1dzieje i ośrodki

Paweł Bortkiewicz
UAM
[email protected]
BIOETYKA
ZARYS HISTORII I
OŚRODKI BIOETYKI
DEFINICJA ROBOCZA
 BIOET YKA (gr. bios – życie, ethos – obyczaj)
 wyspecjalizowana cześć filozoficznej etyki szczegółowej,
 ustalająca oceny i normy moralne w stosunku do ingerencji w życie
ludzkie w granicznych sytuacjach jego
 powstawania (biogeneza),
 trwania (bioterapia) i
 śmierci (tanatologia)
DZIEJE BIOET YKI
CZASY STAROŻY TNE
powiązana z
rozwojem
medycyny i
zawodu lekarza,
sięga przysięgi
Hipokratesa;
inspiracja
refleksją
religijną,
• powstanie i rozwój
myśli moralnej nad
Dekalogiem, a zwł.
nad przykazaniem
„Nie zabijaj”
PRZYSIĘGA HIPOKRATESA (370 R. PRZED
CHR.)
 "wielka karta etyki medycznej"
 nakładała na lekarzy oraz adeptów sztuki lekarskiej
obowiązek traktowania sztuki medycznej jako "sztuki
świętej".
 bogowie przywołani w inwokacji Przysięgi nie tylko w
celu pomocy, ale również w celu poświadczenia
"świętości" zawodu lekarza, który nie może być
traktowany jako profesja "jedna z wielu”
 nauczanie medycyny - wiązało się również z
przyjęciem określonego stylu życia przez przyszłego
lekarza
 adepci medycyny - życie wspólne wraz z ich mistrzem
 medycyna traktowana jako powołanie
 lekarze oraz adepci sztuki medycznej – (religijne)
braterstwo medyczne  obowiązek przekazywania
wiedzy lekarskiej
 sama wiedza medyczna miała charakter "prywatny",
"rodzinny", a dopiero w sposób pośredni - "społeczny"
lub "polityczny”
obowiązek terapii (therapeia) - odnosił się do
•dyscypliny życia (dieta),
•środków leczniczych (zakaz podawania specyfików
mogących spowodować śmierć chorego lub dziecka
poczętego w łonie matki),
•chirurgii (zakaz operowania chorych na kamicę
nerkową),
•odwiedzin domowych chorych
•zachowania tajemnicy zawodowej
zobowiązanie moralne
•leczyć chorego od strony medycznej (diaita).
•poszukiwać sprawiedliwości moralnej (dike)
•wymagana była świętość życia (hosia) a przez to
szacunek wobec każdego życia ludzkiego
•zakaz przypisywania środków trujących
(pharmakon) oraz sugerowania kobiecie użycia
środków aborcyjnych.
•zasada "primum non nocere" obowiązywała
lekarza podczas wizyty domowej
•lekarz tym, który może
Przysięga
wpływać na życie moralne
chorego
Hipokratesa charakter
•chory ma obowiązek bycia
paternalizmu
posłusznym wobec
lekarza, powinien
medycznego
traktować go jak boga
Scribonius
Largus (I w. p.
Chr.): lekarz
musi być
plenus
misericordiae
et
humanitatis
• nie wolno mu przypisywać
szkodliwych substancji
• ma obowiązek pomóc wszystkim,
którzy zwracają się do niego o pomoc
• medicus gratiosus - figura lekarza
charyzmatycznego i modelu
medycyny paternalistycznej o
charakterze charyzmatycznym
ŚREDNIOWIECZE
 św. Tomasz z Akwinu
kwestie:
 godziwość okaleczenia,
 biczowanie,
 uwięzienie,
 zabójstwo,
 samobójstwo,
 kara śmierci
 w ramach rozważań
o cnocie
sprawiedliwości
[Suma teologiczna,
II-II, q. 64n.].
ODRODZENIE TOMISTYCZNE XVI-XVII
W.




D.F. Soto,
D. Bańez,
L. de Molina.
Francesco Cangiamila Embriologia Sacra (1747),
 kwestia zapłodnienia, implantacji
 opowiada się za szacunkiem dla życia i jego obroną od chwili poczęcia
FRANCESCO CANGIAMILA
 1745, w Palermo (Sycylia), Embriologia Sacra (Święta
embriologia)
 dziedzinę ściśle biologiczną (embriologia), starał się wyłożyć na
sposób teologiczny, traktując ją jako "pod-rodzaj" teologii
 implikacje moralno-duszpasterskie
 dowodził początków życia indywidualnego od momentu
poczęcia
 zerwał z tradycją arystotelesowsko-tomistyczną, która początek
zaistnienia osoby przesuwała w czasie, na przykład na moment
implantacji embrionu w macicy
 refleksję teologiczno-filozoficzną odnośnie do statusu
embrionu ludzkiego połączył z danymi z obserwacji plemników
pod mikroskopem
•Medical Ethics (1803)
•poszukiwania właściwego
rozwiązania relacji między
lekarzem a pacjentem.
•lekarz winien przestrzegać
trzech zasad:
żyć godziwie (zasada życia
cnotliwego),
nie szkodzić drugiemu
(zasada nieszkodzenia)
oddawać każdemu, co mu się
należy (zasada
sprawiedliwości)
THOMAS
PERCIVAL
trudno pogodzić zasadę autonomii pacjenta z autorytetem
lekarza
 odrzucał przesadny paternalizm starożytnych (chorego
traktować jak dziecko potrzebujące pomocy)
 odrzucał przesadny autonomizm pacjenta (jako dorosły
miałby decydować o wszystkim, co dotyczy choroby i leczenia)
 proponuje paternalizm młodzieńczy
PATERNALIZ
M
MŁODZIEŃC
ZY
pacjent traktowany jest
odpowiednio do sytuacji,
w jakiej się znajduje
jest odpowiedzialny za
siebie o tyle, o ile to jest
możliwe w jego stanie
najnowsze osiągnięcia medyczne
do celów ludobójstwa
w ramach genetyki - segregacja
w imię higieny rasowej
sterylizacja i eutanazja osób
upośledzonych i psychicznie
chorych
 potrzeba filozoficzno-moralnej
refleksji nad nowymi
możliwościami nauk
biologicznych i medycznych
II WOJNA
ŚWIATOWA
stosowano na masową
skalę eksperymenty
medyczne na więźniach
proces w Norymberdze
 poszukiwanie zasad
etycznych i prawnych
 ogłoszenie 10 XI 1948 r.
przez Zgromadzenie Ogólne
Organizacji Narodów
Zjednoczonych Powszechnej
Deklaracji Praw Człowieka.
WKŁAD MAGISTERIUM KOŚCIOŁA PIUS XII
sztuczne zapłodnienia
 IV Międzynarodowy Kongres
Lekarzy Katolickich w 1949
 Kongres Unii Położnyc h
Katolickich w 1951
 II Światowy Kongres Płodności i
Bezpłodności 1956
 sztuczne zapłodnieni a wewnątrz
małżeństwa /z użyciem dawców
gamet –niemoralne
 dopuszczał podjęcie technik
medycznyc h, które umożliwiłyby
dopełnienie aktu małżeńskiego
 jednak technika medyczna nie
mogła zastępować aktu
seksualnego małżonków/
dokonywać się poza
małżeństwem
łagodzenie bólu
 Tre quesiti religiosi e morali
concernenti l'anestesia [Trzy
wyjaśnienia religijne i moralne
odnośnie do anestezji] 1957
 dopuścił używanie środków
łagodzących ból chorego w
przypadku nieuleczalnej choroby
(np. rak), nawet jeśli
prowadziłoby to w sposób
pośredni do śmierci
 przestrzegł przed eutanazją
 lekarz nie ma prawa zmuszać
do przyjęcia środków
łagodzących ból (względy
religijne pacjenta)
BIOET YKA JAKO NOWA DYSCYPLINA
lata 60. XX w.
nastąpił szybki
rozwój nauk
biologicznych
oraz niezwykły
postęp
techniczny 
• dializa nerek,
• transplantacja organów,
• diagnostyka prenatalna,
• respiratory i urządzenia do intensywnej
terapii
• zwalczanie epidemii i chorób
• przesuwanie granicy śmierci
• inżynieria genetyczna
postęp
ekonomiczny dominacja
człowieka nad
przyrodą,
nieumiarkowany
i rabunkowy jej
podbój zagrożenie
naturalnemu
środowisku
człowieka
WYODRĘBNIENIE SIĘ BIOET YKI
1970 r. Van Rensselaer Potter, onkolog
w University of Wisconsin w Madison
(USA) pierwszy - „bioetyka”
• bioetyka: nauka o przetrwaniu (Bioethics: The
Science of Survival, „Perspectives in Biology and
Medicine” 14(1970)
• książka Bioetyka: most ku przyszłości
(Bioethics: Bridge to the Future, Englewood
Cliffs 1971).
BIOETHICS: BRIDGE TO THE FUTURE
Bioetyka jako nowa dziedzina wiedzy ma stanowić
pomost pomiędzy różnymi naukami
(interdyscyplinarność)
ma zajmować się (ocena moralna) przyszłością, a nie
tylko teraźniejszością
ma stanowić syntezę, czyli nie może ograniczać się
jedynie do problemów życia i zdrowia ludzkiego jednej
społeczności
BIOETHICS: BRIDGE TO THE FUTURE
refleksja nad
wszystkimi
aspektami
rzeczywistości
w jakich cała
ludzkość się
znajduje =
relacje
pomiędzy
• człowiekiem a
środowiskiem;
• życiem przyszłych pokoleń
a teraźniejszością;
• jakość życia obecna i
przewidywana na skutek
dalszego postępu różnych
technik biomedycznych
(globalizm)
dążenie do eliminacji
ewolucji negatywnej
(Freud i Darwina,
Leopold, na którego
Potter się powołuje)
promocja jakości życia
= "nowe" zachowanie,
"nowe" zobowiązania,
"nowe" normy i prawa
bioetyka jako "most" pomiędzy różnymi
dziedzinami wiedzy
„most" - konieczny w celu uniknięcia "bomby
biologicznej"
nie tylko "most", ale również "sztuka przeżycia".
= jakościowa obecność człowieka w historii
OŚRODKI BIOET YKI
Pierwszym miejscem Hastings Center, ( Institute of Society,
Ethics and the Life Sciences w Nowym Jorku (1969).
przed utworzeniem Hastings Center interpelacje pod
obrady Kongresu USA
National Institute of Health
• Index Medicus - skatalogowanie zagadnień etycznych
 Kennedy Foundation : "Międzynarodowa Konferencja na
temat Aborcji" w Washington DC
OŚRODKI BIOET YKI USA
 Institute of Society,
Ethics and The Life
Sciences ( The
Hastings Center) 1969
r.
 filozof wychowania D.
Callahan
 od 1971 r. „Hastings
Center Report”.
 A Review of Human Subjects
Research
 Instytut Kennedy’ego (The
Joseph and Rose Kennedy
Institute for the Study of
Human Reproduction and
Bioethics) - 1971 r.
 holenderski fizjolog i
embriolog A. Hellegers
 przeniósł się z John Hopkins
University w Baltimore do
jezuickiego Uniwersytetu
Georgetown w Waszyngtonie
 od 1962 tam naukowa
placówka (Center for
Population Research) badanie problemów
demograficznych
1970 P. Ramsey - współpracownik A. Hellegersa
w Center for Population Research
• Patient as Person [Pacjent jako osoba]
• Fabricated Man [Człowiek skonstruowany]
• nawiązują do wizji bioetyki Pottera
1971 The Joseph and Rose Kennedy Institute for
the Study of Human Reproduction and Bioethics
program studiów akademickich z bioetyki
centrum bioetyczne,
centrum badań demograficznych
laboratoria badań nad biologią reproduktywną
od początku - chrześcijańscy teolodzy i etycy, m.in.: P. Ramsey, B. Häring, R.
McCormick, Ch. Curran, J. Fuchs.
1978 r. Encyclopedia of Bioethics
„Bibliography of Bioethics” = pełna literatura z bioetyki
The Pope John Paul II Center
1972 r. w St. Louis (Missouri) The John
XXIII Medical Moral Research and
Education Center
1985 r. Research and Education Center
The National Catholic Bioethical Center.
OŚRODKI BIOETYKI
EUROPA HISZPANIA
pierwsze centrum bioetyki w Europie w 1975 r. w Barcelonie w Hiszpanii
na Wydziale Teologicznym O.M. Cuyas
SJ - Institut Borja de Bioetica
założyciele: ks. Mannuel Cuyas S.J. i
Francesc Abel)
Horizon de Bioética
po raz pierwszy
termin "bioetyka"
w Europie - ks. J.
Boné S.J. (jezuita)
na łamach Revue
Thèologique de
Louvain (Centre
d'Etudes
Bioéthiques,
Katolicki
Uniwersytet
Louvain – Belgia)
OŚRODKI BIOET YKI EUROPA WŁOCHY
Papieski Uniwersytet Gregoriański
Akademia św. Alfonsa Liguori
 ks. Cuyans - wykładowca deontologii medycznej;
nawiązywał do wizji bioetyki Pottera jako "mostu„
 ujęcie mniej "katastroficzne" niż u Pottera i
poszukiwało większego dowartościowania
biotechnologii
od 1950, z inicjatywy ks. Agostino Gemelli czasopismo Medicina e Morale
1985 ks. prof. Elio Sgreccia powołał Centro di
Bioetica przy Katolickim Uniwersytecie "Sacro
Cuore" na Wydziale Medycyny i Chirurgii
"Agostino Gemelli„
 weryfikowanie poprawności moralnej różnych technik
biomedycznych w odniesieniu do fundamentalnej
wartości życia ludzkiego
 lata osiemdziesiąte- inne ośrodki bioetyki na terenie Włoch
 Centro per la Ricerca e la Formazione in Politica e in Etica:
Politeia (Mediolan),
 Centro di Bioetica (Genua),
 Società Italiana di Bioetica dell'Università di Firenze
(Florencja),
 Istituto Gramsci (Rzym),
 Scuola di Medicina e Scienze Umane dell’ Instituto di San
Raffaele w Mediolanie,
 Instituto
 Instituto Siciliano di Bioetica w Palermo
 Acireale
OŚRODKI BIOETYKI EUROPA FRANCJA
w latach 80. centra bioetyki w
•Lille,
•Lyonie
•Paryżu
Comité Consultatif National d’Ethique
pod przewodnictwem J. Bernarda
OŚRODKI BIOET YKI EUROPA - ANGLIA
 dyskusje nad bioetyką w 1962 r. w London Medical Group.
  ośrodek przekształcił się w Institute of Medical Ethics
 od 1975 r. wydaje „Journal of Medical Ethics”
 od 1985 - „Bulletin of Medical Ethics”
 Joint Committee on Bioethical Issues
 The Catholic Bioethics Centre in London (The Linacre Centre)
'...not just the premier
Christian bioethics institute in
Britain, but one of the finest
in the world, Christian or
secular'
Most Rev. Anthony Fisher O.P.,
Auxiliary Bishop of Sydney
OŚRODKI BIOET YKI EUROPA - POLSKA
 Katedra Bioetyki na UKSW (d. ATK) w Warszawie
  Instytut Ekologii i Bioetyki
 Międzywydziałowy Instytut Bioetyki i Katedra Bioetyki w PAT
w Krakowie.
KOŚCIÓŁ KATOLICKI
 1994 r. Jan Paweł II ustanowił Papieską
Akademię „Pro Vita”,
 „której zadaniem jest studiowanie podstawowych
problemów medycyny i prawa, mających znaczenie dla
promocji i obrony życia, zwłaszcza w ich bezpośrednim
powiązaniu z chrześcijańską moralnością i
wskazaniami Magisterium Kościoła” (Motu proprio
Vitae mysterium [11 II 1994], 4:AAS 86[1994])
wzrasta ilość ośrodków zajmujących oraz organizacji, komitetów,
komisji etycznych, lokalnych, regionalnych, narodowych,
międzynarodowych, tworzonych przy parlamentach państwowych oraz
przy Parlamencie Europejskim
liczne deklaracje, konwencje, rekomendacje, rezolucje oraz etyczne i
prawne
Europejska Konwencja Bioetyczna z 4 IV 1997 r. pt. Konwencja o
Ochronie Praw Człowieka i Godności Istoty Ludzkiej w Kontekście
Zastosowań Biologii i Medycyny (wraz z dodatkowym protokołem o
klonowaniu)