część wstępna

Transkrypt

część wstępna

PLAN OCHRONY OBSZARU NATURA 2000 BIESZCZADY
OPERAT OGÓLNY
CZĘŚĆ WSTĘPNA
KRAKÓW 2014
spółka z ograniczoną odpowiedzialnością
Wykonał zespół w składzie:
mgr inż. Marcin Czerny (KRAMEKO sp. z o.o.) – opracowanie wzoru operatu,
opracowanie merytoryczne, nadzór merytoryczny,
mgr inż. Marcin Kołodziej (KRAMEKO sp. z o.o.) – opracowanie merytoryczne,
nadzór merytoryczny, skład tekstu
mgr inż. Małgorzata Zygmunt (KRAMEKO sp. z o.o.) – opracowanie merytoryczne, skład tekstu
mgr inż. Agnieszka Dubiel (KRAMEKO sp. z o.o.) – opracowanie merytoryczne, skład tekstu
mgr inż. Aleksandra Wilczyńska (KRAMEKO sp. z o.o.) – opracowanie GIS
Wszelkie prawa autorskie do niniejszego wzoru są zastrzeżone na podstawie i w trybie Ustawy z dnia
4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 1994 r. Nr 24, poz. 83 z późn. zm.)
CZĘŚĆ WSTĘPNA
Spis treści
A. CZĘŚĆ WSTĘPNA....................................................................................................................................... 5
1. Informacje ogólne o obszarze.................................................................................................................. 5
2. Podstawy prawne sporządzania Projektu planu ochrony obszaru Natura 2000 Bieszczady PLC180001
..................................................................................................................................................................... 8
3. Ustalenie terenu objętego Projektem planu............................................................................................. 8
4. Opis założeń do sporządzania Projektu planu.......................................................................................12
5. Opis granic obszaru (załącznik)............................................................................................................. 14
6. Opis uwarunkowań istotnych dla ochrony obszaru................................................................................14
6.1. Uwarunkowania geograficzne........................................................................................................ 14
6.2. Uwarunkowania przyrodnicze........................................................................................................ 17
6.3. Uwarunkowania społeczne i kierunki rozwoju................................................................................20
6.4. Uwarunkowania gospodarcze i kierunki rozwoju...........................................................................21
6.5. Uwarunkowania kulturowe............................................................................................................. 21
6.6. Uwarunkowania wynikające z celów ochrony istniejących form ochrony przyrody innych niż obszar
.............................................................................................................................................................. 22
7. Opis przedmiotów ochrony obszaru oraz innych cennych siedlisk i gatunków......................................24
7.1. Lista siedlisk przyrodniczych.......................................................................................................... 24
7.2. Opis siedlisk przyrodniczych.......................................................................................................... 25
7.3. Lista gatunków zwierząt................................................................................................................. 41
7.4. Opis gatunków zwierząt................................................................................................................. 43
7.5. Lista gatunków roślin..................................................................................................................... 65
7.6. Opis gatunków roślin..................................................................................................................... 65
8. Zestawienie istniejących i projektowanych dokumentów planistycznych wraz z analizą wpływu na
przedmioty ochrony obszaru, integralność obszaru i spójność sieci Natura 2000 ....................................68
8.1. Plany.............................................................................................................................................. 68
8.2. Studia............................................................................................................................................ 71
8.3. Strategie........................................................................................................................................ 72
8.4. Programy dotyczące obszaru........................................................................................................ 72
9. Udział społeczeństwa w opracowaniu Projektu planu............................................................................74
9.1. Lista interesariuszy........................................................................................................................ 74
9.2. Opis procesu komunikacji z różnymi grupami interesu..................................................................83
9.3. Zasady współpracy z Zespołem Lokalnej Współpracy (ZLW)........................................................84
9.4. Skład ZLW*.................................................................................................................................... 85
10. Literatura.............................................................................................................................................. 90
Spis warstw geometrycznych
granica_zakres.shp......................................................................................................................................... 12
CZĘŚĆ WSTĘPNA
A. CZĘŚĆ WSTĘPNA
1. Informacje ogólne o obszarze
Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków (OSO) został w Bieszczadach wyznaczony na podstawie
Załącznika I do Dyrektywy Ptasiej (dyrektywa Rady 79/409/EWG zmodyfikowana dyrektywą
94/24/EWG o ochronie dziko żyjących ptaków) o nazwie Bieszczady i kodzie PLC 180001. Został
on określony Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie obszarów
specjalnej ochrony ptaków Natura 2000. Propozycja obszaru siedliskowego, zgłoszona przez Polskę
w 2004 r., została przez Komisję Europejską zatwierdzona jako Obszar o Znaczeniu dla Wspólnoty
(OZW) 25 stycznia 2008 r.
Przedmiotowy obszar Natura 2000, nad którym nadzór sprawuje Regionalna Dyrekcja
Ochrony Środowiska w Rzeszowie położony jest w województwie podkarpackim. Jego zasięg
obejmuje terytorium trzech powiatów: bieszczadzkiego, sanockiego i leskiego. Jego Powierzchnia
stanowi 111 519,5 ha (w tym BdPN 29 202,2 ha). Teren ten obejmuje częściowo lub w całości
terytorium następujących gmin: Czarna (6002,2 ha), Lutowiska (45197,9 ha), Komańcza (15371,0
ha), Zagórz (1850,6 ha), Baligród (8983,0 ha), Cisna (28729,4 ha) i Solina (5385,4 ha). Obszar
objęty projektem planu ochrony zajmuje 82 317,3 ha.
Bieszczady tworzą równolegle ułożone grzbiety, podzielone szerokimi i głębokimi
obniżeniami. Dla Bieszczadów Wysokich charakterystyczna jest tzw. „rusztowa” budowa
grzbietów, które biegną równolegle do siebie z południowego wschodu na północny zachód.
Grzbiety te są poprzecinane licznymi potokami i rzekami, które początkowo płyną równolegle do
nich, a potem przecinają je malowniczymi przełomowymi dolinami (płynąc głównie w kierunku
północnym) i tworząc w ten sposób tzw. „kratowy” układ potoków. Najwyższym szczytem
omawianego obszaru jest Tarnica (1346 m n.p.m.).
Do elementów unikatowych występujących w obszarze należy bez wątpienia swoiste
zróżnicowanie piętrowe roślinności, a mianowicie brak piętra lasów szpilkowych i kosodrzewiny,
charakterystycznych dla innych części polskich Karpat. Górną granicę lasu tworzą krzywulcowe
postaci lasów bukowych lub jaworowych. Unikatowe jest również występowanie piętra połonin z
płatami zarośli olchy kosej i jarzębiny oraz wielogatunkową florą wysokogórską. Zoocenozy
połoninowe nie są wprawdzie zbyt bogate w gatunki kręgowców, niemniej charakteryzują się one
specyficzną odrębnością faunistyczną. To w strefie połonin gromadzi się większość gatunków
zwierząt bezkręgowych wschodniokarpackich i południowo-wschodniokarpackich oraz form
górskich i wysokogórskich, a z kręgowców typowe dla piętra alpejskiego gatunki ptaków takie jak:
siwerniak, płochacz halny, nagórnik.
Powiększająca się w wyniku wtórnej sukcesji (na znacznych, wyludnionych terenach
użytkowanych niegdyś rolniczo) powierzchnia leśna wraz z postępującym procesem renaturalizacji
lasów wytworzyły specyficzne ekosystemy, które są ostoją dla wielu krajowych i europejskich
rzadkości faunistycznych, takich jak: niedźwiedź Ursus arctos, ryś Lynx lynx, wilk Canis lupus,
żbik Felis silvestris, orzeł przedni Aquila chrysaetos, gadożer Circaetus gallicus czy też dzięcioł
trójpalczasty Picoides tridactylus.
Występują tu wyjątkowe nie tylko w skali kraju, ale i Europy populacje dużych i średnich
drapieżników, zarówno z gromady ssaków, jak i ptaków. Ponadto występuje tu interesujący zespół
dziuplaków, tak wśród ptaków (dzięcioły i sowy), jak i ssaków (nietoperze, pilchowate
i łasicowate). Fauna ta ma w znacznej mierze charakter naturalny. Cechuje ją silnie rozwinięta
struktura troficzna, wyrażająca się gęstą siecią powiązań pokarmowych – od licznych roślinożerców
po rzadkie drapieżniki szczytowe, jak wilk, ryś czy orzeł przedni (Projekt Planu Ochrony BdPN,
2010).
Szatę roślinną obszaru charakteryzuje zauważalna odrębność w skali polskich Karpat.
Występuje tu wiele zbiorowisk opisanych jedynie z tego rejonu. Mają one odrębne cechy
florystyczne oraz wykazują wyraźny związek ze specyficznymi warunkami siedliskowymi. Do
CZĘŚĆ WSTĘPNA
szczególnie cennych należą:
• odmiana wschodniokarpacka Aceri-Fagetum jaworzyny ziołoroślowej,
• Dentario glandulosae-Fagetum festucetosum żyzna buczyna karpacka podzespół suchy
trawiasto-turzycowy,
• Dentario glandulosae-Fagetum Athyrietosum distentifoliae żyzna buczyna karpacka
podzespół ziołoroślowy wyższych położeń,
• Phyllitido-Aceretum – jaworzyna z języcznikiem,
• Lunario-Aceretum – jaworzyna z miesiącznicą,
• odmiana wschodniokarpacka nadrzecznej olszyny górskiej (Alnetum incanae),
• bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-Pinetum, Sphagno-Piceetum, Vaccinio uliginosiBetuletum pubescentis),
• Pulmonario filarszkyanae-Alnetum viridis wilgotne zarośla olszy zielonej,
• Athyrio distentifoliae-Sorbetum alnetosum viridae zarośla wietlicowo-jarzębinowe,
podzespół wschodniokarpacki z olszą zieloną,
• Dryopteridi dilatatae – Sorbetum aucupariae zarośla jarzębinowe z narecznicą
szerokolistną.
• zbiorowisko zarośli wierzbowo-olszowych Salix silesiaca-Alnus viridis,
• zbiorowisko zarośli jarzębinowych z trzcinnikiem leśnym Calamagrostis arundinaceaSorbus aucuparia,
• Hypochoeridi uniflorae-Nardetum strictae wschodniokarpackie bliźniczysko połoninowe,
• Trollio altissimae-Knautietum dipsacifoliae kwieciste ziołorośla połoninowe,
• Potentillo aureae-Festucetum airoides wysokogórska murawa z kostrzewą niską,
• Poo chaixii-Deschampsietum caespitosae traworośla wiechlinowo-śmiałkowe,
• Empetro hermaphroditii-Vaccinietum myrtilli połoninowe borówczysko bażynowe,
• Empetrum hermaphroditum-Sphagnum nemoreum torfowiska połoninowe z bażyną
obupłciową,
• Vaccinietum myrtilli festucetosum airoides borówczysko połoninowe podzespół
z kostrzewą niską,
• Vaccinietum myrtilli polytrichetum communae borówczysko połoninowe podzespół
mszysty,
• Vaccinietum myrtilli rosetosum pendulinae borówczysko połoninowe podzespół
piarżyskowy z różą alpejską,
• Vaccinietum myrtilli gentianetosum asclepiadeae borówczysko połoninowe z goryczką
trojeściową,
• Roślinność torfowisk wysokich i przejściowych (kontynentalny mszar bagienny LedoSphagnetum magellanici, mszar torfowcowy Sphagnetum magellanici, mszarnik źródliskowy
Cardamino-Cratoneuretum commutati, Zbiorowisko młaki z turzycą pospolitą Carex nigra
+ Caricetum caespitosae),
• Campanulo serratae-Agrostietum capillaris łąka mietlicowa. (Projekt Planu Ochrony
BdPN, 2010).
W obszarze występuje ponad 800 gatunków roślin naczyniowych, ponad 100 gatunków
wątrobowców, ponad 300 gatunków mchów, oraz ponad 450 gatunków porostów i ponad 1000
gatunków grzybów wielkoowocnikowych (w tym 3 gatunki, które mają w obszarze locus classicus:
Lactarius brunneohepaticus, Lepiota carpatica, Resupinatus wetlinianus) (Projekt Planu Ochrony
BdPN, 2010)
Właścicielem większości terenów obszaru PLC 180001 Bieszczady jest Skarb Państwa,
zarządzający 70% powierzchni, z czego w administracji Bieszczadzkiego Parku Narodowego
CZĘŚĆ WSTĘPNA
znajduje się 26%, natomiast Lasy Państwowe dysponują około 44% powierzchni obszaru. Pozostała
część omawianego terenu to grunty prywatne i gminne stanowiące 30%. Tereny te charakteryzują
się małą gęstością zaludnienia, nie przekraczającą 10 osób/1km2. Łączna liczba mieszkańców
obszaru Natura 2000 Bieszczady wynosi ok. 18 000 osób.
Większość omawianego obszaru stanowią obszary zalesione (70%). W gminach Cisna
i Lutowiska lesistość jest największa i wynosi ponad 80%. Większość terenów leśnych zarządzana
jest przez Regionalną Dyrekcję Lasów Państwowych w Krośnie oraz nadleśnictwa: Cisna,
Komańcza, Baligród, Wetlina, Lutowiska oraz Stuposiany. Wymienione nadleśnictwa sprawują
także nadzór techniczny nad lasami prywatnymi, które stanowią niewielką część obszaru
Bieszczady PLC 180001.
W związku z powyższym sektorem, w którym najwięcej osób znajduje zatrudnienie jest gospodarka
leśna.
Drugim sposobem użytkowania omawianego obszaru jest rolnictwo. Przed rokiem 1989 w obszarze
istniały PGR-y zatrudniające stosunkowo dużą liczbę ludności, po upadku PGR-ów ich pracownicy
zostali bezrobotni i w niektórych miejscowościach mimu upływu lat pozostają bezrobotnymi do
dziś. Obecnie rolnictwo w obszarze związane jest ściśle z poszczególnymi pakietami „Programu
rolnośrodowiskowego”, najpopularniejszy jest Pakiet 5 „Ochrona zagrożonych gatunków ptaków
i siedlisk przyrodniczych na obszarach Natura 2000.”
Część obszaru Natura 2000 Bieszczady zajmują stojące i płynące wody powierzchniowe,
administrowane przez Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie oraz Zarząd Zlewni
Sanu w Przemyślu. Wśród wód stojących znajdują się niewielkie oczka wodne, starorzecza i
utworzone przez bobry rozlewiska. Na obszarze rezerwatu Zwiezło znajdują się ponadto dwa
jeziorka osuwiskowe.
Innym, popularnym sposobem użytkowania omawianego obszaru jest turystyka. Bieszczady
to miejsce atrakcyjne turystycznie, pokryte siecią pieszych szlaków o łącznej długości 355 km,
szlaków rowerowych i ścieżek dydaktycznych, w tym także cieszących się dużym
zainteresowaniem szlaków kulturowych. Na terenie tym znajdują się także wyciągi narciarskie,
trasy do narciarstwa biegowego i ski-turowego, kolejka wąskotorowa, baseny kryte oraz restauracje,
punkty małej gastronomii i stadniny koni. Oferta turystyczna obejmuje także rozwijającą się bazę
noclegową, w tym gospodarstwa agroturystyczne, skupione w Stowarzyszeniu Galicyjskie
Gospodarstwa Gościnne.
Poza unikatowymi walorami krajobrazowymi, czystym środowiskiem i dziką przyrodą,
Bieszczady charakteryzują się bogatą spuścizną kulturową. Burzliwe dzieje XX wieku
spowodowały, że tradycje, zwyczaje, obrzędy i legendy nie są przekazywane z pokolenia na
pokolenie, ponieważ ludność obszaru, to przede wszystkim ludność napływowa. Spuścizna
kulturowa w Bieszczadach to zabytki architektury drewnianej i murowanej, opuszczone cmentarze,
samotne krzyże itp. obiekty. Kultura niematerialna dzięki entuzjastom Bieszczad w dużej mierze
została zachowana i mimo braku bezpośredniego przekazu, można się z nią zapoznać na
omawianym terenie.
2. Podstawy prawne sporządzania Projektu planu ochrony obszaru Natura 2000
Bieszczady PLC180001
•
•
•
Podstawę prawną sporządzonego operatu stanowią następujące akty prawne:
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2010 roku w sprawie sporządzania
projektu planu ochrony dla obszaru Natura 2000 (Dz. U. 2010 nr 64 poz. 401)
Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie obszarów
specjalnej ochrony ptaków Natura 2000
Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. 2013 r. poz. 627 z późn. zm.)
CZĘŚĆ WSTĘPNA
•
Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego
ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na
środowisko (Dz.U. 2008 Nr 199 poz. 1227 z późn. zm.)
3. Ustalenie terenu objętego Projektem planu
Zgodnie § 4.1 rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2010 r. w sprawie
sporządzania projektu planu ochrony dla obszaru Natura 2000 (Dz. U. z 2010 Nr 64, poz. 401 z
późn. zm.) ustalono teren objęty projektem planu ochrony. Ustalenie terenu objętego projektem
planu wg w.w. rozporządzenia obejmuje:
1) Sprawdzenie:
a) obowiązujących planów ochrony dla części obszaru
Fragment przedmiotowego obszaru Natura 2000, pokrywający się z obszarem
Bieszczadzkiego Parku Narodowego, nie jest objęty Projektem Planu Ochrony, ponieważ
Park ten posiada Plan Ochrony na lata 2011-2030 (w którym zawarty jest zakres Planu
Ochrony obszaru Natura 2000) złożony W Ministerstwie Środowiska do zatwierdzenia,
a jak wynika z art. 30 ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (tekst
jednolity: Dz. U. 2013 r. poz. 627) plan ochrony ustanowiony dla parku narodowego,
rezerwatu przyrody lub parku krajobrazowego położonego w granicach obszaru Natura
2000, uwzględniający zakres, o którym mowa w art. 29, staje się planem ochrony dla tej
części obszaru Natura 2000.
b) występowania w granicach obszaru parków narodowych, rezerwatów przyrody lub
parków krajobrazowych oraz ustanowionych planów ochrony, w porównaniu z
zakresem o którym mowa w art. 29 ustawy
c) występowania nadleśnictw położonych w granicach obszaru oraz planów urządzenia
lasu, w porównaniu z zakresem, o którym mowa w art. 29 ustawy
W graniach obszaru Natura 2000 Bieszczady zlokalizowane są:
• 1 park narodowy, tj. Bieszczadzki Park Narodowy (29202,2 ha),
• 2 parki krajobrazowe, tj. Ciśniańsko-Wetliński (51 146 ha) i Doliny Sanu (33 500 ha),
• 11 rezerwatów przyrody, tj. Cisy na Górze Jawor (3,02 ha; 1957), Gołoborze (13,90 ha;
1969), Olszyna Łęgowa w Kalnicy (13,69 ha; 1971), Sine Wiry (450,49 ha; 1988),
Woronikówka (14,84 ha; 1990), Zwiezło (1,74 ha; 1957); Hulskie im. Stefana
Myczkowskiego (189,87 ha; 1983), Krywe (511,73 ha; 1991), Przełom Osławy pod
Duszatynem (322,45 ha; 2000), Śnieżyca Wiosenna w Dwerniczku (4,94 ha; 2001), Zakole
(5,25 ha; 1971).
• 5 nadleśnictw, tj. Nadleśnictwo Komańcza (21 641,33 ha) , Baligród (19 291, 37 ha) , Cisna
(12 182,83 ha), Lutowiska (20 790, 17 ha), Stuposiany (9 482,09 ha).
Analiza porównawcza istniejących planów ochrony dla w.w. form ochrony przyrody oraz
planów urządzenia lasu dla nadleśnictw zlokalizowanych na terenie obszaru Natura 2000
Bieszczady z zapisami art. 29 ustawy o ochronie przyrody.
CZĘŚĆ WSTĘPNA
Nazwa krajowej formy ochrony
przyrody lub nadleśnictwa,
pokrywającej /go/ się
Lp.
z obszarem, która/e może
powodować wyłączenie części
terenu ze sporządzania PO
Nazwa dokumentu planistycznego
(lata obowiązywania) / rok
sporządzenia
aktualność
Poprzedzone analizą
uzasadnienie wyłączenia części
Projekt Planu Ochrony
Bieszczadzkiego PN został
sporządzony uwzględniając
zakres, o którym mowa w atr. 29
Projekt Planu Ochrony Bieszczadzkiego
ustawy o ochronie przyrody,
PN
Projekt Planu ten jest złożony
(2011-2030)
w Ministerstwie Środowiska do
Projekt Planu ten jest złożony
zatwierdzenia, zatem wyłączenie
w Ministerstwie Środowiska do
tego obszaru jest zasadne.
zatwierdzenia.
Ponadto umowa na wykonanie PO
nie odnosi się do wykonywania
prac terenowych w granicach
BdPN.
1
Bieszczadzki Park Narodowy
2
Ciśniańsko-Wetliński Park
Krajobrazowy
Plan Ochrony Ciśniańsko-Wetlińskiego
Parku Krajobrazowego
(brak danych) / 2000
nieaktualny
brak
3
Park Krajobrazowy Doliny Sanu
Plan ochrony Parku Krajobrazowego
Doliny Sanu
(brak danych) / 2000
nieaktualny
brak
4
Rezerwat przyrody „Cisy na
Górze Jawor”
Plan ochrony rezerwatu przyrody "Cisy
na Górze Jawor"
(1998-2017)
nieaktualny
brak
5
Rezerwat przyrody „Gołoborze”
Plan ochrony rezerwatu przyrody
"Gołoborze"
(1998-2017)
nieaktualny
brak
6
Rezerwat przyrody „Olszyna
Łęgowa w Kalnicy”
"Olszyna Łęgowa w Kalnicy"
(1997-2016)
nieaktualny
brak
7
Rezerwat przyrody „Sine Wiry”
"Sine Wiry"
(1997-2016)
nieaktualny
brak
8
Rezerwat przyrody
„Woronikówka”
"Woronikówka"
(1998-2017)
nieaktualny
brak
Rezerwat przyrody „Zwiezło”
"Zwiezło"
(1998-2017)
nieaktualny
brak
9
CZĘŚĆ WSTĘPNA
Nazwa krajowej formy ochrony
przyrody lub nadleśnictwa,
pokrywającej /go/ się
Lp.
z obszarem, która/e może
powodować wyłączenie części
Nazwa dokumentu planistycznego
(lata obowiązywania) / rok
sporządzenia
aktualność
Poprzedzone analizą
uzasadnienie wyłączenia części
Rezerwat przyrody „Hulskie im.
Stefana Myczkowskiego”
„Hulskie im. Stefana Myczkowskiego"
(1997-2016)
nieaktualny
brak
11
Rezerwat przyrody „Krywe”
"Krywe"
(1997-2016)
nieaktualny
brak
12
Rezerwat przyrody „Przełom
Osławy pod Duszatynem”
"Przełom Osławy pod Duszatynem"
(2004-2023)
nieaktualny
brak
13
Rezerwat przyrody „Śnieżyca
Wiosenna w Dwerniczku”
"Śnieżyca Wiosenna w Dwerniczku"
(2003-2022)
nieaktualny
brak
Rezerwat przyrody „Zakole”
"Zakole"
(2003-2022)
nieaktualny
brak
Nadleśnictwo Cisna
Plan Urządzenia Lasu dla Nadleśnictwa
Cisna
(2006-2015)
aktualny
brak
Nadleśnictwo Baligród
Plan Urządzenia Lasu dla Nadleśnictwa
Baligród
(200-2015)
aktualny
brak
Nadleśnictwo Komańcza
Plan Urządzenia Lasu dla Nadleśnictwo
Komańcza
(2006-2015)
aktualny
brak
Nadleśnictwo Lutowiska
Lutowiska
(200-2014)
aktualny
brak
Nadleśnictwo Stuposiany
Stuposiany
(2005-2014)
aktualny
brak
10
14
15
16
17
18
19
2) Ocenę potrzeby zmiany planów, o których mowa w pkt 1
• zmian zapisów nieaktualnych planów ochrony rezerwatów i parków krajobrazowych
wymienionych w powyższej tabeli nie przewiduje się,
• zmian zapisów projektu planu ochrony Bieszczadzkiego Parku Narodowego nie przewiduje
się,
CZĘŚĆ WSTĘPNA
•
•
zmian zapisów planów urządzenia lasu, których aktualność upływa z końcem roku 2014
i 2015 nie przewiduje się,
możliwa jest ewentualna zmiana zapisów planów urządzenia lasu w odniesieniu do PUL
opracowywanych na kolejne dziesięciolecia dla wszystkich pięciu nadleśnictw położonych
w obszarze Natura 2000 Bieszczady i zostanie przedstawiona w terminie późniejszym, tj. po
weryfikacji w terenie danych archiwalnych i wykonaniu inwentaryzacji przedmiotów
ochrony wg przygotowanych i przedstawionych w niniejszym opracowaniu metodyk.
3) Ustalenie obszaru lub części obszaru dla opracowania projektu planu ochrony
Projekt planu będzie obejmował obszar Natura 2000 poza terenem BdPN, jednakże ocena
stanu ochrony przedmiotów ochrony będzie uwzględniała również fakt, iż część przedmiotów
ochrony występuje także na części obszaru nie objętej projektem planu, tj. na terenie BdPN.
4. Opis założeń do sporządzania Projektu planu
Plan ochrony jest narzędziem, które ma pomóc sprawującemu nadzór nad obszarem,
zrealizować cele ochrony, którymi są uniknięcie pogorszenia stanu ochrony przedmiotów ochrony
oraz zachowanie i odtwarzanie właściwego ich stanu.
Celem projektu jest:
• zidentyfikowanie istniejących i potencjalnych zagrożeń mających wpływ na stan
zachowania przedmiotów ochrony;
• podsumowanie dostępnej wiedzy o obszarze i jego przedmiotach ochrony;
• ustalenie systemu monitoringu, zarówno skutków realizacji działań ochronnych, jak i stanu
CZĘŚĆ WSTĘPNA
zachowania siedlisk przyrodniczych i gatunków będących przedmiotami ochrony;
• podniesienie jakości stosowania procedur w ramach prowadzonych ocen oddziaływania na
środowisko, związanych z oddziaływaniem planowanych przedsięwzięć na obszar Natura
2000;
• wskazanie koniecznych do wprowadzenia zmian w dokumentach planistycznych (m.in.
studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, miejscowych
planach zagospodarowania przestrzennego, etc.), w celu eliminacji lub ograniczenia
zagrożeń dla utrzymania bądź odtworzenia właściwego stanu ochrony siedlisk
przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt będących przedmiotami ochrony;
• ułatwienie wdrażania „Programu rolnośrodowiskowego” oraz uregulowanie zagadnień
związanych z zalesieniami na obszarze Natura 2000, jak również kontrolowanie stosowania
tzw. zasady wzajemnej zgodności, oznaczającej powiązanie wysokości uzyskiwanych przez
rolników płatności bezpośrednich ze spełnianiem przez nich określonych wymogów,
dotyczących utrzymania gruntów wchodzących w skład gospodarstwa w Dobrej Kulturze
Rolnej.
Plan ochrony przyniesie następujące korzyści dla systemu zarządzania:
• określenie szacunkowych kosztów i harmonogramu działań ochronnych,
• określenie sugerowanych źródeł finansowania niezbędnych prac,
• podsumowanie wiedzy o obszarze i jego przedmiotach ochrony, aby było możliwe
monitorowanie zmian,
• ustalenie systemu monitoringu, który będzie ostrzegał przed niebezpieczeństwami
i umożliwiał ocenę prowadzonych działań,
• ułatwienie kwalifikowania przedsięwzięć pod kątem wywierania negatywnego wpływu na
obszar,
• stworzenie "punktu odniesienia" dla oceny oddziaływania przedsięwzięć na obszar oraz do
przeprowadzania strategicznych ocen oddziaływania na środowisko,
• uzyskanie informacji o tym, czy realizacja zapisów istniejących studiów i planów, może
napotkać na problemy w procedurze oceny tychże dokumentów z punktu widzenia ochrony
obszaru,
• regionalny dyrektor ochrony środowiska będzie mógł nakazać wstrzymanie działań, które
zostały podjęte niezgodnie z ustaleniami planu ochrony i nakazać podjęcie w wyznaczonym
terminie niezbędnych czynności w celu przywrócenia poprzedniego stanu obszaru,
• możliwe będzie wykorzystanie funduszy krajowych i europejskich przewidzianych na
gospodarowanie obszarem,
• możliwe będzie stosowanie sankcji w zakresie płatności bezpośrednich wobec rolników,
którzy podjęli działania w gospodarce rolnej, niezgodne z ustaleniami planu,
• opisanie nowo znalezionych gatunków lub siedlisk, które powinny być przedmiotami
ochrony w tym obszarze
• wskazana zostanie potrzeba ewentualnych zmian w SDF.
Pierwszym krokiem przy tworzeniu planu ochrony będzie rozpoznanie przedmiotów
ochrony. Następnie zostaną podjęte działania w celu zgromadzenia wszelkich dostępnych
informacji o uwarunkowaniach ochrony obszaru, przedmiotach ochrony oraz istniejących
i projektowanych planach, strategiach i programach dotyczących obszaru. Po wykonaniu tych
czynności, nastąpi rozpoznanie stanu przedmiotów ochrony z wykorzystaniem trójstopniowej skali.
Kolejny etap będzie polegał na rozpoznaniu potencjalnych i istniejących zagrożeń. Po jego
zakończeniu zostanie sporządzony plan, w którym ujęte będą konkretne cele do osiągnięcia oraz
działania i ustalenia planistyczne, które mają doprowadzić do realizacji tych celów, takie jak np:
ochrona czynna, modyfikacja metod gospodarowania, utrzymanie określonych metod
gospodarowania, utworzenie odpowiedniej formy ochrony lub ustalenia planistycznego,
CZĘŚĆ WSTĘPNA
przeprowadzenie prac badawczych lub inwentaryzacyjnych. Na koniec zostanie zaplanowany
monitoring, jako jedno z działań ochronnych. Plan zostanie napisany według ściśle określonych ram
logicznych.
5. Opis granic obszaru (załącznik)
Granice obszaru Natura 2000 Bieszczady, z wyłączeniem obszaru Bieszczadzkiego Parku
Narodowego, zawierają się w konturach, których wierzchołki stanowią pary współrzędnych, opis
granic w formie współrzędnych stanowi załącznik do niniejszego operatu. Zobrazowanie granicy
przedstawia załączona warstwa wektorowa:
granica_zakres.shp
6. Opis uwarunkowań istotnych dla ochrony obszaru
6.1. Uwarunkowania geograficzne
Przynależność geofizyczna obszaru według Kondrackiego (2013) przedstawia się następująco:
Prowincja: Karpaty Wschodnie z Podkarpaciem Wschodnim
Podprowincja: Zewnętrze Karpaty Wschodnie
Makroregion: Beskidy Lesiste
Mezoregion: Góry Sanocko-Turczańskie
Mezoregion: Bieszczady Zachodnie
Bieszczady zajmują południowo-wschodni kraniec Polski na pograniczu z Ukrainą
i Słowacją. Są one częścią wielkiego łuku Karpat, który ciągnie się na przestrzeni 1300 km od
Bratysławy do Żelaznej Bramy nad Dunajem. Karpaty należą do tzw. systemu alpejskiego. Dzielą
się na Zachodnie, Wschodnie i Południowe. Bieszczady zaliczane są do Karpat Wschodnich.
Na terenie Bieszczadów wyróżnia się następujące pasma górskie
1)
Pasmo graniczne, którym biegnie od przeł. Łupkowskiej po Kremenaros granica ze
Słowacją, a dalej na wschód po przeł Użocką – z Ukrainą. Najwyższy szczyt w tym pasmie to
Wielka Rawka (1307 m npm).
2)
Pasmo Wołosani (1071m npm) i Chryszczatej (997 m npm) zwane inaczej Wysokim
Działem
3)
Pasmo połonin, rozcięte poprzecznymi dolinami Prowczy i Wołosatego, ciągnące się od
Smereka (1222 m npm) przez Połoninę Wetlińską (1253 m npm) i Caryńską (1297 m npm) po
grupę Tarnicy (1346 m npm) i Rozsypaniec.
4)
Pasmo Łopiennika (1069 m npm) i Durnej (979 m npm)
5)
Pasmo Otrytu z najwyższym szczytem Trohańcem (939 m npm).(Krukar, 1993).
Główną rzeką Bieszczadów jest San. Ma on asymetrycznie rozwinięte dorzecze: przeważają
dopływy lewe: Wołosaty, Solinka z Wetliną, Hoczewka, Osława z Osławicą. Jedynym większym
dopływem prawym jest Czarny.Południowa granica dorzecza górnego Sanu przebiega grzbietem
pasma granicznego i stanowi część głównego europejskiego działu wód, który rozdziela zlewiska
Morza Bałtyckiego i Czarnego.
Obszar Natura 2000 Bieszczady usytuowany jest na wychodniach skał należących do dwóch
płaszczowin Karpat zewnętrznych: płaszczowiny dukielskiej (na południowym-zachodzie)
i płaszczowiny śląskiej (na północnym wschodzie). Osie wszystkich geologicznych fałdów
występujących tu w obu płaszczowinach rozciągają się z południowego wschodu na północny
zachód. Obie płaszczowiny pocięte są wieloma pionowymi lub stromymi uskokami przeważnie
o orientacji SW-NE. Na omawianym obszarze odsłaniają się skały płaszczowiny dukielskiej
o łącznej miąższości przekraczającej 2.5 km. Skały te to piaskowce, mułowce i łupki ilaste
z podrzędnymi wkładkami margli, które powstały w czasie około 25 milionów lat. W inwentarzu
skał tworzących płaszczowinę dukielską duży udział stanowią odporne na działanie erozji
CZĘŚĆ WSTĘPNA
gruboławicowe piaskowce. Z tego powodu skały tej płaszczowiny budują pasmo górskie (pasmo
graniczne) kulminujące szczytem Wielkiej Rawki (1307 m). Płaszczowina śląska składa się
z dwóch ciał geologicznych zbudowanych przez odmienne skały oraz przedstawiających
kompletnie odmienna tektonikę (architekturę): strefy przeddukielskiej (na południowym-zachodzie)
oraz centralnej depresji karpackiej (na północnym-wschodzie).
W obrębie omawianego fragmentu strefy przeddukielskiej odsłaniają się skały łącznej miąższości
ok. 1 km. Skały te to piaskowce, mułowce i łupki ilaste z podrzędnymi wkładkami margli,
rogowców i dolomitów żelazistych które powstały w czasie ok. 12 milionów lat. Skały budujące
strefę przeddukielską są w przewadze mało odporne na działalność erozji. Z tego powodu, na
wychodniach tej strefy powstała depresja morfologiczna – obniżenie śródbieszczadzkie.
Wśród skał centralnej karpackiej depresji karpackiej w omawianym rejonie szczególną rolę
odgrywają gruboławicowe piaskowce (piaskowce z Otrytu). Są one nader odporne na działanie
erozji, w wyniku czego na ich wychodniach powstały pozytywne elementy rzeźby terenu
Malownicze skałki występujące w partiach grzbietowych obu połonin, na Bukowym Berdzie,
Krzemieniu, Tarnicy, Haliczu i Rozsypańcu są to właśnie odsłonięcia piaskowców z Otrytu (Projekt
Planu Ochrony BdPN, 2010).
Obszar Natura 2000 Bieszczady położony jest w strefie nasunięcia płaszczowiny śląskiej
oraz dukielskiej. Jednostka dukielska obejmuje SW część obszaru, głównie zlewnię Solinki,
a częściowo również Wołosatego. Pozostałą, przeważającą część obszaru zajmują utwory jednostki
śląskiej, tworzące centralną depresję karpacką. Fałdy centralnej depresji karpackiej cechują się
pionowym ustawieniem antyklin, w jądrze których odsłaniają się odporne piaskowce otryckie.
Synkliny wypełniają łupki krośnieńskie.
Rzeźba Bieszczadów jest rzeźbą strukturalną – wykształcenie i układ głównych elementów rzeźby
tego obszaru jest zgodny z kierunkiem przebiegu fałdów i wykazuje ścisłą zależność od odporności
podłoża. Występujące w przeszłości procesy rzeźbotwórcze przebiegały w Bieszczadach w ścisłym
powiązaniu z układem tych struktur, co uwidacznia się dziś w rusztowym układzie grzbietów
i kratowej sieci dolinnej.
Osobliwością połonińskich szczytów są ostańcowe skałki, rumowiska (gruzowiska) skalne. Formy
skałkowe związane są wyłącznie z występowaniem gruboławicowych piaskowców otryckich.
Tworzą ostańce denudacyjne i wychodnie skalne, powstałe wskutek nierównomiernego,
denudacyjnego obniżenia powierzchni grzbietowych i cofania stoków, pod wpływem selektywnego
wietrzenia skał i odprowadzania zwietrzeliny. Kształty form uzależnione są od ich genezy oraz
kierunków i gęstości spękań ciosowych. Formy skałkowe cechują się kilkumetrową wysokością,
pochyleniem w kierunku południowo-zachodnim, zgodnym z kierunkiem upadu warstw
i zróżnicowanymi kształtami uwarunkowanymi kierunkami i gęstością spękań ciosowych. Na
Bukowym Berdzie, Tarnicy, Haliczu, Rozsypańcu występują skaliste grzędy i grzebienie,
rumowiska skalne, turniczki. Najbardziej okazałym grzbietem skalnym odznacza się grzbiet
Krzemienia. Mniejsze grzędy skalne, a także ambony i ściany skalne zostały wypreparowane na
Smereku i Jaworniku. Mniejsze formy skalne spotykane są w południowym odcinku grzbietu
Jaworników.
Torfowiska wysokie tworzą niewielkie płaty na grzbiecie Krzemienia, Szerokiego Wierchu
i Tarnicy. Maja one genezę osuwiskową i powstały w bezodpływowych zagłębieniach pomiędzy
pakietami skalnymi (Projekt Planu Ochrony BdPN, 2010).
Pokrywa glebowa Bieszczadzkiego Parku Narodowego jest rezultatem rozwoju w układzie
czynników glebotwórczych panujących na terenie Bieszczadów Zachodnich. Jej przestrzenne
zróżnicowanie przede wszystkim nawiązuje do rzeźby terenu, która jest z kolei uzależniona od
struktury geologicznej oraz do warunków hydrologicznych. W mniejszym stopniu gleby tego terenu
są kształtowane przez czynniki klimatyczno-roślinne i współczesne procesy morfodynamiczne oraz
przez człowieka. Ażurowość pokrywy glebowej nie jest dobrze rozwinięta.
Dominują gleby brunatne. Pozostałe gleby to gleby inicjalne, glejowe, organiczne, organiczno-
CZĘŚĆ WSTĘPNA
mineralne i aluwialne. Gleby posiadają różną głębokość, co związane jest z rozwojem pokryw
zwietrzelinowych (powstałych na skutek rozpadu mechanicznego i rozkładu chemiczny skał) i ich
głębokością. Partie grzbietowe i strome stoki cechuje płytka, szkieletowa (żwir - 2-75 mm
i kamienie - ponad 75 mm średnicy) zwietrzelina, na połogich (niestromych) stokach występują
głębsze i mniej szkieletowe utwory. Pokrywy zwietrzeliny w dolinach są zwykle głębokie
i odznaczają się niewielkim udziałem okruchów skalnych. Skład mechaniczny (uziarnienie) gleb
bieszczadzkich jest mało zróżnicowany. Zdecydowanie przeważają gliny lekkie i średnie. Mniejszy
udział mają gliny ciężkie i iły
Klimat Bieszczad ma charakter górski o dość silnych cechach kontynentalnych. Przez 63%
dni w roku pogodę kształtuje masa powietrza polarno-morskiego, ale powietrze polarnokontynentalne stanowi aż 26% napływających mas powietrza. Najcieplejszym miesiącem jest lipiec,
najchłodniejszym – luty. Ilość opadów atmosferycznych waha się w granicach 800-1000 mm
rocznie, a w wyższych partiach gór nawet do 1200-1300 mm. Największe opady notowane są
w lipcu (150-170 mm), najniższe w styczniu (ok. 70 mm). Przeciętnie mroźnie jest przez ok. 75 dni,
a w wyższych partiach Bieszczad nawet przez 100 dni w roku. Liczba dni z pokrywą śnieżną
wynosi średnio 110-120, a w Wysokich Bieszczadach nawet do 200 dni i tutaj może osiągnąć
grubość do 300 cm. Duży wpływ na ukształtowanie pięter roślinności i zbiorowisk mają
wysuszające wiatry znad Niziny Węgierskiej, z kierunku S, SE, SW, które są w Bieszczadach
najczęstsze (36,5%). Średnia roczna temperatura wynosi w Bieszczadach +6°C: latem +17°C, zimą
-6°C. Średnia długość okresu wegetacyjnego wynosi ok. 190 dni. W Bieszczadach Wysokich
występują dwa piętra klimatyczne: umiarkowanie chłodne (650-1070 m n.p.m.) o średniej
temperaturze od +6°C do +4°C oraz piętro chłodne (powyżej 1070 m n.p.m.) ze średnią roczną
temperaturą od +4°C do +2°C (Tworek, 2011).
6.2. Uwarunkowania przyrodnicze
Przynależność geobotaniczna Bieszczadów według Matuszkiewicza (2008) przedstawia się
następująco:
Prowincja Karpacka
Dział Wschodniokarpacki
Kraina Karpat Wschodnich
Okręg Bieszczadów
podrokręgi:
a) Baligodzki „Dolina Wetliny – Przełęcz Łupkowska”
b) Górnoustrzycki „Dolina Sanu – Dolina Wetliny”
c) Lutowiski „Dolina Strwiąż – Dolina Sanu”
Jak już wspomniano do elementów unikatowych występujących w obszarze należy bez wątpienia
swoiste zróżnicowanie piętrowe roślinności, a mianowicie brak piętra lasów szpilkowych
i kosodrzewiny, charakterystycznych dla innych części polskich Karpat. Górną granicę lasu tworzą
krzywulcowe postaci lasów bukowych lub jaworowych. Unikatowe jest również występowanie
piętra połonin z płatami zarośli olchy kosej i jarzębiny oraz wielogatunkową florą wysokogórską.
Zoocenozy połoninowe nie są wprawdzie zbyt bogate w gatunki kręgowców, niemniej
charakteryzują się one specyficzną odrębnością faunistyczną. To w strefie połonin gromadzi się
większość gatunków zwierząt bezkręgowych wschodniokarpackich i południowowschodniokarpackich oraz form górskich i wysokogórskich, a z kręgowców typowe dla piętra
alpejskiego gatunki ptaków takie jak: siwerniak, płochacz halny, nagórnik.
Powiększająca się w wyniku wtórnej sukcesji (na znacznych, wyludnionych terenach
użytkowanych niegdyś rolniczo) powierzchnia leśna wraz z postępującym procesem renaturalizacji
lasów wytworzyły specyficzne ekosystemy, które są ostoją dla wielu krajowych i europejskich
rzadkości faunistycznych, takich jak: niedźwiedź Ursus arctos, ryś Lynx lynx, wilk Canis lupus,
CZĘŚĆ WSTĘPNA
żbik Felis silvestris, orzeł przedni Aquila chrysaetos, gadożer Circaetus gallicus czy też dzięcioł
trójpalczasty Picoides tridactylus.
Występują tu wyjątkowe nie tylko w skali kraju, ale i Europy populacje dużych i średnich
drapieżników, zarówno z gromady ssaków, jak i ptaków. Ponadto występuje tu interesujący zespół
dziuplaków, tak wśród ptaków (dzięcioły i sowy), jak i ssaków (nietoperze, pilchowate
i łasicowate). Fauna ta ma w znacznej mierze charakter naturalny. Cechuje ją silnie rozwinięta
struktura troficzna, wyrażająca się gęstą siecią powiązań pokarmowych – od licznych roślinożerców
po rzadkie drapieżniki szczytowe, jak wilk, ryś czy orzeł przedni (Projekt Planu Ochrony BdPN,
2010).
Szatę roślinną obszaru charakteryzuje zauważalna odrębność w skali polskich Karpat.
Występuje tu wiele zbiorowisk opisanych jedynie z tego rejonu. Mają one odrębne cechy
florystyczne oraz wykazują wyraźny związek ze specyficznymi warunkami siedliskowymi. Do
szczególnie cennych należą:
• odmiana wschodniokarpacka Aceri-Fagetum jaworzyny ziołoroślowej,
• Dentario glandulosae-Fagetum festucetosum żyzna buczyna karpacka podzespół suchy
trawiasto-turzycowy,
• Dentario glandulosae-Fagetum athyrietosum distentifoliae żyzna buczyna karpacka
podzespół ziołoroślowy wyższych położeń,
• Phyllitido-Aceretum – jaworzyna z języcznikiem,
• Lunario-Aceretum – jaworzyna z miesiącznicą,
• odmiana wschodniokarpacka nadrzecznej olszyny górskiej (Alnetum incanae),
• bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-Pinetum, Sphagno-Piceetum, Vaccinio uliginosiBetuletum pubescentis),
• Pulmonario filarszkyanae-Alnetum viridis wilgotne zarośla olszy zielonej,
• Athyrio distentifoliae-Sorbetum alnetosum viridae zarośla wietlicowo-jarzębinowe,
podzespół wschodniokarpacki z olszą zieloną,
• Dryopteridi dilatatae – Sorbetum aucupariae zarośla jarzębinowe z narecznicą
szerokolistną.
• zbiorowisko zarośli wierzbowo-olszowych Salix silesiaca-Alnus viridis,
• zbiorowisko zarośli jarzębinowych z trzcinnikiem leśnym Calamagrostis arundinaceaSorbus aucuparia,
• Hypochoeridi uniflorae-Nardetum strictae wschodniokarpackie bliźniczysko połoninowe,
• Trollio altissimae-Knautietum dipsacifoliae kwieciste ziołorośla połoninowe,
• Potentillo aureae-Festucetum airoides wysokogórska murawa z kostrzewą niską,
• Poo chaixii-Deschampsietum caespitosae traworośla wiechlinowo-śmiałkowe,
• Empetro hermaphroditii-Vaccinietum myrtilli połoninowe borówczysko bażynowe,
• Empetrum hermaphroditum-Sphagnum nemoreum torfowiska połoninowe z bażyną
obupłciową,
• Vaccinietum myrtilli festucetosum airoides borówczysko połoninowe podzespół
z kostrzewą niską,
• Vaccinietum myrtilli polytrichetum communae borówczysko połoninowe podzespół
mszysty,
• Vaccinietum myrtilli rosetosum pendulinae borówczysko połoninowe podzespół
piarżyskowy z różą alpejską,
• Vaccinietum myrtilli gentianetosum asclepiadeae borówczysko połoninowe z goryczką
trojeściową,
• Roślinność torfowisk wysokich i przejściowych (kontynentalny mszar bagienny LedoSphagnetum magellanici, mszar torfowcowy Sphagnetum magellanici, mszarnik źródliskowy
CZĘŚĆ WSTĘPNA
Cardamino-Cratoneuretum commutati, Zbiorowisko młaki z turzycą pospolitą Carex nigra
+ Caricetum caespitosae),
• Campanulo serratae-Agrostietum capillaris łąka mietlicowa. (Projekt Planu Ochrony
BdPN, 2010).
W obszarze występuje ponad 800 gatunków roślin naczyniowych, ponad 100 gatunków
wątrobowców, ponad 300 gatunków mchów, oraz ponad 450 gatunków porostów i ponad 1000
gatunków grzybów wielkoowocnikowych (w tym 3 gatunki, które mają w obszarze locus classicus:
Lactarius brunneohepaticus, Lepiota carpatica, Resupinatus wetlinianus) (Projekt Planu Ochrony
BdPN, 2010).
We florze roślin naczyniowych występuje 30 taksonów wschodniokarpackich: Aconitum
lasiocarpum, Aconitum degenii, Aconicum tauricum subsp. nanum, Alchemilla turkulensis, Alnus
viridis, Aposeris foetida, Arnica montana, Campanula abietina, Carex dacica, Carex depressa
subsp. transilvanica, Centaurea kotschyana, Cirsium waldsteinii, Dianthus carthusianorum subsp.
saxigenus, Dianthus compactus, Helleborus purpurascens, Lapsana intermedia, Lathyrus
laevigatus, Leucoium vernum subsp. carpaticum, Melampyrum saxosum, Scilla kladnii, Scopolia
carniolica, Scorzonera rosea, Senecio papposus, Sesleria bielzii, Silene dubia, Symphytum
cordatum, Telekia speciosa, Veratrum album subsp. album, Viola dacica, Glechoma hirsuta
(Zemanek, Winnicki, 1999).
Do endemitów wschodniokarpackich należą: Alchemilla pungeiflora, Alchemilla turculensis,
Melamprum saxosum, Silene nutans subsp. dubia (Piękoś-Mirkowa, Mirek 2003).
Warto wspomnieć również o dysjunkcji śródkarpackiej: pewne taksony występują w Bieszczadach,
następnie ze względu na niewielką wysokość n. p. m. nie pojawiają się w Beskidzie Niskim, lecz
dopiero w Beskidzie Sądeckim, Gorcach, Tatrach lub na Babiej Górze. Najbardziej interesujące są
taksony, które występują w Bieszczadach i po przerwie pojawiają się dopiero w Tatrach bądź na
Babiej Górze, są to: Anemone narcisiflora, Anthoxanthum alpinum, Bellariochloa violacea, Carex
ornithopoda subsp. elongata, Carex rupestris, Delphinium elatum, Empetrum hermaphroditum,
Festuca airoides, Festuca versicolor, Juniperus communis subsp. alpina, Padus petrea, Primula
halleri (nie potwierdzona ostatnio w Bieszczadach), Rhodiola rosea, Sempervivum montanum,
Sorbus aucuparia var. glabrata, oraz Tozzia alpina, która po przerwie dysjunkcyjnej występuje
dopiero w masywie Babiej Góry (Zemanek, Winnicki, 1999).
Chcąc określić ilość gatunków zwierząt bezkręgowych w obszarze Natura 2000 Bieszczady trudno
nie odnieść się do Bieszczadzkiego Parku Narodowego, gdzie grupa ta została dość dokładnie
zinwentaryzowana. Stwierdzono występowanie 1 gatunku gąbki Porifera, 2 gatunki wypławków
Tricladida, 18 gatunków wrotków Rotatoria, 2 gatunki brzuchorzęsek Gastrotricha, 1 gatunek
kolcogłowych Acanthocephala, 92 gatunki ślimaków Gastropoda, 6 gatunków małży Bivalvia, 75
gatunków skąposzczetów Oligochaeta, 6 gatunków pijawek Hirudinea, 17 gatunków
niesporczaków Tardigrada, 61 gatunków skorupiaków Crustacea wraz z pancerzowcami
Malacostaca, 281 gatunków pająków Araneae, 435 gatunków roztoczy Acari, 23 gatunki kosarzy
Opilionides, 16 gatunków zaleszczotek Pseudoscorpionida, 35 gatunków pareczników Chilopoda,
46 gatunków krocionogów Diplopoda, 10 gatunków pierwogonków Protura, 115 gatunków
skoczogonków Collembola, 1 gatunek rybika Zygentoma, 64 gatunki jętek Ephemeroptera, 49
gatunków ważek Odonata, 66 gatunków widelnic, 54 gatunków prostoskrzydłych Orthoptera, wraz
z karaczanami Blattodea i skorkami Dermatoptera, 1 gatunek wszy Anoplura, 173 gatunki
pluskwiaków Hemiptera: Pentamorpha et Cimicomorpha, 386 gatunków dawniej klasyfikowanych
jako pluskwiaki równoskrzydłe Homoptera, obecnie: piewiki Hemiptera Auchenorrhyncha, koliszki
Hemiptera Sternorrhyncha Psyllodea, mączliki Hemiptera Sternorrhyncha Aleyrododea, mszyce
Hemiptera Sternorrhyncha Aphidodea, czerwce Hemiptera Sternorrhyncha Coccodea, 35 gatunków
siatkoskrzydłych Neuroptera i wojsiłek Mecoptera, 3031 gatunków chrząszczy Coleoptera, 414
gatunków błonkówek Hymenoptera, 127 gatunków chruścików Trichoptera, 1059 gatunków motyli,
CZĘŚĆ WSTĘPNA
1146 gatunków muchówek Diptera, 9 gatunków pcheł Aphaniptera, łącznie 6857 gatunków
zwierząt bezkręgowych (Projekt Planu Ochrony BdPN, 2010).
Na terenie Bieszczad stwierdzono występowanie 18 gatunków ryb i jednego minoga z czego 13 to
gatunki rodzime, a 5 obce geograficznie (okoń, płoć, pstrąg tęczowy, karaś pospolity i lipień).
Najcenniejsze są: głowacz białopłetwy, pstrąg potokowy, strzebla potokowa, piekielnica i minóg
strumieniowy.
W obszarze stwierdzono występowanie 11 gatunków płazów, z tego najcenniejsze są: traszka
karpacka, traszka grzebieniasta i kumak górski. W obszarze stwierdzono występowanie 6 gatunków
gadów, z których najcenniejszy jest wą Eskulapa.
Na terenie Bieszczad stwierdzono występowanie 156 gatunków ptaków. Najciekawsze z nich to:
bocian czarny Ciconia nigra, orzeł przedni Aquila chrysaetos, orlik grubodzioby Aquila clana, orlik
krzykliwy Aquila pomarina, orzełek włochaty Hieraeatus pennatus (występowanie tego gatunku
w obszarze nie jest jednoznacznie potwierdzone), gadożer Circaetus gallicus, sokół wędrowny
Falco peregrinus, puchacz Bubo bubo, puszczyk uralski Strix uralensis, sóweczka Glaucium
passerinum, włochatka Aegolius funereu, derkacz Crex crex, dzięcioł trójpalczasty Picoides
tridactylus, dzięcioł białogrzbiety Dendrocopos leucotos, pluszcz Cinclus cinclus, nagórnik
Monticola saxatilis i płochacz halny Prunella collaris.
W Bieszczadach występuje co najmniej 60 gatunków ssaków. Najcenniejsze to żubr Bison bonatus,
niedźwiedź brunatny Ursus arctos, ryś Lynx lynx, żbik Felis sylvestris, wydra Lutra lutra, do innych
szczególnie cennych gatunków zalicza się nocka Alkathoe, popielicowate (popielica i orzesznica)
oraz bobra (Plan Ochrony BdPN).
6.3. Uwarunkowania społeczne i kierunki rozwoju
Obszar Natura 2000 Bieszczady położony jest w województwie podkarpackim. Jego zasięg
obejmuje terytorium trzech powiatów: bieszczadzkiego, sanockiego i leskiego. Jego Powierzchnia
stanowi 111 519,5 ha (w tym BdPN 29 202,2 ha). Teren ten obejmuje częściowo lub w całości
terytorium następujących gmin: Czarna (6002,2 ha), Lutowiska (45197,9 ha), Komańcza (15371,0
ha), Zagórz (1850,6 ha), Baligród (8983,0 ha), Cisna (28729,4 ha) i Solina (5385,4 ha). Obszar
objęty projektem planu ochrony zajmuje 82 317,3 ha.
Liczbę mieszkańców w poszczególnych powiatach przedstawia tabela 1. Jak można zauważyć
liczba osób w powiatach bieszczadzkim i leskim jest znacząco mniejsza niż w powiecie sanockim.
Tabela 1: Ludność w poszczególnych powiatach znajdujących się w obszarze Natura 2000
Bieszczady na tle ludności województwa podkarpackiego
Powiat
Ogółem
Mężczyźni
Kobiety
Bieszczadzki
22341
11123
11218
Leski
26598
13378
13220
Sanocki
94672
46349
48323
Województwo
podkarpackie
2105050
1030048
1075002
Opracowanie własne na podstawie „Profilu ekonomiczno-demograficznego powiatu leskiego”
Tabela 2 przedstawia powierzchnię powiatów, liczbę osób przypadającą na 1 km 2, oraz
liczbę kobiet przypadającą na 100 mężczyzn. Jak można zauważyć liczba osób przypadającą na 1
km2 jest zdecydowanie niższa w powiatach, których powierzchnia obejmuje obszar Natura 2000
Bieszczady w porównaniu z całym województwem podkarpackim, a wśród wspomnianym
powiatów znacząco niższa w powiatach bieszczadzkim i leskim niż w powiecie sanockim. Gdyby
CZĘŚĆ WSTĘPNA
rozważyć to zagadnienie na poziomie gmin okazałoby się, że na terenie gminy Cisna przypada 6
osób na 1 km2., a w gminie Lutowiska zaledwie 5 osób na 1 km2.
Również ilość kobiet przypadająca na 100 mężczyzn w powiatach bieszczadzkim i leskim jest
mniejsza niż w całym województwie. Wśród gmin najmniej kobiet na 100 mężczyzn przypada w
gminach Cisna 92 i Lutowiska zaledwie 90.
Tabela 2: Powierzchnia, gęstość zaludnienia oraz liczba kobiet na 100 mężczyzn w powiatach znajdujących
się w obszarze Natura 2000 Bieszczady na tle województwa podkarpackiego
Powiat
Powierzchnia powiatów Liczba osób przypadająca Kobiety na 100 mężczyzn
w km2
na 1 km2
Bieszczadzki
1138
20
101
Leski
835
32
99
Sanocki
1225
77
104
Województwo
podkarpackie
17926
117
104
Tabela 3 przedstawia podział na grupy wiekowe w poszczególnych powiatach. Widać pewną
różnicę w liczbie osób w wieku nieprodukcyjnym przypadających na 100 osób w wieku
produkcyjnym w powiatach bieszczadzkich, leskim i sanockim w porównaniu z całym
województwem podkarpackim, takich osób jest mniej.
Tabela 3: Ludność w podziale na grupy wiekowe w powiatach znajdujących się w obszarze Natura
2000 Bieszczady na tle województwa podkarpackiego
Powiat
W wieku
przedprodukcyjmy
W wieku
produkcyjnym
W wieku
poprodukcyjnym
Ludność w wieku
nieprodukcyjnym na
100 osób w wieku
produkcyjnych
Bieszczadzki
5919
13606
2816
64
Leski
6851
16101
3646
65
Sanocki
24033
57635
13004
64
Województwo
podkarpackie
539421
1259784
305845
67
Tabela 4: Ruch naturalny ludności w powiatach znajdujących się w obszarze Natura 2000 Bieszczady na tle
województwa podkarpackiego w 2002 roku
Powiat
Małżeństwa
Urodzenia
Zgony
Przyrost naturalny
Bieszczadzki
130
237
157
80
Leski
140
258
190
68
Sanocki
509
942
758
184
Województwo
podkarpackie
11097
21313
17970
3343
CZĘŚĆ WSTĘPNA
Tabele 4 i 5 przedstawiają ruch ludności w omawianych powiatach i widać z niej znacząco wyższy
przyrost naturalny w powiecie bieszczadzkim i leskim (a niewiele wyższy w powiecie sanockim) w
porównaniu z całym województwem podkarpackim. Gdy przyjrzy się przyrostowi naturalnemu na
poziomie gmin, okaże się, że jest on najwyższy w gminie Cisna, gdzie wynosi on 8,7.
Tabela 5: Ruch naturalny ludności w powiatach znajdujących się w obszarze Natura 2000 Bieszczady na tle
województwa podkarpackiego w 2002 roku na 1000 mieszkańców
Powiat
Małżeństwa
Urodzenia
Zgony
Przyrost naturalny
Bieszczadzki
5,7
10,4
6,9
3,5
Leski
5,2
9,6
7,1
2,5
Sanocki
5,2
9,9
7,9
1,9
Województwo
podkarpackie
5,3
10,1
8,5
1,6
Tabela 6 pokazuje saldo migracji w powiatach znajdujących się w obszarze Natura 2000
Bieszczady, okazuje się, ze jest ono niższe niż w województwie podkarpackim, a dużo niższe
w powiecie bieszczadzkim.
Tabela 6: Saldo migracji ludności w powiatach znajdujących się w obszarze Natura 2000 Bieszczady na tle
województwa podkarpackiego
Powiat
Napływ ludności
Odpływ ludności
Saldo migracji
ogółem
Saldo migracji na
1000 mieszkańców
Bieszczadzki
247
346
-99
-4,43
Leski
287
331
-44
-1,65
Sanocki
792
933
-141
-1,49
Województwo
podkarpackie
20056
22487
-2431
-1,15
Podsumowując: w powiatach znajdujących się w obszarze Natura 2000 Bieszczady mieszka
stosunkowo niewiele osób, gęstość zaludnienia również jest niewielka. W powiecie leskim
przypada mniej niż 100 kobiet na 100 mężczyzn. We wszystkich powiatach dominuje ludność
w wieku produkcyjnym, a przyrost naturalny jest wysoki. We wszystkich powiatrach zauważa się
również ujemne saldo migracji (zdecydowanie więcej osób opuszcza te powiaty w stosunku do
osób przybywających do nich).
6.4. Uwarunkowania gospodarcze i kierunki rozwoju
Jak pokazuje tabela 7stopa bezrobocia w powiatach znajdujących się w obszarze Natura
2000 Bieszczady jest wyższa niż w całym województwie. Bezrobotni mieszkają przede wszystkim
na wsi.
CZĘŚĆ WSTĘPNA
Tabela 7: Charakterystyka bezrobocia w powiatach znajdujących się w obszarze Natura 2000 Bieszczady na
tle województwa podkarpackiego
Powiat
Bezrobotni ogółem
Stopa bezrobocia
Bezrobotni zamieszkali na wsi
Ogółem
% udział w ogólnej
liczbie
bezrobotnych
Bieszczadzki
2829
32,4
1583
56
Leski
3080
29
2480
80,5
Sanocki
9071
25
5131
56,6
Województwo
podkarpackie
185759
20,9
117131
63,1
Tabela 8 przedstawia liczbę osób zatrudnionych w poszczególnych działach gospodarki.
Myląca być może to, że z tabelki wynika, iż najwięcej osób pracuje w przemyśle. Dane odnoszą się
do całych powiatów, a ośrodki przemysłowe z reguły położone są poza obszarem Natura 2000
Bieszczady.
Po wykluczeniu przemysłu okazuje się, że najwięcej osób pracuje w dziedzinach, które państwo ma
obowiązek lokalizować we wszystkich skupiskach obywateli, czyli ochronie zdrowia, edukacji
i administracji publicznej.
CZĘŚĆ WSTĘPNA
Tabela 8: Liczba osób pracujących w poszczególnych sekcjach gospodarki w powiatach znajdujących się w obszarze Natura 2000 Bieszczady na tle województwa
podkarpackiego
Powiat
Ogółem
Przemysł
Budownictwo
Handel i
naprawy
Transport,
składowanie i
łączność
Pośrednictwo
finansowe
Obsługa
nieruchomości
i firm, nauka
Administracja
publiczna
obrona
narodowa;
obowiązkowe
ubezpieczenia
społeczne i
zdrowotne
Edukacja
Ochrona
zdrowia i
opieka
społeczna
Bieszczadzki
3098
696
73
182
110
58
140
323
439
532
Leski
3884
762
254
167
128
99
177
577
734
494
Sanocki
16860
7574
363
1254
1223
377
775
1197
2032
1513
Województwo
podkarpackie
371241
133687
18323
38826
21616
8448
20212
26922
48508
40664
22/83
CZĘŚĆ WSTĘPNA
Tabele 9 i 10 przedstawiają strukturę gruntów w powiatach znajdujących się w obszarze Natura
2000 Bieszczady. Jak widać we wszystkich trzech powiatach największą powierzchnię zajmują lasy
i grunty leśne, zupełnie inaczej niż w całym województwie podkarpackim. Jest to sytuacja
specyficzna, dobrze charakteryzująca obszar Natura 2000 Bieszczady.
Kolejnym wnioskiem, który można wyciągnąć z analizy poniższych tabel jest taki, że duży procent
ludności omawianych powiatów zatrudnionych jest w leśnictwie (przede wszystkim w Lasach
Państwowych).
Tabela 9: Użytkowanie gruntów w ha w powiatach znajdujących się w obszarze Natura 2000 Bieszczady na
Powiat
Powierzch
nia
ogółem
W tym
Użytki rolne
Ogółem
Grunty
orne
Sady
Łąki
Pastwiska
Lasy i
grunty
leśne
Pozostałe
grunty
w ha
Bieszczad
zki
113759
20893
5601
7
6104
9181
80044
12822
Leski
83544
14422
7378
47
4271
2726
56881
12241
Sanocki
122512
39128
22226
208
10042
6652
61393
21991
Wojewódz 1792628
two
podkarpac
kie
811644
576640
9002
161224
64778
660482
320502
osób na 1
km2
Opracowanie własne na podstawie dzieła Knapika (2004)
Tabela 10: Użytkowanie gruntów w % w powiatach znajdujących się w obszarze Natura 2000 Bieszczady na
Powiat
Powier
zchnia
ogółem
W tym
Użytki rolne
Ogółem
Grunty
orne
Sady
Łąki
Pastwisk
a
Lasy i Pozostał
grunty e grunty
leśne
w%
Bieszczadzki
100
18
5
0,01
5
8
70
11
Leski
100
17
9
0,06
5
3
68
15
Sanocki
100
32
18
0,17
8
5
50
18
Województwo
podkarpackie
100
45
32
0,5
9
4
37
18
Opracowanie własne na podstawie dzieła Knapika (2004)
Drugim sposobem gospodarowania jest rolnictwo. Obecnie rolnictwo w obszarze związane jest
ściśle z poszczególnymi pakietami „Programu rolnośrodowiskowego”, najpopularniejszy jest Pakiet
5 „Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych na obszarach Natura 2000.”
Bieszczady stanowią jeden z najbardziej atrakcyjnych przyrodniczo i krajobrazowo
regionów w Polsce, a tym samym miejsce atrakcyjne turystycznie o odpowiednich warunkach dla
rozwoju różnych, dotąd niewykorzystanych form turystyki. W turystyce i usługach
CZĘŚĆ WSTĘPNA
okołoturystycznych przy wykorzystaniu unikalnych walorów przyrodniczych powiaty znajdujące
się w obszarze Natura 2000 Bieszczady upatrują swoją szansę rozwoju.
Mocne i słabe strony powiatów w kontekście rozwoju gospodarczego opracowano przede
wszystkim na podstawie „Strategii rozwoju społeczno-gospodarczego powiatu bieszczadzkiego do
2013 roku”. Chociaż strategia ta odnosi się tylko do jednego z 3 powiatów znajdujących się
w obszarze Natura 2000 Bieszczady, jednak mocne i słabe strony powiatów leskiego i sanockiego
są w dużej mierze zbieżne z mocnymi i słabymi stronami powiatu bieszczadzkiego.
Silne strony to:
–
Unikalne walory przyrodnicze i krajobrazowego
–
Silna marka, łatwa identyfikacja
–
Czyste środowisko i dobra infrastruktura ochrony wód i powietrza
–
Położenie przygraniczne
–
Zaradność i inicjatywa mieszkańców
–
Istniejąca infrastruktura sportowo-rekreacyjna
–
Gęsta sieć szlaków turystycznych
–
Duża liczba i powierzchnia terenów inwestycyjnych
–
Duża lesistość
–
Życzliwość i gościnność mieszkańców
–
Rolnictwo ekologiczne
–
Dużo ciekawych indywidualności
–
Zabytki kultury sakralnej
–
Zaplecze rodzimych firm zdolnych do inwestowania
–
Duża liczba stowarzyszeń i ich osiągnięcia (turystyka, kultura, sport)
Słabe strony to:
–
Duże bezrobocie
–
Niski stopień technologiczny produkcji
–
Mała chłonność i zasobność rynku wewnętrznego
–
Zły stan techniczny dróg
–
Peryferyjne położenie
–
Brak filii uczelni wyższych
–
Brak dostatecznej ilości usług
–
Odpływ młodych, wykształconych ludzi
–
Brak wystarczającej i nowoczesnej infrastruktury turystycznej
–
Złe połączenia autobusowe i kolejowe
–
Słaba oferta zagospodarowania wolnego czasu poza sezonem
–
Enklawy niskiej aktywności (mentalność popegeerowska)
6.5. Uwarunkowania kulturowe
Na uwarunkowania kulturowe Bieszczadów składają się zarówno dobra kultury materialnej
jak i niematerialnej. Do walorów kultury materialnej należą głównie zabytki drewnianej
i murowanej, w tym przede wszystkim cerkwie i kościoły. Drewniane cerkwie to najbardziej
charakterystyczne obiekty kulturowe w Bieszczadach. Te, które zachowały się do dnia dzisiejszego,
stanowią jedynie część cerkwi, których większość została w czasach powojennych rozebrana.
Większość zachowanych cerkwi, zarówno drewnianych, jak i murowanych znajduje się głównie
w północnej i północno-wschodniej części Bieszczadów.
Do interesujących obiektów należą także czytelne ślady osadnictwa na terenie
nieistniejących już miejscowości, takie jak: cmentarze, pozostałości dróg, cerkwiska czy zarośnięte
CZĘŚĆ WSTĘPNA
sady. Część tych obiektów objęta została ochroną prawną, część należy do prywatnych właściwości,
a część niestety niszczeje (Tworek, 2011)
Ślad dawnych kultur zachował się także w postaci nazw topograficznych i nazw
miejscowości, które w niektórych przypadkach zachowały się już jedynie na mapach.
Oprócz kultury materialnej obszar Bieszczadów może poszczycić się bogatą spuścizną
kultury niematerialnej, w postaci legend i wierzeń oraz praktykowanych do dziś zwyczajów,
obrzędów i tradycji. Oczywiście należy pamiętać o przerwie w ciągłości przekazu kulturowego
wywołanego tragicznymi dziejami regionu Bieszczad w XX wieku. Jednak dzięki licznemu gronu
entuzjastów tych stron, mimo braku przekazu z pokolenia na pokolenie kultura niematerialna
zachowała się.
W Bieszczadach oprócz zespołów regionalnych, przypominających dawne tańce i pieśni, działa
wielu artystów ludowych, trudniących się m. in. wytwarzaniem ceramiki, malarstwem,
rzeźbiarstwem, tkactwem oraz wikliniarstwem. Na szczególną uwagę zasługuje także ikonografia,
której twórcy mogą poszczycić się bogatym dorobkiem, prezentowanym w miejscowych galeriach
oraz produkcja artystycznej obróbki drewna, w postaci specyficznych dla regionu figur. Cenna jest
także miejscowa kuchnia bazująca na łemkowskich i bojkowskich przepisach oraz bartnictwo.
6.6. Uwarunkowania wynikające z celów ochrony istniejących form ochrony przyrody innych
niż obszar
W granicach obszaru Natura 2000 Bieszczady zlokalizowany jest 1 park narodowy, tj.
Bieszczadzki Park Narodowy (29202,2 ha). Ochrona ścisła na terenie Parku ma na celu zachowanie
w stanie nienaruszonym całości przyrody, a w szczególności utrzymanie naturalnego stanu
zespołów leśnych i połoninowych, a także elementów przyrody nieożywionej. Natomiast celem
ochrony częściowej jest przywrócenie przyrodzie stanu naturalnego przez stosowanie odpowiednich
zabiegów pielęgnacyjno-hodowlanych oraz przez usuwanie elementów obcych pierwotnemu
składowi zespołów roślinnych i siedlisku bądź też zachowanie w określonym stanie niektórych
elementów przyrody.
Na badanym obszarze położone są także 2 parki krajobrazowe, tj. Ciśniańsko-Wetliński (51
146 ha) i Doliny Sanu (33 500 ha).
Według Rozporządzenia nr 64/05 Wojewody Podkarpackiego z dnia 16 czerwca 2005 r. w
sprawie Ciśniańsko-Wetlińskiego Parku Krajobrazowego celami ochrony Parku są:
a) cele ochrony wartości przyrodniczych:
• zachowanie trwałości ekosystemów leśnych i odtwarzanie różnorodności biocenoz leśnych
zgodnie z uwarunkowaniami siedliskowymi oraz zachowanie ekosystemów nieleśnych ze
szczególnym uwzględnieniem bogactwa szaty roślinnej obejmującej liczną grupę
chronionych i rzadkich gatunków roślin na obszarze Bieszczadów Zachodnich,
• zachowanie i ochrona gatunków dziko żyjących zwierząt, w szczególności rzadko
występujących i zagrożonych wyginięciem,
• zachowanie ekosystemów wodnych i ochrona wód powierzchniowych;
b) cele ochrony wartości historycznych i kulturowych:
• ochrona zasobów dziedzictwa kulturowego,
• kultywowanie i przywracanie tradycyjnej kultury ludowej;
c) cele ochrony walorów krajobrazowych:
• zachowanie wartości estetycznych i kulturowych terenu oraz związanych z nim elementów
przyrodniczych, ukształtowanych przez siły przyrody lub w wyniku działalności człowieka,
• zapobieganie dewastacji i degradacji krajobrazu.
• Według Rozporządzenia nr 61/05 Wojewody Podkarpackiego z dnia 16 czerwca 2005 r.
w sprawie Parku Krajobrazowego Doliny Sanu celami ochrony Parku są:
a) cele ochrony wartości przyrodniczych:
CZĘŚĆ WSTĘPNA
zachowanie trwałości ekosystemów leśnych i odtwarzanie różnorodności biocenoz leśnych
zgodnie z uwarunkowaniami siedliskowymi oraz zachowanie ekosystemów nieleśnych ze
szczególnym uwzględnieniem bogactwa szaty roślinnej obejmującej liczną grupę
chronionych i rzadkich gatunków roślin, na obszarze wschodniej części Bieszczadów,
• zachowanie i ochrona gatunków dziko żyjących zwierząt, w szczególności rzadko
występujących i zagrożonych wyginięciem,
• zachowanie ekosystemów wodnych i ochrona wód powierzchniowych;
b) cele ochrony wartości historycznych i kulturowych:
• ochrona zasobów dziedzictwa kulturowego,
• kultywowanie i przywracanie tradycyjnej kultury ludowej;
c) cele ochrony walorów krajobrazowych:
• zachowanie wartości estetycznych i kulturowych terenu oraz związanych z nim elementów
przyrodniczych, ukształtowanych przez siły przyrody lub w wyniku działalności człowieka,
• zapobieganie dewastacji i degradacji krajobrazu,
• zachowanie ciągów i punktów widokowych w celu ich udostępniania turystom.
Ponadto na obszarze Natura 2000 Bieszczady znajduje się 11 rezerwatów, tj. Cisy na Górze
Jawor (3,02 ha; 1957), Gołoborze (13,90 ha; 1969), Olszyna Łęgowa w Kalnicy (13,69 ha; 1971),
Sine Wiry (450,49 ha; 1988), Woronikówka (14,84 ha; 1990), Zwiezło (1,74 ha; 1957); Hulskie im.
Stefana Myczkowskiego (189,87 ha; 1983), Krywe (511,73 ha; 1991), Przełom Osławy pod
Duszatynem (322,45 ha; 2000), Śnieżyca Wiosenna w Dwerniczku (4,94 ha; 2001), Zakole (5,25
ha; 1971). Cele utworzenia rezerwatów były następujące:
• Rezerwat Cisy na Górze Jawor - zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych
naturalnego stanowiska cisa
• Rezerwat Gołoborze - zachowanie ze względów naukowych, dydaktycznych
i krajobrazowych gołoborza stopniowo opanowywanego przez las
• Rezerwat Olszyna Łęgowa w Kalnicy - zachowanie ze względów naukowych
i dydaktycznych fragmentu górskiego lasu łęgowego z udziałem olszy czarnej
• Rezerwat Sine Wiry – zachowanie przełomowego odcinka rzeki Wetliny wraz z otaczającym
ją zespołem leśnym, z fragmentami starodrzewu bukowo-jodłowego
• Rezerwat Weronikówka – zachowanie naturalnego stanowiska cisa na obszarze
Bieszczadów Zachodnich
• Rezerwat Zwiezło – zachowanie dwóch górskich jezior powstałych przez znaczne osuwiska
na zboczach góry Chryszczata, jak również lasu zatopionego przy ich powstaniu
• Rezerwat Hulskie im. Stefana Myczkowskiego – zachowanie fragmentu starodrzewu
z głównymi zespołami leśnymi, charakterystycznymi dla pasma Otrytu, różnorodnych form
morfologicznych oraz stanowisk rzadkich i chronionych gatunków roślin i zwierząt
• Rezerwat Krywe – zachowanie fragmentu doliny Sanu pod pasmem Otrytu z wieloma
interesującymi zbiorowiskami roślinnymi oraz rzadkimi gatunkami roślin i zwierząt
• Rezerwat Przełom Osławy pod Duszatynem – zachowanie najpiękniejszego fragmentu
doliny rzeki Osławy od Smolnika po Turzańsk, która na tym odcinku stanowi zachodnią
część granicy Ciśniańsko – Wetlińskiego Parku Krajobrazowego
• Rezerwat Śnieżyca Wiosenna w Dwerniczku – zachowanie śnieżycy wiosennej Leucoium
vernum oraz zbiorowiska łąkowego z bogatą florą gatunków chronionych i rzadkich
• Rezerwat Zakole – zachowanie zespołu pierwotnej roślinności torfowiskowej
•
CZĘŚĆ WSTĘPNA
7. Opis przedmiotów ochrony obszaru oraz innych cennych siedlisk i gatunków
Opis przedmiotów ochrony obszaru Natura 2000 Bieszczady, jak i innych cennych siedlisk
i gatunków dokonano w oparciu o cytowaną literaturę, jeśli literatura nie jest cytowana znaczy to,
że dane pochodzą z operatów tematycznych Planu Ochronny obszaru Natura 2000 Bieszczady.
7.1. Lista siedlisk przyrodniczych
Lp.
Kod siedliska
1
91D0
2
3
4
5
6
7
9410
7230
6230*
9140
6520
9170
8
9180*
9
9110
10
91E0*
11
12
13
6510
8110
3220
14
4080
15
16
17
18
19
20
8220
8150
7140
7110
7120
4060
21
6150
22
23
24
6430
9130
7220
25
3130
26
3150
27
6410
Nazwa
Bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis, Vaccinio uliginosi-Pinetum,
Pino mugo-Sphagnetum, Sphagno girgensohnii-Piceetum i brzozowo-sosnowe bagienne lasy
borealne)
Górskie bory świerkowe (Piceion abietis część - zbiorowiska górskie)
Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk
Górskie i niżowe murawy bliźniczkowe (Nardion - płaty bogate florystycznie)
Górskie jaworzyny ziołoroślowe (Aceri-Fagetum)
Górskie łąki konietlicowe użytkowane ekstensywnie (Polygono-Trisetion)
Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum)
Jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na stokach i zboczach (Tilio plathyphyllis-Acerion
pseudoplatani)
Kwaśne buczyny (Luzulo-Fagenion)
Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae,
Alnenion glutinoso-incanae, olsy źródliskowe)
Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris)
Piargi i gołoborza krzemianowe
Pionierska roślinność na kamieńcach górskich potoków
Subalpejskie zarośla wierzbowe wierzby lapońskiej lub śląskiej (Salicetum lapponum,
Salicetum silesiacae)
Ściany skalne i urwiska krzemianowe ze zbiorowiskami z Androsacion vandelii
Środkowoeuropejskie wyżynne piargi i gołoborza krzemianowe
Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea)
Torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (żywe)
Torfowiska wysokie zdegradowane, lecz zdolne do naturalnej i stymulowanej regeneracji
Wysokogórskie borówczyska bażynowe (Empetro-Vaccinietum)
Wysokogórskie murawy acidofilne (Juncion trifidi) i bezwapienne wyleżyska śnieżne
(Salicion herbaceae)
Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium)
Żyzne buczyny (Dentario glandulosae-Fagenion, Galio odorati-Fagenion)
Źródliska wapienne ze zbiorowiskami Cratoneurion commutati
Brzegi lub osuszane dna zbiorników wodnych ze zbiorowiskami z Littorelletea, IsoëtoNanojuncetea
Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympaeion,
Potamion
Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion)
Kolorem zielonym w tabeli oznaczono siedliska nie wymienione w SDF dla obszaru, jednakże występujące na tym
terenie i będące przedmiotem ochrony sieci Natura 2000.
CZĘŚĆ WSTĘPNA
7.2. Opis siedlisk przyrodniczych
1. Bory i lasy bagienne
Siedlisko to reprezentowane jest obszarze Natura Bieszczady (z wyłączeniem BdPN) przez
podmokłą i torfowiskową świerczynę górską (91D0-4). Występuje ona jedynie w Nadleśnictwie
Baligród na północno-zachodnim stoku Góry Kamiennej koło miejscowości Bystre. Wykształciła
się tu ona w miejscu wysięku i powolnego spływu wód, powodujących podbagnienie. Drzewostan
buduje głównie świerk (Picea abies) i jodła (Abies alba). W warstwie krzewów występują gatunki
z drzewostanu oraz wierzba szara (Salix cinerea). W warstwie zielnej swój udział mają gatunki
acydofilne, głównie borównka czarna Vaccinium myrtillus. Warstwa mszysta jest dobrze
rozwinięta, budują ją głównie torfowce Sphagnum sp. Opisywana podmokła i torfowiskową
świerczyna górska, związana jest przestrzennie z borami dolnoreglowymi i gołoborzami, a także
z buczynami.
2. Górskie bory świerkowe
Siedlisko to występuje obszarze Natura Bieszczady (z wyłączeniem BdPN) w bardzo niewielu
miejscach, jedynie na terenie Nadleśnictwa Baligród w okolicach Bystrego. Dolnoreglowy bór
jodłowo-świerkowy, bo w takim podtypie tu występuje (9410-3), porasta Kamienną Górę a także
występuje w rezerwacie Gołoborze oraz jego okolicy. Siedlisko to jest ściśle związane
z występującymi w badanym terenie gołoborzami, które zwykle leżą w jego otoczeniu.
W drzewostanie omawianego boru dominuje zwykle jodła Abies alba, natomiast udział świerka
Picea abies jest raczej skromny i wynosi średnio około 10-20%. W warstwie krzewów, która jest
słabo rozwinięta, występują oba gatunki z drzewostanu. Warstwa zielna jest bardzo uboga.
Dominuje w niej borówka czarna Vaccinium myrtillus. Jej pokrycie wynosi około 30-40%. Udział
innych gatunków zielnych jest znikomy. Spośród nich można wymienić borówkę brusznicę
Vaccinium vitis-idaea oraz trzcinnika leśnego Calamagrostis arundinace. Bardzo dobrze rozwinięta
jest natomiast warstwa mszysta. Osiąga ona pokrycie nawet 90%. Występują tu głównie gatunki
charakterystyczne dla borów i borów mieszanych takie jak bielistka siwa Leucobryum glaucum,
rokietnik pospolity Pleurozium schreberi, gajnik lśniący Hylocomium splendens, tujowiec
tamaryszkowaty Thuidium tamariscinum, a w miejscach wilgotniejszych torfowiec Girgensohna
Sphagnum girgensohnii.
3. Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk
Młaki alkaliczne zostały stwierdzone na obszarze Nadleśnictw Komańcza, Baligród i Cisna.
Reprezentowana są one przez fitocenozy ze związku Caricion davallianae. Zajmują zwykle
powierzchnię od kilkunastu do kilkudziesięciu arów, rzadko ich powierzchnia przekracza 1 ha.
Warunkiem ich występowania jest obecność dobrze nawadniających i zawierających jony wapnia
ruchliwych wód wysiękowych lub źródliskowych. Największa i zarazem najlepiej wykształcona
młaka alkaliczna o najpełniejszym składzie gatunków charakterystycznych występuje
w Nadleśnictwie Baligród przy granicy z Nadleśnictwem Komańcza (na północ od Jezior
Duszatyńskich). Ma ona strukturę trójwarstwową. Warstwę krzewów o znikomym pokryciu (około
5%) budują głównie wierzba szara Salix cinerea i brzoza brodawkowata Betula pendula.
W warstwie zielnej osiągającej pokrycie około 70% występują liczne gatunki charakterystyczne dla
siedliska, takie jak: turzyca żółta Carex flava, wełnianka szerokolistna Eriophorum latifolium,
kruszczyk błotny Epipactis palustris, kozłek całolistny Valeriana simplicifolia. Warstwa mszysta
osiąga pokrycie około 80% i jest budowana przez gatunki charakterystyczne dla siedliska takie jak:
torfowiec Warnstorfa Sphagnum warnstorfii, złocieniec gwiazdkowaty Campylium stellatum,
limprichtia pośrednia Limprichtia cossoni. prątnik nabrzmiały Bryum pseudotriquetrum, błyszcze
włoskowate Tomentypnum nitens, bagniak Philonotis sp. Inne młaki stwierdzone w obszarze Natura
Bieszczady (z wyłączeniem BdPN) odznaczają
się mniejszym udziałem gatunków
CZĘŚĆ WSTĘPNA
charakterystycznych. Najczęściej spośród nich notowane były: kozłek całolistny Valeriana
simplicifolia, wełnianka szerokolistna Eriophorum latifolium, kruszczyk błotny Epipactis palustris.
Na niektórych młakach spotykano także dziewięciornika błotnego Parnassia palustris i świbkę
błotną Triglochin palustris.
4. Górskie i niżowe murawy bliźniczkowe
Psiary należą do rzadko spotykanych w obszarze Natura Bieszczady (z wyłączeniem BdPN)
siedlisk przyrodniczych. Zostały one stwierdzone w obrębie dwóch nadleśnictw: Cisna i Baligród.
W Nadleśnictwie Cisna zinwentaryzowano 1 płat siedliska o powierzchni 0,48 ha. Mieści się on
w pobliżu miejscowości Smerek, gdzie wykształcił się w obrębie nieużytkowanej łąk górskiej
(6520). W Nadleśnictwie Baligród również zinwentaryzowano 1 płat omawianego siedliska
(w pobliżu wsi Kiełczawa). Zajmuje on tam większą część śródleśnej łąki. Płat ma powierzchnię
2,66 ha i graniczy z siedliskiem łąki świeżej 6510. Omawiane siedlisko wyróżnia się dość
znacznym udziałem bliźniczki psiej trawki Nardus stricta która nadaje mu charakterystyczną
kępkową fizjonomię. Oprócz bliźniczki występuje tu charakterystyczna dla tego siedliska izgrzyca
przyziemna Danthonia decumbens, wrzos pospolity Calluna vulgaris, pięciornik kurze ziele
Potentilla erecta. Zagrożeniem rzeczywistym dla omawianego siedliska jest w przypadku płatu
w Nadleśnictwie Cisna brak użytkowania łąki w obrębie której psiara się znajduje. Brak koszenia
czy wypasu, który początkowo mógł mieć pozytywny wpływ na omawiane siedlisko, w dłuższej
perspektywie czasu może doprowadzić do zaniku tego siedliska (sukcesja w kierunku traworośli i
zarośli).
5. Górskie jaworzyny ziołoroślowe
W obszarze Natura Bieszczady (z wyłączeniem BdPN) zinwentaryzowno tylko jeden płat
jaworzyny ziołoroślowej Aceri-Fagetum reprezentującej typ siedliska 9140. Znajduje się on
w części przyszczytowej Dziurkowca, przy granicy polsko-słowackiej w nadleśnictwie Cisna.
Drzewostan jest niewysoki (10-15 m), nieco poskręcany. Budują go głównie jawory z domieszką
buków. W warstwie krzewów dominuje podrost bukowy. W warstwie zielnej występuje niewielki
nalot jaworu. Dominują tu ziołorośla takie jak wietlica alpejska Athyrium distentifolium, szczaw
górski Rumex alpestris, starzec Fuchsa Senecio fuchsii, lepiężnik biały Petasites albus, świerząbek
orzęsiony Chaerophyllum hirsutum oraz jeżyny z grypy jeżyny gruczołowatej Rubus hirtus agg..
Omawiany płat jaworzyny ziołoroślowej położony jest w otoczeniu żyznych buczyn, a od strony
szczytu graniczy z polanami.
6. Górskie łąki konietlicowe użytkowane ekstensywnie
Górskie łąki konietlicowe i mietlicowe obok łąk niżowych (6510) stanowią najczęściej spotykany
w obszarze Natura Bieszczady (z wyłączeniem BdPN) typ siedliska nieleśnego. Stanowią one
siedlisko zastępcze dla żyznych buczyn. W porównaniu z łąkami niżowymi występują w wyższych
położeniach, to jest powyżej 600 m n.p.m. Występują głównie na terenie Nadleśnictwa Cisna,
a także w Nadleśnictwie Baligród. Identyfikatorami fitosocjologicznym dla tego siedliska są
zbiorowiska ze związku Polygono-Trisetion a także górskie zespoły ze związku Arrhenatherion
elatioris (Gladiolo-Agrostietum capillaris, Campanulo serratae-Agrostietum capillaris, AnthyllidiTrifolietum montani). W obszarze zbiorowisk ze związku Polygono-Trisetion nie notowano. Nie
stwierdzono tam również zespołów górskich wymienionych w obrębie związku Arrhenatherion
elatioris. Jako typ siedliska 6520 klasyfikowano natomiast łąki świeże, posiadające
charakterystyczną kombinację gatunków dla związku Arrhenatherion elatioris i rzędu
Arrhenatheretalia elatioris przy jednoczesnym braku lub znikomym udziale gatunków
charakterystycznych dla zespołu Arrhenatheretum elatioris. Ważnym wyznacznikiem była tu
również obecność gatunków górskich np. goryczki trojeściowatej Gentiana asclepiadea.
Zbiorowiska takie opisywano zwykle jako bezrangowe zbiorowisko z Agrostis capillaris w obrębie
CZĘŚĆ WSTĘPNA
związku Arrhenatherion elatioris. Gatunki charakterystyczne dla tego typu siedliska przyjęto zaś za
przewodnikiem „Monitorig siedlisk przyrodniczych”. Spośród nich na łąkach górskich w obszarze
wystują: barszcz zwyczajny Heracleum sphondylium (często), biedrzeniec wielki Pimpinella major
(często), przywrotniki Alchemilla sp. (często), konietlica łąkowa Trisetum flavescens (dość często),
kminek zwyczajny Carum carvi (dość rzadko), jarzmianka większa Astrantia major (rzadko),
tomka wonna Anthoxanthum odoratum (rzadko). Dodać tu należy również grupę gatunków
charakterystycznych dla związku Arrhenatherion elatioris (z wyłączeniem gatunków niżowych)
które cytowany przewodnik podaje również za typowe. Spośród nich występowały: dzwonek
rozpierzchły Campanula patula (często), świerzbnica polna Knautia arvensis (często), przytulia
pospolita Galium mollugo (często), pępawa dwuletnia Crepis biennis (dość często). Stan
zachowania łąk górskich zależy, podobnie jak w przypadku łąk niżowych, od sposobu ich
użytkowania. Łąki wypasane i wykaszane charakteryzują się większym bogactwem gatunkowym
oraz mniejszym udziałem ekspansywnych ziołorośli. Na łąkach gdzie nie prowadzi się koszenia ani
wypasu często dominują wysokie ziołorośla takie jak świerząbek korzenny Chaerophyllum
aromaticum i trzcinnik piaskowy Calamagrostis epigejos. Pojawiają się również zarośla jeżyn
Rubus sp, a także wkraczają krzewy i drzew (śliwa tarnina Prunus spinosa, jałowiec Juniperus
communis).
7. Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny
W obszarze Natura Bieszczady (z wyłączeniem BdPN) występowanie grądów związane jest
głównie z piętrem pogórza i niższymi położeniami reglowymi (do około 620m n.p.m.). Często
występują w sąsiedztwie dolin rzecznych, gdzie stanowią strefę przejściową pomiędzy łęgami
zajmującymi dno doliny a żyznymi buczynami karpackimi rozwijającymi się na stokach wzniesień.
Drzewostan w grądach jest zwykle dwu i wielopiętrowy. Buduje go głównie buk Fagus sylvatica
i grab Carpinus betulus, a także jawor Acer pseudoplatanus, jesion Fraxinus excelsior oraz jodła
Abies alba. Warstwa krzewów jest zazwyczaj dobrze rozwinięta i osiąga pokrycie około 20-30%.
Oprócz podrostu drzew wchodzących w skład drzewostanu, występuje tu dość obficie leszczyna
Corylus avellana. W warstwie zielnej występuje charakterystyczna dla związku Carpinion turzyca
owłosiona Carex pilosa, towarzyszą jej gajowiec żółty Galeobdolon luteum, szałwia lepka Salvia
glutinosa, kopytnik pospolity Asarum europaeum, kłosownica leśna Brachypodium sylvaticum,
przytulia wonna Galium odoratum. Nierzadko warstwa zielna opanowana jest przez jeżyny,
głównie jeżynę gruczołowatą Rubus hirtus. W grądach wyraźny jest też udział gatunków
przenikających z łęgów z którymi nierzadko one sąsiadują. Spotyka się tu kostrzewę olbrzymią
Festuca gigantea, pokrzywę zwyczajną Urtica dioica czartawę pospolitą Circaea lutetiana. Runo
grądowe pod względem florystycznym silnie przypomina runo żyznych buczyn. Wynika to często
z bezpośredniego sąsiedztwa tych siedlisk a także z podobnych warunków siedliskowych jakie
w nich panują. Warstwa mszysta jest zwykle dość słabo rozwinięta, dominują tu żurawiec falisty
Atrichum undulatum oraz rokiet cyprysowaty Hypnum cupresiforme.
8. Jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na stokach i zboczach
W obszarze Natura Bieszczady (z wyłączeniem BdPN) jaworzyny związane są przede wszystkim ze
stokami, zwykle o wystawie północnej. Grupują się one w obrębie dwóch podtypów: jaworzyny
z języcznikiem zwyczajnym Phyllitido-Aceretum pseudoplatani 9180-2 oraz karpackiej jaworzyny
miesiącznicowej Lunario-Aceretum 9180-3.
Jaworzyny z języcznikiem należą do rzadkich siedlisk. Wykształcają się zwykle na stromych
stokach (do 60 stopni), na glebach szkieletowych. Drzewostan jest tu jaworowo-bukowy, chociaż
udział jaworu może być znikomy (np. płaty koło Łopianki i Terki w nadleśnictwie Baligród).
Warstwa krzewów jest słabo rozwinięta, buduje ją głównie buk. W warstwie zielnej występuje
wyróżniający to siedlisko języcznik zwyczajny Phyllitis scolopendrium. Towarzyszą mu m.in.
parzydło leśne Aruncus sylvestris. paprotka zwyczajna Polypodium vulgare, miesiącznica trwała
CZĘŚĆ WSTĘPNA
Lunaria rediviva, czerniec gronkowy Actaea spicata, szałwia lepka Salvia glutinosa. W szczelinach
skalnych rośnie zaś zanokcica zielona Asplenium viride.
Drugi podtyp omawianego siedliska – jaworzyna miesiącznicowa, charakteryzuje się
występowaniem drzewostanu jaworowego lub jaworowo-bukowego oraz miesiącznicy trwałej
Lunaria redivivaw w runie. W warstwie drzew spotyka się oprócz wspomnianych, buka i jawora,
także jesion wyniosły Fraxinus excelsior. W warstwie krzewów która osiąga pokrycie zwykle około
20% występuje leszczyna Corylus avellana, bez czarny Sambucus nigra, buk Fagus sylvatica, jodła
Abies alba. Niewielki jest natomiast udział jaworu. W warstwie zielnej oprócz miesiącznicy trwałej
spotkać można: szałwię lepką Salvia glutinosa, starca gajowego Senecio nemorensis, lepiężnika
białego Petasites albus, turzycę orzęsioną Carex pilosa, przytulię wonną Galium odoratum.
W warstwie mszystej notowano m.in. żurawca falistego Atrichum undulatum i płaskomerzyka
falistego Plagiomnium undulatum.
9. Kwaśne buczyny
Kwaśne buczyny Luzulo-Fagenion stanowią drugi, po żyznych buczynach karpackich Dentario
glandulosae-Fagetum, typ siedliska, który zajmuje największą przestrzeń w obszarze Natura
Bieszczady (z wyłączeniem BdPN). Wykształcają się one głównie na południowych zboczach oraz
na grzbietach. W obrębie opisywanego typu wyróżniono dwa podtypy: kwaśną buczynę górską
(9110-2) oraz mezotroficzną jedlinę (9110-3). Drzewostan kwaśnej buczyny górskiej jest
najczęściej jednowarstwowy i jednogatunkowy. Dominuje w niej buk zwyczajny Fagus sylvatica,
towarzyszy mu jodła pospolita, rzadko jesion Fraxinus excelsior i klon jawor Acer pseudoplatanus.
Warstwa krzewów jest zazwyczaj uboga. Budują ją głównie odnawiające się gatunki drzew
wchodzące w skład drzewostanu: buk i jodła. W warstwie zielnej dominują gatunki acydofilne oraz
nalot drzew budujących drzewostan. Rośnie tu borówka czarna Vaccinium myrtillus, turzyca
pigułkowata Carex pilulifera, trzcinnik leśny Calamagrostis arundinacea, kosmatka gajowa Luzula
luzuloides, a w niższych położeniach kosmatka owłosiona Luzula pilosa. Duży udział w runie mają
zwykle jeżyny, zwłaszcza należące do grupy jeżyny gruczołowatej Rubus hirtus agg. W warstwie
mszystej rosną żurawiec falisty Atrichum undulatum, rokiet cyprysowaty Hypnum cupressiforme,
złotowłos strojny Polytrichastrum formosum. Drugi podtyp w obrębie omawianego siedliska
obejmuje mezotroficzne jedliny. Drzewostan buduje tu głównie jodła, towarzyszy jej buk, rzadko
świerk Picea abies. W warstwie zielnej rośnie tu borówka czarna Vaccinium myrtillus, trzcinnik
leśny Calamagrostis arundinacea, szczawik zajęczy Oxalis acetosella, a w płatach żyźniejszych
dodatkowo gajowiec żółty Galeobdolon luteum, dąbrówka rozłogowa Ajuga reptans, nerecznica
samcza Dryopteris filix-mas. Często duży jest udział nalotu jodły. Warstwa mszysta jest różnie
rozwinięta, może mieć znikome pokrycie lub osiągać nawet 50% pokrycia. Dominują w niej często
złotowłos strojny Polytrichastrum formosum, żurawiec falisty Atrichum undulatum, tujowiec
tamaryszkowaty Thuidium tamariscinum.
10. Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe
W obszarze Natura Bieszczady (z wyłączeniem BdPN) w obrębie zbiorowisk łęgowych wyróżniono
3podtypy: nadrzeczną olszynkę karpacką Alnetum incanae 91E0-6, bagienną olszynę górską Caltho
laetae-Alnetum 91E0-7 oraz podgórski łęg jesionowy Carici remotae-Fraxinetum 91E0-5.
Łęg Alnetum incanae wykształca się na terenach zalewowych potoków górskich.
W warstwie drzew dominuje zwykle olsza szara Alnus incana, towarzyszy jej często wierzba krucha
Salix fragilis, rzadziej jesion wyniosły Fraxinus excelsior. Warstwa krzewów jest bogata, rosną
w niej kruszyna pospolita Frangula alnus, wiciokrzew Lonicera sp., bez czarny Sambucus nigra,
leszczyna Corylus avellana, a także podrosty drzew: olszy szarej Alnus incanae oraz wierzby
krucha Salix fragilis i wierzba trójpręcikowa Salix triandra. Warstwa zielna ma charakter
ziołoroślowy, zwykle dominuje w niej wyróżniający zespół Alnetum incanae lepiężnik różowy
Petasites hybridus. Towarzyszy mu charakterystyczny dla zespołu bodziszek żałobny Geranium
CZĘŚĆ WSTĘPNA
phaeum, oraz inne gatunki wyróżniające: oset łopianowaty Carduus personata, świerząbek
orzęsiony Chaerophyllum hirsutum, lepiężnik wyłysiały Petasites kablikianus, podbiał pospolity
Tussilago farfara, wilczomlecz migdałolistny Euphorbia amygdaloides. Duży udział mają tu
gatunki charakterystyczne dla wilgotnych łąk takie jak ostrożeń warzywny Cirsium oleraceum,
wiązówka błotna Filipendula ulmaria, oraz gatunki z lasów liściastych: kłosownica leśna
Brachypodium sylvaticum, gajowiec żółty Galeobdolon luteum, czyściec leśny Stachys sylvatica.
Znaczna część łęgów w przeszłości została wycięta, a ich miejsce zajęły łąki wilgotne. W wielu
miejscowościach pozostały po nich tylko wąskie (szerokości kilku metrów) paski nadrzecznych
zadrzewień. Obecnie, część z tych łąk, w wyniku coraz częstszego zarzucania gospodarki
łąkarskiej, weszła na drogę przemian sukcesyjnych w kierunku odtworzenia łęgów. Niekorzystnym
zjawiskiem zagrażającym łęgom jest ich dość duża fragmentacja przez sieć dróg i zabudowę.
Dotyczy to głównie fragmentów łęgów położonych w samych miejscowościach.
Łęg Caltho laetae-Alnetum 91E0-7 wykształca się w miejscach wysięku i powolnego
przepływu wód, powodującego umiarkowane zabagnienie. Największe i najlepiej zachowane płaty
siedliska, znajdują się w miejscowościach Smerek i Kalnica. W miejscowości Smerek płat ma
powierzchnię 19,25 ha Drzewostan buduje tu olsza szara Alnus incana i olsza czarna Alnus
glutinosa, z domieszką świerku Picea abies. Runo ma charakter ziołoroślowy, występuje tu dość
licznie knieć błotna górska Caltha palustris ssp. laeta, rzeżucha gorzka Cardamine amara, ostrożeń
warzywny Cirsium oleraceum oraz świerząbek orzęsiony Chaerophyllum hirsutum. W warstwie
mszystej występuje m.in. biczyca trójwrębna Bazzania trilobata. Płat w miejscowości Kalnica ma
powierzchnię 15,68 ha i jest w części chroniony w obrębie rezerwatu „Olszyna Łęgowa”.
W warstwie drzew dominuje olsza szara Alnus incana. W runie występuję knieć błotna górska
Caltha palustris ssp. laeta, kozłek całolistny Valeriana simplicifolia, rzeżucha gorzka Cardamine
amara, karbieniec pospolity Lycopus europaeus. Z gatunków chronionych rośnie tu m.in. tojad
wschodniokarpacki Aconitum lasiocarpum, ciemiężyca zielona Veratrum lobelianum, widłak
wroniec Huperzia selago.
Ostatni podtyp łęgu reprezentuje podgórski łęg jesionowy Carici-Fraxinetum 91E0-5.
W obszarze stwierdzono 2 jego płaty: w miejscowości Łopianka (Nadleśnictwo Cisna) oraz
w okolicach Duszatyna (Nadleśnictwo Komańcza) (2,92 ha). Rozwinął się on tam na wysokości
500-600m n.p.m. Zbiorowisko to pozostaje w kontakcie przestrzennym ze zbiorowiskami olszynki
karpackiej, która zajmuje nieco niższe położenia. Drzewostan łęgu jesionowego jest
jednowarstwowy i jednogatunkowy, zdominowany przez jesion pospolity Fraxinus excelsior.
Towarzysz mu olsza szara Alnus incana, klon jawor Acer pseudoplatanus, oraz wierzby Salix sp. W
dobrze wykształconej warstwie krzewów rośnie bez czarny Sambucus nigra, leszczyna Corylus
avellana oraz podrosty drzew: jesionu Fraxinus excelsior i jaworu Acer pseudoplatanus. Warstwa
zielna zdominowana jest przez ziołorośla i jeżyny. Rosną tu m.in. pokrzywa Urtica dioica, czyściec
leśny Stachys sylvatica, śledziennica skrętolistna Chrysosplenium alternifolium oraz
charakterystyczna dla zespołu turzyca odległokłosa Carex remota. Drzewostan jesionowy jest
osłabiony, jesion wykazuje oznaki choroby takie jak przebarwienia kory na pniach i gałęziach,
atrofie liści i zamieranie koron.
11. Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie
Niżowe łąki 6510 należą do najczęstszych siedlisk nieleśnych w obszarze Natura Bieszczady
( (z wyłączeniem BdPN). Stanowią siedliska zastępcze dla zbiorowisk grądowych i buczyn
karpackich w ich niższych położeniach. Swym zasięgiem pionowym sięgają do wysokości około
550-600 m n.p.m. Występują głównie na terenie Nadleśnictwa Komańcza, a także na terenie
Nadleśnictwa Baligród i Cisna. Siedlisko to zostało wyróżnione na podstawie występowania
charakterystycznej kombinacji gatunków dla zespołu Arrhenatheretum elatioris który jest
identyfikatorem fitosocjologicznym tego siedliska. Wśród gatunków charakterystycznych
wspomnianego zespołu występują tu: rajgras wyniosły Arrhenatherum elatius oraz bodziszek
CZĘŚĆ WSTĘPNA
łąkowy Geranium pratense. Towarzyszą im gatunki charakterystyczne dla łąk grądowych
Arrhenatherion elatioris takie jak dzwonek rozpierzchły Campanula patula, pępawa dwuletnia
Crepis biennis, przytulia pospolita Galium mollugo, świerzbnica polna Knautia arvensis, kozibród
łąkowy Tragopogon pratensis. Z dużą stałością występuje tu gatunki charakterystyczne dla łąk
świeżych Arrhenatheretalia elatioris takie jak: barszcz zwyczajny Heracleum sphondulium,
kupkówka pospolita Dactylis glomerata, krwawnik pospolity Achillea millefolium. Płaty łąk dobrze
zachowanych odznaczają się dużym bogactwem gatunkowym oraz brakiem wyraźnego dominanta.
Takie łąki zachowały się głównie w mniejszych miejscowości gdzie mieszkańcy utrzymują się
głównie z rolnictwa (np. Smolnik, Kiełczawa). Łąki tam są zazwyczaj wypasane i wykaszane.
Zazwyczaj stosuje się tu niskie koszenie, a siano jest starannie zbierane, co zapobiega odkładnia się
grubej warstwy wojłoku utrudniającej rozwój roślinom dwuliściennym. W nieco gorszym stanie
znajdują się łąki na których nie prowadzi się wypasu, a koszenie przeprowadza się tylko raz w roku
zwykle późnym latem i jesienią. Łąki takie są często silnie zdominowane przez jeden lub dwa
gatunki traw, głównie mietlicę pospolitą Agrostis vulgaris i kostrzewę czerwoną Festuca rubra.
Charakteryzują się także większym udziałem ekspansywnych ziołorośli. Wiele z tych łąk to tzw.
„łąki derkaczowe” czyli miejsca występowania derkacza zwyczajnego Crex crex. Negatywny
wpływ na stan zachowania łąki może mieć również zbyt intensywny wypas. Prowadzi to z kolei do
nadmiernego rozwoju roślin pastwiskowych takich jak koniczyna biała Trifolium repens
i grzebienica pospolita Cynosurus cristatusa a także do zwiększonej ekspansji ziołorośli
nitrofilnych np. ostrożenia polnego Cirsium arvense i pokrzywy zwyczajnej Urtica dioica. Łąki
takie spotyka się szczególnie często w bezpośrednim sąsiedztwie gospodarstw. W najgorszym stanie
znajdują się łąki na których nie prowadzi się gospodarki łąkarskiej lub żadnych zabiegów
ochronnych. Łąki takie często są zdominowane przez wysokie ziołorośla. Wśród nich do
najbardziej ekspansywnych można zaliczyć: świerząbka korzennego Chaerophyllum aromaticum,
trzcinnika piaskowego Calamagrostis epigejos, wrotycz pospolity Tanacetum vulgare, trybulę leśną
Anthriscus sylvestris, ostrożenia polnego Cirsium arvense. Na opuszczone łąki wkraczają także
drzewa i krzewy, takie jak śliwa tarnina Prunus spinosa, róża dzika Rosa canina i jałowiec
pospolity Juniperus communis. W obrębie opisywanego siedliska nie notowano natomiast udziału
inwazyjnych gatunków obcych.
12. Piargi i gołoborza krzemianowe
W BdPN należą do tego siedliska grechoty (piarżyska) ze zbiorowiskami porostów, zajmujące
powierzchnię 6,18 ha. Mają charakter niewielkich płatów rozproszonych na stromych stokach
najwyższych szczytów i grzbietów w strefie połonin. Budują go gatunki skorupiastych porostów
naskalnych (Projekt Planu Ochrony BdPN, 2010). W obszarze Natura 2000 Bieszczady poza BdPN
siedliska nie stwierdzono.
13. Pionierska roślinność na kamieńcach górskich potoków
Siedlisko to związane jest z dużymi rzekami takim jak Osława, Wetlina. Kamieńce występują tu po
obu stronach rzeki, często przemiennie, obecne są tu także wyspy kamieńców. Szerokość
kamieńców osiąga nawet 10 m, średnio waha się ona jednak w granicach 5-8 m. Pokrycie
kamieńców przez roślinność zielną jest niewielkie, zwykle wynosi od 1 do 25%. Występuje tu
natomiast duża różnorodność gatunkowa. W zdjęciach płatów o powierzchni 10-20 m2 notuje się
zwykle około 30-40 różnych gatunków (najwięcej odnotowano 57). Nierzadko występują obok
siebie gatunki z różnych grup siedliskowych będące charakterystycznymi dla różnych klas
roślinności. Występują tu gatunki leśne (Festuca gigantea, Stachys sylvatica), szuwarowe (Phalaris
arundinacea), ziołoroślowe (Petasites hybridus), namuliskowe (Polygonum hydropiper, Bidens
cernuua), łąkowe (Trifolium repens, Achillea millefolium, Taraxacum officinale) oraz synantropijne
(Plantago major, Poa annua, Polygonum aviculare). Zauważalny jest również znaczny udział
siewek wierzb, głównie wierzby kruchej Salix fragilis i wierzby purpurowej Salix purpurea.
CZĘŚĆ WSTĘPNA
Omawiane siedlisko występuje prawie zawsze w kompleksach z łęgami (Alnetum incane).
14. Subalpejskie zarośla wierzbowe wierzby lapońskiej lub śląskiej
W BdPN siedlisko reprezentowane jest przez trzy zbiorowiska roślinne: wilgotne zarośla olszy
zielonej Pulmonario filarszkyane-Alnetum viridis, zbiorowisko zarośli olszy zielonej z trzcinnikami
Calamagrostis-Alnus viridis i zbiorowisko zarośli wierzbowo-olszowe Salix silesiaca-Alnus viridis.
Zbiorowiska te występują wyłącznie w strefie połonin, gdzie zajmują powierzchnię 36,86 ha
(Projekt Planu Ochrony BdPN, 2010). W obszarze Natura 2000 Bieszczady poza BdPN siedliska
nie stwierdzono.
15. Ściany skalne i urwiska krzemianowe ze zbiorowiskami z Androsacion vandelii
W BdPN siedlisko to reprezentują zbiorowiska półek i szczelin skalnych zajmujące jedynie 0,26 ha.
Występują w obrębie najwyższych skalistych szczytów i grzbietówie na Krzemieniu, Bukowskiej
Kopie, Rozsypańcu, Bukowym Berdzie i Kinczyku BukowskimGatunki typowe dla siedliska
występują na stanowiskach siedliska to: dzwonek wąskolistny Campanula polymorha, kozłek
trójlistkowy Valeriana tripteris, skalnica gronkowa Saxifraga paniculata, paprotnica krucha
Cystopteris fragilis, rojnik górski Sempervivum montanum, fiołek dwukwiatowy Viola biflora,
zanokcica zielona Asplenium viridae i powojnik alpejski Clematis alpina (Projekt Planu Ochrony
BdPN, 2010). W obszarze Natura 2000 Bieszczady poza BdPN siedliska nie stwierdzono.
16. Środkowoeuropejskie wyżynne piargi i gołoborza krzemianowe
W obszarze Natura Bieszczady (z wyłączeniem BdPN) gołoborza zostały odnotowane jedynie na
obszarze Nadleśnictwa Baligród. Występują one na Górze Kamiennej oraz w Rezerwacie
Gołoborze (i jego pobliżu), na obszarze tzw. "łuski Bystrego". Położone są w otoczeniu boru
jodłowo-świerkowego (9410). Część gołoborzy jest odsłonięta (zabiegi wycięcia drzew i krzewów
przeprowadzano w ostatnich latach), część natomiast, głównie mniejszych, zarasta lasem. Na
odsłoniętych gołoborzach licznie występują gatunki porostów, mszaków i wątrobowców. Na litych,
niestabilnych okruchach skalnych panują porosty skorupiaste. W szczelinach pomiędzy okruchami
skalnymi i na nieco bardziej utrwalonych fragmentach występują porosty krzaczkowate z rodzaju
chrobotek (m.in. chrobotek leśny Cladonia arbuscula), mchy (takie jak gajowiec lśniący
Hylocomium splendens, bielistka sina Leucobryum glaucum, torfowiec ostrolistny Sphagnum
capillifolium, torfowiec Girgensohna Sphagnum girgensohnii) oraz wątrobowce (np. biczyca
trójwrębna Bazaania trilobata). Z roślin naczyniowych spotyka się tu głównie borówkę czarną
Vaccinium myrtillus, natomiast z krzewów: kruszynę pospolitą Frangula alnus i jarząb pospolity
Sorbus aucuparia. Na gołoborzach rosną również drzewa m.in. jodła pospolita Abies alba i świerk
pospolity Picea abies. Dużą ciekawostką przyrodniczą jest okaz limby Pinus cembra który rośnie
na jednym z gołoborzy na Kamiennej Górze. Na gołoborzach bardziej ocienionych, gdzie procent
odkrytego rumoszu jest znacznie mniejszy (m.in w wyniku obfitego rozwoju warstwy mszystej),
udział porostów naskalnych jest znikomy. Dominują tam często paprocie takie jak: nerecznica
szerokolistna Dryopteris dilatata i nerecznica krótkoostna Dryopteris carthusiana. Towarzyszy im
zwykle malina właściwa Rubus idaeus i paprotka zwyczajna Polypodium vulgare. Cechą
wyróżniającą gołoborza w obszarze jest niewielki udział gatunków typowych podawanych
w przewodniku „Monitoring siedlisk przyrodniczych”. Spośród nich występuje tu tylko paprotka
zwyczajna Polypodium vulgare i jarząb pospolity Sorbus aucuparia.
17. Torfowiska przejściowe i trzęsawiska
W obszarze Natura Bieszczady (z wyłączeniem BdPN) torfowiska przejściowe zostały stwierdzone
w Nadleśnictwie Komańcza, w Nadleśnictwie Cisna oraz Nadleśnictwie Baligród. W Nadleśnictwie
Komańcza zinwentaryzowano tylko jeden płat siedliska o powierzchni 0,86 ha, we wsi Maniów,
Jest on położony w obrębie zbiorowiska nieleśnego z Agrostis canina, nawiązującego nieco swym
CZĘŚĆ WSTĘPNA
składem florystycznym do łąki zmiennowilgotnej. Opisywany płat ma fizjonomię łąki kośnej,
z dość bogato wykształconą warstwą mszystą, w której dominują torfowce. W warstwie zielnej
największy udział ma mietlica psia Agrostis canina, sit rozpierzchły Juncus effusus, pięciornik
kurze ziele Potentilla erecta i czarcikęs łąkowy Succisa pratensis. W warstwie mszystej która
osiąga pokrycie około 60% oprócz dominujących torfowców występuje: płonnik pospolity
Politrichum commune oraz wysokotorfowiskowy próchniaczek błotny Aulacomium palustre.
Odmiennie wyglądają płaty omawianego siedliska na obszarze Nadleśnictwa Cisna. Dwa z nich
występują na terenie dawnego stawu w miejscowości Kalnica. Płaty te są częściowo porośnięte
przez niskie drzewa i krzewy głównie przez wierzbę szarą Salix cinerea i brzozę brodawkowatą
Betula pendula. Ich pokrycie osiąga około 20-30%. W warstwie zielnej rośnie torfowiskowa
turzyca gwiazdkowata Carex echinata, towarzyszą jej turzyca dzióbkowata Carex rostrata
i bliźniczka psia trawka Nardus stricta. Warstwa mszysta jest dobrze rozwinięta, rosną tu torfowiec
kończysty Sphagnum fallax, płonnik pospolity Politrichum commune, próchniaczek błotny
Aulacomium palustre. Trzeci płat omawianego siedliska położony jest w tej samej miejscowości.
Występuje on w formie okrajka otaczającego zdegradowane torfowisko wysokie. Torfowisko
przejściowe w Nadleśnictwie Baligród wykształciło się w sąsiedztwie półantropogenicznego
zbiornika wodnego zwanego Jeziorem Bobrowym. Poprzez znaczny udział wysokich turzyc
nawiązuje ono do zbiorowisk szuwarowych Magnocaricion. W warstwie mszystej sporadycznie
występują torfowce. Wśród nich rośnie głównie torfowiec nastroszony Sphagnum squarrosum
(gatunek charakterystyczny dla olsów), rzadziej występuje torfowiec błotny Sphagnum palustre
oraz torfowiec frędzlowaty Sphagnum fimbriatuim.
18. Torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (żywe)
Otwarte mszary, należące do rzędu Sphagnetalia magellanici rozwijają się na skrajnie ubogich
w związki odżywcze, bardzo kwaśnych i silnie wilgotnych torfach. Zasilają je wyłącznie lub niemal
wyłącznie wody opadowe. Na terenie Bieszczadzkiego Parku Narodowego zlokalizowano 5 płatów
tego siedliska: na NE zboczach Krzemienia (największy 0,5 hektarowy płat), na Tarnicy, Szerokim
Wierchu, Połoninie Caryńskiej, i Połoninie Wetlińskiej (Tworek, 2011). W obszarze Natura 2000
Bieszczady poza BdPN siedlisko występuje w rezerwacie „Zakole”.
19. Torfowiska wysokie zdegradowane, lecz zdolne do naturalnej i stymulowanej regeneracji
Torfowiska wysokie w obszarze Natura Bieszczady (z wyłączeniem BdPN) występują jedynie
w postaci zdegradowanej. Położone są na terenie Nadleśnictwa Cisna, w pobliżu miejscowości
Kalnica. W sumie zinwentaryzowano tam 3 płaty siedliska o powierzchni odpowiednio: 1,64 ha,
1,43 ha i 0,19 ha. Wszystkie one są silnie porośnięte przez trzęślicę modrą (Molinia caerulea), która
osiąga tu pokrycie w granicach 80-90%. Jej masowy udział świadczy o zaburzonych stosunkach
wodnych torfowiska. Charakterystyczne gatunki wysokotorfowiskowe roślin naczyniowych
występują tu nielicznie. Uboga jest również warstwa mszysta, budowana głównie przez torfowce.
Osiąga ona niewielkie pokrycie, które się waha od 10-25%. Spośród zinwentaryzowanych płatów
najlepiej zachowany jest tu średni płat (1,43 ha) gdzie rośnie najwięcej gatunków
charakterystycznych dla klasy Oxycocco-Sphagnetea. Występuje tu m.in. wełnianka pochwowata
Eriophorum vaginatum i modrzewnica zwyczajna Andromeda polifolia (obydwa gatunki jednak
dość nielicznie) oraz mszaki wysokotorfowiskowe: torfowiec ostrolistny Sphagnum capillifolium,
torfowiec kończysty Sphagnum fallax, torfowiec magellański Sphagnum magellanicum,
próchniczek błotny Aulacomnium palustre, płonnik cienki Polytrichum strictum. Płat największy
1,64 ha, otoczony jest przez dość dobrze zachowany okrajek. Odznacza się on jednak jeszcze
większym ubóstwem w gatunki wysokotorfowiskowe. Z roślin naczyniowych charakterystycznych
dla torfowisk wysokich występuje tu pojedynczo jedynie wełnianka pochwowata Eriophorum
vaginatum. Warstwa mszysta jest nieco lepiej rozwinięta, choć nie osiąga dużego pokrycia (10%).
Rosną tu torfowiec kończysty Sphagnum fallax, torfowiec błotny Sphagnum palustre, próchniczek
CZĘŚĆ WSTĘPNA
błotny Aulacomium palustre, płonnik pospolity Polytrichum commune. Najmniejszy płat
opisywanego siedliska położony jest w obrębie zbiorowiska łąkowego. Z gatunków
wysokotorfowiskowych występuje tam jedynie torfowiec ostrolistny Sphagnum capillifolium (jego
pokrycie osiąga około 10%).
20. Wysokogórskie borówczyska bażynowe
Borówczysko bażynowe w BdPN występuje w postaci małych powierzchni rozproszonych na
najwyższych szczytach i grzbietach w strefie połonin . Łączna powierzchnia tego siedliska wynosi
3,03 ha. Do gatunków typowych dla tego siedliska należą: bażyna obupłciowa Empetrum
hermaphroditum, borówka czarna Vaccinum myrtillus, kostrzewa niska Festuca airoides,
występujące we wszystkich płatach oraz rzadziej spotykany wroniec widlasty Huperzia selago
(Projekt Planu Ochrony BdPN, 2010). W obszarze Natura 2000 Bieszczady poza BdPN siedliska
nie stwierdzono.
21. Wysokogórskie murawy acidofilne
W BdPN siedlisko to reprezentuje murawa z kostrzewą niską Potentilloaureae-Festucetum airoides
występująca w postaci niewielkich płatów na najwyższych szczytach i grzbietach górskich w strefie
połonin. Zajmuje powierzchnię 2,23 ha. Gatunkami charakterystycznymi zespołu są: kostrzewa
niska Festuca airoides, pięciornik złoty Potentilla aurea i macierzanka halna Thymus alpestris.
Bardzo typowe dla tego siedliska są również gatunki charakterystyczne i wyróżniające dla klasy
Juncetea trifidi, obejmującej zbiorowiska wysokogórskich muraw acydofilnych, są to:
prosienicznik jednogłówkowy Hypochoeris uniflora, zawilec narcyzowy Anemone narcissiflora,
goździk kartuzek Dianthus carthusianorum subsp. saxigenus, sesleria Bielza Sesleria bielzii
i czosnek skalny Allium montanum (Projekt Planu Ochrony BdPN, 2010). W obszarze Natura 2000
Bieszczady poza BdPN siedliska nie stwierdzono.
22. Ziołorośla górskie
Płaty wysokich, eutroficznych bylin, występujące w pobliżu niewielkich cieków wodnych
i wysięków, tworzące mozaikę z innymi zaroślowymi i nieleśnymi górskimi zespołami roślinnymi.
Występują we wszystkich piętrach roślinności. Na ogół odznaczają się dużym bogactwem
gatunkowym (Tworek, 2011)W Bieszczadach reprezentowane są przez następujące zbiorowiska
roślinne: ziolorośla paprociowe z wietlicą alpejską Athyrietum distentifoliae, ziołorośla
wiązówkowo-bodziszkowe Filipendulo-Geranietum, ziołorośla szczawiu alpejskiego Galeopsidi
speciosae-Rumicetum alpini, łopuszyny z lepiężnikiem wyłysiałym Petatisetum kablikiani,
łopuszyny z lepiżnikiem różowym Phalarido-Petasitetum hybridi, kwieciste ziołorośla połoninowe
Trollio altissimae-Knautietum dipsacifoliae, zbiorowisko maliny i śmiałka darniowego Runus
idaeus-Deschampsia caespitosa, traworośla wiechlinowo-śmiałkowe Poo chaixii-Dechampsietum
caespitosea, traworośla trzcinnika leśnego Tanaceto-Calamagrostietum arundinaceae, oraz
zbiorowisko z modrzykiem i omiegiem górskim Mulgedium alpinum + Doronicum austriacum
(Projekt Planu Ochrony BdPN, 2010)
23. Żyzne buczyny
Głównym zbiorowiskiem leśnym, zajmującym największą przestrzeń w obszarze Natura
Bieszczady (z wyłączeniem BdPN) jest żyzna buczyna. Reprezentuje ona tu podtyp siedliska
obejmującego żyzne buczyny górskie (9130-3). Identyfikatorem fitosocjologicznym jest tu zespół
buczyny karpackiej Dentario glandulosae-Fagetum. Żyzna buczyna karpacka rozwija się głównie
na stokach północnych oraz w kotlinach. Nierzadko można ją jednak stwierdzić również na stokach
południowych oraz na grzbietach. Drzewostan jest najczęściej jedno lub dwupiętrowy, bukowy lub
bukowo-jodłowy, rzadziej jodłowy. Postać z dominującą jodłą pod względem fizjonomii
przypomina mezotroficzne jedliny w typie kwaśnej buczyny. Pod względem składu gatunkowego
CZĘŚĆ WSTĘPNA
różni jednak od niej brakiem gatunków acydofilnych oraz udziałem gatunków z żyznych lasów.
W żyznych buczynach warstwa krzewów jest zazwyczaj bogatsza w gatunki niż w przypadku
kwaśnej buczyny. Tworzą ją głównie gatunki wchodzące do drzewostanu tj. buk i jodła, oraz
leszczyna Corylus avellana, grab Carpinus betulus, klon jawor Acer pseudoplatanus. W warstwie
zielnej rosną gatunki z lasów eutroficznych takie jak: żywiec gruczołowaty Dentaria glandulosa,
nerecznica samcza Dryopteris filix-mas, szałwia lepka Salvia glutinosa, przytulia wonna Galium
odoratum, turzyca owłosiona Carex pilosa. Nierzadko dominują w niej jeżyny, głównie
z kompleksu jeżyny gruczołowatej Rubus hirtus agg.. Częsta jest też postać z dominującą w runie
kostrzewą górską Festuca drymeia, która jest charakterystyczna dla związku Fagion. Warstwa
mszysta zwykle jest słabiej rozwinięta niż w przypadku kwaśnych buczyn i nierzadko osiąga
pokrycie zaledwie kilku procent. Dominuje w niej często żurawiec falisty Atrichum undulatum.
24. Źródliska wapienne ze zbiorowiskami Cratoneurion commutati
Są to siedliska o niewielkiej powierzchni, występujące w miejscach wypływu wód bogatych
w węglan wapnia. Zostały stwierdzone na terenie Nadleśnictwa Baligród, w okolicach
miejscowości Bystre. Cechą charakterystyczną tych siedlisk jest wytrącanie się martwicy wapiennej
– trawertynu, który osiąga tu wielkość kilku centymetrów. Flora mszaków jest dość bogata
i zróżnicowana, występuje tu m.in. charakterystyczny dla tego siedliska źródliskowiec zmienny
Palustriella commutata.
25. Brzegi lub osuszane dna zbiorników wodnych ze zbiorowiskami z Littorelletea, IsoëtoNanojuncetea.
W obszarze Natura Bieszczady (z wyłączeniem BdPN) siedlisko przyrodnicze w typie 3130 zostało
stwierdzone tylko w jednym miejscu. Występuje ono na dnie dawnego, obecne osuszonego, stawu
w miejscowości Kalnica. Jesienią, w roku 2014 zajmowało powierzchnię około 0,4 ha. Płat jest
dość zwarty i otacza półksiężycem od strony południowej zagłębienie, w którym utrzymuje się
woda. Charakterystyczne jest tu okresowe zalewanie i odsłanianie siedliska w zależności od wahań
poziomu wody wypełniającej wspomniane zagłębienie. Omawiane siedlisko zajęte jest przez
kadłubowe zbiorowisko roślinne ze związku Elatini-Eleocharition ovatae należące do klasy IsoëtoNanojuncetea. Jest ono dość ubogie gatunkowo. Dominuje tu niewysoki sit członowaty Juncus
articulatus. Towarzyszą mu ponikło igiełkowate Eleocharis acicularis – gatunek charakterystyczny
dla związku Elatini-Eleocharition ovatae oraz rzepicha błotna Rorippa palustris, gatunek
charakterystyczny dla namulisk z klasy Bidentetea tripartiti. Rośliny te nadają omawianemu
siedlisku charakterystyczną fizjonomię niskiej, luźnej murawy.
26. Starorzecza i naturlne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion,
Potamion
Naturalne eutroficzne zbiorniki wodne, reprezentujące typ siedliska 3150 zostały stwierdzone
jedynie w Nadleśnictwie Komańcza. Występują tam dwa jeziora osuwiskowe zwane Jeziorami
Duszatyńskimi. Powstały one w 1907 roku w wyniku oderwania zachodniego zbocza Chryszczatej
co spowodowało zatamowanie odpływu potoku Olchowatego. Większe z jezior ma powierzchnię
1,44 ha i jest położone nieco wyżej (701 m n.p.m.). Stąd zostało nazwane Jeziorem Górnym. Drugie
z jezior o powierzchni 0,45 ha znajduje się na wysokości 683 m n.p.m i jest nazywane Jeziorem
Dolnym. Obydwa jeziora charakteryzują się ubóstwem gatunkowym makrofitów wodnych. W toni
wodnej Jeziora Górnego występują jedynie jednogatunkowe fitocenozy zespołu Potametum
natantis budowane przez rdestnicę pływającą Potamogeton natans. Gatunek ten występuje tu dość
licznie, szczególnie w zachodniej części zbiornika. Na brzegach jeziora rozwinęły się zbiorowiska
szuwarowe, które tworzą płaty zespołu Equisetetum fluviatilis budowane przez skrzyp bagienny
Equisetum fluviatile. W miejscach wpadania i wypływu strumyków z jeziora występują
fragmentaryczne fitocenozy łęgu bagiennego Caltho-Alnetum. W toni drugiego jeziora – Jeziora
CZĘŚĆ WSTĘPNA
Dolnego nie odnotowano występowania jakichkolwiek makrofitów wodnych. Jezioro to, podobnie
jak Jezioro Górne, otoczone jest przez fitocenozy zespołu szuwarowego Equisetum fluviatile.
Występują tu także fragmentaryczne bagienne olszyny górskie Caltho-Alnetum. Wśród gatunków
rzadkich jakie w przeszłości były stąd podawane wymienić można skrzyp gałęzisty Equisetum
ramosissimum. Obecnie gatunek ten nie został potwierdzony. Oba jeziora położone są
w kompleksie buczyny karpackiej, na terenie objętym ochroną w formie rezerwatu przyrody
„Zwiezło”.
27. Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe
Łąki zmiennowilgotne zostały zinwentaryzowane na terenie dwóch Nadleśnictw: Komańcza
i Baligród. Na terenie Nadleśnictwa Komańcza opisano w sumie 6 płatów łąk zmiennowilgotnych,
natomiast na terenie Nadleśnictw Baligród 1 płat o powierzchni 1,8 ha. Cechą charakterystyczną łąk
zmiennowilgotnych występujących na omawianym terenie jest brak w ich składzie florystycznym
trzęślicy modrej (Molinia caerulea) – gatunku który zwykle występuje w tym typie siedliska. Może
to budzić pewne obawy co do poprawności wyznaczania tego typu siedliska na badanym obszarze.
Jednak występowanie (często obfite) innych gatunków charakterystycznych dla łąk
zmiennowilgotnych (Molinion) takich jak kosaciec syberyjski Iris sibirica, czarcikęs łąkowy
Succisa pratensis czy bukwica zwyczajna Betonica officinalis oraz udział gatunków
przechodzących z torfowisk niskich takich jak mietlica psia Agrostis canina czy turzyca pospolita
Carex nigra, przemawia za wyznaczeniem tego typu siedliska.
CZĘŚĆ WSTĘPNA
7.3. Lista gatunków zwierząt
Lp.
Grupa systematyczna
Kod natura 2000
Nazwa łacińska
Nazwa polska
1
Ssaki
2647
Bison bonasus
Żubr
2
Ssaki
1352
Canis lupus
Wilk
3
Ssaki
1337
Castor fiber
Bóbr europejski
4
Ssaki
1355
Lutra lutra
Wydra
5
Ssaki
1361
Lynx lynx
Ryś
6
Ssaki
1321
Myotis emarginatus
Nocek orzęsiony
7
Ssaki
1324
Myotis myotis
Nocek duży
8
Ssaki
1303
Rhinolophus
hipposideros
Podkowiec mały
9
Ssaki
1354
Ursus arctos
Niedźwiedź brunatny
10
Ptaki
A223
Aegolius funereus
Włochatka
11
Ptaki
A229
Alcedo atthis
Zimorodek
12
Ptaki
A091
Aquila chrysaetos
Orzeł przedni
13
Ptaki
A089
Aquila pomarina
Orlik krzykliwy
14
Ptaki
A104
Bonasa bonasia
Jarząbek
15
Ptaki
A215
Bubo bubo
Puchacz
16
Ptaki
A224
Caprimulgus
europaeus
Lelek
17
Ptaki
A139
Charadrius morinellus
Mornel
18
Ptaki
A197
Chlidonias niger
Rybitwa czarna
19
Ptaki
A031
Ciconia ciconia
Bocian biały
20
Ptaki
A030
Ciconia nigra
Bocian czarny
21
Ptaki
A080
Circaetus gallicus
Gadożer
22
Ptaki
A082
Circus cyaneus
Błotniak zbożowy
23
Ptaki
A084
Circus pygargus
Błotniak łąkowy
24
Ptaki
A231
Coracias garrulus
Kraska
25
Ptaki
A122
Crex crex
Derkacz
26
Ptaki
A239
Dendrocopos leucotos
Dzięcioł białogrzbiety
27
Ptaki
A238
Dendrocopos medius
Dzięcioł średni
28
Ptaki
A236
Dryocopus martius
Dzięcioł czarny
29
Ptaki
A321
Ficedula albicollis
Muchołówka białoszyja
30
Ptaki
A320
Ficedula parva
Muchołówka mała
31
Ptaki
A217
Glaucidium
passerinum
Sóweczka
32
Ptaki
A127
Grus grus
Żuraw
33
Ptaki
A092
Aquila pennata
Orzełek
34
Ptaki
A338
Lanius collurio
Gąsiorek
35
Ptaki
A339
Lanius minor
Dzierzba czarnoczelna
CZĘŚĆ WSTĘPNA
Lp.
Grupa systematyczna
Kod natura 2000
Nazwa łacińska
Nazwa polska
36
Ptaki
A246
Lullula arborea
Lerka
37
Ptaki
A072
Pernis apivorus
Trzmielojad
38
Ptaki
A241
Picoides tridactylus
Dzięcioł trójpalczasty
39
Ptaki
A234
Picus canus
Dzięcioł zielonosiwy
40
Ptaki
A267
Prunella collaris
Płochacz halny
41
Ptaki
A220
Strix uralensis
Puszczyk uralski
42
Ptaki
A307
Sylvia nisoria
Jarzębatka
43
Ptaki
A108
Tetrao urogallus
Głuszec
44
Ptaki
A166
Tringa glareola
Łęczak
45
Ptaki
A272
Luscinia svecica
Podróżniczek
46
Płazy
1193
Bombina variegata
Kumak górski
47
Płazy
1166
Triturus cristatus
Traszka grzebieniasta
48
Płazy
2001
Triturus montandoni
Traszka karpacka
49
Ryby
5094
Barbus merydionalis
Brzanka
50
Ryby
1163
Cottus gobio
Głowacz białopłetwy
51
Ryby
1096
Lampetra planeri
Minóg strumieniowy
52
Małże
1032
Unio crassus
Skójka
gruboskorupowa
53
Chrząszcze
1920
Boros schneideri
Ponurek Schneidera
54
Chrząszcze
4014
Carabus variolosus
Biegacz gruzełkowaty
(urozmaicony)
55
Chrząszcze
4015
Carabus zawadzkii
Biegacz zawadzkiego
56
Chrząszcze
1088
Cerambyx cerdo
Kozioróg dębosz
57
Chrząszcze
1086
Cucujus cinnaberinus
Zgniotek cynobrowy
58
Chrząszcze
1084
Osmoderma eremita
Pachnica dębowa
59
Chrząszcze
4026
Rhysodes sulcatus
Zagłębek bruzdkowany
60
Chrząszcze
1087
Rosalia alpina
Nadobnica alpejska
61
Motyle
1078
Callimorpha
quadripunctaria
Krasopani hera
62
Motyle
1074
Eriogaster catax
Barczatka kataks
63
Motyle
1065
Euphydryas aurinia
Przeplatka aurinia
64
Motyle
1060
Lycaena dispar
Czerwończyk nieparek
65
Motyle
4038
Lycaena helle
Czerwończyk fioletek
66
Ważki
1042
Leucorrhinia pectoralis
Zalotka większa
Kolorem zielonym oznaczono gatunki nie wymienione w SDF dla obszaru, jednakże występujące na tym terenie i
będące przedmiotami ochrony sieci Natura 2000. W odniesieniu do tych gatunków zostanie również przeprowadzona
inwentaryzacja.
Lista przedmiotów ochrony może ulec weryfikacji w toku prac nad projektem Planu.
CZĘŚĆ WSTĘPNA
7.4. Opis gatunków zwierząt
1. Żubr Bison bonasus
Przeżuwający parzystokopytny, największy współcześnie żyjący ssak Europy. Jego typowe
siedlisko stanowią duże kompleksy lasów liściastych lub mieszanych. Funkcją lasu jest przede
wszystkim zapewnienie schronienia. Podstawową bazę pokarmową zapewniają łąki śródleśne lub
łąki wokół kompleksu leśnego. żubry preferują lasy starsze od młodników czy otwartych
przestrzeni. W Polsce żubry żyją w pięciu stadach wolnościowych: w Puszczy Białowieskiej,
Puszczy Knyszyńskiej, Boreckiej, w lasach pilskich (czysta linia białowieska) oraz w Bieszczadach
(linia białowiesko-kaukaska). Ponadto, istnieją cztery Ośrodki Hodowli żubrów oraz duże zagrody
pokazowe. żubr jest przykładem udanej restytucji gatunku. Ostatnie naturalne populacje wyginęły
na początku XX wieku. Gatunek przetrwał dzięki osobnikom przekazanym w końcu XIX wieku do
rezerwatów. Aktualna populacja żubra w Polsce to ponad 750 osobników, z czego ¾ żyje w stadach
wolnościowych, w tym 271 osobników w Bieszczadach.
Najważniejsze zagrożenia dla gatunku związane są z małą liczebnością populacji, izolacją
poszczególnych stad oraz niewielką liczbą założycieli. Skutkiem kojarzeń w pokrewieństwie jest
inbred (wsobność), co może powodować obniżenie odporności na choroby, zwłaszcza pochodzące
od zwierząt gospodarskich. Izolacja wolnych stad jest efektem zmniejszenia się powierzchni
siedlisk żubrów i braku naturalnych korytarzy ekologicznych. Zagrożeniem są też czynniki
zwiększające śmiertelność, jak np. epizootie czy kłusownictwo. W zakresie ochrony siedlisk
gatunku zaleca się (1) odtwarzanie i właściwą ochronę łąk śródleśnych i innych otwartych
przestrzeni w obrębie lasu i zabezpieczenie odpowiedniej podaży wody (tzw. mała retencja), (2)
wyłączenie z powszechnego dostępu części lasu stanowiących ostoję żubrów zwłaszcza w okresach
zwiększonej aktywności rozrodczej, (3) umożliwienie naturalnych migracji między stadami poprzez
tworzenie korytarzy ekologicznych. Proponuje się również zwiększenie liczebności oraz areału
bytowania gatunku poprzez tworzenie kolejnych, niewielkich stad żubrów w kompleksach leśnych
Polski i stworzenie istniejącym wolnym populacjom możliwości naturalnej wymiany osobników
lub przewożenie młodych zwierząt (http://www.iop.krakow.pl/karpaty/Zubr,68,gatunek.html).
2. Wilk Canis lupus
Drapieżnik z rodziny psowatych (Canidae). Wilk jest zwierzęciem ściśle terytorialnym, żyje
w grupach rodzinnych, zwanych watahami – w skład watahy wchodzi para rodzicielska oraz jej
młode, rzadziej osobniki niespokrewnione; w Polce wielkość watahy to 2-11 osobników. Wielkość
terytorium jednej watahy to około 100-300 km2, zależy ona od zagęszczenia ofiar. Terytoria
poszczególnych wilczych watah nakładają się jedynie w małym stopniu. Wilki polują głównie na
duże kopytne, przede wszystkim jelenie, ale również dziki, sarny, rzadziej łosie. Zdarza się, że wilki
zabijają zwierzęta hodowlane (owce, krowy, kozy, rzadziej konie i psy). Szacuje się, że wataha
zabija średnio 1- 5 ofiar tygodniowo.
(http://www.iop.krakow.pl/karpaty/Wilk,66,8,gatunek.html).
Na podstawie analizy genetycznej w oparciu o próby pobrane z odchodów wilków odnalezionych
na terenie Bieszczadów w latach 2008-2012 zidentyfikowano 28 osobników, oszacowanie
liczebności w oparciu o wyniki genotypowania przeprowadzone metodą capwire wskazało
obecność 37 osobników (Śmietana, 2013).
3. Bóbr europejski Castor fiber
Bobry są największymi gryzoniami na naszym kontynencie. Poza bobrem europejskim Castor fiber
w Ameryce Północnej żyje bóbr kanadyjski Castor canadensis, niegdyś sprowadzony do Europy
dla celów hodowlanych. Zwierzęta te żyją w koloniach (gony bobrowe) nad brzegami wód. Z gałęzi
ścinanych drzew, roślin zielnych, mułu i kamieni budują tamy przegradzające płynącą wodę. Bytują
w norach, drewniano-ziemnych domkach, tak zwanych żeremiach. Zimą żywią się przeważnie
CZĘŚĆ WSTĘPNA
łykiem i korą drzew liściastych, natomiast w okresie wegetacji – roślinami zielnymi. Rozmnażają
się raz w roku, mając w miocie zwykle 2-4 młode. Pierwsze bobry na teren Bieszczad zostały
reintrodukowane w 1993 roku, kolejne reintrodukcje miały miejsce w następnym latach Brak
należy pod uwagę, że na terenach intensywnie użytkowanych rolniczo bóbr może być intruzem
powodującym szkody gospodarcze (Derwich, 2000).
4. Wydra Lutra lutra
Ssak drapieżny, przystosowany do ziemnowodnego trybu życia. Podstawowym pożywieniem są
ryby. Wydra może zasiedlać praktycznie wszystkie środowiska wód płynących i stojących (jeziora,
stawy hodowlane). Związana głównie z zasobnymi w ryby rzekami; preferuje rzeki śródleśne. Jest
gatunkiem o dużych zdolnościach adaptacyjnych. Występuje i buduje schronienia także przy
osiedlach ludzkich, nie wyłączając miast. Na wielu zbiornikach wodnych stwierdza się wyraźny
wzrost liczebności wydry po reintrodukcji bobra.
Jeszcze do niedawna uważana za zagrożoną wyginięciem, wydra występuje aktualnie w całym
kraju i jest dość liczna. Jej populację szacuje się na 10 000-15 000 osobników. W Karpatach
praktycznie wszystkie cieki są aktualnie zasiedlone przez wydrę, przy czym gatunek jest
najliczniejszy w Bieszczadach, gdzie występuje praktycznie na wszystkich większych ciekach
wodnych.
Potencjalne zagrożenie stanowią długotrwałe i ostre zimy, kłusownictwo, zabijanie przez psy,
a także ruch kołowy i sieci rybackie. Brak ryb w śródleśnych rzekach oraz likwidacja bagien są
głównymi czynnikami ograniczającymi liczebność wydry w Polsce.
Zalecenia ochronne powinny obejmować takie działania, jak utrzymywanie naturalnego charakteru
stosunkowo czystych rzek śródleśnych; rekompensowanie strat wnikające z obecności wydr
w obrębie stawów hodowlanych; nie stosowanie przy zbiornikach wodnych nawozów sztucznych,
pestycydów i herbicydów; wprowadzanie drzew i krzewów przy brzegach rzek pozbawionych tej
roślinności; ograniczanie liczebności obcego gatunku, jakim jest norka amerykańska. Należy
kontynuować badania dotyczące występowania wydry i dążyć do opracowania metody określania
jej liczebności (http://www.iop.krakow.pl/karpaty/Wydra,67,gatunek.html).
5.Ryś Lynx lynx
To największy z europejskich kotowatych (Felidae). Rysie to drapieżniki terytorialne, jednak,
w granicach terytorium jednego samca mogą się znaleźć terytoria kilku samic. W Polsce areały
samców dochodzą do 350 km2, a samic do 150 km2 (w górach są mniejsze niż na nizinach). Rysie
prowadzą samotniczy tryb życia, za wyjątkiem samic prowadzących młode.
Podstawowym pokarmem rysia są dzikie ssaki kopytne, przede wszystkim sarny, zdarza się również
że rysie polują na jelenie (zwykle młode) czy kozice. Mniejsze gatunki zdobyczy (zające, ptaki,
gryzonie) tylko uzupełniają dietę, zwłaszcza w okresie letnim. Dorosły samiec zabija średnio jedną
sarnę lub jelenia na 5-6 dni, a samica prowadząca młode jedną taką zdobycz co 2-5 dni
(w zależności od liczby młodych i ich wielkości).
Rysie zamieszkują duże, zwarte kompleksy leśne, liściaste, mieszane i iglaste, zarówno w górach
jak i na nizinach. Drapieżniki te potrafią przebywać w bliskości człowieka, wsi, pól, dróg, gdyż tam
często najłatwiej jest upolować sarny. Wymagają one jednak miejsc bardziej odludnych
i spokojnych na założenie gniazda i wyprowadzenie młodych. Rysie prowadzą bardzo skryty tryb
życia. Aktywne są nocą, w ciągu dnia odpoczywają i śpią. Obecnie rysie występują w Polsce
w dwóch odległych od siebie regionach: w północnowschodniej (populacja nizinna) i południowowschodniej (populacja karpacka) części kraju. Od 1993 r., niewielka reintrodukowana populacja
występuje również w Puszczy Kampinoskiej i lasach Gostynińsko-Włocławskich. Obecnie
populację rysia w Polsce szacuje się na około 150-200 osobników. W Bieszczadach żyje 17-22 rysi.
W europejskich populacjach rysia, nawet objętych ochroną ścisłą, większość śmiertelności
dorosłych rysi spowodowana jest działalnością człowieka (kłusownictwo, zabicie przez samochody
CZĘŚĆ WSTĘPNA
lub pociągi). U drapieżnika tego stwierdzono występowanie licznych pasożytów, jak tasiemce,
nicienie, glisty, włosień spiralny. Spośród chorób spotyka się przypadki wścieklizny i parwowirozy
(http://www.iop.krakow.pl/karpaty/Rys,64,gatunek.html).
6. Nocek orzęsiony Myotis emarginatus
Nietoperz średniej wielkości z rodziny mroczkowatych; termofilny; osiadły lub przemieszczający
się na niewielkie odległości. W okresie letnim związany z terenami leśnymi i wyżynnymi. Jako
żerowiska wykorzystuje głównie starsze lasy liściaste, żeruje także nad potokami i leśnymi stawami
lub ciekami wodnymi, których brzegi porośnięte są drzewami lub krzewami. Poluje na wysokości
1-5 m, zazwyczaj na obrzeżach zakrzewień i żywopłotów, w pobliżu koron drzew i wysokich
krzewów lub pomiędzy roślinnością. Ofiary chwyta w locie lub zbiera z powierzchni roślin i ścian
budynków. Schronieniami kolonii rozrodczych są najczęściej ciepłe strychy o temperaturze około
25-30°C, rzadko powyżej. Zimuje w jaskiniach, sztolniach i piwnicach, w których panuje
stosunkowo wysoka temperatura około 6-9°C, rzadko poniżej. Najczęściej wisi pojedynczo
i swobodnie na stropie lub ścianie. Występuje wyłącznie w południowej części Polski. W ostatniej
dekadzie stwierdzono jego występowanie na około 21 stanowiskach zimowych (najczęściej
pojedyncze osobniki) i 13 letnich (pojedyncze osobniki lub kolonie rozrodcze). Największe
zagrożenia dla gatunku to ubywanie dogodnych kryjówek na strychach (remonty strychów w
okresie przebywania kolonii w kryjówce i za pomocą bardzo toksycznych środków konserwacji
drewna, uszczelnianie strychów), niepokojenie w zimowiskach (hałas, światło i minimalne zmiany
temperatury, spowodowane obecnością ludzi w zimowiskach, powodują częste wybudzanie ze snu),
związane m.in. ze wzrostem presji na środowisko jaskiniowe w ostatnich latach; niewłaściwe
zamykanie jaskiń i innych podziemi bez możliwości swobodnego przelotu dla nietoperzy powoduje
ograniczenie dostępu do zimowisk. Gatunek jest także bardzo wrażliwy na stosowanie pestycydów;
prawdopodobna stabilizacja populacji nocka orzęsionego w ostatnich latach spowodowana jest
prawdopodobnie zmniejszeniem ilości pestycydów stosowanych w gospodarce leśnej. Działania
ochronne powinny koncentrować się na utrzymaniu różnogatunkowych lasów liściastych;
utrzymaniu i odtwarzaniu zróżnicowanej mozaikowej struktury krajobrazu (żywopłoty, pojedyncze
drzewa, i linie drzew, sady, śródpolne lub śródleśne zbiorniki wodne otoczone drzewami, itp.);
zapewnieniu spokoju w zimowiskach nietoperzy w okresie od października do kwietnia;
ograniczeniu stosowania pestycydów w rolnictwie i w leśnictwie; prowadzeniu remontów strychów
w okresie od września do początku kwietnia i stosowanie nietoksycznych dla ssaków środków
konserwacji drewna. Miejsca zimowania, rojenia i przebywania kolonii rozrodczych powinny
zostać objęte ochroną prawną i zabezpieczone
w odpowiedni sposób, przy konsultacji
przyrodników
i
za
zgodą
właścicieli
terenu
(http://www.iop.krakow.pl/karpaty/Nocek_orzesiony,62,gatunek.html).
Nocek orzęsiony z obszaru Natura 2000 Bieszczady znany jest tylko z jednego stanowiska z
Mucznego (Postawa, Wołoszyn, 2000).
7. Nocek duży Myotis myotis
Największy gatunek nietoperza z rodziny mroczkowatych w Polsce. Wykonuje średniodystansowe
wędrówki między miejscami letniego i zimowego pobytu. Schronieniami kolonii rozrodczych są
najczęściej duże strychy, sporadycznie jaskinie lub inne duże podziemia. Wielkość kolonii jest
różna, najczęściej od kilkudziesięciu do 200 samic. Samce mogą przebywać w różnych miejscach
(np. w szczelinach pod mostami, podziemiach, sporadycznie w budkach lęgowych). Nocki duże
polują głównie w lasach, rzadziej na terenach otwartych. Odżywiają się drobnymi bezkręgowcami,
a podstawą pożywienia są duże chrząszcze z rodziny biegaczowatych, których wiele gatunków jest
nielotnych. Większość ofiar chwytana jest na ziemi, nie w locie. Kryjówkami zimowymi są
najczęściej duże obiekty (jaskinie, sztolnie, dawne forty, duże piwnice), sporadycznie obiekty małe
(jak studnie czy małe piwnice). Nocek duży preferuje miejsca ciepłe (+ 3–6°C). W miejscach
CZĘŚĆ WSTĘPNA
zimowania nocki przebywają pojedynczo lub gromadnie.
Polska leży na skraju zwartego zasięgu gatunku; jego północna granica przebiega ukośnie
wzdłuż linii Przemyśl – Koszalin. Wielkość populacji nocka dużego w Polsce szacuje się na
minimum 30 000 osobników. Zagrożenia dla tego gatunku związane są głównie z działalnością
człowieka. W przypadku schronień letnich zagrożeniem jest prowadzenie remontów w okresie majsierpień, z wykorzystywaniem toksycznych środków konserwacji drewna, oraz likwidowanie
otworów wlotowych. Właściciele budynków mogą też dążyć do usuwania dużych letnich kolonii,
produkujących duże ilości odchodów, które zalegając na stropie (zwłaszcza drewnianym) mogą
przyczyniać się do jego gnicia, a przez to osłabienia. W przypadku schronień zimowych zagrożenia
wiążą się z ich niszczeniem, penetracją przez ludzi oraz zmianami mikroklimatu (wynikającymi z
częstej obecności ludzi czy przebudowy obiektu). Działania ochronne powinny skupiać się na
ochronie zimowisk i schronień kolonii rozrodczych. Zimowiska, w których stwierdzono ponad 100
osobników nocka dużego, powinny być objęte ochroną, jako rezerwaty przyrody, użytki
ekologiczne lub pomniki przyrody. Obiekty, w których zimowania nietoperzy nie stwierdzono, ale
które w opinii specjalistów mogą być przydatne dla tych zwierząt po dokonaniu prac
modernizacyjnych, należy również doprowadzić do stanu odpowiadającego wymaganiom
nietoperzy. Dla największych kolonii rozrodczych (liczących ponad 200 samic) należy opracować
plany ochrony każdego stanowiska, obejmujące zminimalizowanie zarówno wpływu kolonii na
obiekt
jak
i
oddziaływania
użytkowników
na
kolonię
(http://www.iop.krakow.pl/karpaty/Nocek_duzy,60,gatunek.html).
Z obszaru Natura 2000 nocek duży znany jest z jaskini w Nasicznem (Postawa, Wołoszyn, 2000).
8. Podkowiec mały Rhinolophus hipposideros
Jeden z dwu reprezentantów podkowcowatych spotykanych w Polsce; należy do najmniejszych
krajowych nietoperzy. Jest gatunkiem silnie zsynantropizowanym. W Polsce kryjówkami kolonii
rozrodczych są prawie wyłącznie strychy budynków, z reguły obiektów sakralnych, niekiedy
pałaców, szkół i dużych willi o charakterze wypoczynkowym w górskich miejscowościach
uzdrowiskowych. Podkowce małe praktycznie nie migrują. Kolonie rozrodcze oddalone są od
miejsc zimowania zaledwie o kilka, kilkanaście kilometrów. Hibernacja odbywa się w miejscach o
stabilnych warunkach mikroklimatycznych, stosunkowo wysokiej temperaturze 5-9ºC, powolnym
przepływie powietrza i dużej wilgotności, w jaskiniach, sztolniach, piwnicach. żeruje z reguły na
niewielkiej wysokości 1-3 m, głównie w pobliżu częściowo odsłoniętych skał, w roślinności
nadbrzeżnej górskich potoków oraz w bukowych lasach porastających zbocza. Podkowiec mały
występuje w Polsce wyłącznie na południu, w rejonach górskich, podgórskich i wyżynnych; jego
zasięg pokrywa się tu z występowaniem jaskiń krasowych i fliszowych do około 1100 m n.p.m.
Zagrożenia dla podkowca związane są przede wszystkim z działalnością człowieka. Dotyczą
zarówno miejsc wykorzystywanych na schronienia, jak i środowisk, w których nietoperze żerują.
Remonty strychów prowadzone w okresie, gdy przebywają w nich nietoperze, a także z
wykorzystaniem toksycznych środków konserwacji drewna, uszczelnianie wlotów do schronień
prowadzi często do zanikania kolonii rozrodczych. Niebezpieczne jest częste wybudzanie w trakcie
hibernacji (hałas, światło, zmiana temperatury). Dla podkowca, odżywiającego się bezkręgowcami
(podobnie jak inne europejskie gatunki nietoperzy), bardzo poważne zagrożenie stanowią
insektycydy.
W ramach zaleceń ochronnych dla tego gatunku postuluje się m.in. działania związane
z odpowiednim zabezpieczaniem miejsc wykorzystywanych jako schronienia letnie i zimowe
(wykonywanie remontów w określonym czasie, z użyciem nietoksycznych dla nietoperzy środków
konserwacji drewna; trwałe zabezpieczenie drożności wlotów wykorzystywanych przez nietoperze;
zabezpieczanie kratami zimowisk narażonych na niekontrolowany ruch turystyczny). Ważne jest też
zachowywanie (lub odtwarzanie) liniowych elementów środowiska (ciągi drzew i krzewów),
pozwalających na bezpieczny przelot od budynków stanowiących schronienia letnie na żerowiska.
CZĘŚĆ WSTĘPNA
Ponadto, zaleca się, aby schronienia podkowca małego zajmowane przez przynajmniej 20
osobników były obejmowane dodatkową ochrona prawną, np. w randze pomnika przyrody, użytku
ekologicznego (http://www.iop.krakow.pl/karpaty/Podkowiec_maly,63,gatunek.html).
W obszarze Natura 2000 Bieszczady znany z Tworylnego (szopa k. „Domku Mysliwskiego”)
strychu Lesniczówki Polanki i jaskini w Nasicznem (Postawa, Wołoszyn, 2000).
9. Niedźwiedź brunatny Ursus arctos
Największy polski drapieżnik, jedyny przedstawiciel rodziny niedźwiedziowate (Ursidae). Masa
ciała dorosłych osobników przekracza 300 kg, samce są większe od samic. Niedźwiedź ma
doskonale rozwinięty węch i słuch, ale nie najlepiej widzi. Prowadzi samotniczy tryb życia,
wyjątkiem są matki prowadzące młode (do 1,5 lub 2,5 roku życia). Zamieszkuje duże kompleksy
leśne polskich Karpat. Jest gatunkiem wszystkożernym o mocno oportunistycznym sposobie
odżywiania: może to być zarówno pokarm roślinny (trawy, kłącza), jak i zwierzęcy (larwy owadów,
a także padlina i zwierzęta zabijane przez niedźwiedzie), jak również owoce i miód. Od późnego
lata do końca jesieni niedźwiedzie intensywnie żerują i gromadzą zapasy tłuszczu, niezbędne do
przezimowania. Przez miesiące zimowe (koniec listopada – początek marca) niedźwiedzie mocno
ograniczają swoją aktywność i większość czasu spędzają w schronieniu zwanym gawrą. W Polsce
niedźwiedź występuje jedynie w Karpatach. Obecna populacja niedźwiedzi w Polsce to około 100
osobników i jest ona częścią populacji karpackiej, jednej z większych w Europie.
Zagrożeniem dla populacji niedźwiedzia w Polsce są wyłącznie czynniki związane z działalnością
człowieka, a przede wszystkim fragmentacja kompleksów leśnych (zarówno poprzez zmiany
użytkowania, jak i rozwój sieci dróg), niepokojenie zwierząt, zwłaszcza w okresie gawrowania,
a także
przypadki
odstrzału
(http://www.iop.krakow.pl/karpaty/Niedzwiedz_brunatny,58,gatunek.html).
Natura 2000 Bieszczady leży w obszarze zwartego występowania niedźwiedzia brunatnego. Obszar
ten obejmuje Bieszczady Zachodnie, Góry Sanocko-Turczańskie, południową część Pogórza
Przemyskiego, wschodnią część Beskidu Niskiego oraz fragment Pogórza Bukowego i liczy około
3143 km2. Samice spotyka się przede wszystkim w Bieszczadach Zachodnich i w południowej
części Gór Sanocko-Turczańskich, samce penetrują cały opisany wcześniej obszar. Według badań
genetycznych poddanych analizie statystycznej teren ten zasiedlają 83 osobniki, z tego 9
niedźwiedzi należy do kategorii osobników z dużym prawdopodobieństwem wykrycia, a 74
niedźwiedzie do kategorii osobników z małym prawdopodobieństwem wykrycia. Oszacowana
liczebność dotyczy nie tylko osobników, które stale bytują na tym terenie, ale również osobników,
które pojawiają się tylko okresowo, a większość czasu spędzają po słowackiej i/lub ukraińskiej
stronie granicy. W analizowanym materiale genetycznych, który pochodził z prób zbieranych
w pierwszej dekadzie XXI zidentyfikowano 30 samic i 21 samców (Śmietana i in., 2014).
10. Włochatka Aegolius funereus
Bardzo nieliczny, lokalnie nieliczny gatunek lęgowy, głównie w górach i na północy Polski.
Zasiedla lasy iglaste, mieszane a czasem również liściaste, często w pobliżu polan i innych terenów
otwartych. Zależna jest od dostępności dziupli po dzięciole czarnym. Na terenie Natura 2000
Bieszczady (z wyłączeniem BdPN) występują dogodne siedliska dla gatunku, jednak mimo to
włochatka zasiedla te obszary niechętnie. W ostatnich latach stwierdzono ja na zaledwie
5 stanowiskach.
11. Zimorodek Alcedo atthis
Nieliczny, miejscami średnio liczny gatunek lęgowy w kraju (2500-6000 par). Preferuje siedliska
nadwodne, brzegi rzek i jezior. Gniazduje w odkrytych, stromych skarpach ziemnych. Na obszarze
Natura 2000 Bieszczady (z wyłączeniem BdPN) stwierdzany tylko lokalnie. Uwarunkowane jest to
głównie ukształtowaniem terenu. Liczne potoki bieszczadzkie mają z reguły brzegi łagodne, jeśli
CZĘŚĆ WSTĘPNA
już pojawiają się strome skarpy, mają często charakter kamienisty co utrudnia drążenie norek
zimorodkowi. Stwierdzono tu występowanie 4 rewirów, jednakże można spodziewać się większej
liczebności, do co najmniej 10 par lęgowych.
12.Orzeł przedni Aquila chrysaetos
W Polsce skrajnie nieliczny gatunek lęgowy (35-40 par). Zamieszkuje rozległe, stare lasy
w pobliżu terenów otwartych. Gniazda zakłada na drzewach oraz na trudno dostępnych ścianach
skalnych. Na terenie Natura 2000 Bieszczady (z wyłączeniem BdPN) preferuje drzewostany
jodłowe. Gnieździ się tu w liczbie 7-8 par. Niestety podobnie jak w przypadku orlika krzykliwego
pogarszająca się jakość żerowisk może doprowadzić do spadku liczebności w następnych latach.
13. Orlik krzykliwy Aquila pomarina
Bardzo nieliczny gatunek lęgowy, głównie wschodniej i południowej Polski (1800-2000 par).
Preferuje rozległe lasy iglaste i mieszane w pobliżu terenów otwartych (łąk, pastwisk).
W Bieszczadach jeszcze do niedawna znajdował doskonałe warunki do bytowania. Niestety
pogarszające się z roku na rok żerowiska (porzucanie gospodarowania na łąkach, prowadzące do
ich zarastania), przyczyniają się do stopniowego spadku liczebności populacji orlika. Według
danych z roku 2014 liczebność gatunku na obszarze Natura 2000 Bieszczady (z wyłączeniem
BdPN) można ocenić na 31-35 par lęgowych.
14. Jarząbek Bonasa bonasia
Nieliczny, lokalnie średnio liczny w górach i na wschodzie Polski (35000-45000 par). Preferuje lasy
z bogatym runem i podszytem, zarówno iglaste, mieszane jak i liściaste. W Bieszczadach znajduje
dogodne warunki bytowania. Wymienione wyżej tereny jak również liczne zarastające polany leśne
pozwalają mu osiągać tu spore zagęszczenia. Dane z ostatnich kilku lat (64 stanowiska) nie
pokazują jednak pełnej liczebności. Gatunek ten jest trudny do policzenia. Jest płochliwy co
przekłada się na zaniżanie wyników kontroli prowadzonych nawet ze stymulacją specjalnym
wabikiem. Wiele osobników na widok obserwatora ucieka, bądź stara się ukryć aż do minięcia
zagrożenia. Daje to zniżone szacunki liczebności. Biorąc to pod uwagę, jak również analizując ilość
dogodnych dla gatunku siedlisk na obszarze Natura 2000 Bieszczady (z wyłączeniem BdPN),
można szacować liczebność jarząbka na co najmniej 200 par lęgowych.
15. Puchacz Bubo bubo
Skrajnie nieliczny gatunek lęgowy w kraju (250-270 par). Preferuje przede wszystkim stare lasy
(zarówno liściaste, mieszane jak i iglaste) w pobliżu polan, strome ściany skalne. Do założenia lęgu
wybiera gniazda ptaków drapieżnych lub składa jaja w szczelinach skalnych, ewentualnie na ziemi
(pod wykrotami, na kępach w olsach). W Bieszczadach rzadki. Brak dokładnych danych z obszaru
Natura 2000 Bieszczady (z wyłączeniem BdPN).
16. Lelek Caprimulgus europaeus
Gatunek wymieniony w SDF-ie, na obszarze Natura 2000 Bieszczady najprawdopodobniej nie jest
lęgowy. W latach 2009-2010 nie wykazany w BdPN, brak też obserwacji z lat poprzednich (Projekt
Planu Ochrony BdPN, 2010).
17. Mornel Charadrius morinellus
lęgowy.
18. Rybitwa czarna Chlidonias niger
CZĘŚĆ WSTĘPNA
lęgowy.
19. Bocian biały Ciconia ciconia
Gatunek lęgowy w całej Polsce. Szacowana liczebność w kraju to 44000-46000 par. Do założenia
gniazda preferuje obszary zabudowane, wyjątkowo gniazduje do 0,5 km od zabudowy. Żeruje
przede wszystkim na terenach otwartych – łąkach i pastwiskach, nad wodami oraz na polach. Na
terenie Natura 2000 Bieszczady (z wyłączeniem BdPN) do końca roku 2014 odnotowano obecność
3-4 par lęgowych. 2 gniazda znajdowały się w miejscowości Smolnik (koło Lutowisk), 1 gniazdo
w Stuposianach oraz 1 w Kalnicy (w rejonie Mchawy). Obecność 1 pary stwierdzono także w Woli
Michowej, nie potwierdzono jednak istnienia gniazda. Badany obszar z uwagi na surowy klimat
oraz stosunkowo niedużą ilość terenów zabagnionych nie sprzyja bytowaniu tego gatunku.
20. Bocian czarny Ciconia nigra
W Polsce bardzo nieliczny ptak lęgowy (1100-1200 par). Preferuje rozległe, stare lasy liściaste
i mieszane, w sąsiedztwie bagien i cieków wodnych. Na obszarze Natura 2000 Bieszczady
(z wyłączeniem BdPN) prawdopodobnie gniazduje do 8 par tych ptaków. Oszacowanie liczebności
na terenie górskim jest bardzo trudne z uwagi na utrudnioną dostępność terenu i często dalekie
przeloty dorosłych ptaków za pokarmem (nawet do kilkunastu km od gniazda) co skutecznie
uniemożliwia odszukanie wszystkich gniazd.
21. Gadożer Circaetus gallicus
lęgowy. W drugiej połowie XX wieku wielokrotnie notowany w Bieszczadach. 4 obserwacje
skupione w okolicy Szerokiego Wierchu i Bukowego Berda sugerują jednak możliwość gnieżdżenie
się gatunku w tym rejonie (Głowaciński i in., 2000).
22. Błotniak zbożowy Circus cyaneus
lęgowy. W obszarze Natura 2000 Bieszczady zwykle obserwowane są pojedyncze osobniki, chociaż
w 1996 roku zarejestrowano przelot 21 osobników (Głowaciński i in., 2000).
23. Błotniak łąkowy Circus pygargus
lęgowy. Przelotne ptaki obserwuje się dość często nad dużymi kompleksami łąk w dolinach
rzecznych i nad połoninami (Głowaciński i in., 2000).
24. Kraska Coriacias garrulus
lęgowy.
25. Derkacz Crex crex
Średnio liczny gatunek lęgowy w kraju (30000-45000 samców). Zamieszkuje tereny otwarte (łąki,
pastwiska, nieużytki i pola uprawne). Na terenie Natura 2000 Bieszczady (z wyłączeniem BdPN)
jego liczebność jest trudna do oszacowania. Według danych z najnowszej inwentaryzacji
liczebność samców w kilku ostatnich latach można oszacować na blisko 200. Biorąc jednak pod
uwagę wiele dogodnych siedlisk nie objętych inwentaryzacją, rzeczywista liczebność może być
nawet dwukrotnie większa.
26. Dzięcioł białogrzbiety Dendrocopos leucotos
Bardzo nieliczny gatunek we wschodniej i południowej Polsce (400-600 par), związany głównie
CZĘŚĆ WSTĘPNA
z butwiejącym drewnem w lasach liściastych. W Bieszczadach spotykany najczęściej w buczynach
oraz olszynkach nadpotokowych, ale także w lasach mieszanych (ze znacznym udziałem jodły).
Liczebność na obszarze Natura 2000 Bieszczady (z wyłaczeniem BdPN) oszacowano na minimum
60-80 par lęgowych, rozmieszczonych dość równomiernie. Bardzo duża ilość dogodnych siedlisk
dla tego dzięcioła (mnogość buczyn starszych klas wieku, z dużą ilością obumierającego drewna)
pozwala przypuszczać, że gatunek ten może osiągać większe liczebności.
27. Dzięcioł średni Dendrocopos medius
W kraju nieliczny, lokalnie średnio liczny gatunek lęgowy. Preferuje drzewostany liściaste.
Szczególnie lubi siedliska grądowe, obfitujące w stare drzewa o spękanej korze. W warunkach
bieszczadzkich takich siedlisk gatunek ten znajduje niewiele. W obszarze Natura 2000
(z wyłączeniem BdPN) stwierdzono go tylko w zadrzewieniach nad Wetlinką. Odnotowano go tam
na 4 stanowiskach. Odległości od najdalszych miejsc stwierdzeń pozwalają przypuszczać
o możliwości gniazdowania tam nie więcej niż 2 par.
28. Dzięcioł czarny Dryocopus martius
W Polsce nieliczny, lokalnie średnio liczny gatunek lęgowy. Zamieszkuje rozległe, stare lasy
iglaste, mieszane jak i liściaste. Podczas najnowszej inwentaryzacji oraz na podstawie obserwacji
prowadzonych przez OTOP (od roku 2011) na terenie Natura 2000 Bieszczady (z wyłączeniem
BdPN) liczebność dzięcioła czarnego oszacowano na minimum 70 par. Podobnie jak w przypadku
dzięcioła białogrzbietego duża ilość dogodnych siedlisk dla gatunku pozwala przypuszczać, że
może on osiągać tu większe liczebności (do 200 par).
29. Muchołówka białoszyja Ficedula albicollis
Przeważnie nieliczny gatunek lęgowy kraju, miejscami może występować jednak licznie (250010000 par). Preferuje drzewostany liściaste, szczególnie buczyny i grądy. Gniazduje w dziuplach
drzew, stąd potrzebuje drzewostanów starszych klas wieku. W warunkach bieszczadzkich znajduje
bardzo dobre warunki w postaci buczyny karpackiej. Dane z kilku ostatnich lat (większość danych
z 2011 roku) wykazują ten na obszarze Natura 2000 (z wyłączeniem BdPN) gatunek na blisko 170
stanowiskach. Liczbę tą należy uznać za mocno zaniżoną. W rzeczywistości buczyny są
dominującym siedliskiem leśnym na tym terenie, stąd należy przypuszczać, że Muchołówka
białoszyja gniazduje tu w bardzo dużej liczbie par.
30. Muchołówka mała Ficedula parva
Nieliczny, bardzo nieliczny, miejscami na wschodzie kraju średnio liczny ptak lęgowy (2000040000 par). Zamieszkuje siedliska lasów liściastych (buczyn i grądów). Podobnie jak muchołówka
białoszyja gniazduje w dziuplach, dlatego wymaga drzewostanów starszych klas wieku. Na terenie
Natura 2000 Bieszczady (z wyłączeniem BdPN) spotykana często. Podczas najnowszej
inwentaryzacji stwierdzona na ponad 100 stanowiskach, jednak liczebność gatunku jest
zdecydowanie większa i należy szacować ją na co najmniej 400 par.
31. Sóweczka Galaucidium passerinum
Bardzo nieliczny gatunek lęgowy, głównie w południowej i północno-wschodniej części kraju.
Preferuje
rozległe
lasy
iglaste
i
mieszane,
w
sąsiedztwie
polan.
Z uwagi na przewagę buczyn, w Bieszczadach spotykana rzadko i bardzo nieregularnie.
Na terenie Natura 2000 Bieszczady (z wyłączeniem BdPN) w ostatnich kilku latach stwierdzona na
15 stanowiskach.
32. Żuraw Grus grus
lęgowy.
CZĘŚĆ WSTĘPNA
33. Orzełek Aquila pennata (Hieraetus pennatus)
lęgowy. Gatunek o niezbyt jasnym statusie w Bieszczadach i w Polsce. Pojedyncze osobniki były
obserwowane pod koniec XX wieku w Bieszczadach (Głowaciński i in., 2000).
34. Gąsiorek Lanius collurio
Średnio liczny ptak lęgowy kraju (200000-400000 par). Występuje przede wszystkim na terenach
otwartych: łąkach, nieużytkach, pastwiskach z dużą ilością zakrzewień w postaci kęp i szpalerów.
W warunkach bieszczadzkich gąsiorki znajdują doskonałe warunki. Liczne zarastające łąki, tereny
po dawnych wsiach, na które wkracza roślinność krzewiasta pozwalają na zasiedlenie przez wiele
par tego gatunku. Najnowsza inwentaryzacja wykazała obecność blisko 170 par na obszarze Natura
2000 Bieszczady (z wyłączeniem BdPN). Biorąc jednak pod uwagę ilość wszystkich dogodnych
siedlisk (na których nie prowadzono liczeń), liczebność gąsiorka można oszacować na co najmniej
300 par lęgowych.
35. Dzierzba czarnoczelna Lanius minor
W kraju skrajnie nieliczny gatunek lęgowy (5-10 par). Dzierzba ta zasiedla przede wszystkim
tereny rolnicze, ze znacznym udziałem ugorów, pastwisk i kęp zadrzewień. Według SDFu gatunek
występujący na terenie Natura 2000 Bieszczady, nie stwierdzono go jednak podczas najnowszej
inwentaryzacji (w obszarze z wyłączeniem BdPN), mimo kontrolowania dogodnych siedlisk. Nie
należy wykluczać gniazdowania tego gatunku w Bieszczadach, bowiem z uwagi na rozległość
terenu istnieje możliwość przeoczenie w terenie pojedynczych par.
36. Lerka Lullula arborea
lęgowy.
37. Trzmielojad Pernis apivorus
Nieliczny ptak przelotny kraju (2000-4000 par). Zamieszkuje lasy liściaste i mieszane w pobliżu
rozległych teremów otwartych (łąk, pastwisk i nieużytków). Na obszarze Natura 2000 Bieszczady
(z wyłączeniem BdPN) do końca roku 2014 stwierdzono 17 rewirów lęgowych. Analizując
dostępność odpowiednich siedlisk dla tego gatunku można oszacować rzeczywistą liczebność
trzmielojada na co najmniej 30 par.
38. Dzięcioł trójpalczasty Picoides tridactylus
Bardzo nieliczny, lokalnie nieliczny ptak lęgowy kraju (10000-20000 par). Zamieszkuje lasy
iglaste, szczególnie świerczyny z dużym udziałem obumierających drzew. W warunkach
bieszczadzkich z przewagą buczyn, gatunek ten nie znajduje wielu dogodnych miejsc lęgowych. Na
rozległych obszarach jego liczebność może być znikoma, z kolei na innych na niewielkiej
przestrzeni może gniazdować kilka par. Wszystko zależy od rozmieszczenia drzewostanów
świerkowych. Szacunkowa liczebność na terenie Natura 2000 Bieszczady (z wyłączeniem BdPN)
wynosi do 50 par.
39. Dzięcioł zielonosiwy Picus canus
Bardzo nieliczny gatunek lęgowy w Polsce (2000-3000 par). Zamieszkuje drzewostany liściaste. W
Bieszczadach lubi szczególnie buczyny oraz łęgi nadrzeczne. Mimo wielu dobrych siedlisk dla
gatunku, spotyka się go tu stosunkowo rzadko. Dane z kilku ostatnich lat wykazuje go na obszarze
Natura 2000 Bieszczady (z wyłączeniem BdPN) na około 40 stanowiskach. Biorąc pod uwagę
rozległość i trudną dostępność teren jego liczebność należy szacować jednak na co najmniej 80 par
CZĘŚĆ WSTĘPNA
lęgowych.
40. Płochacz halny Prunella collaris
Gatunek wysokogórski (Głowaciński i in., 2000), w obszarze Natura 2000 Bieszczady mozliwy do
zaobserwowania tylko w BdpN. Skrajnie nieliczny gatunek lęgowy. 04.04.2009 roku obserwowano
2 ptaki na Połoninie Wetlińskiej przy schronisku, 12 i 17.VI.1991 - 1 samiec śpiewał między
Haliczem a Krzemieniem (Projekt Planu Ochrony BdPN, 2010).
41. Puszczyk uralski Strix uralensis
W Polsce bardzo nieliczny gatunek lęgowy (750-1000 par). Zamieszkuje przede wszystkim stare
lasy liściaste i mieszane. W Bieszczadach są to głównie buczyny starszych klas wieku. Na obszarze
Natura 2000 Bieszczady (z wyłączeniem BdPN) znajduje dogodne warunki do odbywania lęgów.
Do końca roku 2014 stwierdzono występowanie tu 25 par, jednak główna inwentaryzacja tego
gatunku planowana jest na 2015 rok. Jej wyniki na pewno wykażą dużo większą liczebność
puszczyków uralskich.
42. Jarzębatka Sylvia nisoria
Nieliczny gatunek lęgowy, głównie niżowej części Polski (20000-50000 par). W Bieszczadach
zasiedla przede wszystkim dobrze nasłonecznione stoki na terenach otwartych, porośnięte gęstymi
zaroślami m.in. jeżyną i tarniną (tzw. czyżnie). Nieliczne fragmenty takich siedlisk oraz dodatkowo
surowy klimat nie pozwalają na rozrost populacji jarzębatki na tym obszarze Natura 2000
Bieszczady (z wyłączeniem BdPN). Podczas bieżącej inwentaryzacji stwierdzono ją tylko na
4 stanowiskach: w Radziejowej, w Łopience oraz w okolicy dawnej wsi Jaworzec. Populacja
jarzębatki na tym terenie na pewno jest wyższa, jednak teren ten nie jest w żadnym wypadku ważny
dla tego gatunku.
43. Głuszec Tetrao urogallus
lęgowy. Obserwacje tego gatunku we wspomnianym obszarze nie są pewne (Głowaciński i in.,
2000).
44. Łęczak Tringa glareola
lęgowy.
45. Podróżniczek Luscinia svecica
We wschodniej Polsce lokalnie średnio liczny oraz skrajnie nieliczny na południu kraju (1300-1800
par). Zasiedla szuwary i zarośla nadrzeczne, trzcinowiska i łozowiska na terenach bagiennych.
W warunkach bieszczadzkich nie znajduje zbyt wielu dogodnych siedlisk, w związku z tym
spotykany jest tu głównie na przelotach. Ostatnie stwierdzenie z tego terenu pochodzi z czerwca
2012 roku z doliny Wetlinki. Brak dowodów na odbycie lęgu, jednak odpowiedni biotop w którym
obserwowano ptaka jak i pora roku, pozwalają przypuszczać na obecność 1 stanowiska lęgowego.
Inne gatunki ptaków z załącznika I Dyrektywy Ptasiej obserwowane w obszarze Natura 2000
Bieszczady (nie lęgowe):
Bączek Ixobrychus minutus
Bąk Botaurus stellaris
Bielik Haliaeetus albicilla
Błotniak stawowy Circus aeruginosus
Czapla biała Egretta alba
CZĘŚĆ WSTĘPNA
Drzemlik Falco columbarius
Kania czarna Milvus migrans
Kania ruda Milvus milvus
Rybitwa rzeczna Sterna hirundo
Rybołów Pandion haliaetus
Sokół wędrowny Falco peregrinus
46. Kumak górski Bombina variegata
Gatunek ciepłolubny, w kraju związany z pasem Karpat i pogórzy. Zasiedla najczęściej małe
zbiorniki stałe takie jak oczka wodne, stawy oraz zbiorniku okresowe (kałuże, koleiny w drogach
gruntowych). Najbardziej odpowiada mu klimat niskich gór, takich jak właśnie Bieszczady.
W sprzyjających warunkach jego lokalne populacje mogą liczyć nawet kilkaset osobników. Jednak
na ogół trudno jest ocenić jego liczebność, gdyż przeważnie wystarczają mu niewielkie zbiorniki
przez co często żyje w znacznym rozproszeniu. W obszarze Natura 2000 Bieszczady
(z wyłączeniem BdPN) kumaki stwierdzono na 168 stanowiskach. Przeprowadzona inwentaryzacja
nie oddaje w pełni rozmieszczenia gatunku, ponieważ występuje on na całym tym obszarze,
a wykrycie wszystkich stanowisk nie jest możliwe. Od samej liczby stanowisk ważniejsze są dane
o liczbie osobników odnotowywanych w jednym zbiorniku wodnym. Zdecydowana większość
stwierdzeń dotyczy pojedynczych osobników dorosłych, rzadziej było to 2-5 osobników.
Stwierdzenia powyżej 20 osobników w zbiorniku dotyczą przede wszystkim kijanek, lub kłębów
skrzeku. Zdarzały się małe zbiorniki, w których stwierdzano nawet ponad 1000 kijanek.
W warunkach bieszczadzkich najwięcej kumaków odnotowano w wypełnionych wodą koleinach na
leśnych drogach. Warunkiem zasiedlenia takich miejsc było ich dobre nasłonecznienie.
47. Traszka grzebieniasta Triturus cristatus
Gatunek występujący w Polsce przede wszystkim na niżu. Preferuje lasy liściaste i tereny bagienne
(np. torfowiska). Godujące osobniki można spotkać w głębszych i większych zbiornikach niż inne
traszki, choć zdarzają się wyjątki. Gatunek lubi stawy, rowy melioracyjne, zbiorniki
przeciwpożarowe. Warunkiem dogodnego siedliska do rozmnażania jest roślinność zanurzona.
Podczas najnowszej inwentaryzacji stwierdzona na 4 stanowiskach. W miejscowości Buk 1 samicę
znaleziono w głębokich koleinach na wilgotnej, zarośniętej łące, w nieistniejącej miejscowości
Jaworzec odnotowano 1 samca w zbiorniku przeciwpożarowym, 20 osobników odnotowano w
stawie w Dwerniku oraz aż 100 dorosłych traszek grzebieniastych w stawie w Smereku. Z płazów
będących przedmiotami ochrony na terenie Natura 2000 Bieszczady (z wyłączeniem BdPN),
traszka grzebieniasta jest najrzadsza, jednak 4 odnotowane stanowiska na pewno nie wyczerpują
potencjału siedlisk jakie znajduje tu ten gatunek. Powstające w ostatnich latach dosyć licznie nowe
zbiorniki przeciwpożarowe jak i zwiększająca się presja bobrów (powstawanie nowych, dużych
i głębokich rozlewisk powyżej bobrowych tam) sprzyjają zasiedlani tych terenów przez omawiany
takson.
48. Traszka karpacka Triturus montadoni
Gatunek typowo górski. Jest endemitem karpackim. Najlepiej czuje się na wysokościach między
500 a 1200 m n.p.m. Związana jest z lasami liściastymi i mieszanymi o bujnym podszycie. Do
rozrodu potrzebuje małych i płytkich zbiorników wodnych (oczek, młak, kolein wypełnionych
wodą). Warunkiem udanego rozrodu jest obecność roślinności, do której samica przytwierdza jaja.
W warunkach bieszczadzkich traszki karpackie spotykane są dosyć licznie, jednak w przeważającej
większości małych zbiorników ich populacje są niewielkie. W obszarze Natura 2000 Bieszczady
(z wyłączeniem BdPN)Najczęściej obserwowana była w ilości 1-6 osobników. Wyjątkowo
natrafiano na miejsca z populacją rozrodczą o wielkości ponad 50 dorosłych osobników
(w zbiornikach o powierzchni do 3 metrów kwadratowych). Podobnie jednak jak przy kumaku
CZĘŚĆ WSTĘPNA
górskim, traszka występuje na całym obszarze i wykrycie wszystkich stanowisk nie jest możliwe.
49. Brzanka Barbus merydionalis
Gatunek ten występuje głównie w większych ciekach dorzecza górnego Sanu. W okresie lata
przemieszcza się w wyżej położone odcinki niektórych potoków, dochodząc np. w Wołosatce do
Ustrzyk Górnych. W Sanie i dolnych odcinkach większych jego dopływów występuje przez cały
rok (Kukuła, 2000).Na obszarze Natura 2000 Bieszczady (z wyłączeniem BdPN) została
stwierdzona w Osławie (Mików), Wetlinie, Smolniku (Dwerniczek), Wołosatym (Pszczeliny) i
Sanie (ujście Mucznego).
50. Głowacz białopłetwy Cottus gobio
Osiąga długość 17 cm (maksymalnie do 20 cm), żyje do 8 lat. Zasiedla rzeki o dnie kamienistożwirowym i kamienistym (rzadziej piaszczystym i porośniętym roślinnością), z umiarkowanym lub
szybkim przepływem, o temperaturze nie przekraczającej 24°C. Jest gatunkiem osiadłym, ale
odbywa lokalne wędrówki w poszukiwaniu odpowiednich siedlisk. Odżywia się bezkręgowcami
dennymi. Dojrzewa w 2-3 roku życia, przy długości 7-9 cm. Tarło odbywa pod większymi
kamieniami, gdzie samiec przygotowuje gniazdo i strzeże złożoną ikrę (koniec marca–początek
kwietnia; temperatura wody 7-13 °C). Płodność do 650 ziaren ikry. Larwy wylęgają się po 25-28
dniach.
W Polsce występuje w rzekach górskich (Karpaty i Sudety), wyżynnych (Wyżyna Małopolska,
Wyżyna Lubelska; rzadko) i w północnej części kraju. W Karpatach zasiedla głównie podgórskie
odcinki wszystkich rzek, w tym bieszczadzkich. Wobec postępujących antropogenicznych
przekształceń rzek gatunek potencjalnie zagrożony, zwłaszcza na obszarach górskich: ściśle
związany ze środowiskiem rzek podgórskich, w których siedliska są znacznie przekształcane
wskutek regulacji, a reżim hydrologiczny modyfikowany przez zbiorniki zaporowe. Zagrożeniem
jest regulacja rzek (utrata siedlisk), budowa progów (fragmentacja populacji, uniemożliwienie
migracji), funkcjonowanie zbiorników zaporowych (zmiany przepływu wody w korycie sprzyjające
zamulaniu dna i przegrzewaniu wody), oraz zanieczyszczenie wody. Ochrona wymaga
utrzymywania stanowisk w niezmienionym stanie (brak ingerencji w korycie i dopuszczenie
naturalnych wahań stanu wody), zapewnienia ciągłości zasięgu i eliminowania źródeł
zanieczyszczeń (http://www.iop.krakow.pl/karpaty/Glowacz_bialopletwy_,81,gatunek.html).
W obszarze Natura 2000 Bieszczady (z wyłączeniem BdPN) głowacz białopłrtwy został
stwierdzony w Osławie (Mików), Solince (Terka), Solince (Dołzyca) i Wetlinie (Sine Wiry).
51. Minóg strumieniowy Lampetra planeri
Osiąga długość do 18,5 cm (larwy do 21 cm). Zasiedla potoki. Larwy przez 3-6 lat żyją zagrzebane
w piaszczysto-mulistym dnie, odżywiają się sestonem odfiltrowywanym z wody. Po przeobrażeniu
(czerwiec–sierpień) przewód pokarmowy ulega atrofii (minóg niepasożytniczy). Osobniki dojrzałe
odbywają tarło na dnie żwirowo-piaszczystym (koniec kwietnia–początek maja, temperatura wody
6-15 °C), po czym giną. Płodność wynosi 950-2100 ziaren ikry. Larwy wylęgają się po 11–14
dniach. W Polsce znany z wielu stanowisk na całym obszarze kraju, w tym z Bieszczadów
(http://www.iop.krakow.pl/karpaty/Minog_strumieniowy_,76,gatunek.html). W obszarze Natura
2000 Bieszczady (z wyłączeniem BdPN) został stwierdzony w Sanie (Dwerniczku).
52. Skójka gruboskorupowa Unio crassus
Małż słodkowodny, związany z czystymi wodami. Siedliskiem skójki gruboskorupowej są czyste
wody bieżące z piaszczystym lub piaszczysto-żwirowym dnem, czyli duże potoki, strumienie i rzeki
z piaskiem i żwirem w podłożu oraz z szybko płynącą wodą. Niekiedy są to rzeki o dnie
kamienistym lub utworzonym z grubego żwiru. Gatunek ten preferuje rzeki krainy lipienia i brzany.
Zdarza się, że występuje także w dużych jeziorach, zwłaszcza we wpływach i wypływach z nich.
CZĘŚĆ WSTĘPNA
Jest gatunkiem reofilnym, dla którego nurt stanowi odpowiednie siedlisko. Małż ten jest bardzo
dobrym wskaźnikiem bardzo czystych wód, gdyż jest wrażliwy na zanieczyszczenia. W ostatnich
kilkudziesięciu latach szereg miejsc spełniających wymagania siedliskowe skójki gruboskorupowej
uległo degradacji lub daleko idącym przeobrażeniom. Dotychczasowe stanowiska tego gatunku
rozrzucone są po całym kraju. Jeszcze kilkadziesiąt lat temu był on rozpowszechniony na niżu
w rzekach, chociaż rzadszy w potokach. Obecnie w Polsce występuje w rzekach na wyżynach
i nizinach oraz w strefach podgórskich, a bywa znajdowany także w jeziorach. W Polsce jego zasięg
pionowy nie przekracza 700 m npm. Biorąc pod uwagę ostatnio potwierdzone stanowiska, ma on
ok. 100 stanowisk w kraju, jednak dokładne oszacowanie wielkości populacji krajowej nie jest
możliwe przy obecnym stanie wiedzy. Wiele dawnych stanowisk współcześnie nie jest
potwierdzana. Rozpoznanie rozmieszczenia w Bieszczadach wymaga uszczegółowienia. Występuje
w Sanie, większość jego dopływów wymaga sprawdzenia pod kątem występowania skójki.
Głównym zagrożeniem dla skójki gruboskorupowej jest degradacja siedlisk i niszczenie stanowisk.
Objawia się ono pogorszeniem jakości wód, niebezpieczeństwo stwarza też eutrofizacja.
Degradacja siedlisk związana jest również z regulacją cieków a także pozyskiwaniem piasku
i żwiru z koryta rzeki. Zmiana składu gatunkowego ryb również może pociągnąć za sobą
zmniejszenie liczebności ryb będących żywicielami larw. Negatywne zmiany uwidaczniają się nie
tylko w zaniku pewnych populacji ale także w zmianie jakości osobników. Porównanie muszli
okazów zachowanych w kolekcjach muzealnych z występującymi współcześnie pokazuje
ograniczenie zmienności konchiologicznej i karłowacenie. Skuteczna ochrona tego gatunku to
przede
wszystkim
ochrona
jego
biotopów
(http://www.iop.krakow.pl/karpaty/Skojka_gruboskorupowa,51,gatunek.html).
W 2013 roku monitorowano (w ramach monitoringu GIOŚ) 3 stanowiska skójki gruboskorupowej
w obszarze Natura 2000 Bieszczady: San Żurawin, San Procisne i San Chmielnik (Zając, 2013).
53. Ponurek Schneidera Boros schneideri
Ciało długości 10-14 mm, brunatne lub ciemnobrunatne, błyszczące, nieowłosione, w zarysie
smukłe i wydłużone, wypukłe. Głowa duża, o kształcie owalnym, wyraźnie i dość gęsto
punktowana. Oczy duże, wypukłe, okrągławe, z przodu z lekkim wycięciem. Policzki przed oczami
wykształcone w formie wystających listewek, osłaniających od góry nasadę czułków. Czułki 11członowe, poszczególne człony krótkie, mniej więcej tak długie, jak szerokie. Końcowe trzy człony
szersze od poprzednich, tworzą wyraźną buławkę. Przedplecze o bokach zaokrąglonych, z wierzchu
lekko przypłaszczone. Pośrodku jego nasady i po bokach w części środkowej znajdują się 3 okrągłe
wgniecenia. Brzegi boczne z wyraźnymi, listewkowatymi krawędziami. Punktowanie gęste,
poszczególne punkty dość duże. Tarczka mała, półokrągła. Pokrywy z punktowaniem układającym
się w lekko zagłębione rzędy, których regularność jest zaburzona przez dodatkowe punkty leżące
pomiędzy nimi. Nasada pokryw z wystającymi guzami barkowymi, wierzchołek pokryw
zaokrąglony. Owad latający, ukryte pod pokrywami skrzydła błoniaste dobrze wykształcone. Nogi
dość smukłe. Przednie i środkowe stopy złożone z 5 członów, stopy tylne są 4-członowe.
Dymorfizm płciowy jest słabo zaznaczony; samce są zwykle nieco mniejsze od samic (Kubisz,
2004b).
Ponurek Scheidera to skrajnie rzadko spotykany chrząszcz z obejmującej w faunie
światowej zaledwie 4 gatunki rodziny ponurkowatych (Boridae), blisko spokrewnionej
z czarnuchowatymi (Tenebrionidae) Potencjalny zasięg jego występowania obejmuje całą północną
część Palearktyki od Wielkiej Brytanii po Japonię, ale w wielu regionach prawdopodobnie wyginął
(dotyczy to w szczególności zachodniej i .środkowej, a także środkowo-wschodniej części Europy).
Jest leśnym gatunkiem reliktowym (relikt siedliskowy) utrzymującym się jedynie w lasach
o wysokim stopniu naturalności, cechujących się znaczną obfitością i różnorodnością mikrosiedlisk
saproksylicznych.
W Polsce do tej pory ponurek Schneidera wykazany został z Puszczy Białowieskiej, Gór
CZĘŚĆ WSTĘPNA
Świętokrzyskich, Tatr, Pojezierza Mazurskiego i okolic Przemyśla (Gór Sanocko-Turczañskich).
Warto jednak zaznaczyć, że aktualne jego występowanie potwierdzone stosunkowo częstymi
obserwacjami dotyczyło tylko Puszczy Białowieskiej. Dane z Tatr, Pojezierza Mazurskiego i Gór
Świętokrzyskich to doniesienia historyczne odnoszące się odpowiednio do końca XIX, początków
XX i lat 50. XX wieku. Historyczne dane z okolic Przemyśla pochodzą z lat dwudziestych XX
wieku i opierają się na trzech imagines zebranych w masywie Turnicy koło Arłamowa. W ostatnich
latach gatunek ten znaleziony został także na Płaskowyżu Suchedniowskim (NW część Puszczy
Świętokrzyskiej).
Większość obserwacji została przeprowadzona w ramach działań realizowanych przez Fundację
Dziedzictwo Przyrodnicze, której działania koncentrują się na promocji i ochronie przyrody
Pogórza Przemyskiego i Gór Sanocko-Turczańskich, objętych w zdecydowanej większości
granicami obszarów Natura 2000 Ostoja Przemyska i Góry Słonne. Badania nad występowaniem
podkorowych chrząszczy saproksylicznych prowadzono od września 2011 do września 2012 roku.
W wyniku przeprowadzonych poszukiwań zaobserwowano ponad 100 larw B. Schneideri,
w różnym stadium rozwoju oraz szczątki imago. Wszystkie obserwacje pochodzą z mezoregionu
fizyczno-geograficznego Góry Sanocko-Turczańskie (Buchholz i in., 2012). Podczas XXIII
Międzynarodowej Konferencji MRB „KW” w Ustrzykach Dolnych (17.09-20.09.2014)
zaprezentowany został poster autorstwa Tomasza Olbrychta i Andrzeja Melke, w którym autorzy
przedstawili pierwsze stwierdzenie ponurka Schneidera w obszarze Natura 2000 Bieszczady.
54. Biegacz gruzełkowaty (urozmaicony) Carabus variolosus
Duży chrząszcz (22-30 mm) o ciemnym ubarwieniu z charakterystyczną rzeźbą pokryw. Gatunek
wybitnie higrofilny, zasiedlający wilgotne zarośla nadrzeczne, pobrzeża drobnych zbiorników
wodnych w lasach, bagna i torfowiska, młaki, a także kamieniste pobrzeża górskich potoków.
Dorosłe osobniki polują pod kamieniami na brzegach zbiorników i pod powierzchnią wody. We
wschodniej Europie biegacz urozmaicony traktowany jest jako gatunek wskaźnikowy czystości wód
śródleśnych. W Polsce występuje w całych Sudetach i Karpatach oraz na ich pogórzach, a także
w pasie wyżyn południowych. Przez południową Polskę biegnie północna i północno-zachodnia
granica jego zasięgu. Nie prowadzono dokładnych badań nad jego rozsiedleniem i wielkością
populacji. W Bieszczadach można uznać że populacja biegacza urozmaiconego jest jedną
z liczniejszych w Polsce a stan siedlisk pozwala na utrzymanie liczebności na zadowalającym
poziomie, warunkującym jej przetrwanie. Być może występuje tu na całym obszarze niemal
w formie zwartego zasięgu, pokrywającego się z siedliskami wilgotnymi. Potencjalnym
zagrożeniem mogą być zmiany stosunków wodnych na terenach występowania gatunku,
spowodowane osuszaniem terenów bagienno-leśnych, regulacją potoków itp., a także
zanieczyszczenia wód i powietrza, zmieniające skład chemiczny i pH zbiorników wodnych, a co za
tym idzie silnie wpływające na populacje owadów wodnych, stanowiących główne źródło pokarmu
C. variolosus. Może być narażony na wyłapywanie i stanowić obiekt handlu kolekcjonerskiego.
Ochrona gatunku wymaga m.in. zachowania zanikających drobnych, izolowanych siedlisk, takich
jak
małe
stawki,
młaki,
niewielkie
strumienie
i
ich
rozlewiska
(http://www.iop.krakow.pl/karpaty/Biegacz_urozmaicony,9,gatunek.html.
55. Biegacz zawadzkiego Carabus zawadzkii
Duży (26-34 mmm) chrząszcz o czarnej barwie z niebieskawym, zielonkawym lub miedzianym
połyskiem. Dla niespecjalisty – trudny do odróżnienia od wielu innych przedstawicieli rodzaju
Carabus. Endemit wschodniokarpacki. Jest to leśny gatunek, zasiedlający tereny podgórskie
i górskie, w Bieszczadach spotykany też w piętrze połoninowym. W Polsce znany z 7 stanowisk
stwierdzonych w Bieszczadach i na ich przedgórzach. Polskie stanowiska wyznaczają północnozachodnią granicę zasięgu ogólnego tego gatunku. Ponieważ nie prowadzono pod jego kątem
żadnych badań, zasięg występowania, liczebność populacji oraz wymagania ekologiczne są
CZĘŚĆ WSTĘPNA
nieznane. Potencjalnym zagrożeniem dla C. zawadzkii może być wyłapywanie go (ze względu na
jego rzadkość) do celów kolekcjonerskich i handlowych. Aktualnie nie proponuje się żadnych
szczególnych działań ochronnych dla tego gatunku. Istnieje natomiast pilna potrzeba badań nad
jego biologią, ekologią i stanem populacji, a także dokładne określenie obszaru jego występowania
w
Polsce
i
uszczegółowienie
stanowisk
występowania
w
Bieszczadach
(http://www.iop.krakow.pl/karpaty/Biegacz_Zawadzkiego,5,gatunek.html)
56. Kozioróg dębosz Cerambyx cerdo
Długość ciała (23) 28-55(65) mm, szerokość przy nasadzie pokryw do 15 mm. Ciało ciemne,
wydłużone i prawie cylindryczne, zwężające się ku tyłowi; górna strona prawie bez owłosienia,
dolna z delikatnymi żółto–brunatnymi włoskami. Głowa wydłużona, z silnym zagłębieniem za
nadustkiem i ze środkową bruzdą. Czułki samca 1,4-1,7 razy dłuższe od ciała, a u samicy równe
długości ciała. Nasadowe człony czułków są na wierzchołku pogrubione. Przedplecze delikatnie
poprzeczne, z ostrymi bocznymi zębami i błyszczącymi poprzecznymi bruzdami,wyrostkami
i wyniesieniami; sporadycznie zdarzają się osobniki z gładkim, błyszczącym przedpleczem (ab.
Laevicollis). Pokrywy są bardziej masywne u samic niż u samców, około 3 razy dłuższe od swej
szerokości przy nasadzie; przyszwowy wyrostek bardzo mały, ale wyraźny; struktura powierzchni
pokryw drobnoziarnista, bardzo delikatna u wierzchołka i mocno chropowata w nasadowej części;
pokrywy ku wierzchołkowi coraz jaśniejsze, aż do jasnobrunatnych, czerwonawo przeświecających
(Gutowski, 2004). Jedyne odpowiednio udokumentowane dane, wskazujące na występowanie
gatunku w Bieszczadach i na Pogórzu Bieszczadzkim, po roku 1990 nie zostały potwierdzone
nowymi doniesieniami (http://www.iop.krakow.pl/karpaty/Koziorog_debosz,44,2,gatunek.html).
57.Zgniotek cynobrowy Cucujus cinnaberina
Ciało długości 11-15 mm, matowe, nieowłosione, silnie spłaszczone grzbietobrzusznie. Wierzch
ciała i boki przedpiersia czerwone, spód ciała, czułki, żuwaczki, nogi i brzegi przedplecza,
z wyjątkiem nasady, czarne. Głowa gęsto punktowana, w zarysie trójkątna, najszersza za oczami,
a następnie silnie przewężona, tworzy wyraźną szyję łączącą ją z przedpleczem. Oczy wypukłe,
półkuliste. Czułki 11-członowe, dość długie, osadzone przed oczami. Poszczególne człony,
począwszy od czwartego, mniej więcej tak długie, jak szerokie. Przedplecze kwadratowe, brzegi
boczne wyraźnie ząbkowane. We wszystkich czterech kątach przedplecza dołkowate wgniecenia.
Wierzch przedplecza na całej długości z dwoma podłużnymi zagłębieniami, oddzielonymi wypukłą,
wąską linią środkową. Punktowanie przedplecza podobne jak na głowie, gęste i wyraźne. Tarczka
duża, trójkątna. Pokrywy wydłużone, równoległoboczne, ich wierzchołek zaokrąglony.
Punktowanie pokryw całkowicie zatarte, ich powierzchnia bardziej matowa niż głowy
i przedplecza. Od barków do wierzchołka ciągnie się wyraźne żeberko, dzielące pokrywy na płaski
wierzch i pionowo opadające brzegi boczne. Skrzydła błoniaste pod pokrywami dobrze
wykształcone. Nogi smukłe, dość długie. Uda wrzecionowato zgrubiałe, golenie cienkie, proste.
Stopy nóg przednich i środkowych pięcioczłonowe, nóg tylnych u samic pięcioczłonowe, u samców
czteroczłonowe. Pierwszy człon stóp bardzo krótki, schowany w wycięciu goleni (Kubisz, 2004c).
Zgniotek cynobrowy jest chrząszczem saproksylicznym (związanym z martwym drewnem). Jego
larwy rozwijają się pod korą martwych drzew iglastych i liściastych. Na południu kraju preferuje
jodłę Abies alba, buka Fagus sylvatica i sosnę Pinus sylvestris, a w innych częściach kraju sosnę
oraz topolę osikę Populus tremula i wierzby Salix sp. Najlepsze warunki do rozwoju znajduje
w lasach o charakterze naturalnym i zbliżonych do naturalnych. W wynku prac terenowych
prowadzonych w latach 2012-2014 obserwowano omawiany gatunek na 40 stanowiskach
w Nadleśnictwie Lutowiska i 36 stanowiskach w Nadleśnictwie Stuposiany (Olbrycht i in., 2014).
58. Pachnica dębowa Osmoderma eremita
Ciało długości 22-32 mm, czarne lub brunatnoczarne, zwykle z lekkim, oliwkowo-metalicznym
CZĘŚĆ WSTĘPNA
połyskiem, pokryte bardzo delikatnym, przylegającym owłosieniem i rzadko rozstawionymi,
odstającymi szczecinkami, najlepiej widocznymi na bokach przedplecza. Głowa niewielka,
z wyciągniętym, prostokątnym nadustkiem. Jego przednia krawędź u samca zgrubiała i uniesiona
przed oczami do góry. U nasady czułków, przed oczami, dwa wysokie guzki; u samca połączone
poprzeczna listwa, u samicy mniejsze i bez połączenia. Czułki 10-członowe, kolankowato
załamane, zakończone trójczłonową buławką. Przedplecze wyraźnie węższe od pokryw; jego boki
mocno zaokrąglone, przednie i tylne kąty słabo zaznaczone. Środek przedplecza u samca
z głębokim, podłużnym zagłębieniem, obramowanym po bokach wystającymi listewkami.
U samicy cecha ta jest znacznie słabiej wykształcona. Tarczka duża, trójkątna, położona
w wyraźnym zagłębieniu pokryw. Pokrywy w zarysie prawie prostokątne, o wydatnych barkach
i prawie prosto obciętym wierzchołku. Mikrorzeźba pokryw złożona jest z nieregularnych
zmarszczek i fałdków oraz drobnego, rzadkiego punktowania. Skrzydła błoniaste dobrze
wykształcone. Nogi masywne, mocne, uda i golenie wyraźnie spłaszczone. Golenie na zewnętrznej
krawędzi z trzema ostrymi zębami, stopy 5-członowe. U samców poszczególne człony przednich
stóp wyciągnięte na końcach w spiczaste wyrostki. Polska nazwę gatunek ten zawdzięcza
przyjemnemu, dość silnemu zapachowi, jaki wydzielają dorosłe chrząszcze. (Kubisz, 2004a).
59. Zagłębek bruzdkowany Rhysodes sulcatus
Bardzo rzadki i ginący gatunek chrząszcza, relikt lasów pierwotnych, związany obecnie z lasami
o charakterze naturalnym lub do niego zbliżonym. Warunkiem występowania jest obecność starych,
zamierających lub obumarłych drzew. Preferuje mikrośrodowiska próchniejącego drewna o dużej
wilgotności. Chętniej zasiedla drzewa liściaste (np. dąb, buk, topola), ale może się również rozwijać
w drzewach iglastych (np. jodła, świerk). W Polsce znany aktualnie z co najmniej 8 stanowisk.
Zasięg historyczny był nieco szerszy. W Bieszczadach rozmieszczenie wymaga dalszych badań.
Występowanie gatunku jest słabo rozpoznane z powodu jego skrytego trybu życia oraz niewielkich
rozmiarów ciała.
Podstawowym czynnikiem zagrożenia jest intensywna gospodarka leśna: jej efektem jest dość
młody wiek drzewostanów, a stosowane w nich tzw. zabiegi sanitarne i pielęgnacyjne (usuwanie
drzew martwych i zamierających) ograniczają lub likwidują bazę lęgową gatunku. Z uwagi na
skryty tryb życia, stosunkowo niewielkie rozmiary ciała i rozproszone występowanie, gatunek nie
jest bezpośrednio narażony na wyłapywanie i jak dotąd nie stanowi obiektu handlu
kolekcjonerskiego.
Jedyną skuteczną formą ochrony gatunku jest ochrona jego biotopów. Należy objąć ochroną bierną
stanowiska, gdzie gatunek ten ostatnio został zaobserwowany. Obejmować ona powinna jak
największy obszar wokół miejsca stwierdzenia, tak aby zapewnić możliwości swobodnego rozwoju
i rozprzestrzeniania się populacji oraz zabezpieczyć wystarczającą ilość odpowiedniego materiału
lęgowego (złomy i powalone pnie drzew). Należy zintensyfikować badania faunistyczne, aby
ustalić aktualne rozsiedlenie gatunku. Przeprowadzenie szczegółowych badań nad owadami
saproksylicznymi może zaowocować odkryciem nowych stanowisk w rejonach, z których
dotychczas
nie
podawano
tego
gatunku
owada
(http://www.iop.krakow.pl/karpaty/Zaglebek_bruzdkowany,52,gatunek.html)
60. Nadobnica alpejska Rosalia alpina
Bardzo rzadki, ginący chrząszcz, związany troficznie z bukiem. Jedna z najpiękniejszych
europejskich kózek. Występuje w prześwietlonych, starych drzewostanach bukowych lub
mieszanych z większym udziałem buka, w których nie usuwa się wszystkich martwych drzew.
Preferuje lasy na glebach wapiennych, na odsłoniętych skałach, w miejscach silnie
nasłonecznionych, na stokach o wystawie południowej i zachodniej. Zasiedla też skraje lasu
i pojedynczo rosnące drzewa. Zajmowane są głównie drzewa obumarłe, zarówno stojące jak
i leżące, stojące tylce złomów, drewno ułożone w sągach i grubowymiarowe kłody. Zasięg gatunku
CZĘŚĆ WSTĘPNA
w Polsce pokrywał się kiedyś prawdopodobnie z areałem występowania rośliny żywicielskiej –
buka zwyczajnego. W ostatnich kilkudziesięciu latach stwierdzany tylko w pd-wsch. części kraju,
w Karpatach i na ich pogórzu, na wysokości od 500 do 1000 m npm., rzadziej do 1300 m n.p.m.
W latach 2006/2007 w obszarze Natura 2000 Bieszczady (BdPN oraz tereny Nadleśnictw: Cisna,
Lutowiska, Stuposiany), znaleziono łącznie około 27 imagines nadobnicy alpejskiej. Uwzględniając
rzadkość gatunku, cykliczność pojawów, rozciągniętą w czasie rójkę nadobnicy oraz kryptyczne
ubarwienie gatunku można przyjąć, że wykazano nie więcej niż 1/3 chrząszczy możliwych do
zaobserwowania. Warto jednak zwrócić uwagę, iż składy drewna jako siedliska sztuczne mogą
wykazywać tendencję do zawyżania wyników ze względu na silne działanie przywabiające
(konkurencyjne w stosunku do siedlisk naturalnych). Wobec powyższych faktów jednoznaczna
ocena wielkości populacji nadobnicy jest bardzo trudna. Dużym zagrożeniem na wielu obszarach
jest wycinanie w starych lasach bukowych starych drzewostanów lub starych drzew oraz usuwane z
lasu drzew martwych lub ich części. Inne poważne zagrożenie to pozyskiwanie drewna do
wypalania węgla drzewnego, gdyż gromadzony w odsłoniętych, ciepłych miejscach surowiec
bukowy bywa zasiedlany przez nadobnicę. Zagrożeniem jest też kolekcjonerstwo i handel
owadami. W ramach ochrony siedlisk gatunku należy zapewnić ciągłość występowania starszych
klas wieku w drzewostanach, pozostawiać w drzewostanach (w miejscach nasłonecznionych) stare
drzewa z obumierającymi konarami, z martwicami oraz drzewa martwe. W obszarach obecnego
występowania wskazane jest też zaprzestanie gromadzenia dla celów gospodarczych sągów drewna
bukowego w okresie letnim, a w przypadku zaistnienia już takiej sytuacji – pozostawienia ich na
miejscu aż do całkowitego rozkładu. Bukowy surowiec grubowymiarowy powinien być
wywieziony z lasu przed końcem maja, a jego pozyskanie nie powinno mieć miejsca w okresie
letnim (http://www.iop.krakow.pl/karpaty/Nadobnica_alpejska,46,gatunek.html).
61. Krasopani hera Callimorpha quadripunctata
Krasopani hera jest dość okazałym motylem osiąga rozpiętość skrzydeł od 52-58 mm. Przednie
skrzydło motyla jest czarne z ukośnymi biało-żółtymi paskami. Tylne skrzydło
pomarańczowoczerwone z czarnymi plamami. Odwłok jest pomarańczowoczerwony z rzędem
drobnych, czarnych plamek na stronie grzbietowej. Motyle pojawiają się od połowy lipca do końca
sierpnia. Jako gatunek leśny, występuje w wilgotnych lasach jodłowo-bukowych z jaworem, na
pogórzu i w niższych położeniach górskich do około 900 m n.p.m. Przeważnie spotykany jest w
w dolinach rzek, gdzie preferuje niewielkie polany lub skraje lasów. Imagines obserwuje się
zaroślach na stokach górskich oraz w dolinach strumieni i skalistych wąwozach. Motyle aktywne są
przeważnie nocą. Gąsienica jest polifagiem, żywi się różnymi gatunkami roślin zielnych i krzewów.
Przez południowo-wschodnią Polskę przechodzi północna granica zasięgu gatunku. W Polsce
występuje głównie w Karpatach, w tym przede wszystkim na Pogórzu Przemyskim (Przemyski
Park Krajobrazowy), w Pieninach, Tatrach i Bieszczadach. W tych ostatniej w odpowiednich
biotopach spotykany niejednokrotnie w większej liczbie osobników. Rzeczywista wielkość
populacji jest niemożliwa do oszacowania ze względu na duże fluktuacje liczebności gatunku
w kolejnych sezonach. W niektóre lata miejscami gatunek jest spotykany często, w inne
sporadycznie. Zagrożeniem dla gatunku może być nieodpowiednia gospodarka leśna. Wskazaniem
dla ochrony jest prowadzenie ekstensywnej gospodarki leśnej i preferowanie naturalnego składu
drzewostanu a także utrzymywanie półotwartych terenów w lasach i ich otoczeniu
(http://www.iop.krakow.pl/karpaty/Krasopani_hera_,70,gatunek.html).
62. Barczatka kataks Eriogaster catax
Zaznacza się wyraźny dymorfizm płciowy. Samce mają czułki grzebykowate, samice nitkowate.
U samca nasadowa część przedniego skrzydła żółtopomarańczowa, u samicy żółtobrunatna. U obu
płci na żyłce poprzecznej występuje okrągła biała plamka w ciemnej obwódce oraz żółtawa
przepaska w zewnętrznej części skrzydła. Na końcu odwłoka samicy znajduje się poduszeczka
CZĘŚĆ WSTĘPNA
z szaroczarnych włosków. Motyle prowadzą nocny tryb życia i są stosunkowo trudne do wykrycia.
Rzadko przylatują do światła. Najczęściej ich obecność stwierdzana jest na podstawie znalezienia
gąsienic, które ze względu na rozmiary i charakterystyczne ubarwienie są łatwe do rozpoznania
(Buszko, 2004a).
63. Przeplatka aurinia Euphydryas aurinia
Rozpiętość skrzydeł 36-40 mm. Dymorfizm płciowy w ubarwieniu niewielki, samice są z reguły
większe od samców. Wierzch skrzydeł rdzawożółty, z czarnym deseniem w postaci wąskich
ciemnych przepasek tworzących siateczkowaty rysunek. Na tylnym skrzydle w polu zewnętrznym
na pomarańczowym tle znajduje się rząd drobnych czarnych kropek. Spód skrzydeł ochrowożółty,
z podobnym rysunkiem jak wierzch, ale mniej kontrastowym. Motyl jest aktywny w dzień, chętnie
przylatuje do kwiatów roślin z rodziny złożonych (Asteraceae) barwy fioletowej i żółtej
(Buszko2004d).
64. Czerwończyk nieparek Lycaena dispar
Rozpiętość skrzydeł 32–40 mm. Wyraźny dymorfizm płciowy. U obu płci wierzch skrzydeł
złocistoczerwony z czarnym obrzeżeniem, a spod tylnego skrzydła z silnym błękitnym nalotem.
U samca w połowie długości przedniego skrzydła znajduje się niewielka czarna kropka lub krótka
poprzeczna kreska. Samica większa od samca. Czarne obrzeżenie przedniego skrzydła szersze, na
skrzydle występuje przepaska z czarnych kropek oraz dwie dodatkowe kropki w nasadowej części
skrzydła. Tylne skrzydło silnie przyciemnione, z szerokim pomarańczowym paskiem przy
zewnętrznym brzegu skrzydła. Motyl jest aktywny w ciągu dnia, lata przy słonecznej pogodzie.
Odwiedza stosunkowo wiele różnych gatunków kwiatów, preferując głównie te o barwie fioletowej
i żółtej, rzadziej białej Buszko, 2004c). Na terenie BdPN gatunek został stwierdzony na 1
stanowisku. Od kilku lat zasięg gatunku w Polsce zwiększa się a populacja wykazuje wzrost
liczebności. Wiąże się to z rozszerzeniem kręgu roślin żywicielskich gąsienicy, które obecnie
obejmuje różne gatunki szczawiu (Rumex) żyjące zarówno na terenach wilgotnych jak i dość
suchych, ruderalnych. Na terenach podgórskich motyl występuje zwykle nielicznie w dużym
rozproszeniu. Fakt ten w połączeniu z dużą powierzchnią potencjalnie dogodnych siedlisk utrudnia
wykrycie nowych stanowisk (Projekt Planu Ochrony BdPN, 2010).
65. Czerwończyk fioletek Lycaena helle
Rozpiętość skrzydeł 25–28 mm. Dymorfizm płciowy niewielki. Wierzch skrzydeł przednich
pomarańczowobrunatny, z intensywnym fioletowym odcieniem. Tylne skrzydło ciemnobrunatne
z pomarańczowym obrzeźeniem. Spód tylnego skrzydła szarobrunatny z pomarańczową obwódką.
Przylegające do niej drobne czarne plamki trójkątne, od wewnętrznej strony biało obwiedzione.
Motyl o aktywności dziennej, lata przy słonecznej pogodzie i odwiedza rozmaite kwiaty.
Najczęściej obserwowano go na kwiatach rzeżuchy (Cardamine L.), niezapominajki (Myosotis L.)
i rdestu wężownika (Polygonum bistorta L.) (Buszko, 2004b).
66. Zalotka większa Leucorrhinia pectoralis
Długość ciała 36-43 mm, odwłoka 23-27 mm. Rozpiętość skrzydeł 58-66 mm, długość tylnego
skrzydła 29-33 mm. Ciemno ubarwione ważki, o czarniawych, niewielkich plamach u nasady
tylnych skrzydeł i czarnej pterostigmie. Na grzbiecie segmentów odwłoka, od 1. do 7., duża,
szeroka plama. U samca plamy na segmentach 1.–6., czerwonobrązowe do brunatnobrązowych,
słabo widoczne na czarnym tle. Zwężona ku tyłowi, duża plama na segmencie 7. jest natomiast
intensywnie żółta, silnie kontrastując z tłem. Doskonale widoczna, nawet w locie, jest podstawowa
cecha odróżniająca od samców innych gatunków zalotek. U samicy wszystkie plamy na odwłoku są
żółte. Przysadki na końcu odwłoka czarne. Bardzo dobrymi cechami diagnostycznymi jest także
wygląd narządów kopulacyjnych samca oraz wyrostków na brzusznej stronie 9. segmentu odwłoka
CZĘŚĆ WSTĘPNA
samicy.
Larwy, osiągające w ostatnim stadium 20–23 mm długości (także długość wylinek), charakteryzują
się zwartą budową ciała, nieco beczułkowatym odwłokiem (patrząc z góry), dużymi oczami
i łyżkowatą maską częściowo obejmująca przód głowy. Oznaczanie gatunku po szczegółach
budowy wymaga jednak specjalistycznej literatury (Bernard, 2004).
Obecność form dorosłych na terenie BdPN należących do gatunku zalotka większa Leucorrhinia
pectoralis , stwierdzonych przez Łabędzkiego (2000), nie została potwierdzona przez kolejnych
badaczy. Brak podania w publikacji A. Łabędzkiego konkretnej lokalizacji miejsc obserwacji
bardzo utrudnia ponowne odnalezienie gatunków. Ponadto, ważki bardzo dobrze latają a przy
sprzyjających wiatrach mogą pokonywać odległości nawet do kilkuset kilometrów, tak więc
możliwe są pojedyncze stwierdzenia na terenie BdPN gatunków migrujących, głównie z
południowej i południowo-wschodniej Europy, ale także z innych kierunków (np. wschodniego),
skąd migrują wyżej wymienione gatunki chronione (Projekt Planu Ochrony BdPN, 2010).
7.5. Lista gatunków roślin
Lp.
Grupa systematyczna
Kod natura 2000
Nazwa łacińska
Nazwa polska
1
Rośliny naczyniowe
1939
Agrimonia pilosa
Rzepik szczeciniasty
2
Rośliny naczyniowe
4070
Campanula serrata
Dzwonek piłkowany
(Dz. lancetowaty)
3
Rośliny naczyniowe
1898
Eleocharis carniolica
Ponikło kraińskie
4
Rośliny naczyniowe
4116
Tozzia alpina subsp.
carpatica
Tocja karpacka
5
Mchy
1386
Buxbaumia viridis
Bezlist okrywowy
6
Mchy
1381
Dicranum viride
Widłoząb zielony
7
Mchy
1393
Hamatocaulis
vernicosus
Haczykowiec błyszczący
Kolorem zielonym w tabeli oznaczono gatunek nie wymieniony w SDF dla obszaru, jednakże występujące na
tym terenie i będące przedmiotem ochrony sieci Natura 2000.
7.6. Opis gatunków roślin
1. Rzepik szczeciniasty Agrimonia pilosa
Gatunek z rodziny różowatych o żółtych kwiatach i haczykowatych hypancjach. Od pozostałych,
podobnych gatunków rzepika różni się piłkowaniem liści, które u tego gatunku nie występuje
u nasady listków. Inne cechy pozwalające go odróżnić to kombinacja cech dotycząca owłosienia
łodygi i odgięcia haczyków na hypancjach. Gatunek występuje głównie w Polsce północnowschodniej. Rośnie głównie na łąkach, przydrożach oraz zaroślach. Stanowiska z których
podawany był ten gatunek na obszarze Natura 2000 Bieszczady (z wyłączeniem Bieszczadzkiego
Parku Narodowego) to łąki między Kalnicą a Turzańskiem (Kowalczyk 2013) oraz Cisna, Dołżyca,
Krzywe, Kalnica, Buk, Smerek, Wetlina, Łopienka (Zarzyka-Ryszka 2005). Na obszarze Natura
2000 Bieszczady prowadzony jest monitoring gatunku na 5 stanowiskach. Jedno z nich znajduje się
w na terenie Bieszczadzkiego Parku Narodowego, dwa położone są w Nadleśnictwie Baligród
(gmina Cisna i Baligród), jedno w Nadleśnictwie Lutowiska (w gminie Lutowiska) i jedno w
Nadleśnictwie Cisna (gmina Cisna) (Wołkowycki, Zarzyka-Ryszka, 2012).
2. Dzwonek piłkowany Campanula serrata
Gatunek wysokogórski z rodziny dzwonkowatych, endemit karpacki. Osiąga wysokość do 50 cm.
CZĘŚĆ WSTĘPNA
Łodyga jest wzniesiona, krótko owłosiona na kantach, liście na brzegu są ostro piłkowane. Kwitnie
od czerwca do sierpnia. Owocem jest jajowata torebka. Występuje na górskich łąkach, psiarach,
borówczyskach i w ziołoroślach. Na obszarze Natura 2000 Bieszczady prowadzony jest monitoring
gatunku na 8 stanowiskach. Wszystkie położone są na obszarze Bieszczadzkiego Parku
Narodowego (Piękoś-Mirkowa, 2004, Piękoś-Mirkowa i in., 2008).
3. Ponikło kraińskie Eleocharis carniolica
Gatunek z rodziny ciborowatych, osiągający wysokość 10-30 cm. Liście są bezblaszkowe,
pochwiasto otaczają u nasady łodygi. Kwiaty są drobne, skupione na szczycie łodygi
w kłosokształtnym kwiatostanie o długości około 13cm. Gatunek ten po raz pierwszy w naszym
kraju został znaleziony przez Oklejewicza w 1997 r na terenie Beskidu Niskiego. Występuje na
siedliska antropogenicznych, w miejscach mokrych. Z terenu Bieszczad opisywany był przez
Kozaka i in. (2008) na stanowisku Habkowce oraz między Solinką a Roztokami Górnymi. Na
obszarze Natura 2000 Bieszczady prowadzony jest monitoring gatunku na 3 stanowiskach w
Nadleśnictwie Cisna.
4. Tocja karpacka Tozzia alpina subsp. carpatica
Gatunek górski, związany głównie z wilgotnymi i cienistymi lasami oraz górskimi ziołoroślami
Adenostylion alliariae. Osiąga wysokość od 10 do 40 cm. Łodyga jest czterokanciasta, pod ziemią
występuje kłącze okryte dość grubymi łuskami. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Owocem jest
jednokomorowa, kulista torebka. Stanowiska z których podawany na obszarze Natura 2000
Bieszczady (z wyłączeniem Bieszczadzkiego Parku Narodowego) to Buk, Fereczeta, Duże Jasło,
Małe Jasło (Kozłowska 2009). Na obszarze Natura 2000 Bieszczady prowadzony jest monitoring
gatunku głównie na obszarze Bieszczadzkiego Parku Narodowego. Poza nim prowadzi się go także
w Nadleśnictwie Stuposiany (gmina Lutowiska) w Parku Krajobrazowym Dolina Sanu (Mitka,
2012).
5. Bezlist okrywowy Buxbaumia viridis
Mszak występujący pojedynczo lub w grupach. Posiada charakterystyczny sporofit wysokości
około 12 mm, zakończony asymetryczną puszką. Mikroskopijne gametofity nie są zauważalne
w terenie. Rośnie na próchniejącym drewnie świerkowym, jodłowym i bukowym. Występuje na
obszarze Bieszczadzkiego Parku Narodowego na Połoninie Wetlińskiej w okolicach wsi Suche
Rzeki (Chachuła, Vončina 2012).
6. Widłoząb zielony Dicranum viride
Mszak głównie epifityczny, występujący na pniach drzew liściastych. Darnie są zbite, żywozielone,
gametofity mają wysokość od 1 do 3 cm wysokości. Sporofity są wytwarzane bardzo rzadko, seta
ma długość około 2 cm. Na obszarze Natura 2000 Bieszczady prowadzony jest monitoring gatunku
na 5 stanowiskach. Cztery z nich położone są na obszarze Bieszczadzkiego Parku Narodowego,
piąte znajduje się w gminie Cisna na terenie Ciśniańsko-Wetlińskiego Parku Karajobrazowego
(Stebel, 2004a, Stebel, 2012b).
7. Haczykowiec błyszczący Hamatocaulis vernicosus
Mszak związany z torfowiskami alkalicznymi. Tworzy najczęściej żółtozielone lub jasnozielone
darnie. Gametofity mają wysokość od 6-10 cm, listki posiadają długi, charakterystycznie zagięty
kończyk i są plisowane. Pozwala to odróżnić ten gatunek od podobnej limprichtii pośredniej
Limprichtia cossonii. Na obszarze Natura 2000 Bieszczady jest prowadzony monitoring gatunku na
2 stanowiskach. Obydwa położone są na obszarze Bieszczadzkiego Parku Narodowego (Stebel,
2004b, Stebel, 2012a)
CZĘŚĆ WSTĘPNA
8. Zestawienie istniejących i projektowanych dokumentów planistycznych wraz
z analizą wpływu na przedmioty ochrony obszaru, integralność obszaru i spójność sieci
Natura 2000
8.1. Plany
Jednostka terytorialna
Gmina Lutowiska
Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego
Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego „Dwernik 1”
Uchwała Nr XIV/73/96 Rady Gminy Lutowiska z dnia 25 kwietnia 1996 r.
Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego „Chmiel 1”
Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego „Zatwarnica 1”
Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego „Caryńskie Nasiczne”
Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego „Lutowiska 1”
Uchwała Nr XXII/126/97 Rady Gminy Lutowiska z dnia 29 października 1997 r.
Uchwała Nr III/5/98 Rady Gminy Lutowiska z dnia 15 grudnia 1998 r.
Uchwała Nr III/6/98 Rady Gminy Lutowiska z dnia 15 grudnia 1998 r.
Uchwała Nr IX/40/99 Rady Gminy Lutowiska z dnia 3 sierpnia 1999 r.
Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego „Smolnik – Procisne 1””
Uchwała Nr XXXVII/199/02 Rady Gminy Lutowiska z dnia 8 października 2002 r.
Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego „Smolnik – Procisne 2””
Uchwała Nr XI/50/03 Rady Gminy Lutowiska z dnia 9 października 2003 r.
Uchwała Nr XXXII/162/05 Rady Gminy Lutowiska z dnia 14 października 2005 r.
Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego „Smolnik 1”
Uchwała Nr XXXVII/206/06 Rady Gminy Lutowiska z dnia 25 lipca 2006 r.
Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego „Zatwarnica 2”
Uchwała Nr VI/27/07 Rady Gminy Lutowiska z dnia 28 maja 2007 r.
Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego „Skorodne 1”
Uchwała Nr VI/28/07 Rady Gminy Lutowiska z dnia 28 maja 2007 r.
Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego „Skorodne 2”
Uchwała Nr XI/69/08 Rady Gminy Lutowiska z dnia 30 stycznia 2008 r.
Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego „Zmiana Chmiel 1”
Uchwała Nr XIX/135/08 Rady Gminy Lutowiska z dnia 31 grudnia 2008 r.
CZĘŚĆ WSTĘPNA
Gmina Czarna
Gmina Komańcza
Gmina Baligród
Województwo
Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego „Smolnik 2”
Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego „Chrewt 6”
Uchwała Nr VII/68/03 Rady Gminy w Czarnej z dnia 27 listopada 2003 r.
Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Czarna „Polana 4”
Uchwała Nr III/20/02 Rady Gminy w Czarnej z dnia 27 grudnia 2002 r.
Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego „Chrewt – 4” Ośrodek Rekreacyjno –
Wypoczynkowy i Agroturystyczny w gminie Czarna
Uchwała Nr XVI/144/01 Rady Gminy w Czarnej z dnia 25 czerwca 2001 r.
Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego terenu wypoczynkowego i usług
turystycznych Chrewt - „1” w gminie Czarna
Uchwała Nr XIX/132/97 Rady Gminy w Czarnej z dnia 30 grudnia 1997 r.
Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego terenu wypoczynkowego i usług
turystycznych Chrewt - „2”
Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego terenu budownictwa mieszkaniowego i
usług turystyczno – wypoczynkowych Polana - 1
usług turystyczno – wypoczynkowych Polana - 2
usług turystyczno – wypoczynkowych Polana – 3
Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Komańcza „Smolnik IV”
Uchwała Nr IV/23/2003 Rady Gminy Komańcza z dnia 18 marca 2003 r.
Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego Mchawa – I
Uchwała Nr XXII/98/97 Rady Gminy Baligród z dnia 16 lipca 1997 r.
Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego Baligród – I
Uchwała Nr XXII/99/97 Rady Gminy Baligród z dnia 15 września 1997 r.
Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego Jabłonki I
Uchwała Nr XXII/97/97 Rady Gminy Baligród z dnia 16 lipca 1997 r.
Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego Bystre II
Uchwała Nr VII/53/99 Rady Gminy Baligród z dnia 30 czerwca 1999 r.
Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego Kielczawa I
Uchwała Nr XVI/114/2000 Rady Gminy Baligród z dnia 12 czerwca 2000 r.
Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego Baligród – III
Uchwała Nr XX/127/2000 Rady Gminy Baligród z dnia 7 października 2000 r.
Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego Roztoki Dolne I
Uchwała Nr XXI/131/2000 Rady Gminy Baligród z dnia 30 stycznia 2001 r.
Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego Bystre - VIII
Uchwała Nr XXIII/144/2001 Rady Gminy Baligród z dnia 24 lutego 2001 r.
Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego Mchawa II
Uchwała Nr VIII/37/2003 Rady Gminy Baligród z dnia26 czerwca 2003 r.
Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego Baligród – XI
Uchwała Nr VIII/36/2003 Rady Gminy Baligród z dnia 26 czerwca 2003 r.
Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego Baligród – XII
Uchwała Nr IV/18/2007 Rady Gminy Baligród z dnia 12 marca 2007 r.
Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego „Huczwice – kameniołom” w
miejscowości Huczwice
Uchwała Nr XXIX/114/09 Rady Gminy Baligród z dnia 26 sierpnia 2009 r.
Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego dla terenu położonego w miejscowości
Baligród „Baligród Polanka”
Uchwała Nr XX/97/2012 Rady Gminy w Baligrodzie z dnia 28 czerwca 2012 r.
Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Podkarpackiego
Uchwała Nr XL VIII/522/02 Sejmiku Województwa Podkarpackiego z dnia 30 sierpnia 2002
r.
Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Podkarpackiego perspektywa 2030
(projekt zmiany planu), 2014 r.
CZĘŚĆ WSTĘPNA
Kraj
Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030
Uchwała Nr 239 Rady Ministrów z dnia 13 grudnia 2011 r.
8.2. Studia
Gmina Lutowiska
Gmina Czarna
Gmina Komańcza
Gmina Baligród
Gmina Cisna
Gmina Zagórz
Gmina Solina
Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy
Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Lutowiska
Uchwała Nr XXVI/145/2013 Rady Gminy Lutowiska z dnia 8 maja 2013 r.
Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Czarna
Uchwała Nr XV/136/01 Rady Gminy w Czarnej z dnia 24 kwietnia 2001 r.
Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Komańcza
Uchwała Nr XVIII/126/2000 Rady Gminy w Czarnej z dnia 24 października 2000 r. (z
późniejszymi zmianami)
Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Baligród
Uchwała Nr XXXIII/223/2002 Rady Gminy Baligród z dnia 7 października 2002 r.
Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Cisna
Uchwała Nr XXII/238/2001 Rady Gminy w Cisnej z dnia 7 lutego 2001 r.
Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Zagórz
Uchwała Nr IV/27/99 Rady Miejskiej w Zagórzu z dnia 22 stycznia 1999 r.
Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Solina
Uchwała Nr XIV/267/2000 Rady Gminy Solina z dnia 12 grudnia 2000 r.
8.3. Strategie
Gmina Lutowiska
Gmina Czarna
Gmina Komańcza
Gmina Baligród
Gmina Cisna
Gmina Zagórz
Gmina Solina
Województwo
Kraj
Strategie
Strategia Rozwoju Gminy Lutowiska, 1997
Strategia Rozwoju Gminy Czarna (do 2010 r.)
Strategia Rozwoju Gminy Komańcza, 1997 r.
Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Baligród, 1999 r.
Strategia Rozwoju Gminy Cisna na lata 2008-2020
Strategia Rozwoju Gminy Zagórz do roku 2022
Strategia Rozwoju Gminy Solina (do 2010 r.), 1998 r.
Strategia Rozwoju Województwa – Podkarpackie 2020, 2013 r.
Strategia Rozwoju Kraju 2007-2015
Strategia Rozwoju Kraju 2020, 2012 r.
8.4. Programy dotyczące obszaru
Gmina Lutowiska
Gmina Czarna
Gmina Komańcza
Gmina Baligród
Inne dokumenty
Plan Ochrony Środowiska na lata 2005-2015
Plan Gospodarki Odpadami na lata 2005-2015
Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Lutowiska, 2004 r.
Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych, 2009 r.
Plan Odnowy Miejscowości Lutowiska na lata 2010-2017
Plan Odnowy Miejscowości Chmiel na lata 2009-2016
Plan Odnowy Miejscowości Stuposiany na lata 2010-2017
Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Lutowiska na lata
2011-2032
Program Ochrony Środowiska na lata 2010-2021 (aktualizacja nr 1 - projekt)
Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Czarna, 2004 r.
Program Usuwania Wyrobów zawierających azbest z terenu gminy Czarna w
latach 2011-2032
Koncepcja gospodarki ściekami komunalnymi dla gminy Komańcza, 2008 r.
Program Ochrony Środowiska dla Gminy Komańcza, 2004 r.
Plan Gospodarki Odpadami dla Gminy Komańcza, 2004 r.
Gminny Program usuwania azbestu, Gmina Baligród, 2011 r.
CZĘŚĆ WSTĘPNA
Inne dokumenty
Program Ochrony Środowiska dla Gminy Baligród na lata 2004-2015
Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Baligród, 2004
Gmina Cisna
Gmina Zagórz
Gmina Solina
Województwo
Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu gminy Zagórz wraz
ze szczegółową inwentaryzacją, 2013 r.
Program Ochrony Środowiska na lata 2004-2015
Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Solina na lata 2004-2013
Gminny program usuwania wyrobów zawierających azbest na lata 2011-2032
Sprawozdanie z realizacji strategii i planu rozwoju lokalnego gminy Solina w
latach 1997-2014
Program Strategicznego Rozwoju Bieszczad (projekt), 2013 r.
CZĘŚĆ WSTĘPNA
9. Udział społeczeństwa w opracowaniu Projektu planu
9.1. Lista interesariuszy
Lp.
Nazwisko i imię
Funkcja
Instytucja/Firma
Adres
telefon
e-mail
URZĘDY
1
2
Małgorzata
CHOMYCZŚMIGIELSKA
Wojewoda
Podkarpacki
Marszałek
Władysław ORTYL Województwa
Podkarpackiego
3
mgr inż, Mariusz
ROLEK
Geolog
Wojewódzki
4
mgr inż. Renata
DRĄŻEK
Dyrektor
1
mgr inż. Edward
BALWIERCZAK
Dyrektor
2
Piotr ŁAŃSKI
Nadleśniczy
3
Piotr GŁUSZKO
Nadleśniczy
4
5
6
Grzegorz
ŁUKACIJEWSKI
mgr inż. Marek
BAJDA
Jan MAZUR
Nadleśniczy
Podkarpacki Urząd Wojewódzki w Rzeszowie
ul. Grunwaldzka 15 sekretariat:(17)
35-959 Rzeszów
867-19-01
sekretariat: 17
al. Ł. Cieplińskiego 4 850 17 80, 850
35-010 Rzeszów 17 82; fax: (17)
860 67 02
Urząd Marszałkowski Województwa
al. Cieplińskiego 4
(17) 747 69 22
Podkarpackiego
35-010 Rzeszów
sekretariat:
Podkarpackie Biuro Planowania Przestrzennego w
ul. Targowa 1
tel./fax 17 852Rzeszowie
35-064 Rzeszów
86-51
LASY PAŃSTWOWE
Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w
ul. Bieszczadzka 2
(13) 43 73 900
Krośnie
38-400 Krosno
Komańcza 125
(13) 46 77 014
38-543 Komańcza
ul. Bieszczadzka 15
(13) 465 72 00
38-606 Baligród
Cisna 87A 38-607
Nadleśnictwo Cisna
(13) 468 13 01
Cisna
Urząd Marszałkowski Województwa
Podkarpackiego
Nadleśniczy
Nadleśniczy
38-713 Lutowiska 4 (13) 461 01 68
Stuposiany 4
38-713 Lutowiska
STAROSTWA, GMINY, SOŁECTWA
65/83
(13) 461 00 10
[email protected]
[email protected]
[email protected]
[email protected]
[email protected]
[email protected]
[email protected]
[email protected]
[email protected]
[email protected]
CZĘŚĆ WSTĘPNA
Lp.
Nazwisko i imię
1
Józef JODŁOWSKI
2
Sebastian NIŻNIK
Starosta Sanocki
Starostwo Powiatowe w Sanoku
3
Krzysztof GĄSIOR
Starosta Powiatu
Bieszczadzkiego
Starostwo Powiatowe w Ustrzykach Dolnych
4
Marek PAŃKO
Starosta Powiatu
Leskiego
Starostwo Powiatowe w Lesku
Burmistrz
Urząd Miasta i Gminy Lesko
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
Barbara
JANKIEWICZ
dr Wojciech
BLECHARCZYK
Funkcja
Starosta
Rzeszowski
Burmistrz Miasta
Sanoka
Wójt Gminy
Anna HAŁAS
Sanok
mgr inż. Stanisław
Wójt Gminy
BIELAWKA
Komańcza
Przewodniczący
Witold JAWOR
Rady Gminy
Komańcza
Sołtys
Sołtys
Sołtys
Sołtys
mgr Agata
Wójt Gminy
POMYKAŁA
Baligród
Zygmunt Szybowski
Sołtys
Wiesław Hetnal
Sołtys
Krzysztof Lubiński
Sołtys
Jan Pawłowski
Sołtys
Instytucja/Firma
Starostwo Powiatu Rzeszowskiego
Urząd Miasta w Sanoku
Urząd Gminy Sanok
Urząd Gminy Komańcza
Adres
ul. Grunwaldzka 15
35-959 Rzeszów
ul. Rynek 1
38-500 Sanok
ul Bełska 22
38-700 Ustrzyki
Dolne
ul. Rynek 1
38-600 Lesko
ul. Parkowa 1 38600 Lesko
ul. Rynek 1 38-500
Sanok
ul. Kościuszki 23
38-500 Sanok
Komańcza 166
38-543 Komańcza
Komańcza 166
38-543 Komańcza
Urząd Gminy Komańcza
Sołectwo Komańcza
Sołectwo Smolnik
Sołectwo Turzańsk
Sołectwo Wola Michowa
telefon
e-mail
(17) 867 14 63
[email protected]
(13) 46 52 900
[email protected]
[email protected]
(13) 471 10 80
[email protected]
13 469 7124
[email protected]
(13) 469 80 01
[email protected]
(013) 46-52811
48 13 46 56
551
[email protected]
[email protected]
13 4677035
[email protected]@komancza.pl
609794009
[email protected]
38-543 Komańcza 23 13 467 71 33
ul. Plac Wolności 13
(13) 468 40 77
38-606 Baligród
Urząd Gminy Baligród
Sołectwo Baligród
Sołectwo Jabłonki
Sołectwo Kiełczawa
Sołectwo Machawa
66/83
[email protected]
CZĘŚĆ WSTĘPNA
Lp.
19
20
21
22
Nazwisko i imię
Robert Pietrów
Irena Ochman
mgr Marcin Marek
ROGACKI
Mirosław
KONOPKA
Zbigniew
SAWIŃSKI
Funkcja
Sołtys
Sołtys
Wójt Gminy
Czarna
Instytucja/Firma
Sołectwo Roztoki Dolne
Sołectwo Stężnica
Sołtys
Sołectwo Polana
Urząd Gminy w Czarnej
Adres
telefon
e-mail
Czarna Górna 74
38-710 CZARNA
13 4619009
[email protected]
500405735
24
25
26
Wójt Gminy
Solina
Sołtys
Sołtys
Sołtys
27
Sołtys
Sołectwo Wołkowyja
Wójt Gminy
Lutowiska
Urząd Gminy Lutowiska
Sołtys
Sołectwo Stuposiany
13 4610214
Sołtys
Sołectwo Lutowiska
13 46110012
666046380
Sołtys
Sołectwo Ustrzyki Górne
724750026
Sołtys
Sołectwo Chmiel
13 4610822
603317702
Sołtys
Sołectwo Smolnik
669866775
Sołtys
Sołectwo Zatwarnica
605768836
Sołtys
Wójt Gminy
Cisna
Sołectwo Dwernik
13 4440107
23
28
29
30
31
32
33
34
35
36
Kruysztof Jacek
MRÓZ
Janinia
ŚWIERGOCKA
Magdalena
SKOTNIK
Marek
OSTROWSKI
Barbara
OBROCHTA
Małgorzata
PEŁDIAK
Roman
KWIATKOWSKI
Joanna BOBER
mgr Renata
SZCZEPAŃSKA
Urząd Gminy w Solinie z/s w Polańczyku
Sołectwo Bukowiec
Sołectwo Górzanka
Sołectwo Terka
ul. Wiejska 2 38-610
Polańczyk
38-613 Górzanka 11
38-610 Terka, 64
Słoneczna 19 38-613
Wołkowyja
Lutowiska 14
38-713 Lutowiska
Urząd Gminy Cisna
38-607 Cisna
67/83
13) 4692118
[email protected]
134692834
692301453
134610013
13 468 63 38
[email protected]
[email protected]
[email protected]
CZĘŚĆ WSTĘPNA
Lp.
Nazwisko i imię
1
inż. Leopold
BEKIER
2
Andrzej
CZADERNA
3
mgr inż. Łukasz
PIRÓG
4
Grzegorz CHUDZIK
5
6
Funkcja
Dyrektor
Dyrektor
Magurskiego
Parku
Narodowego
p.o. Dyrektor
Zespołu
Karpackich
Parków
Krajobrazowych
Instytucja/Firma
Adres
INNE INSTYTUCJE
Ustrzyki Górne 19
Bieszczadzki Park Narodowy
38-713 Lutowiska
telefon
e-mail
(13) 461-06-10
[email protected]
Magurski Parka Narodowy
Krempna 59
38 – 232 Krempna
(12) 39 21 104
fax 12 39 21
999
[email protected]
Zespół Karpackich Parków Krajobrazowych w
Krośnie
ul. Trakt Węgierski
8a
38-450 Dukla
13) 43-631-87
[email protected]
Naczelnik
Bieszczadzka Grupa GOPR Stacja Centralna
ul. Mickiewicza 49
38-500 Sanok
mgr inż. Małgorzata
OWSIANY
Z-ca Dyrektora
Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w
Krakowie
mgr inż Stanisław
STACHURA
Dyrektor
Podkarpacki Zarząd Melioracji i Urządzeń
Wodnych w Rzeszowie
7
Wiesław KACZOR
Dyrektor
Rzeszowskiego
Oddziału
Generalnej
Dyrekcji Dróg
Krajowych i
Autostrad
Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad
Oddział w Rzeszowie
8
mgr inż. Adam
MATERNIA
Dyrektor
Podkarpacki Zarząd Dróg Wojewódzkich
68/83
134632204
605 672 578
(12) 62-84-130,
(12) 62-84-106,
ul. Marszałka Józefa (12) 62-84-108
Piłsudskiego 22
Fax: (12) 43031-109 Kraków
10-35 (12) 42321-53, (12) 6284-158
ul. Hetmańska 9
(17) 853 74 00
35-959 Rzeszów
ul. Legionów 20
35-959 Rzeszów
(0-17) 853-4071...74 wew.
201 fax: wew.
206
ul. Boya Żeleńskiego 17 860-94-50,
19 a 35-105 Rzeszów 17 860-94-55
[email protected]
[email protected]
[email protected]
[email protected]
[email protected]
CZĘŚĆ WSTĘPNA
Lp.
Nazwisko i imię
Funkcja
9
Instytucja/Firma
Powiatowy Zarząd Dróg w Ustrzykach Dolnych
Adres
z/s w Ustjanowej
Górnej 95
38-700 Ustrzyki
Dolne
telefon
e-mail
13 461-24-74
10
Marek
ORDYCZYŃSKI
Dyrektor
Oddziału
Regionalnego
ARiMR w
Rzeszowie
11
Stanisław
BARTMANN
Prezes Zarządu
Podkarpacka Izba Rolnicza
ul. Tkaczowa 146
36-040 Boguchwała
tel./fax (17) 871
40 77, 871 40
78
[email protected]
12
Waldemar
SKARBEK
Komendant
Bieszczadzkiego
Oddziału Straży
Granicznej
Bieszczadzki Oddział Straży Granicznej
ul. Mickiewicza 34
37 - 700 Przemyśl
16 673 20 02
[email protected]
l
Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji
Rolnictwa w Rzeszowie
Podkarpacki Oddział Regionalny
al. T.Rejtana 36
35-310 Rzeszów
(013) 44 14
099, (013)44 14
440
13
Placówka Straży Granicznej w Stuposianach
14
Placówka Straży Granicznej w Czarnej Górnej
15
Placówka Straży Granicznej w Wetlinie
16
ks. prał. Bartosz
RAJNOWSKI
Kanclerz
Kuria Metropolitarna
17
Ryszard MAJKA
Prezes Oddziału
PTTK w Krośnie
Oddział PTTK w Krośnie
Jarosław RECZEK
Prezes Zarządu
Podkarpackiej
Regionalnej
Organizacji
Turystycznej
Podkarpacka Regionalna Organizacja Turystyczna
18
69/83
Stuposiany 18
38-713 Lutowiska
38-710 Czarna Górna
Wetlina 43
38 - 607 Cisna
Plac Katedralny 4a
37-700 PRZEMYŚL
PTTK Oddział w
Krośnie
ul. Krakowska 9
38-400 Krosno
ul. Grunwaldzka 2
35-068 Rzeszów
13 465 82 00
13 465 85 00
13) 465 94 00
16 678 66 94
[email protected]
Tel. /fax ( 0-13)
43 -212-58
[email protected]
[email protected]
(17) 852 00 09
(17) 867 62 30
[email protected]
[email protected]
CZĘŚĆ WSTĘPNA
Lp.
19
Nazwisko i imię
Aleksy WÓJCIK
Funkcja
Prezes
Instytucja/Firma
Stowarzyszenie Rozwoju Wetliny i Okolic
Adres
38-608 Wetlina 95
20
Mariusz
WERMIŃSKI
Prezes Zarządu
Fundacji
Bieszczadzka Fundacja Kolejki Leśnej
Majdan 17 38-607
Cisna
21
telefon
503124654
13 468 63 35
608 414 037
608 413 993
Stowarzyszenie Galicyjskie Gospodarstwa
Gościnne "Bieszczady"
Stowarzyszenie Inżynierów i Techników
Leśnictwa i Drzewnictwa
Plac Pułaskiego 1 38
13) 469 72 66
- 600 Lesko
ul. Bieszczadzka 2
(13) 43 73 926
38-400 Krosno
tel./fax: (13)
Delegatura Wojewódzkiego Urzędu Ochrony
ul. Bieszczadzka 1
432 24 01
Zabytków w Krośnie
38-400 Krosno
tel. (13) 432 03
06
PRZYRODA
e-mail
[email protected]
http://kolejka.bieszczady.pl/contact/
[email protected]
22
Zenon SZKAMRUK Przewodniczący
23
mgr Antoni BOSAK
Kierownik
Delegatury
Agnieszka BATOR
Prezes Zarządu
Okręgu
Podkarpackiego
Ligi Ochrony
Przyrody w
Rzeszowie
Liga Ochrony Przyrody Zarząd Okręgu
Podkarpackiego w Rzeszowie
Szkoła Podstawowa
nr 2 ul. Kamińskiego
12
35-211 Rzeszów
787709149
[email protected]
Prezes
Polski Związek Łowiecki Oddział w Krośnie
ul. Ordynacka 4
38-400 KROSNO
(0-13) 432 04
45
[email protected]
Prezes
Koło Łowieckie „Jarząbek”
Prezes
Okręg PZW w Krośnie
ul. M. Reja 16
35-959 Rzeszów skr.
poczt. 175
Prezes
Polskie Towarzystwo Ochrony Przyrody
„Salamandra"
ul. Stolarska 7/3
60-788 Poznań
1
2
3
4
5
6
Janusz
KOWALEWSKI
Franciszek
MARESZ
Józef Jędrzejczyk
Andrzej KEPEL
Społeczny Komitet Obrony Rzek Podkarpackich
70/83
[email protected]
[email protected]
[email protected]
[email protected]
tel./fax.: (61)
6628606
tel./fax.: (61)
8432160
13/4385792
[email protected]
[email protected]
CZĘŚĆ WSTĘPNA
Lp.
Nazwisko i imię
Funkcja
7
8
Radosław
MICHALSKI
Prezes
9
Dariusz
BUKACIŃSKI
Prezes Zarządu
10
11
dr hab. Kajetan A.
PERZANOWSKI
12
Marian ST ÓJ
Koordynator
13
Dariusz
ANDERWALD
Prezes
14
Tomasz Mleczek
Prezes
1
2
3
4
5
Instytucja/Firma
Stowarzyszenie Pracownia na rzecz Wszystkich
Istot
Adres
ul. Jasna 17
43-360 Bystra
Leszczawa Dolna 16
Fundacja Dziedzictwo Przyrodnicze
37-740 Bircza
ul. Odrowąża 24
Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków
05-270 Marki k.
Warszawy
Zyblikiewicza 10/1a
Regionalne Biuro OTOP w Krakowie
31-029 Kraków
ul. Ogrodowa 10
Pracownia Badawcza Fauny Karpat w Ustrzykach
38-700 Ustrzyki
Dolnych
Dolne
Komitet Ochrony Orłów Region Podkarpacki
ul. Niepodległości
Komitet Ochrony Orłów
53/55
10-044 Olsztyn
ul. Szkotnia 5/25
Stowarzyszenie Speleoklub Beskidzki w Dębicy
39-200 Dębica
STADNINY
Stadnina koni przy Ośrodku Wypoczynkowym
38-712 Wojtkowa
Arłamów SA
Ośrodek Górskiej Turystyki Jeździeckiej "U
Chmiel 28
Prezesa"Joanna i Ryszard Krzeszewscy
38-713 Lutowiska
Ośrodek Górskiej Turystyki Jeździeckiej "U
Dwernik 40
Szeryfa" Małgorzata i Jarosław Nowak
38-713 Lutowiska
Dźwiniacz Dolny 5
Stadnina koni FORTA
38-700 Ustrzyki
Dolne
Stadnina koni "Babski Szwadron" Ośrodek
Lipie 37
Górskiej Turystyki Jeździeckiej Afiliowany przy
38-710 Czarna
PTTK Wacława Terlecka
71/83
telefon
tel./fax: 33 817
14 68
e-mail
[email protected]
[email protected]
(22) 761 82 05,
(22) 188 50 81
biuro(at)otop.org.pl
(12) 442 95 36
w. 702
malopolska(at)otop.org.pl
(13) 461 32 03
660820449
[email protected]
[email protected]
500734688
[email protected]
13 461 65 00
[email protected]
13 461-08-34
[email protected]
13 461 08 30
[email protected]
13-461-2198
693 845 681
[email protected]
607-620-774
CZĘŚĆ WSTĘPNA
Lp.
6
7
8
9
10
11
12
13
1
2
3
4
5
6
1
Nazwisko i imię
Funkcja
Instytucja/Firma
Stadnina Koni Huculskich "Trohaniec" Rafał
Osiecki
Adres
telefon
Lutowiska 43
667662203
38-713 Lutowiska
Rabe 10
13 461-90-74
"Chata Momo" Elżbieta Chrapkiewicz
38-710 Czarna
605-33-35-37
Polana 74a
501696325
Hanna i Stanisław Myśliński
38-709 Polana
502341699
Stadnina koni huculskich w Bieszczadach Karolina Serednie Małe 1 38- 501 28 66 28
i Witold Smoleńscy
709 Polana
505 092 774
Gospodarstwo agroturystyczne „Holik” Zofia i
Smolnik
13 461-01-83
Lech Holik
38-713 Lutowiska
Wołosate
Stadnina BdPN w Wołosatem
38-714 Ustrzyki
724750031
Górne
Hucuły w Bieszczadach " U Richata"
Górzanka 7
600859902
Gospodarstwo agroturystyczne "Rusinowa Polana"
Dwerniczek 9
6,06E+016
Iza i Andrzej Rusin
38-713 Lutowiska
STACJE NARCIARSKIE
Wyciąg narciarski Pod Honem
503137279
38-608 Wetlina
Wyciąg narciarski „ Kalnica”
501170434
Kalnica druga
"Dybasiówka" - Ekologiczne Gospodarstwo
38-607 Cisna Liszna 13 468 63 11
Agroturystyczne" Jolanta i Sławomir Dybaś
5
605 236 677
Wyciąg narciarski przy ORW Bystre
38-606 Baligród
3 468 40 33
Natura Park - Kompleks Rekreacyjno38-606 Baligród
504 17 99 89
Wypoczynkowy
Wyciąg narciarski Dwerniczek przy pensjonacie
13) 461-08-48
"Rusinowa polana"
603 619 591
PRODUKCJA
Bieszczadzkie Zakłady Przemysłu Drzewnego
Osiedle A 19
134658100
S.A.
38-542 Komańcza
72/83
e-mail
[email protected]
[email protected]
[email protected]
[email protected]
[email protected]
[email protected]
[email protected]
[email protected]
[email protected]
[email protected]
CZĘŚĆ WSTĘPNA
Lp.
Nazwisko i imię
Instytucja/Firma
Zakład Produkcji Kruszywa „CZARNA” S.C.
Augustyn Pitak, Arkadiusz Pitak
2
3
Funkcja
mgr. inż Zbigniew
Dyrektor Zakładu Jabo Marmi S.A. Zakład Górniczy w Komańczy
POSTROŻNY
4
Zakład produkcji kruszyw Bieszczady
5
Zakład Rolny Jabłonki
6
Adres
Równia 33c
38-700 Ustrzyki
Dolne
Jadwiga Antosz
P.P.H.U.”CIS”
73/83
38-606 Rabe
Pogranicze
38-606 Jabłonki
ul. Kazimierza
Wielkiego 41c
38-606 Baligród
telefon
e-mail
13 46 190 43
604627885
[email protected]
883 622303
[email protected] [email protected]
(60) 613 16 55
13 468 40 16
3 468 42 00
CZĘŚĆ WSTĘPNA
9.2. Opis procesu komunikacji z różnymi grupami interesu
Zgodnie z wymogami prawa polskiego osobom zainteresowanym i podmiotom
prowadzącym działalność w obrębie siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków, dla których
wyznaczono obszar Natura 2000, zostanie umożliwiony udział w pracach nad projektem planu
ochrony. Współpracę informacyjną rozpoczęto od identyfikacji i waloryzacji osób potencjalnie
zainteresowanych opracowywanym PO. Oparto się w tym celu na ewidencji gruntów, na podstawie
której określono gospodarzy i użytkowników terenu. Pulę potencjalnych interesantów uzupełniono
o przedstawicieli głównych podmiotów administracyjnych. Podczas identyfikacji różnych grup
interesu brano pod uwagę te osoby/ instytucje, które:
- powinny aktywnie uczestniczyć w pracach nad projektem planu w ramach Zespołu
Lokalnej Współpracy (ZLW),
- powinny angażować się w proces planistyczny, ponieważ opracowywany projekt Planu
będzie ich dotyczył (zarządcy terenu, gdzie występują przedmioty ochrony),
- mogą dostarczać informacji niezbędnych do sporządzenia projektu Planu,
- mogą interesować się opracowywaniem projektu Planu z różnych względów, np. pod
kątem inwestowania lub turystycznego wykorzystania terenu.
Finalnie powstała lista interesariuszy, którzy zostaną pisemnie poinformowani
o przystąpieniu do sporządzania projektu planu ochrony oraz o zasadach pracy nad nim wraz
z informacjami o możliwości oraz sposobie składania wniosków i uwag do projektu Planu. Lista
interesariuszy posłużyła następnie do wyboru kluczowych grup interesu, których projekt Planu
bezpośrednio dotyczy lub którzy mają wpływ na sposób realizacji ustaleń projektu planu. Po
uzgodnieniu i zaakceptowaniu przez
Zamawiającego składu ZLW wykonawca przekaże
Zamawiającemu odpowiednie zaproszenia, które po akceptacji zostaną rozesłane do potencjalnych
członków ZLW.
Osoby, które potwierdzą swoje członkostwo w ZLW wraz z przedstawicielami Regionalnej
Dyrekcji Ochrony Środowiska w Rzeszowie, koordynatorem i zatrudnionymi przy projekcie
ekspertami będą stanowiły Zespół Lokalnej Współpracy. Należy zaznaczyć, że skład ZLW
stosownie do potrzeb może ulegać zmianie w trakcie pracy nad projektem Planu. Zmiana składu
dokonywana będzie przez Wykonawcę w porozumieniu z Zamawiającym.
W zaproszeniach do udziału w ZLW zostanie zaproponowany kanał elektroniczny
z wykorzystaniem poczty e-mail, jako sposobu powiadamiania o organizowanych spotkaniach
dyskusyjnych. Członkowie ZLW będą również powiadamiani z wykorzystaniem poczty tradycyjnej.
Spotkania dyskusyjne będą miały szczegółowy harmonogram, a członkowie ZLW będą
powiadamiani z wyprzedzeniem co najmniej 10 dni roboczych (z wymogiem potwierdzenia
otrzymania zaproszenia na spotkania ZLW).
Wszyscy zainteresowani będą mogli zapoznawać się z bieżącym stanem prac nad projektem
planu i zgłaszać do niego wnioski oraz uwagi z wykorzystaniem strony internetowej
zamawiającego, gdzie będzie znajdował się odnośnik www.krameko.com.pl/rdosrzeszow/
przekierowujący do strony internetowej stworzonej przez Wykonawcę. Tu będą zamieszczane
główne informacje na temat realizowanego projektu. Dodatkowo aby skutecznie dotrzeć
z informacją o sporządzaniu projektu planu do społeczeństwa w prasie lokalnej zamieszczono
obwieszczenie, którego treść została wysłana również do urzędów gmin położonych na terenie
przedmiotowego obszaru Natura 2000, celem wywieszenia na tablicach ogłoszeń na okres 21 dni.
Treść obwieszczenia zostanie również zamieszczona na platformie informacyjnej pod adresem
internetowym: www.krameko.com.pl/rdosrzeszow/.
Ogłoszenie ukazało się 3 kwietnia 2014 r. nakładem dziennika Nowiny 24 i Super Nowości.
CZĘŚĆ WSTĘPNA
9.3. Zasady współpracy z Zespołem Lokalnej Współpracy (ZLW)
Proces planowania zadań ochronnych odbywa się przy udziale przedstawicieli różnych
instytucji, grup społecznych i profesji. Zespół Lokalnej Współpracy będzie prowadził prace nad
opracowaniem projektu planu ochrony dla przedmiotowego obszaru podczas cyklu spotkań
dyskusyjnych, pod przewodnictwem Koordynatora projektu Planu, którym jest Pan mgr inż. Marcin
Czerny. Udział w pracach Zespołu Lokalnej Współpracy jest dobrowolny, uczestnicy pokrywają
koszty swojego przyjazdu na spotkania dyskusyjne, a wkład do planu ochrony opracowują
w ramach swojej działalności.
Skład Zespołu Lokalnej Współpracy:
1)Użytkownicy/zarządcy terenu
2)Podejmujący decyzje
3)Związki, organizacje, stowarzyszenia mające w statucie działalność na rzecz
ochrony przyrody
4)Inni
CZĘŚĆ WSTĘPNA
9.4. Skład ZLW*
Lp.
Instytucja
Adres
Osoba do kontaktu
Adres e-mail
Tel/fax
1
SP w Ustrzykach Dolnych
Wydz. Budownictwa i Ochr. Środowiska
ul Pionierska 10
38-700 Ustrzyki Dolne
Kazimierz Czaja
[email protected]
13-4711671
RDLP Krosno
ul. Bieszczadzka 2
38-400 Krosno
Piotr Brewczyński
Kamil Grałek
[email protected]
[email protected]
13-4373925 w. 351
13-4373927 w 353
2
3
UG Czarna
Czarna Górna 74
38-710 CZARNA
Agnieszka Różańska
[email protected]
13-4619009 w. 39
4
SP Lesko
ul. Rynek 1
38-600 Lesko
Andrzej Orłowski
[email protected]
515 199 182
5
UG Cisna
38-607 Cisna
Krzysztof Wierzbicki
[email protected]
13-4686338 w 15
6
Nadleśnictwo Cisna
Cisna 87A
38-607 Cisna
Roman Zielonka
Łukasz Mokrzyński
[email protected]
[email protected]
608 086 382
695 390 570
7
UG Solina
Henryk Płosaj
[email protected]
13-4692118 w. 40
8
UMiG Lesko
ul. Parkowa 1
38-600 Lesko
Barbara Lewandowska
Aneta OZDOBA
[email protected]
[email protected]
13/469-80-01 w 75
13/469-80-01 w 73
9
ul. Bieszczadzka 15
38-606 Baligród
Furs Teodor
Scelina Marcin
[email protected]
[email protected]
600 257 017
885 888 304
10
Komańcza 125
38-543 Komańcza
Edward Orłowski
[email protected]
13-4677041
11
SP Sanok
Rynek 1
38-500 Sanok
Wojciech Skiba
[email protected]
13-4657625
12
Podkarpackie Biuro Planowania
Przestrzennego w Rzeszowie, Oddział
Zamiejscowy w Krośnie
ul. Lewakowskiego 7
38-400 Krosno
Lucyna Zymyn
[email protected]
13-4320905 w. 22
ul. Wiejska 2
38-610 Polańczyk
76/83
CZĘŚĆ WSTĘPNA
Lp.
Instytucja
Adres
Osoba do kontaktu
Adres e-mail
Tel/fax
13
Lutowiska 4
38-713 Lutowiska
Rafał Osiecki
[email protected]
[email protected]
667 662 203
Komitet Ochrony Orłów
ul. Niepodległości 53-55
10-044 Olsztyn
Marian Stój
[email protected]
660 820 449
15
Straż Graniczna w Czarnej Górnej
38-710 Czarna Górna
Bogusław Kochanowicz
[email protected]
691 667 351
16
Straż Graniczna w Stuposianach
38-713 Lutowiska
Michał Gołąbek
[email protected]
695 729 320
17
Urząd Marszałkowski Woj. Podkarpackiego
al. Ł. Cieplińskiego 4
35-010 Rzeszów
Magdalena Radecka
m.radecka@podkarpackie,pl
17-7476927
18
Górskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe
Grupa Regionalna GOPR
Grupa Bieszczadzka
ul. Mickiewicza 49
38-500 SANOK
Grzegorz CHUDZIK
[email protected]
605 672 578
19
UG Komańcza
Komańcza 166
38-543 KOMAŃCZA
Marta DUDEK
[email protected]
13 467-70-03 w. 40
20
Koło Łowieckie „JARZĄBEK”
ul. Batorego 60
38-500 SANOK
21
Polski Związek Łowiecki
ul. Ordynacka 4
38-400 KROSNO
Ryszard
PASZKIEWICZ
[email protected]
537 201 303
22
Podkarpacki Urząd Wojewódzki
w Rzeszowie
ul. Grunwaldzka 15
35-959 RZESZÓW
Dariusz
FIJALKOWSKI
[email protected]
17/867-15-26
23
Wyciąg Narciarski Kalnica
Kalnica 6
38-608 WETLINA
Mirosław SOSNA
[email protected]
501 170 434
24
Stuposiany 4
38-713 LUTOWISKA
Ewa TKACZ
[email protected]
606 724 017
25
Rejonowy Zarząd Gospodarki Wodnej w
Krakowie
ul. Marszałka J.
Piłsudskiego 22
31-109 Kraków
Katarzyna ŁukasiewiczŁuszczek
[email protected]
12/628-43-16
26
JABO MARMI S.A. - teraz
Zakład Górniczy Komańcza Jawornik
Nagawczyna 330
39-200 Dębica
Stanisław Wilk
[email protected]
14/6808101
883 644 994
14
77/83
CZĘŚĆ WSTĘPNA
Lp.
Instytucja
Adres
Osoba do kontaktu
Stanisław Bartman
(Prezes Zarządu PIR)
Renata Kozdęba
Adam Iżowski
27
Podkarpacka Izba Rolnicza
ul. Tkaczowa 146
36-040 Boguchwała
28
Pracownia Badawcza Fauny Karpat w
Ustrzykach Dolnych
ul. Ogrodowa 10
Ustrzyki Dolne 38-700
Kajetan Perzanowski
29
Stowarzyszenie Inżynierów i Techników
Leśnictwa i Drzewnictwa
w Krośnie
ul. Bieszczadzka 2
38-400 Krosno
Michał Szczerbicki
30
Stowarzyszenie Rozwoju Wetliny i Okolic
38-608 WETLINA 71
31
Zakład Producki Kruszywa „CZARNA” s.c.
Arkaiusz Pitak, Augustyn Pitak
Równia 33
38-700 USTRZYKI
DOLNE
32
Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków
Delegatura w Krośnie
ul. Bieszczadzka 1c
38-400 KROSNO
33
Nowy Styl Sp. z o.o.
Zakład Przemysłu Drzewnego
Osiedle A/19
38-542 RZEPEDŻ
34
UG Lutowiska
Procisne 5
38-713 LUTOWISKA
Adres e-mail
[email protected]
[email protected]
[email protected]
Tel/fax
606 635 480
506 103 247
508 153 088
[email protected]
500 076 152
[email protected]
691 745 637
Aleksy WÓCIK
Roman BEDNAREK
[email protected]
[email protected]
[email protected]
503 124 654
601 876 116
Arkadiusz PITAK
[email protected]
604 627 899
Łukasz DZIK
[email protected]
[email protected]
13/432-03-06 w. 18
Magdalena MARCZAK [email protected]
510 006 326
13/465-81-00 w.173
Włodzimierz PODYMA
[email protected]
Małgorzata RYPYST
[email protected]
13/461-01-27
693-177-982
13-4610314
[email protected]
[email protected]
13/461-33-39
663 224 051
35
Podkarpacki Zarząd Dróg Wojewódzkich
ul. Żeleńskiego 19a
35-105 RZESZÓW
Tomasz DYBAŁA
Marek GÓRA
36
Zespół Karpackich Parków Krajobrazowych
w Krośnie
ul. Trakt Węgierski 8a
38-450 Dukla
Anna Marczyńska
37
Podkarpacki Zarząd Melioracji i Urządzeń
Wodnych
ul. Hetmańska 9
35-959 RZESZÓW
Kazimierz WIĘCEK
78/83
[email protected]
[email protected]
605 969 984
13/460-89-76
CZĘŚĆ WSTĘPNA
Lp.
Instytucja
Adres
Osoba do kontaktu
Adres e-mail
Tel/fax
38
Urząd Miasta i Gminy Zagórz
ul. 3 Maja 2
38-540 ZAGÓRZ
Małgorzata
ZĄBKIEWICZ
[email protected]
13/462-30-62 w. 66
39
Fundacja Dziedzictwo Przyrodnicze
ul. Mickiewicza 44 lok. 5
37-700 PRZEMYŚL
Radosław MICHALSKI
[email protected]
40
Podkarpacka Regionalna Organizacja
Turystyczna
ul. Grunwaldzka 2
35-068 RZESZÓW
Izabela DZIUBEK
[email protected]
41
Regionalny Związek Hodowców Owiec i
Kóz w Nowym Targu
Koło Wojewódzkie w Sanoku
ul. Bema 5,
38-500 SANOK
Stanisław Kutyna
42
Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i
Autostrad O/Rzeszów
ul. legionów 20
35-959 RZESZÓW
Andrzej
SOKOŁOWICZ
[email protected]
17/2291520 w. 78
43
Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji
Rolnictwa
Al. T. Rejtana 36
35-310 RZESZÓW
Katarzyna KACZOR
[email protected]
17/875-60-85
44
Magurski Park Narodowy
38-232 KREMPNA 59
Damian NOWAK
[email protected]
13/441-40-99
45
21 brygada Strzelców Podhalańskich
ul. Hoffmanowej 4
35-922 RZESZÓW
ppłk Wiesław LEWICKI
Ryszard BURY
46
Klub Przyrodników
ul. 1 Maja 22
66-200 ŚWIEBODZIN
Paweł PAWLACZYK
47
Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej O.
Przemyśl
ul. Wysockiego 46a
37-700 PRZEMYŚL
48
BUFOR - Mirosław Więcek
49
50
881 035 585
17/852-00-09
13 46 35 21 505044101
17/715-60-30
17/715-58-54
[email protected]
68/382-82-36
600 482 119
Bogumił Dąbek - Z-ca
Dyrektora Oddziału
[email protected]
608552042
Pustynia 162b,
39-200 Dębica
Mirosław Więcek
[email protected]
502 571 915
Przedsiębiorstwo Przemysłu Drzewnego w
Łukawicy Sp. z o. o.
Łukawica 84/6
38-600 Lesko
P. Pawlik
[email protected]
Przedsiębiorstwo Produkcyjno - Handlowe
DANKROS Spółka z o.o.
Ustjanowa Górna 98B
38-700 Ustrzyki Dolne
P. Szukalski
[email protected]
38-322 Łużna 710
Stanisław Kozioł
51 Firma Grilex Stanisław Kozioł, Jan Szura s.j.
79/83
13 469 11 40
13 461 18 44
13 461 10 94
18 354-38-98; 18 354-33-98
CZĘŚĆ WSTĘPNA
Lp.
Instytucja
52
Osoba do kontaktu
Adres e-mail
Tel/fax
Sanockie Biuro Powiatowe
ARiMR
Jan Kuczma
[email protected]
13-464642933
53
Zakład Górniczy Komańcza Jawornik
Witold Szczepaniak
[email protected]
54
POLIKART S.A.
Podkarpacki Oddział PTL w Krośnie
55
Adres
Witosa 4
36-200 Brzozów
ul. Mickiewicza 5/2, 38-500
Sanok;
[email protected]
13 4341630
13 4341631
e-mail: [email protected]
13 463-18-35
[email protected]
13 43 212 58
13 43 211 75
Rafał Obrochta
[email protected]
606 151 531
[email protected]
134613744
513303082
dr med. Henryk
Czerwiński
PTTK Oddział w Krośnie
ul. Krakowska 9
38-400 Krosno
56
57
ZUL Lutowiska
58
Bieszczadzkie BP ARiMR
Ustrzyki Dolne
Witosław Bahłaj
59
Grzegorz Sowa
Sołtys wsi Kalnica
38-516 Kalnica 13
(gm. Zagórz)
Grzegorz Sowa
60
Konrad Sachanowicz
61
WWF Polska
[email protected]
ul. Wiśniowa 38
02-520 Warszawa
Natalia Kryt
Ewa Milewska
*Skład ZLW może ulegać zmianie w trakcie prac nad Projektem planu
80/83
[email protected]
[email protected]
22 849 84 69/
22 646 36 72
48 785 855 910
Fax. 22 646 36 72
10. Literatura
1. Bernard R., 2004. Zalotka większa (Leucrrhinia pectoralis). W: Adamski P., Bartel R.,
Bereszyński A., Kepel A., Witkowski Z. (red.) Gatunki zwierząt (z wyjątkiem ptaków).
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Ministerstwo
Środowiska, Warszawa. T. 6, s. 35-39.
2. Buchholz L., Olbrycht T., Melke A., 2012. Występowanie Boros schneideri (Panzer, 1796)
(Coleoptera: Boridae) w południowo-wschodniej Polsce. Wiad. Entomol. 31(3):207-209.
3. Buszko J. 2004a. Barczatka kataks (Eriogaster catax). W: Adamski P., Bartel R.,
4. Buszko J. 2004b. Czerwończyk fioletek (Lycaena helle). W: Adamski P., Bartel R.,
5. Buszko J. 2004c. Czerwończyk nieparek (Lycaena dispar). W: Adamski P., Bartel R.,
6. Buszko J. 2004d. Przeplatka aurinia (Euphydryas aurinia). W: Adamski P., Bartel R.,
7. Chachuła P.,Vončina G., 2012. The discovery of Buxbaumia viridis (Bryophyta,
Buxbaumiaceae) in the Bieszczady National Park. Roczniki Bieszczadzkie 18: 419-423.
8. Derwich A., 2000. Bóbr europejski w Bieszczadzkim Parku Narodowym i jego otoczeniu.
Monografie Bieszczadzkie T. 9: 205-218.
9. Głowaciński Z., Profus P., Wuczyński A., 2000. Ptaki BdPN i jego otoczenia. Monografie
Bieszczadzkie T. 9: 29-70.
10. Gutowski J. M. 2004. Kozioróg dębosz (Cerambyx cerdo). W: Adamski P., Bartel R.,
11. Knapik W. (red.)., 2004. Diagnoza stanu społeczno-gospodarczego powiatu
bieszczadzkiego. Fundacja „Instytut Karpacki”, Stary Sącz.
12. Kondracki J. 2013. Geografia regionalna Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
13. Kowalczyk T., 2013. Interesujące gatunki roślin naczyniowych Pogórza Leskiego (Karpaty
Wschodnie). Roczniki Bieszczadzkie 21: 81-91.
14. Kozak M., Nobis A., Nobis M., Oklejewicz K., Paul W., 2008. Ponikło kraińskie Eleocharis
carniolica W D. J. Koch [w:] Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H. (red.) Czerwona Księga Karpat
Polskich. Rośliny naczyniowe. Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, Kraków s. 530-533.
15. Kozłowska K. 2009., Rzadkie i interesujące gatunki roślin naczyniowych w SE części
Ciśniańsko-Wetlińskiego Parku Krajobrazowego (Bieszczady Zachodnie). Fragm. Flor. et
Geobot. Pol. 16(2): 297-303.
16. Krukar W., 1993. Wiadomości ogólne. W: Bieszczady przewodnik. Wydawnictwa
„Rewasz”, „Bosz” sp. z o o. Pruszków – Olszanica, s. 17-28.
17. Kubisz D., 2004a. Pachnica dębowa (Osmoderma eremita). W: Adamski P., Bartel R.,
18. Kubisz D.,2004b. Ponurek Scheidera (Boros schneideri). W: Adamski P., Bartel R.,
19. Kubisz D. 2004c. Zgniotek cynobrowy (Cucujus cinnaberinus). W: Adamski P., Bartel R.,
20. Kukuła K., 2000. Fauna ryb rzek i potoków bieszczadzkich. Monografie Bieszczadzkie T.
9: 9-28.
21. Łabędzki A., 2000. Ważki (Odonata) Bieszczadów. W: Monografie Bieszczadzkie. T. 7:
157-164.
22. Matuszkiwicz J. M., 2008. Geobotanical regionalization of Poland (Regionalizacja
geobotaniczna Polski), IGiPZ PAN, Warszawa.
23. Mitka J., 2012. Tocja karpacka Tozzia alpina L.subsp. carpatica (Woł.) Pawł.& Jasiewicz
[w:] Perzanowska J. (red.) Monitoring gatunków roślin. Przewodnik gatunków roślin.
Przewodnik metodyczny. Część III. GIOŚ, Warszawa, s. 274-283.
24. Oklejewicz K., 1997. Eleocharis carniolica (Cyperaceae) – a species new to Poland. Fragm.
Flor. Geobot. 42(1): 194-195.
25. Olbrycht T., Melke A., Michalski R., Kuberski Ł. 2014. Występowanie zgniotka
cynobrowego Cucujus cinnaberinus (Scopoli, 1763) (Coleoptera, Cucujidae) w
Bieszczadach i Beskidzie Niskim. Roczniki Bieszczadzkie 22: 311-320.
26. Piękoś-Mirkowa H., 2004. Campanula serrata (Kit.) Hendrych. Dzwonek piłkowany
(dzwonek lancetowaty). [w:] Sudnik-Wójcikowska B., Werblan-Jakubiec H (red.) Poradnik
ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczy. Tom 9. Ministerstwo
Środowiska , Warszawa, s. 92-95.
27. Piękoś-Mirkowa H., Mirek Z., 2003. Endemic taxa of vascular plants in the Polish
Carpathians . Acta Societatis Botanicorum Poloniae, 72(3) 235-242.
28. Piękoś-Mirkowa H., Kalemba A., Korzeniak J., Krause R., Mitka J., Szypuła W. 2008.
Dzwonek piłkowany (dzwonek lancetowaty) Campanula serrata (Kit.) Hendrych. [w:]
Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H. (red.) Czerwona Księga Karpat Polskich. Rośliny
naczyniowe. Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, Kraków, s. 340-343.
29. Projekt Planu Ochrony Bieszczadzkiego Parku Narodowego. 2010. Opracowanie Krameko
sp. z o o.
30. Postawa T., Wołoszyn B.,W., 2000. 4. Fauna nietoperzy Bieszczadów Zachodnich.
Monografie Bieszczadzkie T. 9: 91-102.
31. Profil ekonomiczno-demograficzny powiatu leskiego. 2004. Fundacja Wiedza i Rozwój przy
PWSZ w Nowym Sączu.
32. Stebel A., 2004a. Dicranum viride (Sull. & Lesq.) Lind. Widłoząb zielony [w:] SudnikWójcikowska B., Werblan-Jakubiec H (red.) Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura
2000 – podręcznik metodyczy. Tom 9. Ministerstwo Środowiska , Warszawa, s.36-38.
33. Stebel A., 2004b. Drepanocladus vernicosus (Mitt.) Warnst. Sierpowiec błyszczący
(haczykowiec błyszczący) [w:] Sudnik-Wójcikowska B., Werblan-Jakubiec H (red.)
Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczy. Tom 9.
Ministerstwo Środowiska , Warszawa, s.39-41.
34. Stebel A., 2012a. Haczykowiec błyszczący. Hematocaulis vernicosus (Mitt.) Hedenäs. [w:]
Perzanowska J. (red.). Monitoring gatunkowy roślin. Przewodnik metodyczny. Część II.
GIOŚ, Warszawa, s. 66-76.
35. Stebel A., 2012b. Widłoząb zielony Dicranum viride (Sull. & Lesq.) Lindb. [w:]
Perzanowska J. (red.). Monitoring gatunkowy roślin. Przewodnik metodyczny. Część II.
GIOŚ, Warszawa, s. 296-306.
36. Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego powiatu bieszczadzkiego do 2013 roku.
Załącznik do uchwały Rady Powiatu w Ustrzykach Dolnych Nr XIX/124/04 z dnia 30
czerwca 2004r.
37. Śmietana W., 2013. Koncepcja monitoringu liczebności i rozmieszczenia wilka Canis lupus
w Polsce. Roczniki Bieszczadzkie 21:212-233.
38. Śmietana W., Matusiak M., Czajkowska M., Ratkiewicz M., Rutkowski R., Buś-Kicman M.,
Jakimiuk S., 2014. Ocena rozmieszczenia i liczebności niedźwiedzia brunatnego Ursus
arctos (L.) we wschodniej części polskich Karpat. Roczniki Bieszczadzkie 22:289-301.
39. Tworek S., 2011. Strategia zarządzania obszarem Natura 2000 Bieszczady. IOP PAN,
Kraków.
40. Wołkowycki D., Zarzyka-Ryszka M., 2012. Rzepik szczeciniasty Agrimonia pilosa Ledeb.
[w:] Perzanowska J. (red.). Monitoring gatunkowy roślin. Przewodnik metodyczny. Część
II. GIOŚ, Warszawa, s. 209-222.
41. Zając K., 2013. Skójka gruboskorupowa Unio crassus [1032]. W: Monitoring gatunków i
siedlisk przyrodniczych ze szczególnym uwzględnieniem specjalnych obszarów ochrony
siedlisk Natura 2000. Wyniki monitoringu w roku 2013, GIOŚ, Warszawa.
42. Zarzyka-Ryszka M. 2005. Agrimonia pilosa (Rosaceae) w Beskidzie Niskim (Karpaty
Zachodnie). Fragm. Flor. Geobot. Polonica 12: 259-265.
43. Zemanek B., Winnicki T., 1999. Rośliny naczyniowe Bieszczadzkiego Parku narodowego.
Monografie Bieszczadzkie .T.III.

część wstępna

Transkrypt

Podobne dokumenty

Pierwsze spotkanie Forum Współpracy

Platforma e-learningowa - Projekty Generalnej Dyrekcji Ochrony

Oferta ZIELONA SZKOŁA 3 dni Size : 88.10 kb Format

Teledysk “O lesie” promujący kampanię "Natura 2000. Poczuj to

Michał Miazga Regionalne Centrum Ekologiczne Na Europę

Skorzystaj z bezpłatnych usług CIN

Oferta Nr 2013-75-10

Harmonogram wykładów