-häuser) auch das Wew regularnie występujących stacjach.
În caz ideal un ansamblu dintr-o parte carosabilă boltită
виконували наглядачі, які брали плату (мито) за
gegeld (Chaus-seegeld) erhoben.
W idealnym przypadku zespół sklepionej jezdni z brukiem:
pavată, copaci pe ambele margini şi drum lateral de vară
використовування дороги на однаково віддалених
Im Idealfall Ensemble aus gewölbter Fahrbahn mit Kopfkocimi łbami, obustronnie występującymi szpalerami drzew (drum neconsolidat de călărie), care a putut fi utilizat doar
постах.
steinpflaster, beid-seitigen Baumreihen und seitlichem
i osłonecznioną drogą (nieutwardzona droga dla koni, która pe vreme uscată Dovadă valoroasă pentru istoria
Ознака: в ідеальному випадку - це ансамбль
Sommerweg (unbefestigter Reitweg, der nur bei trockebyła uŜytkowana tylko przy bezdeszczowej pogodzie).
circulaŃiei; traseul iniŃial poate fi urmărit pe hărŃi topografice
проїжджої частини з бруківкою та двосторонньо
nem Wetter benutzbar war).
WaŜne świadectwo historii komunikacji; wcześniejszy
istorice.
висадженими рядами дерев (нетверда дорога для
Hoher verkehrshistorischer Zeugnis-wert; früherer Verlauf
przebieg moŜna odnaleźć w historycznych mapach stoli- Valoare ridicată de atestare pentru istoria circulaŃiei;
коней використовувалась тільки в дощову погоду).
ist historischen Messtischblättern zu entnehmen.
kowych.
traseele vechi pot fi documentate pe hărŃi şi planuri vechi.
11. Church (here: village church)
Kirche (hier: Dorfkirche)
Kościół (tutaj: wiejski kościół)
Sacred building, medium
size, established by a Christian community to worship
God, usually with a churchyard and → cemetery; heart
of a village (village church),
occasionally on the village
outskirts (pre-Christian settlements), rarely seen in the
open countryside, solitary
churches can indicate an →
abandoned village.
Sakralbauwerk mittlerer Größe, das von christlichen Ge- Budynek sakralny średniej wielkości, wybudowany zwykle
Since 11th/12th centuries
meinschaften zur Gottesverehrung errichtet wird, meist mit
przez wspólnotę chrześcijańską dla uwielbienia Boga, na
made of stone, simple and
Kirch- und → Friedhof; baulicher Mittelpunkt eines Dorfes
ogół z dziedzińcem kościelnym i → cmentarzem; centralcharacteristic for the landna budowla we wsi (wieś kościelna), rzadziej na skraju wsi
scape, differentiation accord- (Kirchdorf), gelegentlich am Dorfrand (vorchristliche Sied(siedliska lokowane przed chrystianizacją), jeszcze rzadziej
ing to style and function (par- lungen), seltener in der offenen Feldflur; einzeln stehende
Kirchen können Indiz für eine → Wüstung sein.
w szczerym polu; wolnostojące kościoły mogą wskazywać
ish church, monastery
na → ruinę wsi.
church, pilgrimage church, Seit dem 11./12. Jahrhundert steinerne Bauten, einfach
und landschaftlich charakteristisch, Unterscheidung nach Od XI i XII w. budowle kamienne, proste i charakterystyczhospital church, prayer hall,
Baustil und Funktion (Pfarrkirche, Klosterkirche, Stiftskirne dla krajobrazu, zróŜnicowanie ze względu na styl archi→ chapel; special form: →
che, Wallfahrtskirche, Spitalkirche, Bethaus, → Kapelle;
tektoniczny i funkcję (kościół parafialny, przyklasztorny, kofortified church, church casSonderform: → Wehrkirche, Kirchenburg).
legiata, sanktuarium, kościół szpitalny, → kaplica; szczetle).
gólne formy: → kościół obronny, kościół warownia).
High historical cultural value; Hoher kulturgeschichtlicher Zeugniswert; hohes touristisches Potenzial.
DuŜe znaczenie historyczno-kulturowe; wysoki potencjał
high tourism potential.
turystyczny.
12.
Clearance walls
Lesesteinwall, Lesesteinhaufen
Kamienne mury, kamienne wały
Rocks and boulders in fields,
meadows and pastures that
have been cleared out of the
way as they obstructed soil
cultivation, collected in one
plac became so-called
clearance walls or makeshift
walls (also in the form of
clearance cairns).
Usually on the fringes of
plots and field terraces (→
lynchet); height varies between a few decimetres and
Lesesteine sind die von Äckern, Wiesen und Weiden ab- Kamienne mury zbudowane są z kamieni i bloków skał
two metres; particularly
gesammelten Steine und Blöcke; da sie die Bodenbearbei- zebranych z pól, łąk i pastwisk; poniewaŜ przeszkadzały w
common in areas shaped by
uprawie ziemi, składowane były na skraju pól (rzędy, rygle)
the ice age (ground moraine, tung stören, wurden sie zu Lesesteinwällen (-reihen, riegel) und Lesesteinhaufen zusammengetragen.
równieŜ w formie kopców kamiennych.
terminal moraine) and in the
mountains (especially lime- Meist am Rande von Parzellen und auf Terrassenstufen Zwykle na skraju parcel i na stopniach tarasów polnych
(→ Ackerterrassen); Höhe zwischen einigen Dezimetern
(→ uprawa tarasowa); wysokość od kilku dm do 2 m;
stone).
und zwei Metern; besonders verbreitet in eiszeitlich geszczególnie rozpowszechnione na obszarach polodowco Of high cultural and socioprägten Gebieten (Grundmoränen, Endmoränen) und im
wych (moreny przednie, moreny tylne) i w obszarach górhistorical value (ownership
Bergland (vor allem auf Kalkstein).
skich (przede wszystkim na skałach wapiennych).
fragmentation); high ecologi Hoher kultur- und sozialgeschichtlicher Zeugniswert (Be- DuŜe znaczenie kulturowe i społeczne (rozdrobnienie włacal potential.
sitzzersplitterung); hohes ökologisches Potenzial.
sności); duŜy potencjał ekologiczny.
Biserică (aici: biserică sătească)
Церква (тут сільська церква)
Biserică la Beliş, jud. Cluj (N. Baciu 2007)
ConstrucŃie sacrală de mărime mijlocie, ridicată de comuni- Малі до середніх розмірів Божі доми, з
tatea creştină pentru slăvirea lui D-zeu, adesea cu curte
прицерковним господарством, місце релігійних
(→ cimitir); centru arhitectonic al satului (sat-biserică),
зустрічей, часто центральний пункт села, деколи на
ocazional aşezat la marginea satului (aşezări precreştine),
краю села (поселення, створені перед прийняттям
mai rar în câmp deschis; bisericile izolate pot fi dovezi de
християнства), рідко в полі; окремішні церкви
→ pustiiri.
можуть свідчити про безлад на селі.
ConstrucŃii din piatră din sec. 11-12, simple şi peisagistic Ознака: на переломі ХІ і ХІІ сторіч будівлі кам’яні,
caracteristice, se diferenŃiază după stil şi funcŃie (biserică
прості і властиві для краєвиду, різниця щодо
parohială, mănăstirească, de colegiu, de pelerinaj, de spiархітектонічного стилю і функції (парафіяльна
tal, casă de rugăciune, capelă; forme deosebite: biserică
церква, монастир, лікарняна каплиця); детальні
fortificată, biserică-cetate.
форми: оборонна церква, церква-фортеця.
Valoare ridicată de atestare a istoriei culturii; potenŃial turistic ridicat.
Val şi grămadă de pietre „culese”
Кам’яні мури, кам’яні вали
Val de pietre culese sub formă de zid la Sighişoara, jud. www.carpathian-photo.com/ua/lastadded/?page=11
Mureş (L. Muntean 2006)
Pietre şi bolovani strânşi de pe ogoare, pajişti şi păşuni;
Кам’яні мури збудовані з каменю і скал, зібраних з
deoarece deranjau utilizarea terenului, au fost adunate în
поля, лук і пасовиськ; оскільки перешкоджають в
valuri (rânduri, stive) şi grămezi.
обробітку землі, їх складують на кам’яні мури і вали.
De obicei la marginea parcelelor şi pe terase (→ agrotera- Ознака: звичайно на краю ділянки і на берегах →
se); înălŃime între câŃiva decimetri şi doi metri; răspândite
терас; висота від кількох десятків сантиметрів до
mai ales în regiuni afectate de glaciaŃiuni (morene de fund,
двох метрів; частіше поширені на
morene terminale) şi în cele colinare (în primul rând pe
післяльодовикових обшарах (морени передні,
calcare).
морени задні) і на гірських обшарах (передовсім на
Valoare ridicată de atestare pentru istoria culturii şi socială
вапнистих скелях).
(risipirea proprietăŃilor); potenŃial ecologic ridicat.
13.
Coppice woodland
Niederwald
Thousand-year-old form of
→ woodland management;
tree growth is cut down in
short, regular rotation coups
(up to 40 years) near the
ground level, new shoots
then emerge from the
stumps at the base, ensuring
their regeneration; used for
fuel and weaving material
(wattle), also as tanning
bark.
Low layer woodland, trees
usually with several thin, of- Jahrtausende alte Form der → Waldnutzung; Gehölze
wurden in kurzen, regelmäßigen Umtriebszeiten (bis 40
ten crooked shoots, rapidly
Jahre) dicht am Boden abgeschlagen, d.h. „auf den Stock
shooting deciduous trees,
gesetzt“; Anschließend trieben die Stümpfe an der Basis
such as hazel, lime, maple,
wieder aus und stellten so die Regeneration sicher; Veroak, ash, poplar, elm, willow
wendung als Brenn- und Flechtholz, auch Gerberlohe.
and hornbeam, are particu Niedere Gehölzschicht, Bäume meist mit mehreren dünlarly suitable; especially
nen, oft krummen Trieben; besonders geeignet waren
widespread in old farm
ausschlagfreudige Laubhölzer wie Hasel, Linde, Ahorn, Eiwoodlands.
che, Esche, Pappel, Ulme, Weide und Hainbuche; verbrei Of high value as historical
tet besonders in alten Bauernwäldern.
evidence of forestry meth Hoher forsthistorischer Zeugniswert; ökologisches Potenods; ecological potential;
zial; nach Nutzungsaufgabe bestandsgefährdet.
coppices are endangered if
coppicing practice is abandoned.
14.
Cottage garden
Bauerngarten
Small garden, located near
to the farm yard for selfsufficient growing of fruit,
vegetables, herbs, etc.; especially in the 19th and early
20th centuries.
Flat or high beds, rich diversity of species, often with
simple crossing pathway.
Identification value, characteristic for the locality, high
ecological significance (e.g.,
insects).
Kleiner Garten, der sich in Hofnähe befindet und zur
Selbstversorgung mit Obst, Gemüse, Kräutern etc. dient;
insbesondere im 19. und frühen 20. Jh. weit verbreitet, in
Rumänien auch heute noch.
Artenreiche Flach- oder Hochbeete mit oftmals einfachem
Wegekreuz.
Identifikationswert, ortsbildprägend, hohe ökologische Bedeutung (z.B. Insekten).
Las niski
www.fotosearch.pl/UNQ448/u10824363/
Tysiącletnia stara forma uŜytkowania lasu; drzewa są w
krótkich, regularnych okresach czasowych (do 40 lat) gęsto w ziemi sadzone; następnie spławia się pnie a na miejscu pniaków sadzi się ponownie las, by zapewnić regenerację lasu; zastosowanie: drewno opałowe i do plecenia.
Dolna warstwa drzew, drzewa zwykle cienkie, często pokrzywione pędy, szczególnie nadające się do drzew liściastych jak lipa, klon, dąb, jesion, topola, wiąz, wierzba; rozpowszechnione szczególnie w starych lasach górskich.
DuŜe znaczenie lasów; potencjał ekologiczny, zagroŜenie
wynikające z uŜytkowania.
Ogródek przyzagrodowy
© Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego
Pădure joasă
Низинний ліс
Padure joasă pe Dealul Feleacului, lângă Cluj (N. Baciu
2008)
Formă străveche, de milenii, de folosire a pădurii; lemnele Тисячолітня стара форма використання лісу;
se taie în perioade scurte, regulate (până la 40 de ani)
дерева мають короткий регулярно означений вік (до
imediat deasupra solului; apoi lăstarii pornesc din cioturile
40 років), густо засаджені, згодом корчують пні, а на
şi asigură astfel regenerarea; lemnele se folosesc ca lemїх місці знову засаджують ліс, щоб забезпечити
ne de foc, de împletitură, pentru tanini.
генерацію лісу; використання: деревина для
Pădure joasă, de regulă cu mai multe triunchiuri, adesea
опалювання і для плетіння.
crescute strâmb; foarte potrivite au fost foioasele cu mulŃi Ознака: низинний шар дерев, дерева тонкі, часто
lăstari, ca alunul, teiul, arŃarul, stejarul, frasinul, plopul, ulскривлені,найчастіше листяні, як липа, клен, дуб,
mul, salcia si carpinul; sunt răspândite în vechi păduri Ńăясень, тополя, в’яз, верба; поширений найчастіше в
răneşti.
старих гірських лісах.
Valoarea ridicată de atestare a istoriei pădurilor; potenŃial
ecologic; după abandonarea utilizării periclitată.
Grădină Ńărănească
Gradina din faŃa casei, Sâncraiu, jud. Cluj (N. Baciu
2007)
Mały ogród, znajdujący się w pobliŜu podwórka, słuŜył za Grădină mică, care se află în apropierea curŃii, pentru
Зібрані в місці колонії, ділянки розміром від 100 до
źródło samozaopatrzenia w owoce, warzywa, zioła, itd.;
aprovizionarea proprie cu fructe, legume, ierburi etc.; foarte 500 кв. м; служать для забезпечення фруктами,
rozpowszechnił się szczególnie w XIX i na początku XX w.
răspândite mai cu seamă în sec. 19 şi la începutul sec. 20,
городиною і декоративними рослинами, а також для
ZróŜnicowana płoŜąca się i wysoka zielenina, często z
în România şi astăzi.
відпочинку. Городці прийшли разом з педагогом і
prostymi układami krzyŜujących się ścieŜek.
Straturi cu variate specii, adesea cu poteci ce se
лікарем Schreber’ом (1808-1861), відтоді «городці
Wartość identyfikacyjna, odzwierciedlenie w obrazie miejintersectează sub formă de cruce.
шреберовські»; в початкових стадіях
scowości, duŜe znaczenie ekologiczne (np. owady).
Valoare de identificare, semnificativ pentru aspectul local,
використовуваний головним чином для біднішої
cu importanŃă ecologică deosebită (de ex. insecte).
верстви населення.
Ознака: невідгороджена ділянка з листовими
рослинами, водоймищем, грядками і фруктовими
деревами.
15.
16.
Dyke
Deich
Artificial embankment along
a river or sea shore to protect against floods; often
connected with large-scale
drainage for agricultural purposes.
Culverts with lockable gates
(sluice gates) and pumping
stations (scooping bucket
elevator) replace natural
drainage.
High national and cultural
value as historical dykes indicate expansion phases of Künstlich aufgeschütteter Damm längs eines Fluss- oder
Meerufers zum Schutz gegen Überflutungen; häufig vera country since the High
bunden mit großflächiger Trockenlegung zugunsten des
Middle Ages.
Ackerbaus.
Durchlässe mit verschließbaren Toren (Siele) und
Schöpfwerke ersetzen die natürliche Entwässerung.
Hoher landeskultureller Zeugniswert (historische Deiche
belegen Phasen des Landesausbaus seit dem Hochmittelalter).
Grobla
www.kluki.pl/strona/modules/My_eGallery/gallery/grobla/
grobla1.jpg
Sztuczny wał usypany wzdłuŜ rzeki lub brzegów morza dla
ochrony przed powodzią; na obszarze śródlądowym
utrwala nowy wyraz w krajobrazie duŜych rzek, zwykle w
połączeniu z powierzchniowo rozległym suchymi obszarami na korzyść gospodarki rolnej.
Przepusty z zamykanymi bramami (śluzami) i czerpadła
zastępują naturalne odwadnianie.
WaŜne świadectwo kultury krajowej (historyczne groble
związane są z fazą rozwoju budowlanego danego kraju od
późnego średniowiecza).
Piwnica ziemna, skalna
Dig
Гребля
Dig pe râul Şieu la Arcalia (FH Erfurt; R. Heinrich 2007)
Dig artificial de-a lungul malului unui râu sau unei mări în Штучний вал вздовж річки або берегів моря для
vederea protecŃiei împotriva inundaŃiilor; în interiorul contiзахисту від повені; на просторі середньоперетятої
nentului determină peisajul în luncile marilor râuri, de regмісцевості створює новий вигляд ландшафту
ulă în legătură cu drenarea terenurilor în vederea utilizării
великих рік, зазвичай на сухих розлогих просторах
agricole.
використовують її для оптимального ведення
Pasaje cu porŃi ce se pot închide şi staŃii de pompare înlрільництва.
ocuiesc drenarea naturală.
Dovadă valoroasă pentru cultura regiunii (diguri istorice
atestă fazele dezvoltării regiunii începând cu evul mediu
înalt.
PivniŃă de pământ, pivniŃă de stâncă
Земляна пивниця
Earth cellar, root cellar
Erd-, Felsenkeller
Underground rooms in rocks
or road embankments created for fruit, vegetable, grain
or wine storage; the cooling
effect is occasionally improved by the use of ice (“ice
cellar“).
To protect storage against
theft, often closed off with
strong lockable wooden
door; in earth embankments
PivniŃă în pământ la Arcalia FH Erfurt 2007)
Fot. Judyta Gulatowska
massive brick walls are built.
Podziemne pomieszczenie w grocie skalnej lub przy brze- SpaŃii subterane în taluzurile străzilor sau stâncă, săpate Підземне приміщення в скельному гроті або на
High cultural and historical Unterirdische Räume in Felsgestein oder Straßenböschungen, angelegt zur Aufbewahrung von Obst, Gemüse, gu ulicy, lokowane dla przechowywania owoców, warzyw,
pentru păstrarea fructelor, legumelor, cerealelor sau vinulu- узбіччі вулиці, призначене для збереження плодів,
value, valuable habitat for
Getreide oder Wein; kühlende Wirkung gelegentlich durch
zbóŜ lub win; chłód wspomagany przy okazji przez lód
i; efect de răcire, ocazional amplificat prin gheaŃă („gheŃărзелені, зерна або вин; холод отримують також,
fieldmice.
Eis unterstützt („Eiskeller“).
(„piwnice lodowe”).
ie”).
використовуючи лід (льодові пивниці).
Zum Schutz vor Diebstahl durch stabile Holztüren ver Ochrona przed złodziejami poprzez stabilne drewniane
Pentru protecŃia împotriva furtului se pot închide cu uşi de Ознака: охорона від злодіїв стабільними
schließbar; in Lehmböschungen massives Frontmauerzamykane drzwi, w gliniastych skarpach masywne murolemn stabile, în taluzuri de argilă cu zidărie frontală masivă. дерев’яними замкненими дверима; в глинистих
werk.
wane fasady.
Dovadă valoroasă a istoriei culturii, valoroase ascunzişuri
схилах масивні муровані фасади.
Hoher kulturhistorischer Zeugniswert, wertvolle Fleder Wysoka wartość historyczno-kulturowa, wartościowe,
pentru lilieci.
mausquartiere.
waŜne siedliska myszy polnych.
17.
Entrenchment
Schanze
Szaniec
Fortifications made of earth
walls and ditches, mostly
16th-18th century; oldest
forms are prehistoric and
early medieval ring wall settlements, military camps and
refuges, often used only
temporarily.
Characteristic features: polygonal, star, oval and irregular floor plans, often in straFot. J.M. Pijanowski 2007
tegically important positions
(securing roads, river cross Aus Erdwällen und Gräben bestehende Befestigungsanla- Wały ziemne i okopy stanowiące umocnienia obronne,
ings and pass routes), rege, meist 16.-18. Jh.; älteste Formen sind die vorgeschicht- zwykle w XVI-XVIII w., najstarsze formy to prehistoryczne i
mains mostly to be found in
lichen und frühmittelalterlichen Ringwälle; militärische Lawczesnośredniowieczne obwałowania pierścieniowe; obóz
wooded areas.
ger und Fliehburgen, oftmals nur temporär genutzt.
wojskowy i gród obronny, optymalny do uŜytku okresowe Ground monument of high
Kennzeichen: vieleckige, sternförmige, ovale und unrego.
cultural and historic value;
gelmäßige Grundrisse, oft in strategisch bedeutender Posi- Na planie wielokąta, gwiaździstym, owalnym i nieregulartourism potential.
tion (Sicherung von Straßen, Flussübergängen und Passnym, często w lokalizacjach rozumianych jako strategiczne
wegen) meist in Waldgebieten erhalten.
(bezpieczeństwo ulic, zabezpieczenie przed powodzią i
Bodendenkmale mit hohem kultur-historischen Zeugniszabezpieczenie dróg tranzytowych) i zachowały się zwykle
wert; touristisches Potenzial.
na obszarach leśnych.
Pomniki o duŜym znaczeniu historyczno-kulturowym; potencjał turystyczny.
18.
Estate, manor
Gutshof, Domäne
Dwór, dziedzina, włości
Manor: large agricultural
property, originally only nobility estates (manors, feudal
estates, domains: estates of
counts, earls or princes,
mostly conferred as a fief to
lower nobility, served to supply nobility residences); later
also middle class estates;
associated with certain rights
(own jurisdiction, hunting and
Dwór w Tomaszowicach (www.dwor.pl/)
fishing rights, etc.).
Dwór: duŜy rolniczy obiekt; pierwotnie tylko dobra szla Usually consists of several Gutshof: größeres landwirtschaftliches Anwesen; ursprünglich nur adlige Güter (= Rittergüter, Domänen:
checkie (=dobra rycerskie, dziedziny: dobra hrabiów i ksiąparts: a manor house, staGutshöfe von Grafschaften und Fürstentümern, meist als
Ŝąt, zwykle jako lenno powierzane ubogiej szlachcie, ich
bles, barns and servants’
Lehen an den Niederadel vergeben, dienten der Versorrolą było zaopatrzenie rezydencji właścicieli ziemskich);
quarters, often with outlying
gung der herrschaftlichen Residenzen); später auch bürpóźniej jako dobra mieszczańskie. Określone prawa (właestates (further estates
gerliche Güter. Bestimmte Rechte (eigene Gerichtsbarkeit,
sne sądy, prawo do polowań, rybołówstwa, itd.).
managed from the main esJagdrechte, Fischerei etc.).
Większa część obiektów składała się z domu właścicieli,
tate).
stajni, stodoły i pomieszczeń dla słuŜby; zwykle z włościa High cultural and historical Mehrteilige Gutsanlage aus Herrenhaus, Ställen, Scheunen und Gesindehäusern; oft mit Vorwerk (Nebenhöfe, die
mi (sąsiednie gospodarstwa zarządzane przez głównych
value, regional characteristic
vom Haupthof aus verwaltet wurden).
gospodarzy).
of the landscape.
Hoher kulturhistorischer Zeugniswert, regional land DuŜe znaczenie historyczno-kulturowe; odzwierciedlenie w
schaftsprägend.
regionalnym krajobrazie.
Tranşee
Шанець
Val de apărare pe CetăŃuie Cluj-Napoca (W. Schreiber, Власні фото Бурштинської Христини Василівни
2008)
Sisteme de apărare compuse din valuri de pământ şi şa- Земляні вали та окопи як оборонні укріплення,
nŃuri, de obicei din sec. 16-18; cele mai vechi forme sunt
передусім в XVI-XVIII ст., найстарші доісторичні і
valurile circulare preistorice şi din evul mediu timpuriu; taранньосередньовічні форми - круглі обвалування;
bere şi refugii militare, adesea folosite doar temporar.
військовий та оборонний склад використовували
Planuri multiunghiulare, stelate, ovale şi neregulate, adeоптимально залежно від потреби.
sea în poziŃii strategice (securizarea drumurilor, vadurilor şi Ознака: багатогранний, у формі зірки, овальний,
pasurilor); se păstrează mai ales în zone împădurite.
нерегулярна форма, часто застосовуваний як
Monument cu valoare ridicată de atestare pentru istoria
стратегічний (безпека вулиць, охорона перед
culturii; potenŃial turistic.
повенями, безпека транзитних доріг) звичайно
розташовувався в лісових обшарах.
Moşie, domeniu, fermă colaterală
Садиба, маєток
Domeniu la Bălceşti, jud. Cluj (N. Baciu, 2007)
Moşie: proprietate agricolă mai mare; iniŃial doar proprietăŃi Садиба: великий об’єкт рільництва, спершу тільки
ale nobililor (= ale cavalerilor, domenii, moşii ale conŃilor şi
маєтки шляхти (= маєтки рицарські, спадкоємні
ducilor, de regulă cedate nobilimii mici ca feudă; au servit
маєтки): звичайно поміщицькі і князів, деколи
aprovizionării reşedinŃelor nobiliare); mai târziu şi moşii
доручали васально убогій шляхті, служили для
burgheze. Au beneficiat de anumite drepturi ( jurisdicŃie,
забезпечення резиденції власників землі; пізніше як
dreptul de vânătoare, pescuit etc.).
маєтки міщанські. Забезпечення правне (власні
Proprietate din mai multe părŃi, constituită din casa
суди, право на полювання, риболовлю тощо).
domnească, grajduri, şure şi casele servitorilor; adesea cu Ознака: більша частина об’єктів складалася з
ferme colaterale (curŃi secundare, administrate din curtea
будинку власників, стайні, стодоли і приміщень для
principală).
служби.
Valoare ridicată de atestare a istoriei culturii, regional
determinant pentru peisaj.
19.
Farmstead, farmyard, farmGehöft, Hof, Bauernhaus
Zagroda, podwórze, gospodarstwo chłopskie
Gospodărie, curte Ńărănească
Загорода, двір, селянське господарство
house
Agricultural premises and
residence in rural areas, often only used to describe the
collection of residential and
inventory buildings.
It consists of land (agricultural land, forest, water, etc.)
and a corresponding complex of buildings comprising
one or more residential and
inventory buildings (main
Gospodărie la Teaca, jud. BistriŃa-Năsăud (FH Erfurt
house, stables, barns,
2007)
sheds; 4 basic functions:
Rolnicze miejsca pracy i zamieszkania w przestrzeni wiej- Locul de locuire şi gospodărire agricolă în spaŃiul rural;
Землеробські місця праці і поселень в сільській
residential, livestock breed- Agrarwirtschaftliche Betriebs- und Wohnstätte im ländlichen Raum; häufig aber nur für das Ensemble aus Wohnskiej; zwykle stosowane tylko jako zespół zabudowań
noŃiunea este utilizată adesea doar pentru ansamblul clădi- місцевості; зазвичай використовувались як
ing, crop storage, machinery
und Wirtschaftsgebäuden verwendet.
mieszkalnych i gospodarczych.
rilor de locuit şi al acareturilor.
ансамбль житлових і господарських будівель.
storage); depending on the
Se compune din proprietate funciară (suprafeŃe agricole, Ознака: складається з земельної власності
number of buildings and their Bestehend aus Grundbesitz (landwirtschaftliche Nutzflä- Składa się z własności ziemskiej (obszar gospodarstwa
che, Wald, Gewässer etc.) und dem zugehörigen Gebäuwykorzystywany rolniczo, las, akwen, itd.) i przynaleŜnego
păduri, ape etc.) şi un compex de clădiri din una sau mai
(територія господарства, використовувана в
arrangement, we distinguish
dekomplex aus ein bis mehreren Wohn- und Wirtschaftskompleksu zabudowań mieszkalnych i gospodarczych
multe construcŃii de locuit şi gospodărit (casa de locuit,
рільництві, ліс, акваторії тощо) і комплексу
single-building, parallel or
gebäuden (Haupthaus, Ställe, Scheunen, Schuppen, Ge(główny budynek mieszkalny, stajnie, stodoły, szopy; 4
grajduri, şure, şoprouri, case ale servitorilor; 4 funcŃii de
приналежних до неї будівель від одного до багатьох
angular arrangement, threebază: locuire, Ńinerea animalelor, păstrarea proviziilor şi a
житлових і господарських будівель (головний
sided or four-sided farmyard, sindehaus; 4 Grundfunktionen: Wohnen, Viehhaltung, Vor- podstawowe funkcje: mieszkalna, hodowla bydła, gromaratshaltung, Gerätelagerung); in Abhängigkeit von Gebäudzenie zapasów, składowanie narzędzi); w zaleŜności od
uneltelor); în funcŃie de numărul clădirilor şi dispoziŃia lor se будинок, житловий будинок, стайні, стодоли, комоetc.
deanzahl und Anordnung unterschieden in Streck-, Paralliczby zabudowań i ich układu rozróŜniamy gospodarstwo
deosebesc gospodării liniare, paralele, în unghi, pe trei sau ри). (→ головні функції: житлова, годівля худоби,
High cultural and historical
lel-, Winkel-, Dreiseit-, Vierseithof u.ä.
jednobudynkowe, dwu-, trzy- i czterostronne gospodarstwa patru laturi).
нагромадження запасів, склад реманенту);
value as a settlement type,
Hoher kultur- und siedlungsgeschichtlicher Zeugniswert,
i inne.
Valoare ridicată de atestare pentru istoria culturii şi a aşezхарактерною і специфічною, пов’язаною з
key village characteristic,
dorfbildprägend, regionalspezifisch mit hohem Identifikati- DuŜe znaczenie siedliskowo-gospodarczo-historyczne,
ărilor, definitor pentru aspectul satului, specifică pentru o
самобутністю, була для даного регіону кількість
high value for specific reonswert.
odzwierciedlenie w obrazie wsi, specyficzne dla regionu z
regiune, cu valoare ridicată de identificare.
забудов: господарство однобудинкове, дво-, три- і
gional identity.
duŜą wartością identyfikacyjną.
чотиристоронні господарства; (→
підпорядковування забудов: лінійне, паралельне,
кутове, дво- і тристороннє); (→ локальні елементи
забудов: дах у формі щита і стріхи)
Field, field patterns
Flur, Flurformen
Pole, formy pola
Hotar, Forme de hotar
Поле, форма поля
Field: agricultural area of a
rural settlement which, depending on the form of settlement or how it is cultivated, may be divided into
different plots or land parcels
Field pattern: spatial arrangement and shape of agricultural land plots in a
community.
Always closely related to
Forme de hotar în Câmpia Transilvaniei, jud. Cluj (N.
settlement phase, settlement
Baciu, 2006)
form, ownership patterns,
Hotar: suprafaŃă de folosinŃă agricolă a unei aşezări, care, Поле: використовувана землеробська ділянка
succession and structure of Flur: Landwirtschaftliche Nutzfläche einer Siedlung, welche Pole: przestrzeń rolnicza wiejskiej jednostki osadniczej,
która w zaleŜności od formy osiedla lub sposobu uŜytkoîn funcŃie de forma de locuire sau de modul de gospodărire господарства, яка залежно від типу господарства
the landscape; plot sizes and in Abhängigkeit von Besiedlungsform oder Bewirtschaftungsweise des Raumes verschieden untergliedert („parwania ziemi mogła przyjmować róŜne formy („parcelacja”).
a spaŃiului poate fi parcelată diferit.
або способу використання землі могла бути різною
arrangement: square plot,
zelliert“) sein kann
Forma pola: przestrzenne przyporządkowanie i kształt
Forme de hotar: dispoziŃia spaŃială şi forma parcelelor
(могла бути по різному поділена)
strip cultivation, enclosures,
Flurform: räumliche Anordnung und Gestalt landwirtschaftdziałek rolniczych danego sołectwa.
agricole unui hotar de sat.
Форма поля: просторове упорядковування і
open-field.
licher Grundbesitzparzellen einer Gemarkung.
Zawsze w ścisłym związku z fazą rozwoju osadnictwa,
Se află mereu în interdependenŃă cu fazele de locuire,
формування ділянок земельної власності (модель
High historical value (cultivaformą osiedla, istniejącymi stosunkami własnościowymi,
forma de aşezare, condiŃiile de proprietate, dreptul de
господарювання): в тісному зв’язку з періодом
tion practices, inheritance), Stets in enger Verknüpfung zur Besiedlungsphase, Siedlungsform, Eigentumsverhältnissen, Erbrecht und landprawem spadkowym i ukształtowaniem krajobrazu; wielmoştenire şi unităŃile de peisaj; după dimensiunea şi
осідлості, формами поселень і розвитком
high rarity and degree of enschaftlichen Gliederung; Parzellengrößen und -anordnung: kości parcel i ich układ: blokowe, łanowe, w formie długich
dispunerea parcelelor: hotar în bloc, în benzi, în formă de
господарств
dangerment, high aesthetic
Blockflur, Streifenflur, Langstreifenflur, Gewannflur.
pasów, w kształcie podkowy.
patrulater.
(→ величина і підпорядкування ділянки: система
landscape value.
Hoher historischer Zeugniswert (Bewirtschaftungsweisen, DuŜa wartość historyczna (reglamentacja, prawo spadko- Valoare ridicată de atestare istorică (mod de gospodărire,
блокова, ланова)
Erbrechte), hoher Seltenheits- und Gefährdungsgrad, howe), wysoki stopień rzadkości i zagroŜenia, wysoka wardrept de moştenire), grad ridicat de raritate şi periclitate,
Ознака: модель господарювання щодо
her Landschaftsästhetikwert.
tość estetyczna w krajobrazie.
valoare estetică ridicată a peisajului.
впорядкування землеробства, яка відповідає
існуючим (?) стосункам власності; залежно від
просторової форми поле поділялось на системи
блокові, ланові, а також у формі підкови тощо.
21.
Ford
Furt
Bród
Vad
Брід
A flat shallow fragment of a
stream or river where the
water can be crossed on foot
or by vehicle; in the Middle
Ages towns grew around
fords where important trade
routes converged and duties
was collected.
Place names (Erfurt, Ashford, Brentford), historical
maps can provide informaVad peste Şieu la Arcalia (FH Erfurt 2007)
tion about fords and river
Flache Stelle eines Bach- oder Flusslaufes, an der das
Równe miejsce biegu rzeki lub potoku, w którym moŜliwe Loc puŃin adânc a unui curs de râu sau pârâu, prin care
Рівне місце на березі ріки чи потоку, яке дає
crossings.
Gewässer zu Fuß oder mit Fahrzeugen überquert werden
jest przeprawienie się na drugą stronę rzeki pieszo bądź
acesta poate fi trecut pe jos sau cu vehicule; lângă aseможливість переправляння на другий бік ріки пішки
High historical value as evikann; an Furten entstanden im Mittelalter viele Städte,
pojazdem; nad brodami w okresie średniowiecza powstamenea locuri s-au dezvoltat în evul mediu numeroase oraабо транспортним засобом; над бродом в часи
dence of patterns of settlewenn dort wichtige Handelswege verliefen und Zölle erhowało wiele miast, poniewaŜ w tych miejscach przebiegały
şe, pentru că aici au trecut drumuri comerciale şi a putut fi
середньовіччя виникло багато міст, оскільки в тих
ment and trade.
ben werden konnten.
waŜne szlaki handlowe i miasta mogły nakładać cło.
încasată vama.
місцях проходили важливі торгівельні шляхи і міста
Ortsnamen (z.B. Erfurt); Hinweise geben auch historische Nazwy miejscowości (np. Erfurt); informacji dostarczają
Toponime (de ex. Erfurt, Vad etc.); indicaŃii sunt oferite şi
могли накладати податок.
Messtischblätter wie die Preußische Landesaufnahme.
równieŜ historyczne spisy jak np. Spis Pruski.
de hărŃi şi planuri istorice, ca HărŃile Prusiece.
Ознака: назви місцевості (напр., Erfurt); інформацію
Hoher siedlungs- und wirtschaftsgeschichtlicher Zeugnis- DuŜe znaczenie siedliskowo-gospodarczo-historyczne.
Valoare ridicată de atestare pentru istoria aşezărilor şi a
подають історичні описи, такі як Опис Пруський.
wert.
economiei.
20.
22.
Fortified church, church
castle
Place of worship which
above its sacred function
also has a defensive purpose; in the case of church
castle, the defensive character dominates; emergence in
the Late Middle Ages.
Fortified church with battlements, arrow-slits, projections, etc. an extended →
church; church castle is
more fortress-like often with
massive walls and fortified
towers
Of high cultural and historical
value; high tourism potential;
in Germany many instances
in Central Franconia, South
Thuringia, Rhön; widespread
also in Transylvania, Romania, in Austria in Carinthia,
Styria and the Wachau.
Wehrkirche, Kirchenburg
Kościół obronny, kościół warownia
Heimatbund Thüringen e.V. (Hrsg.) (2007): Heimat
Thüringen. Kulturlandschaft Umwelt Lebensraum. Heft 2,
Elgersburg
Gotteshaus, welches neben dem sakralen einen Verteidi- Dom boŜy, posiadający poza funkcją sakralną równieŜ
gungszweck besitzt; bei der Kirchenburg überwiegt der
funkcję obronną; w przypadku kościoła warowni dominuje
Verteidigungscharakter; Entstehung im späten Mittelalter.
charakter obronny; powstanie w późnym średniowieczu.
Wehrkirche mit Zinnen, Schießscharten, Wehr-Erkern etc. → kościół rozbudowany o blanki, strzelnice, wykusze itd.;
erweiterte → Kirche; Kirchenburg festungsartig häufig mit
kościół o charakterze stricte obronnym posiadający często
massiver Ringmauer und Wehrtürmen.
mur obronny oraz baszty.
Hoher kulturgeschichtlicher Zeugniswert; hohes touristi Wysokie walory świadectwa historycznego; wysoki potensches Potenzial; in Deutschland Vorkommen in Mittelfrancjał turystyczny; w Niemczech występowanie w środkowej
ken, Südthüringen, Rhön; Schwerpunkt in SiebenbürFrankonii, południowej Turyngii, nad Renem; punkt cięŜkogen/Rumänien; in Österreich in Kärnten, der Steiermark
ści w Seidmiogórze/Rumunia; w Austrii w Karyntii, Styrii i
und der Wachau.
Wachau.
Biserică fortificată, biserică-cetate
Biserică fortificată la Biertan, jud. Sibiu (L. Muntean 2006
)
Biserică care are pe lângă scopul sacral şi unul de apărare; la biserica-cetate predomină caracterul de apărare; formare în evul mediu târziu.
Biserică fortificată cu creneluri, ochiuri de tragere, foişoare
etc. → biserică; biserica-cetate adesea ca o cetate, cu
ziduri inelare masive şi turnuri de apărare.
Valoare ridicată de atestare pentru istoria culturii; potenŃial
turistic ridicat; în Germania apar în Frankonia centrală, Turingias sudică, Rhön; semnificative în Transilvania/România; în Austria în Carintia, Stiria şi Wachau.
23.
Fortress, fortification, citaFestung, Festungsanlage, Zitadelle
Twierdza, ufortyfikowanie, cytadela
FortăreaŃa, citadelă
Укріплення, твердиня, форт, цитадель
del
Defensive fortified structure
for securing towns, castles,
palaces and other strategically important places; after
the introduction of heavy
firearms (16th century) extensive ramparts began to replace walls and towers; citadel is the most developed
part of a fortress (Italian:
citadella = “small town“).
FortăreaŃa de tip Vauban din Alba Iulia
Different systems (“man(www.gapo.ro/slideshow-album/1324)
ners“), usually star-shaped
FortăreaŃa: amenajare pentru apărarea oraşelor, cetăŃilor, Укріплення: захисний комплекс для безпеки замків і
arrangement of earth walls, Wehranlage zur Sicherung von Städten, Burgen, Schlös- Kompleks obronny dla zapewnienia bezpieczeństwa
sern und anderen strategisch wichtigen Orten; nach Einmiast, warowni, pałaców i innych waŜnych miejsc; po
castelelor şi a altor locuri importante din punct de vedere
міст; після введення могутнішої вогнепальної зброї
ditches, ramparts, bastions;
führung schwerer Feuerwaffen (16. Jh.) anstelle von Mauwprowadzeniu cięŜkiej broni ogniowej (XVI w.) w miejsce
strategic; după întroducerea armelor de foc grele (sec. 16), (XVI ст.) добудовано мури і вежі; цитадель є
most famous fortress builder
ern und Türmen vermehrt Wallanlagen; Zitadelle ist der am murów i wieŜ wprowadzono wały ziemne; cytadela jest
construite în locul zidurilor şi turnurilor. Citadela este partea наймогутнішою розбудованою твердинею (з
was Vauban (1633-1707);
stärksten ausgebaute Teil einer Festung (ital. citadella =
najmocniej rozbudowaną częścią twierdzy (z włoskiego: ci- cea mai fortificată a fortăreŃei (ital. citadella = oraş mic).
італійської: citadella = «мале місто»).
many fortifications were re„kleine Stadt“).
tadella = „małe miasto”).
Sisteme diferite, de regulă dispoziŃii în formă de stea a
Ознака: використовувались різні системи
moved (“razed“) after the
unor valuri de pământ, şanŃuri, bastioane; cel mai vestit
(«манеризм»), звичайно основа фортеці зірчастого
protective function became Unterschiedliche Systeme („Manieren“), meist sternförmi- ZróŜnicowane systemy („manieryzm”), zwykle gwiaździste
ge Anlage von Erdwällen, Gräben, vorspringenden BollzałoŜenia złoŜone z okopów, fos, bastionów, znanym bumaestru al fortăreŃelor a fost Vauban (1633-1707); după
типу, складена з окопів, ровів, бастіонів; знаним
obsolete (in Germany
downiczym twierdz był Vauban (1633-1707); po wypełniepierderea funcŃiei de fortăreaŃă (în Germania după 1870)
будівничим фортець був Vauban (1633-1707). Після
around 1870) and the vacant werken (Bastionen), berühmtester Festungsbaumeister
war Vauban (1633-1707); nach Aufgabe der Festungsniu funkcji obronnych (w Niemczech około roku 1870) wiemulte fortăreŃe au fost demolate sau adaptate la o funcŃie
того, як цитаделі виконали свої захисні функції
space was then turned over
funktion (in Deutschland um 1870) wurden viele Fesle budowli obronnych zostało wyburzonych, przekształcocivilă. FortăreŃe orăşăneşti se mai află astăzi lîngă parcuri
(1870 р.), багато споруд знесли або
for civilian use, urban fortifitungswerke beseitigt („geschleift“) und einer zivilen Nutnych na potrzeby ludności cywilnej. Miejsca obronne w
(zone verzi), spaŃii publice sau străzi-centuri; ele determină
перепрофілювали на потреби цивільної громади.
cations can be seen today in
zung zugeführt; städtische Festungsanlagen heute noch
miastach są obecnie parkami (pasy zieleni), urządzeniami
nume de străzi ca poartă, val sau glacis.
Оборонні місця в містах зараз є парками (смуги
the form of parks (green
an Parks (Grüngürtel), öffentlichen Einrichtungen und an
publicznymi i rozpoznawalnymi ulicami obwodowymi; na- Valoare ridicată de atestare din punct de vedere al istoriei
зелені), публічними закладами і відомими
belt), public institutions and
zwy ulic od bram, wałów.
militare; valoare ridicată de recunoaştere şi identificare.
кільцевими вулицями (віденська Ringstrasse); назви
ring roads; further indications Ringstraßen erkennbar; Straßennamen wie Tor, Wall oder
Glacis.
DuŜa wartość historyczno-militarna; wysoka wartość rozвулиць походять від назв воріт валів.
are street names such as
Hoher militärhistorischer Zeugniswert; hoher Wiedererpoznawcza i identyfikacyjna.
gate, wall or bastion.
kennungs- und Identifikationswert.
High historical vale as evidence of the military past;
highly recognisable, strong
local identity factor.
24.
25.
Heap,waste dump
Halde, Kippe
Hałda, usypisko
Debris left over by mining
and raw mineral processing
(spoil or slag heaps).
Spoil heaps often on mountain slopes below tunnel
(adit) openings; differentiated
according to shape and location: on slopes, plateaus, hilltops, etc.
Historical value as evidence
of previous mining methods,
ecological impact sometimes
www.igo.wroc.pl/NU-1/nu-1.html
hazardous (heavy metals,
Aufschüttung aus Resten, die bei Bergbau und Verhüttung Usypisko z bezwartościowych resztek, które są odpadem
acidic pH reaction).
von mineralischen Rohstoffen anfallen (Abraum- oder Berpo wydobyciu i przeróbce mineralnych bogactw naturalgehalden; Schlackenhalden).
nych (hałdy górskie; hałdy ŜuŜlu).
Abraumhalden häufig am Berghang unterhalb von Stol Hałdy zwykle na stokach gór poniŜej sztolni; podział ze
lenmundlöchern; Gliederung nach Form und Lage: Hangwzględu na kształt i połoŜenie: hałdy na zboczach, płahalden, Plateauhalden, Spitzhalden.
skowyŜach, szczytach.
Montanhistorischer Zeugniswert; ökologische Bedeutung Walor historyczny; znaczenie ekologiczne jako obszar
als Extremstandorte (Schwermetalle, saure pH-Werte).
skrajny (metale cięŜkie, kwaśny odczyn PH).
Haldă de steril
Halda de steril la Roşia Montana, MunŃii Apuseni, Jud.
Alba (L. Muntean 2007)
Acumulare de resturi fără valoare, care rezultă din minerit
şi din prelucrarea substanŃelor minerale (halde de steril,
halde de zgură).
Adesea pe versant, în aval de gura galeriilor; clasificare
după formă şi poziŃie: halde de versant, halde de platou,
halde ascuŃite.
Valoare de atestare a exploatărilor miniere, semnificaŃie
ecologică ca loc extreme de creştere (metale grele, valori
acide ale pH-ului).
Aliniament de tufişuri (gard viu)
Насип
Насип з непотрібних решток, які виникли як відходи
після видобування і переробки мінеральних
багатств (гірські рештки, рештки шлаку).
Ознака: зсуви розташовані на схилах гір нижче
шахти. Поділ залежно від форми і розташування
зсувів: зсуви на схилі гір, плоскогір’ях, вершинах.
Hedge
Hecke
Pas zakrzaczeń
Гайова огорожа, живопліт
”Living fences“ created as
rows of shrubs or small trees
to delineate boundaries, ensure erosion protection, improve landscape, provide
firewood, fibre for wickerwork, nutrition and fodder;
mostly planted.
Long, single or multi-row
formations; shrub hedges
predominantly hawthorn,
Gard viu la LechinŃa, jud. BistriŃa-Năsăud (FH Erfurt
blackthorn, berberis or do2007)
grose; tree hedges with indi „Lebende Zäune“ aus aneinandergereihten Sträuchern
„śywe płoty” powstałe z sąsiadujących krzewów lub ma- „Garduri vii” din tufişuri sau arbori pitici înşirate pentru de- Існуючі огорожі мають: функцію межову й охоронну,
vidual (mostly deciduous)
oder klein gehaltenen Bäumen zu Abgrenzungs-, Schutz-,
łych drzew, mające na celu odgrodzenie, ochronę, ozdobę
limitare şi protecŃie, materie primă, aprovizionare cu hrană
забезпечення сировиною, продуктами, травою.
trees; wall hedges with trees
pentru om şi animale; de regulă plantate.
Виникнення: ріст непланований рівень землі,
or shrubs planted on earth or Zierzwecken sowie zur Brenn-, Flechtholz-, Nahrungs- und jak równieŜ dla zaopatrzenia w paliwo, surowiec do pleFutterversorgung; meist angepflanzt.
cionki, Ŝywność i paszę; na ogół nasadzone.
FormaŃiuni alungite, dintr-un rând sau mai multe; alinia(камінні мури, яри) або огорожа засаджень:
stone walls.
PodłuŜne, jedyno lub wielorzędowe formacje; Ŝywopłoty
ment des de tufişuri (predominant din păducel, porumbar,
регулярно обтинана, переплетувана.
High cultural and historical Längliche, ein- oder mehrreihige Formation; Strauchhecken überwiegend Weißdorn, Schlehe, Berberitze oder
przewaŜnie z głogu, tarniny, berberysu lub dzikiej róŜy; Ŝydrăcilă, măceş); gard din arbuşti cu arbori izolaŃi (de regulă Ознака: живопліт з кущовини: густе пасмо кущів
value; high ecological potenwopłoty z drzew z pojedynczymi drzewami (na ogół: drzefoioase); gard de val pe un val din pământ sau pietre, cu
(переважно барбариси, дикі рожі); живоплоти з
tial (habitat, and wind erosion Heckenrose; Baumhecken mit einzelnen Bäumen (meist
Laubgehölze); Wallhecke mit Bäumen oder Sträuchern auf wa liściaste); Ŝywopłoty na wałach z drzewami lub krzetufişuri sau arbori.
дерев з поодинокими деревами (головне: дерева
protection, biotope network);
Erd- oder Steinwall (Steinriegel).
wami porastającymi wały ziemie lub kamienne (rygiel ka- Valoare ridicată de atestare a istoriei culturii; potenŃial ecoтінисті); живоплоти: з деревами чи кущами,
high aesthetic landscape
Hoher kulturhistorischer Zeugniswert; hohes ökologisches
mienny).
logic ridicat (spaŃiu de trai, protecŃie contra vântului şi eroзарослими в ровах на землі чи каміннях.
value.
Potenzial (Lebensraum, Wind- und Erosionsschutz, Bio- DuŜe znaczenie historyczno-kulturowe; wysoki potencjał
ziunii, relaŃii dintre biotopuri); valoare ridicată de estetica
topvernetzung); hoher landschaftsästhetischer Wert.
ekologiczny (przestrzeń Ŝyciowa, ochrona przed wiatrem,
peisajului.
erozją, sieć biotopów); wysoka wartość estetyczna w krajobrazie.
26.
Hollow way
An old path which through
centuries of use by humans,
livestock and sometimes
cars has sunk several metres deep into the ground;
evidence of old trade routes
and military roads, access
routes to fields, pastures,
etc.
Typical and widespread in
mountainous areas with soft,
easily eroded rock (such as
loess, loam, clay and marl);
hollows and square-cut profiles, often parallel strands or
fanning patterns.
High historical and cultural
significance as testimony to
previous routes; high habitat
potential; can be seen on topographic maps (minimum
scale 1:25 000) and aerial
photographs.
27.
Kiln, industrial furnace
Lime, gypsum and tar kilns:
originally simple earthen ovens (pit furnaces), in the 19th
century chamber kilns and
ring furnaces built above
ground in which lime, gypsum were burnt or wood was
charred to tar; the existence
of them always had a large
impact on the surrounding
woodland, after adding water
production of mortar (lime
and gypsum mortar) and fertiliser lime; brick works:
plants for making bricks
(“fired bricks“), until the 19th
century undertaken in temporary firing piles (field firing
ovens), later in brick kilns
and chamber furnaces in
permanent brick works, today, firing takes place in tunnel kilns.
Characteristic fireplace or
chimney; established in the
proximity of raw materials
(lime, plaster, stone quarries,
clay and loam pits, wood).
Of high economic and cultural historical value.
Hohlweg
Parów
Strungă, potecă adâncită
Стара дорога
www.sandomierskie.com/kraj/wawoz_kj/pages/12w.htm
Potecă adâncită la Arcalia (FH Erfurt 2007)
Alter Weg, infolge jahrhundertelanger Nutzung durch
Stara droga, wskutek długiego uŜytkowania na przestrzeni Drumnuri vechi, în urma folosirii lor de peste secole de om, Внаслідок довгого використання протягом віків
Mensch, Vieh und Wagen z.T. mehrere Meter tief in den
wieków przez ludzi, bydło i pojazdy częściowo ponad metr
animale şi căruŃe adesea adâncite în pământ cu mai mulŃi
людьми, худобою і транспортними засобами
Erdboden eingeschnitten; Zeugnis alter Handels- und
wcinająca się w ziemię; świadectwo starych traktów hanmetri.
частково усувається в землю; свідок старих
Heerstraßen, Erschließungswege der Feldflur, Viehtriften
dlowych i pańskich, dojazd do pól uprawnych, pastwisk dla Tipice pentru peisajele deluroase şi foarte răspândite pe
торгівельних і державних трактів, обробітку поля,
etc.
bydła.
roci puŃin rezistente şi uşor erodabile (de ex. loess, lehm,
місць випасу худоби.
Landschaftstypisch und weit verbreitet in bergigem Gelän- Typowe dla krajobrazu i dalej rozpowszechniane w tereargilă, marne); profile în U sau adâncit cu fund plat, adesea Ознака: типові для ландшафту і поширені в гірській
de auf weichen, leicht erodierbaren Gesteinen (z.B. Löss,
nach górskich na miękkim podłoŜu (np. less, glina, ił i marîn fascicule paralele sau în evantai.
місцевості з м’якою основою (напр., лесові ґрунти,
Lehm, Ton- und Mergeldecken); Mulden- und Kastentalgiel); muldy, profil skrzyniowy, zwykle równoległe pasma SemnificaŃie ridicată pentru istoria circulaŃiei şi culturii; poглина, мул); профіль скринькоподібний, зазвичай
Profile, häufig parallele Stränge oder fächerartige Bündel.
lub wiązka wachlarzowa.
tenŃial biotic ridicat; pot fi recunoscute prin hărŃi topografice
паралельні смуги або звивиста форма.
Hohe verkehrs- und kulturhistorische Bedeutung; hohes
DuŜe znaczenie komunikacyjne i kulturowe w historii; wy(scara 1:25.000) şi aerofotografii.
Biotoppotenzial; erfassbar durch Topographische Karten
soki potencjał biotopu; moŜliwe do ujęcia za pomocą map
(Mindestmaßstab 1 : 25 000) und Luftbilder.
topograficznych (skala 1: 25 000) i zdjęć lotniczych.
Ofen
Piec
Cuptor
Піч вапняна, гіпсова, смоляна
cuptor de var_Baba_Maramures
(www.mielu.ro/tzoacla/04.maramures/00.html)
Kalk-, Gips- und Teeröfen: ursprünglich einfache Erdöfen Piec wapniowy, gipsowy, smołowy: pierwotnie proste piece Cuptoare de var, gips şi gudron: iniŃial cuptoare simple din Польова піч, в якій випалювано вапно або гіпс, а
(Grubenöfen), im 19. Jh. oberirdische Kammer- und Ringziemne (piece wyrobiskowe), w XIX w. nadziemne piece
pământ (cuptoare-groapă), din sec. 19 la suprafaŃă, cu
також перетворювано дерево у смолу;
öfen, in denen Kalk oder Gips gebrannt bzw. Holz zu Teer
komorowe i owalne, w których wypalano wapń lub gips
camere şi inelare, în care au fost arse varul sau gipsul
підприємство з піччю було пов’язане з первинним
verschwelt wurde; der Betrieb der Öfen war stets mit umwzględnie drewno przekształcano w smołę; eksploatacja
resp. lemnul a fost ars fără flacără în gudron; funcŃionarea
втручанням в стан лісів в регіоні; після додавання
fangreichen Eingriffen in den Waldbestand der Region
pieca związana była z ciągłą ingerencją w stan lasów w
cuptorului a fost legat totdeanu de extracŃii însemnate de
води продукт використовували як заправу
verbunden; nach Zusatz von Wasser Verwendung als
regionie; po dodaniu wody zastosowanie jako zaprawa
lemne din pădure; după adăugare de apă materialele au
мулярську (вапняну і гіпсову).
Mörtel (Kalk- und Gipsmörtel) und Düngekalk; Ziegeleien:
murarska (wapniowa i gipsowa) i nawóz wapniowy; cegielfost folosite ca mortar (de var, de gips) sau ca var Ознака: перші прості печі земляні, пізніше в ХІХ ст.
Anlagen zum Brennen von Ziegelsteinen („Backsteinen“),
nie: urządzenia do wypalania cegieł („cegła wypalana”), do
îngrăşământ; cărămidărie: instalaŃii pentru arderea
муровані, наземні, коморові і круглі печі з комином.
bis zum 19. Jh. in temporären Meilern (Feldbrandöfen),
XIX w. tymczasowych wytwórniach (wypalarnie polowe),
cărămizilor, până în sec. 19 în cuptoare temporare, apoi în
später in gemauerten Kammeröfen ortsfester Ziegeleien,
później w murowanych piecach komorowych załoŜonych
cuptaore cu ziduri şi camere, permanente, astăzi în cuptoheute in Tunnelöfen.
cegielni, dziś piece tunelowe.
are-tunel.
Markanter Kamin bzw. Schornstein; Anlagen an Rohstoff- Charakterystyczny komin; urządzenia powiązane z pocho- Horn înalt, dispozitive de înmagazinare a materiei prime
vorkommen gebunden (Kalk-, Gips-, Steinbrüche, Tondzeniem surowca (wapień, gips, kamieniołomy, pokłady
(calcar, gips, cariere, gropi de extracŃie a lutului şi lehmului,
und Lehmkuhlen, Holz).
gliny i iłu, drewna).
lemn).
Hoher wirtschafts- und kulturgeschichtlicher Zeugniswert. DuŜe znaczenie gospodarcze i kulturowe.
Valoare ridicată de atestare a istoriei economiei şi culturii.
28.
Lynchets, agricultural terAckerterrasse
races
A relict of historical field patterns and arable land cultivation on mountain slopes;
created by deliberate cut and
fill of the earth to create cultivatable terraces and prevent
soil erosion; sometimes inadvertently created by repeated ploughing across the
slope and soil erosion.
Steps or trench like ripples in
sloping surfaces; edges (=
terraces, steps) sometimes
delineated and secured by Relikte historischer Flurgliederung und ackerbaulicher Bewirtschaftung in Hanglagen; entstanden durch gezielte Boclearance cairn walls, dry
denumschichtungen, um die Bewirtschaftung zu erleichstone walls or hedges along
tern und um Bodenerosion zu verhindern; möglicherweise
its borders; generally parallel
auch unbeabsichtigt entstanden durch das Zusammenwirto landscape contours.
ken von hangparallelem Pflügen und Bodenerosion.
Of high historical value, high
impact on landscape, high Treppen- oder schanzenartige Geländestufen in Hanglagen; Kanten (= Rangen, Stufenraine) z.T. mit Lesesteinecological diversity.
wällen, Trockenmauern oder Wallhecken befestigt und begrenzt; i.d.R. parallel zu den Höhenlinien verlaufend.
Hoher historischer Zeugniswert, hohe landschaftsprägende Bedeutung, hohe ökologische Vielfalt.
29.
Marketplace
Markt-, Stapelplatz
Commonly a central place in
an urban settlement whare
commercial transactions
took place; since the Late
Middle Ages legislated
through market laws (“market rights“or “staple rights“);
functional types: fish market,
timber market, cloth market,
wood market, etc.; sometimes passing merchants
were required to offer their
Rainer Eisenschmid (1998): Deutschland. Baedeker,
wares for sale for a set
Stuttgart
amount of time.
Often a rectangular space; Meist zentral gelegener Platz einer städtischen Siedlung,
an dem Warenhandel betrieben wurde; insbesondere ab
triangular or trapezoidal
dem Hohen Mittelalter legitimiert durch Stadtrechte
forms typically indicate that
(„Marktrecht“, „Stapelrecht“); Funktionstypen: Fischmarkt,
they arose at a junction or
Holzmarkt, Waidmarkt etc. Stapelzwang: Waren mussten
fork in the road; attributes:
für bestimmte Zeit von den durchreisenden Händlern auf
town hall, town cellar, trades
dem Markt zum Kauf angeboten werden.
hall, standard measure, pil Oftmals rechteckiger Platz; dreieckige oder trapezförmige
lory, → well, etc.
Plätze deuten auf ihre Entstehung an Straßenkreuzungen
High historical value for setund -gabelungen hin; Attribute: Rathaus, Ratskeller, Kauftlement patterns, a key charhaus, Eichmaß, Pranger, → Brunnen etc.
acteristic of a place.
Hoher siedlungsgeschichtlicher Zeugniswert, stark ortsbildprägend.
Uprawy tarasowe
Relikt po historycznym układzie niwowym i sposobie
uprawy na stokach; powstałe na skutek oddziaływania orki
mającej na celu ułatwienie uprawy i zapobieŜenie erozji
gleby; moŜliwa przyczyna powstania to równieŜ prowadzenie orki w poprzek stoku i równoczesne działanie erozji.
Schodkowo lub skokowo ukształtowane pasowe brzegi
terenu na stokach (= urwiska, formy schodkowe); częściowo umocnione i oddzielone kamiennymi murami, murami z
kamieni polnych lub Ŝywopłotami o przebiegu równoległym
do warstwic.
WaŜne świadectwo historyczne, duŜe znaczenie oddziaływania na krajobraz, duŜa róŜnorodność przyrodnicza.
Rynek, plac targowy
Terase agricole
Обробіток терас
Terase agricole la sud de Beclean, jud. BistriŃa-Năsăud
(FH Erfurt 2007)
Relicte ale hotarelor istorice ale câmpurilor şi a modului de Залишки по історичній нівовій системі і способі
gospodărire agrară a versanŃilor; rezultate printr-o reaşezобробітку на схилах; з’явилися як наслідок
are voită a solului, pentru a uşura prelucrarea pământuilui
паралельної оранки до схилу так і ерозії ґрунтів.
şi a împiedica erpziunea solului; uneori rezltate în mod în- східчасто або стрибкоподібно сформовані береги
tâmplător în coacŃiune cu arătura în sensul curbelor de
ґрунту на схилах (= обриви, форми східчасті);
nivel şi a eroziunii solului.
частково зміцнені і відділені кам’яними мурами або
Mici trepte de relief, amplasate sub forma de benzi pe
живоплотами; перебіг паралельний до ізоліній.
versanŃi; marginile fixate în parte prin valuri de pietre, ziduri
de piatră); de regulă paralele cu curbele de nivel.
Valoare ridicată de atestare istorică, semnificaŃie
peisajistică ridicată, varietate ecologică mare.
PiaŃă, loc de depozitare
Торгівельні майдани, торговиця:
Rynek Gówny w Krakowie (National Geographic Polska Târg stradal la Izvorul Crişului, jud. Cluj (W. Schreiber,
National Geographic PolskaNational Geographic Polska)
2007)
Najczęściej centralnie połoŜony plac siedlisk miejskich, na Loc de regulă în poziŃia centrală a unei aşezări urbane, în Регулярні зустрічі продавців, що відбуваються в
którym zawierano transakcje handlowe; w późnym okresie
care s-a făcut comerŃ; legitimat, în special în evul mediu fiусталений час з метою обміну товарами; термін
średniowiecza związane z prawem miejskim; typy związanal, prin drepturi urbane (dreptul de a face comerŃ, cel de a пов’язаний з церковними торговицями, які
ne z funkcją: rynek rybny, rynek drzewny, itd. Przymus
depozita); tipuri funcŃionale: târgul de peşte, de lemne, de
відбувалися чотириразово в рік через певний
składowania: towary musiały w określonym czasie zostać
drobuşor etc.); obligativitatea de depozitare: mărfurile ale
період. Ярмарок розвинувся у зрілому середньовіччі
przez przejezdnych handlarzy wystawione na rynku miejnegustorilor ambulanŃi trebuiau să fie oferite în piaŃă spre
у формі великих торговиць (торги товарів
scowej ludności.
cumpărare un anumit timp.
протилежні до теперішніх інформаційних торгів).
Często plac na planie czworoboku; kształt trójboczny lub PiaŃă adesea rectangulară; pieŃe triunghiulare sau trapezo- Ознака: торгівельні майдани розташовані
trapezu wynikał ze sposobu krzyŜowania się ulic; atrybuty:
idale indică geneza lor la intersecŃia sau bifurcaŃia unor
комунікаційно вигідно близько великих міст, на
ratusz, piwnica rajców, dom handlowy, wzorzec miary,
drumuri; atribute: primărie, restaurant în pivniŃa primăriei,
перехресті торгівельних шляхів, часто з базою
pręgierz, → studnia, itd.
magazin, măsuri-etalon, stâlpul infamiei, → fântână etc.
багатою ремеслами (напр., Лондон, Антверпен,
DuŜe znaczenie dla historii osadnictwa, silne odzwiercie- Valoare ridicată de atestare a istoriei aşezărilor, determină
Франкфурт, Ліпськ).
dlenie w obrazie miejscowości.
imaginea locului.
30.
Mine
Bergwerk
Kopalnia
Facilities for the extraction of
natural mineral resources;
evidence of mining since the
Neolithic Age (flint stones);
flourished since the Middle
Ages and from the 15th to
18th centuries (iron, copper,
lead, zinc, silver, gold, salt).
Extraction in underground
mines (tunnels, shafts), and
open-cast mines; in river valwww.bochnia.starostwo.gov.pl/turystyka/bochnialeys → gold panning; near
stolica_powiatu.htm
to ore veins and valleys rich Anlage zur Förderung von mineralischen Bodenschätzen; Miejsce eksploatacji mineralnych bogactw naturalnych;
in water (use of water
Bergbau ist seit der Jungsteinzeit nachgewiesen (Feuergórnictwo wykazywane jest od wczesnej epoki kamienia
power); relicts: → sinkholes,
stein); Blütezeiten im Mittelalter und vom 15. bis 18. Jh.
(krzemień); rozkwit w średniowieczu oraz od XV do XVIII
mine (adit) openings, water
(Eisen, Kupfer, Blei, Zink, Silber, Gold, Salz).
w. (Ŝelazo, miedź, ołów, cynk, srebro, złoto, sól).
channels, spoil and slag → Abbau im Tiefbau (Stollen, Schächte) und Tagebau; in
Eksploatacja głębinowa (szyby, sztolnie) i odkrywkowa; w
heaps; mining chapel (patron Flusstälern → Goldwäsche; orientiert an Erzgängen und in dolinach rzecznych → płukanie złota; zorientowane na
saint: St Barbara).
wasserreichen Tälern (Wasserkraftnutzung); Relikte: →
górny bieg rzeki i doliny zasobne w wodę (wykorzystywa Of high historical value as
Pingen, Stollenmundlöcher, Wassergräben, → Halden;
nie energii wodnej); pozostałość: → prymitywnej kopalni
evidence of mining; high
Bergkapelle (Schutzpatronin Hl. Barbara).
odkrywkowej, szybu sztolni, rowów wodnych, → hałd; katourism potential.
Hoher montanhistorischer Zeugniswert; hohes Tourismuspliczki górnicze (patronka: św. Barbara).
potenzial.
DuŜy walor historyczny górnictwa; duŜy potencjał turystyczny.
31.
Monastery, Cloister
Kloster
Klasztor
The most self-contained
building complex of a religious community (Latin
claustrum = closed); in the
Middle Ages centres of education and innovation, promotion of industry and agriculture (plant cultivation, and
herbal medicine); in the High
Middle Ages extensive colonisation of the land by orders
such as the Cistercian Order;
oldest monasteries are the Meist abgeschlossener Gebäudekomplex einer Ordens- Zwykle zamknięty kompleks budynków naleŜący do
gemeinschaft (lat. claustrum = verschlossen); im Mittelalter wspólnoty zakonnej (z łac. claustrum = zamknięty); w śrecentres of missionary activiZentren der Bildung und Innovation, Förderung von Gedniowieczu centra wiedzy i innowacji, wsparcie rzemiosła i
ties.
werbe und Landwirtschaft (Pflanzenzucht, Kräuter- und
gospodarki rolnej (uprawa roślin, wiedza na temat ziół i ro Monasteries consist of a
Heilkunde); hochmittelalterliche Erschließung des Landes
ślin leczniczych); w dojrzałym średniowieczu waŜna rola
church and cloister as well
durch Kolonisationsorden wie die Zisterzienser; älteste
scalająca kraj poprzez zakony kolonizacyjne jak zakon cyas agricultural and working
Klöster Zentren der Missionierung.
stersów; najstarsze klasztory centrami misjonarstwa.
facilities (e.g. monastic es Klosteranlagen bestehend u.a. aus Kirche und Kreuzgang, Budynek klasztoru składał się między innymi z kościoła i
tate, mill, fish pond).
auch landwirtschaftliche und gewerbliche Einrichtungen
kruŜganków, jak równieŜ z zabudowań gospodarczych i
High cultural historical value;
(z.B. Klostergut, Mühle, Fischteich).
rzemieślniczych (np. majątek klasztorny, młyn, staw rybtourism potential.
Hoher kulturgeschichtlicher Zeugniswert; touristisches Pony).
tenzial.
DuŜe znaczenie historyczno-kulturowe; potencjał turystyczny.
Mină
Шахта
Prepararea minereurilor la Roşia Montana FH Erfurt; R. Власні фото Бурштинської Христини Василівни
Heinrich 2007)
Stabiliment de exploatare de bogăŃii minerale ale solului; Місце видобутку мінеральних природних копалин;
mineritul este dovedit din perioada pietrii (cremene); periгірнича промисловість з’явилася в період ранньої
oadă de inflorire în evul mediu şi din sec. 15 la sec. 18 (fier, кам’яної епохи (кремінь); роквіт в середньовіччі і на
cupru, zinc, argint, aur).
переломі сторіч від XV до XVIII (залізо, мідь, олово,
Exploatare de adâncime (puŃuri, galerii) şi în carieră; în
цинк, срібло, золото).
albii de râuri → spălări de aluviuni, dirijate după filoanele Ознака: видобуток закритий (→ шахти, → штольні)
metalifere şi văile bogate în apă; relicte → excavaŃii, guri
і відкритий; в річкових долинах → вимивання;
de mine, şanŃuri cu apă, → halde de steril, capelă minieră
розташування у верхній частині ріки і повноводних
(patron: Sf. Barbara).
долинах (використання водної енергії); залишки: →
Valoare ridicată de atestare a minieritului, potenŃial turistic
обриви, штольні, річкові рови, обвітрення, гірські
ridicat.
каплички (патронка св. Варвара)
Mănăstire
Монастир
www.castles.com.ua/hoshiv.html
Mănăstirea Recea, jud. Mureş (L. Muntean 2006)
Complex de clădiri, de obicei închis, al unui ordin (lat. clau- Зазвичай закритий комплекс будинків, який
strum = închis); în evul mediu, centre de educaŃie şi inovналежить до ордену (лат. Claustrum = замкнений); в
aŃie, promovarea meşteşugurilor şi agriculturii (cultura plan- середньовіччі центр науки та інформації, вимог до
telor, cunoaşterea ierburilor şi leacurilor); extinderea poseремесел і рільництва (вирощування рослин, знання
siunilor în evul mediu târziu prin ordine colonizatoare, ca
зільництва і лікарських рослин); у зрілому
cistercienii; mănăstirile mai vechi erau centre de misionaсередньовіччі відкритий до інших країн всупереч
riat.
колонізаційним законам, як орден цистерсів.
Ansamblu constituit printre altele din biserică şi galerii cu
Найстарші монастирі є центрами місіонерства.
arcade, cu dotări agricole şi meşteşugăreşti (de ex. pose- Ознака: будівля монастиря складається з церкви з
siuni, moară, heleşteu).
галереями, а також господарських і ремісничих
Valoare ridicată de atestare a istoriei culturii; potenŃial turis- будинків (напр., монастирський маєток, млин,
tic.
рибний став).
32.
Orchards and meadows
Streuobstwiese
Uprawy sadowo-łąkowe
Traditional parallel utilisation
of fruit trees and grazing,
pasture or (rarely) arable
land; secondary income for
small farmers: selling fresh
fruit, dried fruit, cider.
Open arrangement varying
according to age, shape and
tree varieties; stone fruit
species dominate, including
locally specific varieties;
usually located on slopes
Tradycyjne podwójne uŜytkowanie drzew owocowych i
which are unsuitable for ar- Traditionelle Doppelnutzung aus hochstämmigen Obstbäumen und Wiese, Weide oder (selten) Ackerland; Nełąki, pastwiska lub (rzadziej) pola; dodatkowe zajęcie dla
able cultivation.
benerwerb kleinbäuerlicher Betriebe: Verkauf von Frischmałych gospodarstw chłopskich: sprzedaŜ świeŜych owo High cultural and socioobst, Trockenobst (Dörrobst), Most.
ców, suszonych owoców (wędzone owoce), moszcz.
historical value; high aes Offene, nach Alter, Baumform und Sorten variierende Be- Otwarte, zróŜnicowane pod względem wieku, formy i gathetic value for the landstände; in der Baumschicht dominieren Kern- und Steintunku drzew; w warstwie drzew dominują owoce pestkoscape, high natural and geobstarten, darunter eine Vielzahl von seltenen Lokalsorten; we, w tym występuje duŜa liczba rzadkich lokalnych odnetic potential (local fruit vaVerbreitung meist in Hanglagen, die ackerbaulich nicht
mian; rozciągają się zwykle na zboczach, które nie są wyrieties); ecologically sustainnutzbar sind.
korzystywane pod uprawę rolną.
able land use.
Hoher kultur- und sozialgeschichtlicher Zeugniswert; hoher DuŜe znaczenie kulturowe i społeczne; duŜa wartość estelandschaftsästhetischer Wert, Biotop- und Genpotenzial
tyczna krajobrazu; potencjał biotopów i genów (lokalne
(lokale Obstsorten); ökologisch verträgliche Landnutzung.
miejscowości owocowe); znośne ekologicznie uŜytkowanie
terenu.
33.
Palace
Schloss, Schlossanlage
Zamek, teren zamku
Representational structure
as a residential and administrative seat of the nobility or
wealthy citizens, especially
since the start of the modern
era.
Spacious and elaborate
buildings, often originating
out of a prior → castle or →
monastery; a palace complex may consist of various
Zamek w Łańcucie 1944 *( www.zamek-lancut.pl/)
functional buildings or parts Repräsentatives Bauwerk als Wohn- und/oder Regie Reprezentacyjny obiekt stanowiący siedzibę mieszkalną i
of buildings with a courtyard,
rungssitz des Adels oder wohlhabender Bürger; besonders administracyjną szlachty lub posiadaczy ziemskich; powell, kitchen, chapel, library,
mit Beginn der Neuzeit entstanden.
wstawały szczególnie na początku czasów nowoŜytnych.
theatre, ballroom, etc. with Großzügig und kunstvoll angelegte Gebäude, die oftmals Przestronny i kunsztowny obiekt, który powstawał często
one or more wings, often
aus → Burgen oder → Klöstern hervorgingen; Schlossan- na bazie → warowni lub → klasztoru; teren zamkowy
with a wall or moat, park,
lage kann bestehen aus: unterschiedlichen Funktionsgemógł się składać z róŜnorodnych zabudowań o róŜnorakiej
pheasantry, orangery, etc.
bäuden bzw. Gebäudeteilen mit Innenhof, Brunnen, Küfunkcji, względnie z części budynków wraz z dziedzińcem,
Important testimony to a
che, Kapelle, Bibliothek, Theater, Festsaal etc., ein- oder
studnią, kuchnią, kaplicą, biblioteką, teatrem, salą balową
country’s history; high tourmehrflügelig, oft mit Schlossmauer/-graben, Schlosspark,
itd., jedno- lub wieloskrzydłowe, często otoczone zamkoism potential.
Fasanerie, Orangerie etc.
wym murem/fosą, parkiem zamkowym, baŜanciarnią,
Bedeutende Zeugnisse der Landesgeschichte; hohes touoranŜerią itd.
ristisches Potenzial.
Znaczący walor historyczny obszaru; duŜy potencjał turystyczny.
Poiană cu pomi fructiferi diseminaŃi
Садово-лугове господарювання
Poiana cu pomi fructiferi la LechinŃa (FH Erfurt 2007)
Formă tradiŃională de utilizare a poienilor cu pomi frcutiferi Традиційне подвійне використання фруктових
cu trunchi înalt şi păşune sau ogor (rar); constituie o îndeдерев і лугів, пасовища чи поля; поблизу малих
letnicire secundară pentru intreprinderile micilor Ńărani: coсільських господарств; продаж свіжих та сушених
mercializare de fructe poraspete sau usacte, must.
фруктів.
Livadă deschisă, cu diferite forme de creştere, sortimente Ознака: засоби відкритого обробітку, пристосовані
sau vârste; dominîă pomi fructiferi cu sâmburi (mere, pere,
до вирівняної за віком форми дерев; домінує спосіб
cireşe, pruni etc.), printre ele şi sortimente locale, rare; freрозташування блоками та рядами, тому виступають
cvent pe versanŃi, care nu pot fi valorificaŃi prin cultura plan- у великій кількості локальні відмінності; звичайно
telor.
поширені на узбіччях, які не використовуються під
Valoare ridicată de atestare pentru istoria culturii şi socială; рільництво, часто на схилах доріг, могилах, шанцях
valoare peisajistică mare, potenŃial de biotop şi genetic
та інших земних пам’ятках.
(sortimente locale de fructe); valorificarea terenurilor în spirit ecologic.
Castel
Castelul de la Arcalia (FH Erfurt 2007)
ConstrucŃie reprezentativă ca sediu de locuit şi de guvernat a nobilimii sau a burghezilor; au apărut mai cu seamă
odată cu epoca modernă.
Edificii construite generos şi artistic, care au rezultat adesea din → cetăŃi sau → mănăstiri; un castel poate cuprinde mai multe clădiri sau părŃi cu funcŃii diferite, cu curte interioară, fântână, capelă, bibliotecă, teatru, sală festivă
etc., cu una sau mai multe aripi, adesea cu zid sau şanŃ în
jur, parc, fazanerie, oranjerie etc.
Atestări însemnate ale istoriei Ńării, potenŃial turistic ridicat.
34.
Park, pleasure ground
Park, Parkanlage
Park, załoŜenie parkowe
Parc
Парк
Large expanses of landscaped grounds designed
for recreation and as artistic
beautification of the landscape; castle grounds during
the Absolutism Age; since
the mid-19th century areas
for public recreation (gardens, city gardens, or parks);
special form: spa gardens.
Castle grounds organised in
Park w Wolanowie (www.wilanowParcul castelului de la Arcalia (FH Erfurt 2007)
various styles:
palac.art.pl/index.php?id=80&menuid=106)
”French-style“: regular,
Gartenkünstlerisch gestaltete größere Flächen zur Land- Utworzone zgodnie z regułami sztuki ogrodniczej większe SuprafeŃe plantate cu pomi, create după regulile grădină- Мистецька організація територій, яка сформувалась
symmetrical Baroque manschaftsverschönerung und Erholung; in absolutistischer
tereny, słuŜące do wypoczynku i upiększeniu krajobrazu; w ritului, care serveau estetizării peisajului şi recreerii; în peу вигляді поверхонь з деревними насадженнями,
ner; ”English landscape
Zeit Schlossparks; seit Mitte des 19. Jh. öffentliche Erhoczasach absolutyzmu parki zamkowe; od połowy XIX w.
rioada absolutismului parcuri de palat; de la mijlocul sec.
що слугують місцем відпочинку та елементами, що
park“ in a naturalistic irregulungsgebiete (Volks-, Bürger-, Stadtpark); Sonderform:
jako publiczne miejsca wypoczynku (parki ludowe, miesz19 zone publice de recreere (parcuri populare, orăşeneşti); прикрашають краєвид; в часи абсолютизму
lar manner; stylistic eleKurparks.
czańskie, miejskie); szczególna forma: park zdrojowy.
formă particulară: parcurile balneare.
популярні палацово-паркові комплекси; від
ments: old trees, avenues, Schlossparks in verschiedenen Stilrichtungen: „französi- Parki pałacowe w róŜnych stylach: „park francuski” w sy- Parcuri de palat, în diferite stiluri: „parc francez” în stilul
половини ХІХ ст. щоденні місця відпочинку людей
ditches, pavilions, artificial
scher Park“ im symmetrisch-regelmäßigen Stil des Barock; metryczno-regularnym stylu barokowym; „park angielski” w simetric-regulat al barocului; „parc peisagistic englezesc” în (народні парки, міські); особлива форма: парк
caves, wells, parterres, etc.
„englischer Landschaftspark“ im naturähnlich unregelmänieregularnym stylu bliskim naturze; elementy stylu: stare
stil pseudonatural, neregulat; Elemente stilistice: copaci bă- джерельний.
ßigen Stil; Stilelemente: Alte Bäume, Alleen, Gräben, Pavil- drzewa, aleje, fosy, pawilony, sztuczne groty, dontanny i
trâni, alei, şanŃuri, pavilioane, grote artificiale, fântâni, pelu- Ознака: палацові парки різних стилів: «парк
value, high experiential
lons, künstliche Grotten, Brunnen, Parterre u.a.
inne.
ze ş.a.
французький» з симетричною структурою - стиль
value; abandoned sites
Hoher kulturhistorischer Zeugniswert; hoher Erlebniswert; DuŜe znaczenie historyczno-kulturowe; duŜa wartość kul- Valoare ridicată de atestare a istoriei culturii; valoare
бароко; «англійський парк» в природному
highly endangered.
aufgegebene Anlagen hochgradig bestandsgefährdet.
turalna, w zaniedbanych obiektach elementy parku są zaridicată de amintire; parcuri abandonate foarte periclitate.
неупорядкованому стилі; елементи: старі дерева,
groŜone.
алеї, рови, павільйони, штучні гроти, мости тощо.
35.
Road, historical
Straße, historisch
Trakt, historyczny
Stradă, istorică
Історичний тракт
Important historical roads:
primarily long-distance
routes (trade and military
roads); impulse for the development of many cities,
promoted culture and commerce; names often reflect
meaning, goods that were
transported or the destination (“Via Regia,“ “Salt
Road,“ “Copper Road“).
Stradă istorică la Arcalia (FH Erfurt 2007)
Mostly raised routes, as low Bedeutende historische Straßen: Hauptfunktion Fernver- Znaczące drogi historyczne: ich główna funkcja to komuni- Străzi istorice importante: funcŃia principală a fost circulaŃia Значення історичної вулиці: головна функція
lands are wet and present
kehr (Handels- und Heerstraßen); Impuls für die Entwickkacja dalekobieŜna (trakty handlowe i pańskie); impuls dla
pe distanŃe mari (străzi comerciale şi de oaste). Impuls
комунікації далекобіжної (вулиці торгівельні і
many obstacles (hence the
lung
vieler
Städte,
förderten
Kultur
und
Gewerbe;
Namen
rozwoju
wielu
miast,
wspierały
kulturę
i
rzemiosło;
ich
napentru
dezvoltarea
multora
dintre
oraşe,
au
favorizat
державні). Імпульс для розвитку багатьох міст,
names “High Road“ and
zwy są odzwierciedleniem znaczenia, transportowanych
cultura şi meşteşugurile. Numele reflectă importanŃa lor,
вимоги культури і ремесел. Назви віддзеркалюють
“High Street“); built attributes: spiegeln Bedeutung, Transportgut oder Zielort wider („Via
Regia“, „Salzstraße“, „Kupferstraße“, „Nürnberger Straße“). towarów i miejscowości, do których wiódł dany trakt (np.
marfa ce s-a transportat şi destinaŃia (Via regia, Strada
значення транспортованих товарів і місцевості, до
customs house, escort
Meist Höhenwege, da Niederungen nass und viele Hin„Szlak solny”, „Szlak miedziany”, „Szlak norymberski”).
sării, Strada cuprului, Strada Nürnbergului, drumul roman).
яких вела вулиця (напр., вулиця Мідяна, вул.
house; inn; tavern, coach
dernisse (deshalb „Hohe Straßen“); bauliche Attribute:
Zwykle drogi wysokie, z uwagi na tereny podmokłe i liczne De regulă drumuri de înălŃime, deoarece pe văi au existat
Нюрнберзька).
house (relay station) for
przeszkody (dlatego „wysokie trakty”); cechy budowlane:
exces de umditate şi numeroase obstacole (de aceea
Ознака: зазвичай високі дороги, оскільки низини
switching horses, post office, Zollhaus, Geleithaus; Gasthaus; Krug, Relaisstation zum
Wechseln von Pferden, Poststation, → Steinkreuze,
dom celny, straŜnica, zajazd, karczma; miejsce zmiany
„străzi înalte”); însuşiri arhitecturale: localul vămii → casă
затоплювані і містять багато перешкод (тому «високі
→ stone cross, signs, disWegweiser, Postmeilensäulen, Grenzsteine; → Hohlwekoni, stacja pocztowa, → kamienny krzyŜ, drogowskaz,
de escortă, han, cârciumă, staŃie de schimbat caii, poştă,
вулиці»); ознаки будівель: митний дім, заїзд; зміна
tance markers, boundary
ge, → Chaussee; in Niederungen Bohlenwege und Moormilowy kamień pocztowy, kamień graniczny, → parów, → → cruci de piatră, indicatori de drum, coloane indicatoare
коней, пошта, → камінний хрест, покриття дороги,
stones; → hollow ways,→
szosa; na obszarach nizinnych drogi na palach i nasyp w
de mile poştale, pietre de frontieră, → strungă, → şosea,
межовий камінь, → запала дорога, → «шосе»; на
chaussées; sometimes plank dämme; Nachweis durch historische Karten und Flurnamen.
rejonach trzęsawisk; informacje uzyskać moŜna na podîn lunci drumuri podite şi diguri de mlaştină; atestări prin
низинній місцевості дороги на палях і насипах в
roads in lowland bogs or
stawie map historycznych i nazwy pól.
hărŃi istorice şi toponime.
районі трясовини; доказ на історичних картах і в
dams in moorland; informa- Hoher kulturhistorischer Zeugniswert, großes Tourismuspotenzial.
DuŜe znaczenie historyczno-kulturowe; duŜy potencjał
Valoare ridicată pentru istoria culturii; potenŃial turistic ridiназвах полів.
tion in historical maps and
turystyczny.
cat.
field-names.
value, high tourism potential.
36.
Rough grazing
Hutung
Infertile grazing land, extensively grazed by sheep,
goats and cattle; until the 19th
century widespread use of
common land.
Open grassland, with occasional individual trees, often
on rocky, hillside or particularly dry or wet locations;
bushes with thorns and toxic
substances (such as juniper,
hawthorn, blackthorn, do Magere Weidefläche, die überwiegend von Schafen, Ziegroses).
gen und Rindern extensiv beweidet wird; bis ins 19. Jh.
High agricultural and sociohistorical value; high ecologi- verbreitete Form der Allmendenutzung.
Offener, von einzelnen Gehölzen durchsetzter Magerracal potential (rocky fields,
sen, oftmals auf felsigen, in Hanglage befindlichen, trockedwarf shrubbery and juniper
nen oder auch nassen Standorten; Sträucher mit Dornen
heather, infertile or dry
und giftigen Inhaltsstoffen (z.B. Wacholder, Weiß-,
grassland with diverse richSchwarzdorn, Heckenrosen).
ness of species, such as orchids, lichen); endangered Hoher agrar- und sozialhistorischer Zeugniswert; hohes
ökologisches Potenzial (Felsfluren, Zwergstrauch- und
by reforestation and overWacholderheiden, Mager- und Trockenrasen mit großem
saturation with nutrients (euArtenreichtum, z.B. Orchideen, Flechten); gefährdet durch
trophication).
Wiederbewaldung und Nährstoffübersättigung (Eutrophierung).
37. Pit (loam, clay, sand, gravel,
Grube (Lehm-, Ton-, Sand-, Kies-, Mergel-, Ockergrube)
marl, ochre)
Site of loam, clay, sand,
gravel, marl and ochre extraction; for use as building
materials (bricks, plaster,
mortar), a raw material for
pottery, colour pigment
(ochre) and for soil improvement (marl in particular).
In areas where respective
raw materials are existent;
pits are mostly between a
few square metres to a hec- Abbaustelle für Lehm, Ton, Sand, Kies, Mergel und Ocker;
tare large (modern open-cast Verwendung als Baustoff (Ziegel, Putz, Mörtel), Rohstoff
für Töpferwaren, Farberde (Ocker) und für die Bodenmelimines even bigger); often
partially filled with water once oration (besonders Mergel).
In Gebieten jeweiliger Rohstoffvorkommen; Gruben von
decommissioned.
zumeist wenigen Quadratmetern bis Hektargröße (moder Historical economic value;
ne Tagebaue auch größer); nach Einstellung des Abbaus
high ecological potential; enteilweise mit Wasser gefüllt.
dangered by backfill and un Wirtschaftshistorischer Zeugniswert; hohes ökologisches
regulated dumping of rubPotenzial; Gefährdung durch Verfüllung und ungeregelte
bish.
Müllablagerung.
Miejsce wypasu
Păşune, pajişte săracă, pajişte cu ienupăr
Місце випасу
Păşune la Arcalia (FH Erfurt 2007)
Pastwisko ekstensywne, uŜytkowane przede wszystkim
Păşuni sărăcăcioase, păscute în general de oi, capre şi
Екстенсивно вживані пасовища, які є загальними і
przez owce, kozy i bydło; do XIX w. rozpowszechniona
bovine; erau răspândite până în sec. 19, ca păşune coнайчастіше на них випасають вівці, кози та велику
forma uŜytkowania wspólnot gruntowych.
munală.
рогату худобу; до ХІХ ст. розташовувались на сухих
Pastwiska na słabych glebach zwykle porośnięte pojedyn- Pajişti sărace, deschise, presărate cu copaci izolaŃi şi tufişі підмоклих землях на узбіччях та кам’янистих
czymi drzewami, często na podłoŜu skalistym, na stoku, na uri, adesea în poziŃii stâncoase pe versanŃi uscaŃi sau chiar ґрунтах.
terenach suchych lub podmokłych; porośnięte krzewami i
umezi; tufişuri şi Ńepi cu substanŃe toxice (de ex. ienupăr, Ознака: мізерна трава, перемежована поодинокими
zaroślami; krzewy z kolcami lub trującymi substancjami
păducel, porumbar, măceş.
деревами, кущами і зарослями; кущі шпильчасті
(np. jałowiec, dzika róŜa).
Valoare ridicată de atestare a istoriei agriculturii şi sociale;
(напр., ялівець, дика рожа).
DuŜe znaczenie dla rolnictwa i świadectwo społecznopotenŃial ecologic ridicat (hotare cu stâncării, câmpuri cu
historyczne; duŜy potencjał ekologiczny (pola, zakrzewieienupăr şi arbuşti pitici, pajişti sărace şi xerofitice bogate în
nia, jałowe i suche trawy z duŜymi krzewami np. orchidespecii, de ex. orhidee, licheni); periclitate prin reîmpădurire
ami); zagroŜone przez zarastanie samosiejką i eutrofizaşi supraîngrăşare (eutrofizare).
cję.
Wyrobisko (gliny, iłu, piasku, margli, ugieru)
Exploatare (de lut, argilă, nisip, marnă şi ocru)
Кар’єр глини, мулу, піску, сланців
Exploatare de nisip la Aleşd, jud. Bihor (L. Muntean,
2006)
Miejsce eksploatacji gliny, iłu, piasku lub margli; zastoso- Locuri de exploatare a lutului, argilei, nisipului, marnei şi
Місце видобутку глини, мулу, піску, сланців, які
wanie jako materiał budowlany (cegły, tynk, zaprawa muocrului; utilizare ca material de construcŃie (Ńigle, mortar),
застосовують як будівельний матеріал (цегла, тинк,
rarska), surowiec w garncarstwie, barwnik (ochra) i w mematerie primă pentru olărit şi pentru ameliorarea solului (în
мулярська заправа), сировина в гончарстві і
lioracji (szczególnie margle).
special marna).
меліорації (зокрема сланців).
Na obszarach występowania surowca; wyrobiska o po Apar în regiunile cu zăcămintele respective; exploatări de Ознака: на теренах. де знаходиться сировина;
wierzchni od mniej niŜ jednego metra kwadratowego do
la câŃiva metri pătraŃi (de obicei) până la hectare (carierele
кар’єри з поверхнею меншою від 1 м кв. до
wielkości hektara (nowoczesne kopalnie odkrywkowe rówmoderne sunt chiar mai mari) (→ Ńiglării); după sistarea
величини гектара (сучасні кар’єри більші), після
nieŜ większe); po wstrzymaniu eksploatacji częściowo zaexploatării, umplute parŃial cu apă.
закінчення видобутку частково залиті водою.
lewane wodą.
Valoare de atestare a istoriei economiei, potenŃial ecologic
Znaczenie gospodarczo-historyczne; wysoki potencjał eko- ridicat, periclitare prin umplere şi depunere neregulamentlogiczny; zagroŜenie wynikające z przesady i nieureguloară de deşeuri.
wanego składowania odpadów.
38.
Pollarding
Schneitelwirtschaft
Pollarding of pasture, hornbeam, ash and lime, thin deciduous branches consists in
pruning several year cycles,
either through cutting or
snapping them off by hand;
for tree hay, leaves are
stripped from the branches
and dried for winter fodder:
the Latin name of ash (Fraxinus, lat. frangere = to break)
and the hornbeam
(Carpinus, carpere lat = to
Bei der Schneitelung von Weiden, Hainbuchen, Eschen
pluck or tear)
und Linden wurden dünne vollbelaubte Zweige im mehr Pollarding is done either
jährigen Turnus zur Brenn- und Flechtholzgewinnung mit
close to the ground (→ copMessern abgeschnitten oder mit der Hand abgeknickt; bei
pice), or at the base of the
der Laubheugewinnung wurden die Blätter von den Zweicrown (→ pollarding); polgen abgestreift (gerupft) und für den Winterfutterbedarf gelarding at head height pretrocknet: lateinische Namen der Esche (Fraxinus, lat. franvents wild animals from
gere = brechen) und der Hainbuche (Carpinus, lat. carpere
reaching vulnerable sprouts.
= rupfen).
High cultural and historical Schneitelung entweder dicht am Boden (→ Niederwald)
value; characteristic landoder als Kopfschneitelung (→ Kopf-, Schneitelbaum);
scape feature.
Kopfhöhe sollte verhindern, dass Wild und Vieh die empfindlichen Triebe erreichen.
Hoher kulturhistorischer Zeugniswert; landschaftsbildprägend.
39.
Pond
Teich
Smaller area of standing
water, fed by rivers, streams,
springs or rain and usually
surrounded by artificial embankments; functions: fish
ponds, water wheel mill
ponds, e.g. for the mining industry, mills and trip hammer
mills, ice pools for making
blocks of ice, timber floating
pools, firewater ponds, bathing ponds, drinking water
and irrigation ponds, wash- Kleineres stehendes Gewässer, das durch Flüsse, Bäche,
ing and bleaching ponds, ret- Quellen oder Regen gespeist und meist durch künstliche
Dämme abgeriegelt wird; Funktionen: Fischteiche, Teiche
ting pond, watering hole and
zum Antrieb von Wasserrädern für den Bergbau, Mühlen
washing pond for cattle,
und Pochwerken, Eisteiche zur Eisgewinnung, Flößteiche,
ponds for the harvesting and
Löschteiche, Badeteiche, Trinkwasser- und Bewässereed and sweet flag.
rungsteiche, Wasch- und Bleichteiche, Flachsröstteiche,
Dams, weirs, connecting
Tränken und Waschplätze für das Vieh, Teiche für die
channels; pond chains.
Teichbinsen- und Schilfrohrgewinnung.
Aesthetic landscape potential, beneficial for the habitat, Dämme, Wehre, Verbindungsgräben; Teichketten.
high experiential value, water Landschaftsästhetisches und Biotoppotenzial, hoher Erlebniswert, Wasserrückhaltefunktion (Retention).
retention function.
Okrzesywanie drzew
W procesie okrzesywania drewna w ramach wieloletnich
turnusów oddzielane były za pomocą noŜy lub ręcznie
cienkie gałęzie drzew zawierające liście i przeznaczane na
opał bądź teŜ do plecenia; podczas pozyskiwania liści były
one zrywane (zgrabywane) z gałęzi i suszone na paszę
zimową: łacińska nazwa jesionu (Fraxinus, z łac. frangere
= łamać) i grabu (Carpinus, z łac. carpere = grabić).
Okrzesywanie drzew albo gęsto przy ziemi (→ las niski)
lub przy koronie drzewa (→ korony drzew); wysokość korony drzewa powinna uniemoŜliwiać dzikiej zwierzynie i
bydłu dostęp do młodych wraŜliwych pędów.
DuŜe znaczenie historyczno-kulturowe; odzwierciedlenie w
krajobrazie.
Staw
Economie prin tăierea crengilor
Обтісування дерев
Arbori tăiaŃi pentru valorificarea crengilor la Viişoara (FH
Erfurt 2007)
Această activitate constâ în tăierea sau ruperea crengilor В процесі обтісування дерев тонкі листяні галузки
înfrunzite, la intervale de câŃiva ani, pentru combustibil sau
кілька разів в році обтинають ножами або ручним
împletituri; pentru obŃinerea de „fân de frunze”, frunzele
способом, вони призначені для опалювання або
erau trase de pe crengi şi uscate pentru nutreŃul de iarnă;
плетіння; листки зривають з галузок і сушать для
denumirile latine ale frasinului (Fraxinus, lat. frangere = ruзимових потреб.
pere) şi carpenului (Carpinus, lat. carpere = a smulge).
Ознака: Обтісування дерев або низько при землі
Tăierea fie aproape de nivelul solului (→ pădure joasă), fie (→ низинний ліс) або при короні дерева (→ корони
la coroană (→ pom-căpăŃână). Tăierea la nivelul capului
дерев); висота корони дерева повинна
trebuia să împiedice animalele să ajungă la lăstarii sensibi- унеможлgиgвити диким звірам і худобі доступ до
li.
молодих вразливих дерев.
Valoare ridicată pentru istoria culturii; determinant pentru
peisaj.
Baltă, iaz
Став
www.superbytom.republika.pl/foto_nowe/Bytom%20Zielo Laz pentru acŃionarea şteampului de la Roşia Montana Власні фото Бурштинської Христини Василівни
(C. Corpade, 2006)
ny%20Staw.jpg
Mały zbiornik wody stojącej, który zasilany jest przez rzeki, Ape stătătoare mici, alimentate prin rîuri, pârâuri, izvoare Малий збірник стоячої води, утворений рікою,
potoki, źródła lub deszcze i jest zwykle obudowany posau ploi şi închise, de regulă, prin stăvilare artificale; funcŃii: потоком, джерелом або дощами і звичайно
przez sztuczne nasypy; funkcje: staw rybny, staw dla naeleştee de peşte, bălŃi pentru punerea în funcŃiune a roŃilor
регульований штучними насипами; функції: рибний
pędzania koła wodnego dla kopalni, młynów i ubijaków,
şteampurilor, morilor, bălŃi pentru obŃinerea gheŃii, bălŃi
став, став як джерело енергії біля шахт, млинів,
staw lodowy dla pozyskiwania lodu, staw spławny, zbiornik pentru plutărit, pentru pompieri, pentru abie, apă potabilă,
дробарок, льодовий став для отримання льоду,
przeciwpoŜarowy, staw kąpielowy, ujęcie wody pitnej i woirigaŃii, pentru spălat şi albit, pentru topirea inului, pentru
став для сплавляння, збірник протипожежний, для
dy do nawodnień, staw będący miejscem obmywania ciała adăpat şi spŃlat vite, pentru stuf.
купання, отримання питної води, умивання, прання,
i prania, stawy do moczenia lnu, staw jako wodopój i miej- Diguri, stăvilare, şanŃuri de legătură, salbe de bălŃi.
елемент поливної мережі, водопій для худоби, для
sce obmywania bydła, stawy dla pozyskiwania trzciny i ta- PotenŃial estetic al peisajului şi de biotope; valoare ridicată
розведення риби.
taraku.
de amintire; funcŃie de retenŃia apelor.
Ознака: вали, шлюзи, канали сполучень, мережа
Wały, jazy, kanały łączące; sieć stawów.
ставів.
Potencjał estetyczny dla krajobrazu oraz waŜny biotop,
element podnoszący doznania krajobrazowe, funkcja zatrzymania wody (retencja).
40.
Quarry
Steinbruch
Kamieniołom
Carieră de piatră
Каменеломня
Excavation site for the extraction of rocks or minerals.
Trenches and holes from the
size of a few square metres
to open-cast mines of several hectares, usually with
distinctive rock walls; only in
areas with hard stone geology; accompanied with
sunken routes, quarry tips
and stone crushing floors.
Carieră la Belis jud. Cluj (MET, 2007)
Regional natural stone used
www.kruszywa.com/geologia.html
as a building material can in- Geländeeinschnitt zur Gewinnung von Gesteinen oder
Odkrywka dla pozyskiwania bloków kamienia lub minera- Aflorimente pentru exploatarea rociilor sau a mineralelor. Відкрите місце для видобутку каменю як сировини,
fluence the shape of towns,
Mineralien.
łów.
ExcavaŃii şi gropi de câŃiva metri pătraŃi până la cariere de
будівельного матеріалу.
villages and landscapes and Gräben und Löcher von wenigen Quadratmetern bis zu
Rowy i wykopy o powierzchni od kilku metrów kwadratocâteva hectare, cu pereŃi proeminenŃi; legate de regiuni cu Ознака: ями та отвори на поверхні менші від одного
therefore contribute to reTagebauen von vielen Hektar Größe, mit markanten Felswych po kopalnie odkrywkowe o powierzchni kilku hektaroci tari; asociate cu drumuri în debleu, halde de piatră
квадратного метра до декількох гектарів, із
gional identity; a commodity
wänden; gebunden an Gebiete mit Hartgesteinen; vergerów, z charakterystycznymi ścianami skalnymi; związane z
spartă şi exploatări.
скельною стіною; пов’язані з обшарами, що мають
reservoir for restoration and
sellschaftet mit Hohlwegen, Bruchsteinhalden und Steinobszarami o twardym podłoŜu skalnym; towarzyszą mu
Rocile fiecărei regiuni îşi pun amprenta pe aspectul
тверде скельне покриття; додатком є вигнуті запалі
conservation; high ecological hauerplätzen.
wklęsłe, zapadłe drogi, hałdy kamienne i miejsca ciosania
oraşelor, satelor şi peisajelor, fapt pentru care sunt puterдороги, хаотичні кам’яні брили і місця обтісування
potential (rock locations); re- Regionale Naturbausteine prägen Städte, Dörfer und
kamieni.
nice creatoare de identitate; surse de materii prime pentru
каменю.
corded in historical and curLandschaften, deshalb in hohem Maße identitätsstiftend; Regionalnie występujące kamienie wykorzystywano jako
restaurări în cadrul protejării monumentelor; potenŃial eco- Регіональні природні кам’яні поклади формували
rent topographic maps, visiRohstoffreservoir für Restaurierungen im Denkmalschutz;
budulec mający wpływ na wygląd miast, wsi i krajobrazów,
logic ridicat; includerea în hărŃi topografice istorice şi actuміста, села, краєвиди; сирівці використовують для
ble in aerial photographs.
hohes ökologisches Potenzial (Felsstandorte); Erfassung
co przyczyniało się w duŜej mierze do ich identyfikacji; zaale, imagini aeriene.
спорудження пам’ятників; значні екологічні
in historischen und aktuellen Topographischen Karten,
sób surowca dla celów renowacyjnych; wysoki potencjał
проблеми (скалиста місцевість); зображаються на
Luftbildern.
ekologiczny (miejsca występowania skał); odzwierciedlenie
історичних і спеціальних картах, аерознімках.
w historycznych i obowiązujących mapach, zdjęciach lotniczych.
41.
Saline, salt works
A processing plant for extracting salt by boiling down
salt solutions (“evaporated
salt”); originally, salt brine
was obtained from natural
sources, later from deeper
boreholes; from the 16th century onwards the extreme
consumption of firewood
was reduced by a quarter by
using graduation to increase
salt concentration of the saline solution.
Pan house with large copper
pans for boiling off water;
graduation works: a wooden
scaffolding stuffed with
straw, later with blackthorn
branches (Prunus spinosa),
up to 16 m high and several
hundred metres long, which
served to increase saline
concentration by dripping
water over the wall of thorns
to assist water evaporation in
the air.
Of high historical value as a
testimony to regional
economies; high tourism and
healthcare potential.
42.
Scattered settlement
Dispersed, sometimes also
linear distribution of a settlement without a coherent
form, recognisable village
structure or village centre.
Casual, mostly scattered
accumulation of individual
farmsteads in the middle of
large land parcels; farms located far apart and usually
not according to any planned
arrangement; settlement
forms without communal facilities (church, parish house,
etc.), without a unifying figure
or common access, typically
found in areas populated
late-on, areas with weak infrastructure or ares that are
difficult to urbanise (mountains, marshes).
Of historical value, easily
recognisable.
Saline
Warzelnia soli
Salină
Солеварня, градирня
Salina de la Turda, jud. Cluj (N. Baciu, 2007)
www.samper.pl/wystawa_gea/obrazki/expopig-72.jpg
Anlage, die durch Kochen (Sieden) von Salzlösungen Salz Urządzenie do wytrącania soli kuchennej poprzez gotowa- InstalaŃie de extragere a sării prin fierbere de soluŃii saline Місце випарювання кухонної солі в процесі варіння
gewinnt (deshalb auch „Kochsalz“, „Siedesalz“); ursprüngnie (warzenie) (dlatego teŜ „sól kuchenna”, „sól warzona”);
(de aceea şi sare de fierbere); iniŃial, saramura se extrăgea з покладів солі (тому «кухонна сіль», «варена сіль»);
lich wurde die Sole aus natürlichen Salzquellen bezogen,
pierwotnie sól pozyskiwano z naturalnych źródeł, później z
din izvoare de sare, ulterior din foraje; consumul extrem de
на початках отримувано сіль з природних соляних
später aus Tiefbohrungen; der extreme Brennholzpodziemnych kopalnych pokładów soli; skrajne zuŜycie
mare de combustibil lemnos a fost redus la un sfert, începджерел, пізніше з підземних покладів солі; при
verbrauch wurde seit dem 16. Jh. durch Gradierwerke auf
drewna opałowego zmniejszyło się od XVI w. o jedną
ând cu sec. 16, prin instalaŃiile pentru mărirea concentraŃiei цьому використання паливного дерева зменшилося
ein Viertel abgesenkt.
czwartą dzięki zastosowaniu tęŜni.
şi purificării sării din apa sărată.
від XVI ст. на чверть.
Siedehäuser mit großen Kupferpfannen; Gradierwerk:
Warzelnie z duŜymi miedzianymi kadziami; tęŜnie: drew- Sărărie cu recipiente mai din cupru; instalaŃie pentru mărir- Ознака: варіння у великих мідних казанах;
Holzgerüste mit Stroh, später mit Schwarzdornzweigen
niane ruszty ze słomą, później wypełnione gałęziami krzeea concentraŃiei şi purificării sării din apa sărată, rame
градирня: дерев’яні рушти із соломою, пізніше із
behängt (Prunus spinosa), bis zu 16 m hoch und mehrere
wów, do 16 metrów wysokości i ponad 100 metrów długolemnoase cu paie, mai târziu cu crengi de porumbar (Pruгалуззя кущовини до 16 м висотою і понад 100 м
hundert Meter lang, dienten dem Gradieren, d.h. dem Erści, zwiększona zawartość soli przez parowanie i ulatnianie nus spinosa), cu înălŃime de până la 16 m şi lungi de mai
довжиною, дозволяли збільшити кількість солі
höhen des Salzgehaltes durch Verdunstung des in der So- się znajdującej się w wodzie soli, słuŜące oczyszczeniu.
multe sute de metri, care serveau creşterii concentraŃiei de
шляхом випаровування та осушення.
le vorhandenen Wassers, und der Reinigung.
DuŜe znaczenie gospodarcze; duŜy potencjał turystyczny i
sare şi purificării apei din saramură prin evaporare.
Hoher wirtschaftshistorischer Zeugniswert; hohes touristibalneologiczny.
Valoare documentară economico-istorică ridicată; potenŃial
sches und balneologisches Potenzial.
turistic şi balnear ridicat.
Streusiedlung
Rozproszona zabudowa
Aşezare risipită
Розпорошена забудова
Aşezare risipită la Mociu, jud. Cluj (FH Erfurt 2007)
Geospace (1997): Luftbildaufnahmen
www.castles.com.ua/oporec.html
Flächige, z.T. auch lineare Siedlungsweise ohne ge Powierzchniowy, częściowo równieŜ liniowy układ siedli- Mod de aşezare în suprafaŃă, uneori şi linar, fără o formă Поселення лінійного або поверхневого типу без
schlossene Ortsgestalt, dörfliche Gemeindestruktur und
ska bez określonego, zamkniętego kształtu, wiejska strukcompactă a satului, a structurii săteşti şi fără un centru
певної визначеної форми, сільської ради і без
ohne eigentlichen Dorfkern.
tura miejscowości, lecz bez określonego centrum wsi.
propriu-zis al satului.
визначеного центру села.
Lockere, meist flächig gestreute Anhäufung von Einzelge- Luźne, zwykle rozrzucone przestrzennie pojedyncze go- Aşezare cu gospodării risipite printre parcele întinse de
Ознака: вільні, зазвичай поширені поодинокі
höften inmitten weiträumiger Besitzparzellen; Gehöfte weit
spodarstwa na duŜych parcelach; zagrody leŜą daleko od
proprietate; gospodării care, de regulă, nu sunt aşezate
господарства із значними ділянками власників,
auseinander liegend und i.d.R. nicht planmäßig angeordsiebie z reguły w sposób niezaplanowany; forma osiedla
după un plan şi se află la mari distanŃe; formă de aşezare
загородами без планового підпорядкування;
net; Siedlungsform ohne gemeinschaftliche Einrichtungen
bez wspólnych urządzeń (kościół, dom gminny itd.), jak
fără dotări comunitare (biserică, casă comunală etc.) şi făформами поселень без спільних закладів (церква,
(Kirche, Gemeindehaus etc.) sowie ohne verbindendes
równieŜ bez łączących elementu ukształtowania i uzbrojeră elemente de legătură; tipice pentru spaŃii târziu populate, будівля ради тощо) як і без визначальних елементів
Gestalt- oder Erschließungselement; typisch in spät besienia; typowe dla obszarów później zasiedlonych, o słabszej
cu productivitate redusă şi dificil de sistematizate (regiuni
про форму і господарювання; типові для пізніших
delten, ertragsschwachen und schwer urbanisierbaren
Ŝyzności gleby i posiadające ograniczone moŜliwości dla
de munte, de ternuri tip marschen).
осередків поселень, слабких громад і пов’язаних з
Landschaftsräumen (Gebirgsregionen, Marschen).
urbanizacji (regiony górskie, Ŝuławy).
Valoare de atestare istorică, valoare de recunoaştere.
труднощами в урбанізації простору (гірські регіони,
Historischer Zeugniswert, guter Wiedererkennungswert.
Znaczenie historyczne, duŜa wartość rozpoznawania.
дельти рік).
43.
Single farmstead, harmlet
Einzelgehöft, Einöde
Pojedyncze gospodarstwo, wysiedlone gospodarstwo
Rural settlement outside developed areas, rural farm
property.
Scattered farms in outlying
areas (rural dwelling and agricultural facilities); often solitary work or production facilities tied to a specific location
(wind mills, water mills,
sawmills, hammer mills), but
also restaurants, farms,
Geospace (1997): Luftbildaufnahmen
manors, outlying estates,
monasteries, etc.; relocated Ländliche Siedlungsweise außerhalb geschlossener Ort- Rodzaj osadnictwa wiejskiego poza zamkniętą miejscowoschaften; bäuerliche Einzelanwesen.
ścią, poza obrębem miejscowości; pojedyncze siedlisko
farmsteads often in remote
chłopskie.
or isolated locations; typical Verstreut und außerhalb geschlossener Ortschaften liegende Gehöfte (bäuerliche Wohn- und Betriebsstätte);
LeŜące po za obrębem miejscowości zagrody (chłopskie
in foothill areas.
häufig einzeln stehende, standortgebundene Werk- und
miejsce zamieszkania i pracy); zwykle występujące poje Historical evidence and
Produktionsstätten (Windmühlen, Wassermühlen, Sägedynczo, miejsca produkcji i pracy związane z miejscem
monument conservation
werke, Hämmer) aber auch Gasthöfe, Gutshöfe, Herrenzamieszkania (wiatraki, młyny wodne, tartaki, kuźnie), jak
value, high degree of ensitze, Vorwerke, Klöster, Aussiedlerhöfe etc.; häufig an exrównieŜ jako gospody, dwory, siedziby właścicieli ziemdangerment, highly recogponierten oder abseitigen Standorten; typisch in Mittelgeskich, włościa, klasztory, itd.; zwykle w miejscowościach
nisable and part of regional
birgsregionen.
eksponowanych lub na uboczu, charakterystyczne dla reidentity.
Historischer Zeugnis- und Denkmalschutzwert, starker
gionów podgórskich.
Gefährdungs-grad, hoher Wiedererkennungs- und Identifi- Świadectwo historyczne i wartość zabytkowa, silny stopień
kationswert.
zagroŜenia, wysoka wartość rozpoznawcza i identyfikacyjna.
Gospodărie individuală, Gospodărie izolată
Поодиноке господарство (виселене
господарство)
Gospodărie individuală în jud. Mureş (L. Muntean, 2006)
Tip de aşezare rurală în afara localităŃilor închegate; aşez- Сільське житло мудреця поза територією
are individuală Ńărănească.
поселення; селянське житло без сільської
Gospodării (locuinŃe şi locuri de producŃie Ńărăneşti) risipite
приналежності до конкретної ради.
şi aşezate în afara localităŃilor închegate; adesea ateliere Ознака: лежить поза територією поселень (сільські
sau locuri de producŃie izolate, legate de un amplasament
місця житла і праці); звичайно є поодиноким,
(mori de vânt şi de apă, joagăre, fierării primitive) dar şi haпов’язане з місцем житла, місцем продукції і праці
nuri, moşii, castele, fortăreŃe, mănăstiri, gospodării de em(вітряки, водяні млини, лісопильні, ковальство),
igranŃi etc.; adesea în locuri expuse sau izolate; tipic pentru рівно ж знані господи, двори, маєтки
regiuni de munŃii mijlocii.
землевласників, монастирі тощо; звичайно
Dovadă istorică valoroasă şi de ocrotirea monumentelor,
розташовані на узбіччі, характерні для регіонів
grad ridicat de periclitate, valoare ridicată de recunoaştere
середніх гір.
şi identificare.
44.
Solitary trees
Einzelbaum
Pojedyncze drzewa
Arbore solitar
Поодинокі дерева
Solitary tree which through
particular usage or historical
tradition gains a specific significance; can be situated in
a settlement or in the open
countryside.
Depending on function: for
shelter, shade, for a break,
meal, or prayer (vesper);
typically on the edge of
fields, for people as well as
www.carpathian-photo.com/ua/lastadded/?page=18
Arbore solitar la Arcalia (FH Erfurt 2007)
livestock. Trees that mark
Einzeln stehender Baum, der durch Nutzung oder Traditi- Pojedynczo rosnące drzewo, posiadające poprzez uŜyt- Copac solitar, care prin utilizare sau tradiŃie prezintă o va- Поодиноке дерево, що росте на відкритому
boundaries, denote sacred
on einen historischen Wert besitzt; im Siedlungsraum oder
kowanie lub tradycję pewną wartość historyczną; na otwar- loare istorică, aşezat în sat sau în natura liberă.
просторі, а також на селі.
spaces or places of prayer,
in der freien Landschaft.
tej przestrzeni w krajobrazie bądź teŜ we wsi.
Depinzând de funcŃie: arbori sub care se ia gustarea, arbo- Ознака: поділяють залежно від функції, яку
for pronouncing judgement
Abhängig von Funktionen: Vesper-, Schatt- oder Mittags- W zaleŜności od pełnionej funkcji: drzewa na nieszpory,
ri de umbră sau de miazăzi, ca locuri umbroase pentru
виконують дерева: дерева, які дають тінь, є місцем
(dule tree) or punishment or
bäume an Feldrändern als Pausenorte für Mensch und
dające cień lub południowe na brzegach pól jako miejsce
oameni şi animale la marginea câmului, copaci de hotar,
відпочинку для людей і худоби, прикордонні дерева,
execution (gallows tree,
Vieh, Grenzbäume, Schutzbäume heiliger Orte und Anodpoczynku dające cień dla ludzi i bydła, drzewa graniczcopaci de protecŃie a unor locuri sfinte şi de contemplare,
дерева, пов’язані з релігійним культом або місцем
whipping post), for a courtdachtsplätze, Gerichts- und Galgenbäume, Hudebäume
ne, drzewa związane z kultem religijnym lub miejscem naarbori de judecată şi de spânzurătoare, arbore de turmă,
богослужінь, місце судів і вироків - шибениця,
yard or garden, for com(Mastbäume), Hof- und Hausbäume, Gedenkbäume etc.
boŜeństwa, miejsce sądów i wyroków - jako szubienica,
arbori de curte şi de casă, arbori de comemorare etc.
дерева біля будинків і загород, місця пам’яті тощо.
memorative purposes, etc.
Hoher kulturhistorischer Zeugniswert; ästhetisches und
drzewa przydomowe i przyzagrodowe, miejsca pamięci,
Dovadă valoroasă a istoriei culturii; potenŃial estetic şi eco High cultural and historical
ökologisches Potenzial; Erfassung aus historischen und
itd.
logic; sunt cuprinse în hărŃi istorice şi actuale (cu limitări) şi
value, aesthetic and ecologiaktuellen Topographischen Karten (mit Einschränkungen) DuŜe znaczenie historyczno-kulturowe; potencjał estepe aerofotografii.
cal potential; can be seen in
sowie Luftbildern.
tyczny i ekologiczny; ewidencja na historycznych i aktualhistorical and current topognych mapach topograficznych, jak równieŜ na zdjęciach
raphic maps (with some relotniczych.
strictions) as well as aerial
photographs.
45.
Smeltery, foundry
Schmelzhütte, Hüttenwerk
Huta, zakłady hutnicze
Industrial facilities for the
extraction of metal raw materials from liquefied molten
ore (such as iron, lead, zinc,
copper, silver) or for glass
production (glass works).
Individual building or group
of buildings with integrated or
separate smelting furnace.
Smelteries consumed large
quantities of charcoal as fuel
and reducing agent (→
www.nowahuta.info/images/images.shtml
Fot. Hans Müller 2003
charcoal burning), water for
washing the ore and as
source of power, therefore Industriell betriebene Einrichtungen zur Gewinnung metal- Urządzenia wykorzystywane Przemysłowo do pozyskania
commonly located in valleys
lischer Rohstoffe aus flüssigen Erzschmelzen (z.B. Eisen,
surowców metalicznych z roztopionej rudy (np. Ŝelazo,
with sufficient water in oreBlei, Zink, Kupfer, Silber) oder zur Glasherstellung (Glasołów, cynk, miedź, srebro) lub do wyrobu szkła (huty
rich mountainous areas and
hütten).
szkła).
highlands; glass works re Einzelgebäude oder Gebäudegruppen mit integriertem
Pojedynczy budynek lub grupa budynków zintegrowanych
quire quartz sand, lime, potoder separatem Schmelzofen. Schmelzhütten verbrauchz piecem hutniczym. Huty zuŜywały duŜe ilości węgla
ash, water; their high conten große Mengen Holzkohle als Brennstoff und Reduktidrzewnego jako paliwa i środka redukcyjnego (węgielnie),
sumption of firewood is reonsmittel (Köhlereien), Wasser für die Erzwäsche und als
wody do obmywania rudy i jako źródło napędu, dlatego posponsible for the high rate of
Antriebsmittel, deshalb Lage an wasserreichen Tälern der
łoŜenie w zasobnych w wodę dolinach rzek rejonów podforest destruction.
erzreichen Mittelgebirge; Glashütten benötigten Quarzgórskich zasobnych w rudę; huty szkła potrzebowały pia High economic and cultural
sand, Kalk, Pottasche, Wasser; trugen durch großen
sku kwarcowego, wapna, popiołu, wody; poprzez wysokie
value; tourism potential.
Brennholzbedarf zur Waldzerstörung bei.
zapotrzebowanie na drewno opałowe przyczyniały się do
Hoher wirtschafts- und kulturgeschichtlicher Zeugniswert;
niszczenia zasobów leśnych.
touristisches Potenzial.
DuŜe znaczenie gospodarcze i kulturowe; potencjał turystyczny.
46. Stone cross, cross incised
Steinkreuz, Kreuzstein
Kamienne krzyŜe, krzyŜe na kamieniach
stone
Standing stone erected to
commemorate or warn others with a cross shape, or an
inscription of the figure of a
cross; commemorates people who have been killed or
victims of a disaster; in many
cases the original reason for
their erection is no longer
known; age 13th-17th century,
memorial stones until preFot. J.M. Pijanowski 2007
sent times.
Gedenk- und Sühnesteine in Kreuzform oder mit Kreuzab- Kamienie pamięci i kamienie pokutne w kształcie krzyŜa
Differentiation between
bildung, die an erschlagene oder verunglückte Personen
bądź teŜ z ilustracją przedstawiającą krzyŜ, które powinny
stone crosses (stone in a
erinnern sollen; Aufstellungsgründe sind meist jedoch unprzypominać o zamordowanej lub skrzywdzonej osoby;
cross shape), cross-incised
powody ustawiania takich krzyŜy są zwykle nieznane; postones (stone with an inscrip- bekannt; Alter 13.-17. Jh.
chodzenie XIII-XVII w.
tion of the figure of a cross) Unterschieden werden Steinkreuze (Stein in Kreuzform),
Kreuzsteine (Stein mit Kreuzabbildung) und Scheiben RozróŜnia się kamienne krzyŜe (kamienie w kształcie
and stone discs with a figure
kreuzsteine (Steinscheibe mit Kreuzabbildung auf einem
krzyŜa), krzyŜe na kamieniach (kamienie z przedstawieof a cross mounted on a
Sockel), teilweise mit eingemeißelten Inschriften.
niem krzyŜa) i kamienne płyty z krzyŜem (kamienna płyta z
pedestal, some with chis Hoher kultur- und rechtshistorischer Zeugniswert.
przedstawieniem krzyŜa na cokole), częściowo z napisem
elled inscriptions.
wyrytym za pomocą dłuta.
Of high cultural and historical
DuŜe znaczenie kulturowe i historyczne.
value.
Uzină metalurgică, topitorie
Uzină metalurgică la GalaŃi
(upload.wikimedia.org/wikipedia/commons)
InstalaŃie industrială pentru extragerea materiilor prime
metalice din topituri de minereu (de ex. fier, plumb, zinc,
cupru, argint) sau pentru producerea sticlei (fabrică de
sticlă).
Clădiri sau grup de clădiri cu cuptoare integrate sau
separate; topitoriile au avut nevoie de mari cantităŃi de
mangal ca şi combustibil şi reducător (cărbunării), de apă
pentru spălarea minereului şi ca agent propulsor, fapt
pentru care sunt amplasate pe văile mari ale MunŃilor
Metaliferi, bogaŃi în minereuri; fabricile de sticlă necesită
nisip de cuarŃ, var, potasă, apă; prin consumul ridicat de
lemne au contribuit la distrugerea pădurilor.
Valoare ridicată de atestare pentru istoria economiei şi
culturii; potenŃial turistic.
Cruce din piatră, piatră cruciformă
Металургія
Промислове використання пристроїв для
виплавлення з руди і для отримання металевої
сировини (напр., залізо, олово, цинк, мідь, срібло).
Ознака: виплавлення вимагало деревного вугілля
як сировини для розпалювання і води для
обмивання руди та як джерела енергії, тому центри
розташовували в долинах рік в багатих на руду
середніх горах. Частина для виплавлювання:
висока піч, деревне вугілля, дробарка.
Кам’яні хрести, хрести на каменях
Cruce de piatra, la CălăŃele, jud. Cluj (N. Baciu 2007)
Pietre comemorative sau de pocăinŃă în formă de cruce
Кам’яні пам’ятки і камені покаяння у формі хреста
sau cu o ilustraŃie de cruce, care să amintească de persoабо з ілюстрацією у вигляді хреста, які повинні
ane omorâte sau decedate; motivele ridicării lor sunt însă,
нагадувати про смерть, нещасний випадок, причини
de regulă, necunoscute; vârsta sec. 13-17.
встановлення таких хрестів загалом незнані,
Se disting cruci de piatră (piatră în formă de cruce), pietre
походять з ХІІІ-ХVІІІ ст.
cu cruce (pietre cu o ilustraŃie de cruce) şi plăci-cruce de Ознака: розрізняють кам’яні хрести (камені у вигляді
piatră (placă de piatră cu o imagine a crucii pe soclu), parхреста), хрести на каменях (камені з
Ńial cuprind şi inscriăŃii dăltuite.
представленням хреста) і кам’яні плити з хрестом
Valoare ridicată pentru istoria culturii şi a dreptului.
(кам’яна плита з представленням хреста на цоколі),
часто з виритим дротом написом.
47.
Timber floating
Flößerei
Spływ rzeczny
Plutărit
Річний сплав
Firewood and timber transportation on rivers and
streams in the form of a)
floating of unbound firewood
(uncontrolled floating, drifting, especially firewood), and
b) log floating with tree
trunks bound into rafts (timber rafting in the true sense
of the word, especially lumber), in times of great wood
shortage (17th, 18th century)
www.dziecionline.pl/albumy/okolice/3.htm
Plutărit, opritoare, Valea Firii, jud Cluj (MET 2008)
a valuable commodity; Tar- Brenn- und Bauholztransport auf Flüssen und Bächen in Transport drewna opałowego i budowlanego drogą wodną Transport de lemne pentru foc şi construcŃii pe râuri şi pă- Транспортування деревини для опалення і
get markets in cities and reForm a) der ungebundenen Scheitholzflößerei (Wildflößew formie a) niepołączonych spławiani wierzchołków drzew
râuri sub formă de a) a plutelor nelegate ( „plutărit sălbatic”
будівництва водною дорогою у формі: а)
gions with little woodland
rei, Trift; vor allem Brennholz) und b) der Langholzflößerei
(dzikie spławianie, pastwiska, przede wszystkim drewna
mai cu seamă a lemnelor de foc) şi b) a plutelor lungi, cu
сплавляння дерев, нез’єднаних верхівками (дике
and for industries dependent
mit zusammengebundenen Baumstämmen (Flößerei
opałowego) i b) spławianie długiego drewna (spływ we
trunchiuri legate (plutărit în sens propriu, mai cu seamă cu
сплавляння, дрейфування передовсім деревини
on wood/firewood such as
i.e.S.; vor allem Bauholz); in Zeiten großen Holzmangels
właściwym znaczeniu, powiązanych pni drzew, przede
lemne de construcŃie). În perioade de penurie de lemne
для опалення), б) довгої деревини (сплавляння
→ saline, salt works, →
(17., 18. Jh.) begehrtes Handelsgut; Absatz in holzarmen
wszystkim drewna jako materiał budowlany); w okresie du- (sec. 17, 18) au fost o marfă foarte solicitată. Desfacere în
зв’язаних стовбурів дерев), передовсім як
smelteries; rivers served as
Städten und Regionen und in Gewerbebetrieben wie →
Ŝego wykorzystywania drzewa (XVII, XVIII w.) poŜądany
oraşe şi regiuni sărace în lemn precum în intreprinderi ca
будівельного матеріалу. В часи значного
a cheap means of transport.
Salinen oder → Schmelzhütten; Fließgewässer dienten
towar; zbyt w miastach i regionach ubogich w drewno i w
saline sau topitorii de metal. Apele curgătoare au servit
використання деревини (XVII-XVIII ст.) дерево було
In order to ease timber floatals billiges Transportmittel.
zakładach rzemieślniczych takich jak → warzelnie soli lub
drept o cale de transport ieftină.
дуже цінним товаром. Збут проводили в містах і
ing, winding stretches of river Um die Flößerei zu erleichtern, wurden windungsreiche
→ huty szkła; rzeki płynące słuŜyły jako tani środek trans- Pentru a uşura plutăritul, sectoarele meandrate au fost
регіонах бідних на деревину, а також
were straightened and natuFließstrecken begradigt, natürliche Hindernisse beseitigt,
portu.
îndreptate, obstacolele naturale au fost eliminate, au fost
використовували в ремеслах, таких як солеварні і
ral barriers removed, artificial künstliche Floßgräben und Floßteiche zur Wasserspeiche- By ułatwić spływ rzeczny zakola rzeki były pogłębiane a
construite canale şi lacuri pentru acumularea apei. Pe
виплавлення скла. Ручне сплавляння служило
trenches were dug and pools rung angelegt; an den Ufern gab es Holzsammel- und
naturalne przeszkody usuwane, zakładano sztuczne rowy
malurile au fost amplasate locuri de strângerea şi legare a
дешевим засобом транспорту.
created to provide water for
Floßbindeplätze; neben baulichen Relikten weisen zahlreispławne i zbiorniki wodne; na brzegach lokowano miejsca
lemnelor. În afara unor resturi materiale, numeroase topo- Ознака: щоб полегшити сплавляння на поворотах
the trenches; on the river
che Flur- und Forstnamen auf die historische Flößerei hin.
gromadzenia drewna i łączenia tratw; obok pozostałości
nime indică plutăritul istoric.
річок, їх поглиблювали, усували природні
bank there were places for Hoher wirtschafts- und sozialgeschichtlicher Zeugniswert.
budowlanych wskazywane są nazwy ról i lasów jako do- Valoare ridicată de atestare a evoluŃiei economice şi
перешкоди, розташовували штучні сплавні рови і
stacking and binding timber;
wód na spływ rzeczny.
sociale.
водозбірники. На берегах встановлювали місця
in addition to relicts of build DuŜe znaczenie gospodarcze i społeczno-historyczne.
згромадження деревини і зв’язування плотів.
ings, field and forestry
Поблизу решток цих забудов можна віднайти назви
names also refer to the pracполів і лісів як доказ річкового сплавляння.
tice of timber floating.
Of high economic and sociohistorical value.
48.
Train station
Bahnhof
Stacja kolejowa
Railway facility with at least
two platforms, where passengers can alight or disembark and freight can be
loaded and unloaded; stations emerged in the first half
of the 19th century.
Railway stations and associated buildings are typically
located either in or at the
edge of settlements; differenStacja kolejowa w Bochni
tiated according to size and
(www.smk.rail.pl/relacje/szczucin/index.htm)
form depending on the size
Anlage des Eisenbahnwesens mit mindestens zwei Glei- Element kolejnictwa z przynajmniej dwoma torowiskami,
of the location, rail routing
sen, wo Personen ein- und aussteigen sowie Güter begdzie pasaŜerowie mogli wsiadać i wysiadać z pociągu, jak
and the type and amount of
und entladen werden können; Bahnhöfe entstanden seit
równieŜ miejsce, w którym dokonywano załadunku i rozłagoods to be transported.
der ersten Hälfte des 19. Jh.
dunku towarów; stacje kolejowe powstawały w pierwszej
High historical value as evipołowie XIX w.
dence of transport methods; I.d.R. befinden sich Bahnhöfe sowie ihre Empfangsgebäude im und am Rande des Siedlungsbereichs; je nach
Stacje kolejowe znajdują się z reguły podobnie jak magahigh heritage value.
Ortsgröße, Trassenführung, Transportgut und -menge unzyny na skraju lub poza obszarami siedliskowymi; w zaterscheiden sich Größe und Form.
leŜności od wielkości miejscowości, przebiegu trasy, trans Hoher verkehrsgeschichtlicher Zeugniswert sowie Denkportowanych towarów i ich ilości zróŜnicowana była forma i
malschutzwert.
wielkość stacji.
DuŜe znaczenie dla historii transportu jak równieŜ dla
ochrony zabytków.
49.
Trip hammer mill
Hammerwerk
Kowalnia
A pre-industrial plant for the
production of wrought iron
(iron rods, sheet metal, wire)
and items made of iron.
Initially hydropowered (water
wheels), later with steam
power, commonly found together with → smelteries;
common in valleys with sufficient water in ore-rich mountainous regions.
Tobiashammer Ohrdruf (2007): Tobiashammer, URL:
www.ga.com.pl/pstrazna.htm
High historical value as eviwww.tobiashammer.de, 2007-11-15
dence of previous regional
Zakład do produkcji Ŝelaza (stalowe pręty, blacha, drut) i
economies; high experiential Anlage zur Herstellung von Schmiedeeisen (Stabeisen,
Blech, Draht) und von daraus produzierten Werkstücken
produkujący narzędzia w okresie przedindustrialnym.
potential (museum).
aus der vorindustriellen Zeit.
Napędzane początkowo przy pomocy energii wodnej (koło
Anfangs mit Wasserkraft (Wasserräder), später mit
wodne), później za pomocą pary, związane zwykle z →
Dampfkraft angetriebener Hammer, häufig vergesellschafhutnictwem; rozpowszechnione w obfitych w wodę dolitet mit → Schmelzhütten; verbreitet in wasserreichen Tänach rzecznych pogórza.
lern eisenerzreicher Mittelgebirge.
DuŜe znaczenie historyczno-gospodarcze; potencjał (mu Hoher wirtschaftshistorischer Zeugniswert; Erlebnispotenzeum).
zial (Museum).
Gară
Halta AlŃîna, jud. Sibiu
(www.transylvaniaexpress.com/agnita/altina.html)
Amenajare a sistemului feroviar cu cel puŃin două linii ferate, unde persoanele pot urca şi coborâ iar mărfurile pot fi
încărcate şi descărcate; gările au luat naştere începând cu
prima jumătate a sec. 19.
De regulă gările şi clădirile lor se găsesc la marginea aşezărilor; după mărime, traseul căilor ferate, felul şi cantitatea mărfurilor se diferenŃiază ca mărime şi formă.
Valoare ridicată de atestare a istoriei transporturilor precum şi de protecŃie a monumentelor.
Fierărie, forjă
Ковальство
Fierărie Rimetea, jud. Alba (MET 2007)
Intreprindere pentru producŃia de fier forjat (bare de fier,
Заклад, який виробляє продукцію з заліза (сталеві
tablă, sârmă) şi obiecte produse din acestea din timpuri
прути, бляха, дріт), а також продукував знаряддя в
preindustriale.
передіндустріальному часі.
Ciocane puse în funcŃiune mai întâi pe bază de forŃa apei Ознака: запуск початково за допомогою водяної
(roŃi de apă), mai târziu cu aburi, adesea asociate unei →
енергії (водяне колесо), пізніше за допомогою пари,
uzine metalurgice; răspândite în văile cu scurgere bogată
зазвичай зв’язане з → металургією; розповсюджене
din munŃii mijlocii, bogaŃi în minereu de fier.
в багатих на водні ресурси річках, переважно в
Valoare ridicată de atestare a istoriei economiei, potenŃial
середніх горах.
de amintire (muzeu).
50.
Village green
Anger
Centrum wsi
Imaş
Communal village square,
usually in the centre, formerly used as a cattle pasture, event and meeting
venue, or as a place for festivities and dancing.
Rectangular, round or elongated square; mostly with
trees (e.g. lime, maypoletree) and village → pond
used as a cattle watering
Imaş la Biertan, jud. Sibiu (L. Muntean, 2006)
point, firewater pond or for
Gemeinschaftlicher Dorfplatz; meist in zentraler Ortslage; Wspólnie wykorzystywany plac wiejski. Zwykle centralnie Loc într-un sat, utilizat de comunitate, de regulă aşezat în
bathing.
früher genutzt als Viehweide, Veranstaltungs- und Verumiejscowiony; wcześniej uŜytkowany jako pastwisko,
centru.; utilizat înainte ca păşune, loc de întrunire sau de
High historical value as
miejsce rozrywki, miejsce zgromadzeń, scena taneczna
organizare a unor evenimente, loc de dans sau pentru
shows former settlement pat- sammlungsort, Tanz- oder Festplatz.
festivităŃi.
terns; key characteristic ele- Rechteckiger, runder oder lang gestreckter Platz; meist mit lub plac, na którym odbywały się festyny.
Bäumen bestanden (z.B. Linden, Tanzbaum) und Dorf Kształt placu prostokątny, owalny lub liniowy, zwykle z wy- PiaŃă rectangulară sau rotundovală, de regulă cu copaci
ment of rural localities.
teich als → Viehtränke, Feuerlösch- und Badeteich.
stępującymi wokół drzewami (np. lipami) i stawem wiej(de ex. tei, stâlp de dans), baltă pentru adăparea vitelor, ca
Hoher siedlungsgeschichtlicher Zeugniswert; stark dorfskim, pełniącym funkcje → wodopoju dla bydła, zbiornika
rezervă de apă pentru stingerea incendiilor sau pentru baie
bildprägend.
przeciwpoŜarowego i kąpieliska.
Ridicată valoare de atestare a dezvoltării aşezării,
WaŜne świadectwo historycznego osadnictwa; mocne oddeterminând aspectul satului.
działywanie na obraz wsi.
Valoare ridicată de atestare istorică a aşezărilor; edificator
pentru imaginea satului.
51.
Viticulture
Weinbau
Produkcja wina
Viticultură
Wine growing (“Vitis vinifera“)
in vineyards in warm moderate areas with favourable local climate (often southerly
orientation); widespread in
Thuringia since the 12th century, spread by the Cistercian
monks and other monasteries; heyday in the Late Middle
Ages and the early modern
era; wine was a popular bevFot. J.M. Pijanowski 2007
Vie la LechinŃa, jud. BistriŃa-Năsăud (FH Erfurt, 2007)
erage; declined in the 17th
Uprawa winorośli („Vitis vinifera“) na stokach winnic w
Cultivarea viŃei de vie („Vitis vinifera“) în vii, în poziŃii înand 18th centuries as a result Anbau der Weinrebe („Vitis vinifera“) auf Weinbergen in
warm gemäßigten Lagen mit günstigem Lokalklima (oft
miejscach nasłonecznionych i posiadających odpowiedni
sorite cu microclimat local favorabil (adesea pe expoziŃii
of climatic, ecological and
südliche Exposition); Verbreitung in Thüringen seit dem 12. klimat lokalny (często południowa ekspozycja stoku); rozsudice); rîspândire în Thuringia începând cu sec. 12. daeconomic reasons.
Jh. durch die Zisterzienser und andere Klöster; Blütezeit im powszechnienie w Turyngii od XII w. przez Cystersów i intorită călugărilor de ordinul Citeaux şi a altor mănăstiri; pe Relicts of viticulture such as
späten Mittelalter und in der frühen Neuzeit; Wein war dane zakony; rozkwit w późnym średniowieczu i we wczerioada de înflorire în evul mediu târziu şi la începutul epocii
vineyard terraces with dry
mals Volksgetränk; Niedergang im 17. und 18. Jh. aus klisnych czasach nowoŜytnych; wino było wówczas popularmoderne; vinul în acea perioadă a fost o băutură populară;
walls, vineyard cottages,
nym trunkiem; zanik w XVII i XVIII w., spowodowany
decădere în sec. 17 şi 18 din motive climatice, ecologice şi
earth and root cellars, includ- matischen, ökologischen und wirtschaftlichen Gründen.
względami klimatycznymi, ekologicznymi i gospodarczymi.
economice.
ing occurrences of “bioindica- Relikte des Weinbaus wie Weinbergsterrassen mit Trockenmauern, Weinbergshäuschen, Erd- und Felsenkeller; Pozostałości po uprawach winorośli jak drogi winniczne
Relicte ale viticulturii: terase de vii cu ziduri de piatră, cător plants“ such as Common
umocnione kamiennym, domki winniczne, piwnicami
suŃe de vii, pivniŃe în pământ şi stîncă; plante idndicatoare
Rue (“Ruta graveolens”) and auch Vorkommen von „Zeigerpflanzen“ wie Weinraute
ziemnymi i skalnymi; równieŜ występowanie „roślin ozdobca „Ruta graveolens” i („Vitis vinifera“); toponime.
common grape vine (“Vitis vi- („Ruta graveolens”) und Echte Weinrebe („Vitis vinifera“);
nych” takich jak ruta winna („Ruta graveolens”) i winorośl Valoare ridicată de atestare pentru istoria culturii; potenŃial
nifera“); also indicated by field Flur- und Ortsnamen.
Hoher kulturhistorischer Zeugniswert; hohes ökologisches
właściwa („Vitis vinifera“); nazwy pól i miejscowości.
ecologic ridicat; studierea fostelor vii cu ajutorul hărŃilor şi
and place names.
Potenzial; Erfassung ehemaliger Weinberge mit histori DuŜe znaczenie historyczno-kulturowe; duŜy potencjał
planurilor istorice.
schen Messtischblättern.
ekologiczny; stare winnice ujęte są w historycznych mavalue; high ecological potenpach topograficznych.
tial; former vineyards often
marked in historical maps.
Міський майдан, центр села
Спільно використовуваний сільський майдан.
Зазвичай розташований в центрі; раніше
використовувався як пасовище, місце розваг, збору
громади, танцювальний майданчик або майдан, на
якому відбувалися святкування.
Ознака: прямокутний, овальний або витягнутий за
формою майдан, звичайно оточений деревами,
напр., липами із сільським ставом, який виконував
функцію водопою для худоби, був протипожежним
водозбірником і слугував для купання.
Виноробство
Вирощування винограду („Vitis vinifera“) на схилах
гір зі сонячної сторони з локально теплим кліматом
(часто південна експозиція схилу); було поширене в
Турингії від ХІІ ст. цистерсонами та іншими
орденами, розквіт отримало в пізньому
середньовіччі і в новітніх часах; вино було
популярним трунком; втрати в XVII і XVIII ст.
викликані кліматичними, екологічними і
господарськими змінами.
Ознака: рештки, що свідчать про вирощування
винограду: терасовий обробіток на схилах гір з
мурами, земляними і скельними пивницями і поява
«рослин для прикраси», таких як рута винова („Ruta
graveolens”) і виноград („Vitis vinifera“); назви полів і
місцевості.
52.
Watermill
Wassermühle
Młyn wodny
Technological facility powered by water with different
functions: milling and pressing (cereals, chaff, woad,
bone, etc.), fulling mills (felt
manufacturing), tanning mills
(tanning), water used to drive
→ crushing mill, → trip
hammer, sawmills, bellows,
etc.
Wooden or iron water
www.rytwiany.com.pl/view.php?id=214
wheels, turbines in newer facilities, millponds with weir Mit Wasserkraft betriebene technische Anlage mit unter- Urządzenie techniczne napędzane siłą wodną posiadające
róŜne funkcje: młyn mielący i rozgniatający (zboŜe, śrut,
arrangement for water reten- schiedlichen Funktionen: Mahl- und Quetschmühlen (Getreide, Häcksel, Waid, Knochen etc.), Walkmühlen (Filzolej, mączka kostna itd.), młyny spilśniające (produkcja filtion (sluice), dam to regulate
cu), młyn do rozdrabniania kory dębowej (pozyskiwanie
water level, millpole (to show herstellung), Lohmühlen (Gerbstoffgewinnung), Antrieb
von → Poch-, → Hammer-, Sägewerken, Blasebälge etc.
środka do garbowania), napęd → ubijaka, → kowalni, tarthe maximum water level),
taków, miechów kowalskich itd.
water channel for regulated Hölzerne oder eiserne Wasserräder, in neueren Anlagen
Turbinen, Mühlteiche mit Wehranlagen (Staubretter,
Drewniane lub Ŝelazne koło młyńskie, w nowych obiektach
water supply, often a farm
turbina, stawy młyńskie z zabezpieczeniami (ochrona
with mill, residential buildings Schütze) zur Wasserspeicherung, Stauwehr zur Regulierung des Wasserstandes, Mahlpfahl (mit Anzeige der maprzed pyłem i kurzem) dla magazynowania wody, jaz reguand agricultural outbuildings
ximal erlaubten Aufstauhöhe), Mühlgraben zur Wasserzulujący poziom wody, pale (wskazujące maksymalne do(stable, barn).
leitung; häufig Gehöft mit Mühle, Wohngebäude und landpuszczalne spiętrzenie wody), rów młyński dla doprowa Cultural and historical value;
wirtschaftlichen Nebengebäuden (Stall, Scheune).
dzenia wody, często zagrody młyńskie, budynki mieszkalexperiential potential (mill
Kulturhistorischer Zeugniswert; Erlebnispotenzial (Musene i rolnicze bydynki gospodarcze (stajnia, stodoła).
museum).
umsmühlen).
Znaczenie historyczno-kulturowe; potencjał kulturalny
(młyny-muzea).
53.
Wayside shrine
Bildstock
Kapliczka
Shrine made of stone or
wood for prayer and worship,
for worship of the Virgin
Mary or in memory of certain
religious events; primarily
17th - 19th century.
Free standing pillars on the
wayside of trails or at scenic
points, with religious depictions, often with a crucifix
and holy figure; Catholic cusFot. J.M. Pijanowski 2007
tom.
Aus Stein oder Holz gefertigte Säule zur Andacht (Betsäu- Wolnostojący słup z kamienia lub drewna dla celów nabovalue.
le), Verehrung Marias (Mariensäule) oder zur Erinnerung
Ŝeństw (słup modlitewny), uwielbienia Matki BoŜej (kabestimmter religiöser Ereignisse; vornehmlich vom 17. bis
pliczki maryjne) lub dla przypomnienia określonych wyda19. Jh.
rzeń religijnych; zwłaszcza od XVII do XIX w.
Frei stehend an Wegen und landschaftlich reizvollen Punk- Wolnostojące przy drogach lub w miejscach szczególnie
ten; mit religiösen Darstellungen, oft mit Kruzifix und Heilipięknych krajobrazowo; z malunkami bądź rzeźbami religenfigur; katholisches Brauchtum.
gijnymi, zwykle z krzyŜem i figurą świętej/świętego; zwy Hoher kulturhistorischer Zeugniswert.
czaj katolicki.
DuŜe znaczenie historyczno-kulturowe.
Moară de apă
Водяний млин
Moară de apă, RăchiŃele, jud. Cluj (MET 2007)
Mori acŃionate prin forŃa apelor cu modalităŃi tehnice diferite За допомогою водяної енергії млин діяв, виконуючи
de funcŃionare: mori de măcinat (cereale, furaje, ulei, gips,
різні функції: харчовий і технічний млин (млин для
oase, pulberărie ) piue (pentru producerea pâslei), mori de
збіжжя, подрібненого кормового зерна,
tăbăcit (pentru obŃinerea taninilor), → şteampuri, fierării,
продукування січки, олії, костяної муки і пороху),
foale, joagăre, pompe de apă etc.
млин для продукування хутра, отримання
RoŃi de moară din lemn sau fier, în instalaŃii mai noi turbine, гарбувальника → дробарка, ковальство,
bălŃi cu stăvilar pentru acumularea apei, baraj pentru reguковальський міх, тартак, водяні колеса тощо.
larizarea nuivelului apei (cu indicarea nivelului maxim de Ознака: дерев’яне або залізне млинське колесо, в
acumulare), şanŃ de moară pentru aducŃiunea apei, adeнових об’єктах турбіна, млинські стави з охороною
sea gospodărie cu moară, casă de lcouit şi clădiri anexe
(від пилу і куряви) для водоймища, шлюз, який
(grajd, şură).
регулював рівень води, палі (показували
Valoare de atestare de istoria culturii; potenŃial de amintire
максимально допустимий підйом води), рів для
(mori de muzeu).
покращення експлуатації води, часто загороди з
млинами, житлові будинки і придомові прибудови
(стайня, стодола).
Coloană din piatră
Капличка
Cruci la Dumbrava (stg.) şi Alunişu (dr.), jud. Cluj (N.
Baciu, 2007)
Coloană din piatră sau lemn pentru reculegere (de
rugăciune), adoraŃia Mariei ( coloana Mariei), şi pentru
memoria unei întâmplări religioase deosebite.
Şaşezate liber la marginea drumurilor, şi în puncte de
atracŃie peisajistică, cu reprezentări religioase, adesea ca
cruce şi figură sfântă; în regiuni cu tradiŃie catolică
Apar în spaŃiu ortodox şi greco-catolic al României.
Valoare ridicată de istorie culturală.
Встановлений стовп з каменю чи деревини з
пофарбованим або вирізьбленим сюжетом
релігійного змісту, звичайно з хрестом і фігурою
святого/святої; з’явилися у вишуканій формі в часи
бароко (біля 1600-1770) для богослужінь і
поклоніння Матері Божій (Маріїні каплички), а також
для відзначення особливої події релігійного змісту.
Ознака: на просторі, пов’язаному з католицькими
традицією і звичаями; звичайно на перехрестях
доріг і в місцях з гарним краєвидом.
54.
Weir
Wehr
Jaz
Structure for overflowdamming and regulating water flow and water level;
serves different purposes:
navigability, energy production and stabilisation of the
river bed (grade stabilisation), irrigation, etc.
Different types (fixed, mobile,
over and underflow weirs),
often in conjunction with →
www.rzgw.gda.pl/administrowanie1.php3?p=bialagora
watermills, irrigation fields,
Bauwerk zur Stauung eines Fließgewässers, dabei kann Urządzenie wybudowane dla regulacji poziomu wody w
locks, water power plants.
der Wasserstand reguliert werden; verschiedene Zwecke:
cieku wodnym, regulujące stan wody; róŜne cele: Ŝeglow Relicts of historical water
Schiffbarkeit, Energiegewinnung, Stabilisierung des Flussność, pozyskiwanie energii wodnej, stabilizacja koryta rzeconstructions; experiential
bettes, Bewässerung etc.
ki, nawadnianie, itd.
potential.
Unterschiedliche Bautypen (feste, bewegliche, über- und RóŜne typy budowli (jazy trwałe, ruchome, ponad i poniunterströmbare Wehre); häufig zusammen mit → WasŜejstrumieniowe); często występują razem z → młynem
sermühlen, Bewässerungswiesen, Schleusen, Wasserwodnym, nawadnianymi łąkami, śluzami, elektrowniami
kraftwerken.
wodnymi.
Relikte des historischen Gewässerbaus; Erlebnispotenzial. Relikt historycznych obiektów wodnych, element podnoszący doznania krajobrazowe.
55.
Well
Brunnen
Studnia
A spring or source with built
receptacle or walled holes
(borehole, shaft) for the provision of drinking water, water for extinguishing fires as
well as other purposes, in its
simplest form a basin or watering point made of wood or
stone, evidence of wells
since the Neolithic times.
Differentiation between a)
deep wells from which water
is drawn using technical aids
Gefasste Quelle oder ausgemauertes Loch (Bohrung,
Ujęcie, źródło lub obudowany otwór (wywiercony, wyko(draw-well, pump) or asSchacht) zur Gewinnung von Trink-, Tränk-, Lösch- und
pany) dla uzyskiwania wody do picia, pojenia, gaszenia,
cends naturally (artesian
Brauchwasser; in einfachster Form Auffangbecken aus
uŜytku gospodarczego; najprostsza forma zbiornika z
wells), b) flowing well, where
drewna lub kamienia; udowodnione od epoki kamienia.
water flows constantly from a Holz oder Stein; seit der Jungsteinzeit belegt.
Unterscheidung von a) Tiefbrunnen, aus dem das Wasser ZróŜnicowanie na a) studnie głębinowe, z których wodę
source and is channelled
durch technische Hilfsmittel (Ziehbrunnen, Pumpe) geförpobiera się za pomocą urządzeń technicznych (wyciągi,
through drains or pipes to
dert wird oder selbsttätig aufsteigt (Artesischer Brunnen);
pompy) lub samoczynnie (studnie artezyjskie); b) ujęcia
where it is needed (e.g. marwody, z których woda ze źródła jest stale transportowana
ket well); c) cistern wells (rain b) Laufbrunnen, bei denen ständig Wasser aus Quellen,
za pomocą rowów lub rur (np. do studni na rynku); c) cywater storage, for example in über Gräben oder Röhren herbeigeführt wird (z.B. Marktbrunnen); c) Zisternenbrunnen (Regenwasserspeicher;
sterny (magazynowanie wody opadowej; np. w warowcastles).
zum Beispiel auf Burgen).
niach).
Hoher kulturhistorischer Zeugniswert.
DuŜe znaczenie historyczno-kulturowe.
value.
Stăvilar
Шлюз
Stăvilar şi vad la Geaca, jud. Cluj (FH Erfurt, 2007)
ConstrucŃie pentru reglemenatrea nivelului apei într-o apă Пристрій для регулювання рівня води у
curgătoare, canal sau baltă; pot serbi diferitor scopuri: navводозбірнику, каналі чи ставі. Може виконувати різні
igabilităŃii, producerii energiei, irigaŃiei etc.
ролі: пароплавство, отримання водної енергії,
Diferite tipuri de construcŃie (fixe, mobile, pentru deversare
стабілізація русла ріки, орошування тощо.
sau subscurgere, adesea împreună cu → mori de apă,
Ознака: різниці в типах будівель (тривалі шлюзи,
poieni irrigate, →ecluze, →hidrocentrale.
рухомі, нижчі і вищі від рівня ріки); часто виступає
Relicte ale hidrotehnicii istorice; potenŃial de amintire.
разом з → річковим млином і системами
наводнення (?) полів, закладами, що
використовують водяну енергію.
Fântână
Колодязь
Fântână cu cumpănă la Bălceşti, jud. Cluj (N. Baciu,
2007)
Izvoare captate sau puŃuri zidite pentru obŃinerea apei de Виїмка, джерело або обкладений отвір
băut, pentru stingerea incendiilor, de consum; în forma cea (висверлений, викопаний) для отримання води до
mai simplă un bazin de strângere din lemn sau piatră, doпиття, поїння, гасіння, господарського вжитку;
vedit din epoca timpurie a pietrii.
найпростіші водозбірники обкладені деревиною або
Se disting a) fântâni de adâncime, din care se scoate apa
каменем; знаний з часів кам’яної епохи.
cu ajutorul unor ajutoare tehnice (cumpănă, pompă) sau Ознака: поділені на а) колодязі глибокі, з яких воду
din care apa se ridică singură (fântâni arteziene); b) fântâni черпають за допомогою технічних пристроїв (витяг,
curgătoare, la care apa curge permnent din izvoare, prin
помпа) або з природнім витоком (артезіанські
şanŃuri sau Ńevi (de ex. fântâni din pieŃe) c) fântâni de
колодязі); б) водозбірники, з яких вода з джерела
cisterne (rezervoare de apă de ploaie, de ex. în cetăŃi).
постійно транспортується за допомогою ровів або
Ridicată valoare de istorie culturală.
труб (напр., до криниці на ринку); в) цистерни
накопичення води з опадів (напр., в фортецях).
56.
Woodland management,
Waldnutzungen, historisch
UŜytki leśne, historyczne
Utilizări istorice ale pădurii
historical
Forest grazing for pigs, cattle, horses, sheep, and
goats; harvesting of leaves
and twigs (→ pollarding)
and forest grass for winter
feed supply, use as fuel, for
weaving (wattle), construction, sawn and chopped
wood; production of wood
products for home and yard;
charcoal wood (→ charcoal
Puszcza Niepołomicka
Decupaje în proprietăŃi forestiere din Câmpia
burning); peeling of bark to
(www.przyrodawieliczka.yoyo.pl/galeria.html)
Transilvaniei (N. Baciu 2007)
extract tannins, tapping of
Waldweide für Schweine, Rinder, Pferde, Schafe und Zie- Pastwiska leśne dla świń, wołów, koni, owiec i kóz; pozy- Păşune în pădure pentru porci, vite, cai, oi şi capre; adunasap resin, carbon black,
gen; Gewinnung von Laub und Zweigen (→ Schneitelwirtskiwanie liści i gałązek (→ okrzesywanie drzew) jak rówrea frunzişului şi a crengilor (→economie prin tăierea
pitch, potash, collecting
schaft) sowie Waldgras für die Winterfutterversorgung;
nieŜ trawy leśnej na siano stanowiące paszę zimową; wycrengilor) precum şi a ierbii ca rezervă de hrană pentru
mushrooms, herbs, berries,
Nutzung als Brenn-, Flecht-, Bau-, Säge- und Schnitzholz;
korzystywanie drewna opałowego, do wyplatania, do ceiarnă; utilizare ca lemn: de foc, de împletit, de construcŃie,
forest beekeeping; hunting
Herstellung von Holzwaren für Haus und Hof; Meilerholz
lów budowlanych, do tartaków, dla pozyskania tarcicy;
cherestea, pentru confecŃionarea obiectelor de uz casnic,
Different morphological for(Köhlerei); Abschälen von Baumrinden zur Extraktion von
produkcja wyrobów drzewnych dla gospodarstw domopentru mangal (cuptor de mangal); descojirea scoarŃei
est forms e.g. forest grazing:
Gerbsäuren, Gewinnung von Harz, Ruß, Pech, Pottasche;
wych i na potrzeby produkcji rolnej; przemiał drewna (wępentru extracŃia taninului, extracŃie de răşină, negru de
open, park-like forests with
Sammeln von Pilzen, Kräutern, Beeren; Waldbienennutgielnie); pozyskiwanie soków drzewnych, pozyskiwanie
fum, gudron, potasă; culegerea ciuopercilor, ierburilor, fruclarge single trees with broad
zung; Jagd.
Ŝywicy, sadzy, smoły, popiołu węgielnego; zbieractwo
telor de pădure; utilizarea albinelor de pădure, a vânatului.
crowns trees and groups of
grzybów, ziół, jagód; pszczelarstwo leśne; łowiectwo.
Forme morfologice diferite ale pădurii, ca pădure cu păşutrees (“fodder tree“, ancient Unterschiedliche morphologische Waldformen wie Hudewald (Waldweide: Offene, parkartige Wälder mit mächtigen Morfologicznie zróŜnicowane formy lasu jak las wypasowy
ne ( păduri deschise, cu caracter de parc, cu arbori singutrees, often with bulging
breitkronigen Einzelbäumen und Baumgruppen [„Mast(pastwiska leśne: otwarte, posiadające formę lasu z pojelari sau în grup cu coronament larg ca arbori-catarg, arbori
grazing damage); reprobäume“, „Altbäume“, häufig mit wulstigen Verbissformen];
dynczymi drzewami posiadającymi pokaźną koronę i grubătrâni, adesea cu forme bulbucate din cauza că au fost
duced in “English landscape
nachgebildet in den „Englischen Landschaftsparks“ des
pami drzew [„drzewa masztowe”, „stare drzewa”, często z
roşi de animale), remodelate prin parcurile englezeşti ale
parks“ of the 18th and 19th
charakterystycznymi zgrubieniami]; utworzone w „angielsec. 18 şi 19, culturi de rotaŃie pădure - câmp, → pădure
centuries, rotational bush fal- 18. u. 19.Jh.), Hauberge (Feld-Wald-Wechselwirtschaft),
→ Niederwald (regelmäßiges bodennahes Abschlagen),
skich parkach krajobrazowych” z XVIII i XIX w.), Hauberge
joasă (tăieri regulate în apropierea solului), pădure de delow forest economy, → copLohewald (Schälwald zur Gewinnung von Gerber-Rinde),
(wymienna gospodarka polno-leśna), → las niski (regularscojire (pentru tanin), pădure mijlocie (amestec din pădure
pice (regular cutting back at
Mittelwald (gemischt genutzte Form aus Nieder- und
ne przycinki przyziemne), Lohewald (las przeznaczony do
joasă şi înaltă), pădure înaltă (pentru utilizarea triunchiurilor
ground level), tanning forest
Hochwald), Hochwald (Hochstammnutzung); Jagdschneipozyskiwania kory), las średni (mieszane formy uŜytkowaînalte), → linii somiere şi stele de vânătoare.
(wood for the production of
sen, Jagdsterne (→ Jagdanlage).
nia lasu niskiego i wysokiego), las wysoki (produkcja
Valoare ridicată de atestare pentru istoria culturii; potenŃial
tanning bark), coppice with
drewna); formy uŜytkowania dla łowiectwa (→ teren łowecologic ridicat.
standards (mixed-use form Hoher kulturhistorischer Zeugniswert; hohes ökologisches
Potenzial.
ny).
of coppice and high forest),
Wysokie historyczne; wysoki potencjał ekologiczny.
high forest (for tree trunks);
hunting grounds (→ hunting
facilities).
High historical and cultural
value; high ecological potential.

.

Transkrypt

Podobne dokumenty

HD CAR DVR with touch screen PY0017

German - Peiying

English - Sat

niemiecki

Instrukcja obsługi

Car receiver PY-9348

URZ0188 Portable Digital TV

special automotive tools

special automotive tools

CZ - Levenhuk

Catalogue 2004