Polski, 2008, ark.1
Transkrypt
Polski, 2008, ark.1
E G Z A M I N M AT U R A L N Y Z J Ę Z Y K A P O L S K I E G O Miejsce na naklejkę z kodem szkoły Zestaw I dysleksja EGZAMIN MATURALNY Z JĘZYKA POLSKIEGO POZIOM PODST A WOWY PODSTA Czas pracy 170 minut Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera odpowiednią liczbę stron. Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Rozwiązania zadań zamieść w miejscu na to przeznaczonym. 3. Pisz czytelnie. UŜywaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie uŜywaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, Ŝe zapisy w brudnopisie nie podlegają ocenie. 6. MoŜesz korzystać ze słownika poprawnej polszczyzny i słownika ortograficznego. 7. Wypełnij tę część karty odpowiedzi, którą koduje zdający. Nie wpisuj Ŝadnych znaków w części przeznaczonej dla egzaminatora. 8. Na karcie odpowiedzi wpisz swoją datę urodzenia i PESEL. Zamaluj pola odpowiadające cyfrom numeru PESEL. Błędne zaznaczenie otocz kółkiem i zaznacz właściwe. śyczymy powodzenia! MAJ 2007 Wypełnia zdający przed rozpoczęciem pracy PESEL ZDAJĄCEGO KOD ZDAJĄCEGO Za rozwiązanie wszystkich zadań moŜna otrzymać łącznie 70 punktów Część I – 20 punktów Część II – 50 punktów 19 E G Z A M I N M AT U R A L N Y Z J Ę Z Y K A P O L S K I E G O POZIOM PODST AWOWY PODSTA Zestaw I Część I – rozumienie czytanego tekstu Przeczytaj uwaŜnie tekst, a następnie wykonaj zadania umieszczone pod nim. Odpowiadaj tylko na podstawie tekstu i tylko własnymi słowami – chyba Ŝe w zadaniu polecono inaczej. Udzielaj tylu odpowiedzi, o ile jesteś proszona/y. O obywatelstwie 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 20 Chciałabym zacząć od kilku słów na temat naszej rzeczywistości społecznej i politycznej, która od wieków nie była tak korzystna, gwarantująca na długi okres pokój, względną stabilizację w Ŝyciu, a która jednocześnie przez swe nasycenie sporami obracającymi się w wąskim kręgu partykularnych1 interesów, zanikiem szacunku do prawa – sprzyja z jednej strony deprecjacji myślenia politycznego, które traci wszelką wartość zarówno teoretyczną, jak i praktyczną, z drugiej – wzrastaniu obojętności wobec spraw publicznych. W tej rzeczywistości [...] zapanował kryzys wyobraźni. Wszystkie ideologie dawno juŜ przebrzmiały i dziś nowych na ogół się boimy, a gdy się pojawiają w jakiejś szczątkowej formie, odrzucamy je ze zrozumiałą nieufnością, doświadczenie nas bowiem nauczyło, Ŝe przynoszą tylko klęski. śyjemy zatem bez celu. Nie wiemy sami, czego chcemy, zamykamy się w kwestiach dotyczących najbliŜszego podwórka, bez szerszej perspektywy, w Ŝyciu powszednim, które, jak wyraził się Charles Taylor2, detronizuje wyŜsze rodzaje aktywności, a przede wszystkim Ŝycie obywatelskie, przesuwając „środek cięŜkości dobra do sfery Ŝycia codziennego, produkcji dóbr i rodziny”. W rezultacie troska o Ŝycie codzienne zaczęła trącić pychą i samolubstwem. A gdy stajemy się coraz bardziej prywatni, sieci społeczne się rozpadają i jednostki czują się samotne i bezradne, naraŜone na niebezpieczeństwa i pozbawione ochrony. [...] KaŜdy z nas boi się samotności, a jednocześnie chce się od zewnętrznego świata odseparować, odejść od jego spraw. Istnieją jednak oznaki, Ŝe ten stan obojętności nie ma akceptacji, Ŝe gdzieś w głębi kiełkuje zgoła inne myślenie. Zanim powiem o tym słów parę, zacznę od opisu zjawiska, które się łatwo daje obserwować i na pozór wydaje się bez znaczenia. Patrzę więc na ludzi, najczęściej młodych, ale i w wieku dojrzałym, z przyklejonymi do ucha komórkami w kaŜdym miejscu, na ulicy, w pociągach, korytarzach uczelni, supermarketach itd. WciąŜ telefonują i zastanawiam się, po co. Nie jest to juŜ tylko kwestia mody, zachłyśnięcia się nowością techniczną pozwalającą na szybki kontakt. Nie. Przychodzi mi na myśl, Ŝe kryje się za tym coś więcej. Przysłuchuję się nieraz tym rozmowom. Co więc słyszę? „Właśnie wszedłem do marketu, czy duŜy tłok? Nie, nie widzę”. I zaraz następny telefon do kogoś innego: „Wiesz, postanowiłem kupić coś, jestem w markecie. Tak, tak, cześć”. Itd., itd. Kiedy słucham takich rozmów, wciąŜ zmieniających adresata, zadaję sobie pytanie, czy jakiś sens miała ich treść. Na pewno nie, rozmowa była czysto zdawkowa. WaŜna zatem jest nie ona, lecz jedynie komunikacja. Mam więc wraŜenie, Ŝe interlokutorzy3 pragną być w nieustannym kontakcie, jakby się bali rozstania, choć nie są bynajmniej sobie bliscy, nie naleŜą do jednej rodziny, jak wynika z krótkiej rozmowy, to raczej koledzy, koleŜanki, znajomi. Po co więc zamieniają puste słowa? CzyŜby czuli lęk przed utratą kontaktu? CzyŜby mieli potrzebę nieustannego bycia z innymi, choćby się nic im nie miało do powiedzenia prócz paru słów? Współczesność rodzi pustkę. Pustka domaga się zapełnienia. Zapełniać ją jednak moŜna rozmaicie. Przez wspólną pracę, wspólne lektury, rozmowy, tymczasem na powaŜne rozmowy nikt nie ma ani chęci, ani czasu. Od rozmowy się odzwyczajamy. Wystarczą komunikaty. Tylko Ŝe te komunikaty tworzą tylko iluzję bycia razem. Jest to bowiem „razem”, które nie tworzy Ŝadnej głębszej więzi, jest niemal tak zdawkowe i przelotne jak wypowiadane słowa. To „razem” nie posiada wspólnego celu i nie zawiązuje się na jakiś dłuŜszy czas. Pozwala nadal trwać w obojętności i podkreślanym przez Taylora samolubstwie. Lecz czy moŜna trwać w lęku przed samotnością, a jednocześnie w lęku przed zaangaŜowaniem się w społeczne Ŝycie? [...] Dusza potrzebuje pokoju, pouczał Seneka, powinna zatem znać siebie, wiedzieć, do czego jest zdolna, i być gotowa do poskromienia złudnych pragnień i namiętności, gotowa takŜe do znoszenia cierpień, bolesnych okoliczności i przede wszystkim śmierci. Ten zatem tylko, kto pozna siebie, moŜe znaleźć w sobie siły do walki z przejawami zła. Dla staroŜytnych ów zwrot ku sobie stawał się obowiązkiem, a zarazem jakby techniką Ŝycia. Czynił bowiem kaŜdego świadomym podmiotem stosunków z samym sobą i z innymi, podmiotem myśli i działania, działania racjonalnego i akceptowanego moralnie. 1 partykularyzm – dbanie wyłącznie o interesy swoje, lokalnej społeczności itp., połączone z brakiem troski o sprawy dotyczące całego społeczeństwa. 2 Charles Taylor – kanadyjski filozof i myśliciel współczesny, autor m.in. Hegla, Religii, Źródeł podmiotowości; wykładowca uniwersytecki. 3 interlokutor – osoba rozmawiająca z kimś, rozmówca. E G Z A M I N M AT U R A L N Y Z J Ę Z Y K A P O L S K I E G O Część I 8. 9. 10. 11. 12. 13. POZIOM PODST A WOWY PODSTA Gdybyśmy chcieli iść śladami staroŜytnych, musielibyśmy przyjąć, Ŝe człowiek nie ma prawa się zamknąć, Ŝe zamknięcie jest dezercją. Mogliśmy się zresztą przekonać, Ŝe społeczeństwo o tym wie, Ŝe to „razem” moŜe się napełnić treścią, gdy je oŜywi jakaś wspólna wartość, wartość niekłamana, której moŜna zaufać, jakieś wspólne uczucie, uniesienie, takie, jakie Ŝywiło wielu po śmierci Jana Pawła II. I choć uniesienie trwa chwilę i pozostaje bez społecznych konsekwencji, jest znakiem, Ŝe społeczność pragnie czegoś więcej, jakiegoś autentycznego celu. Nasza jednak współczesna rzeczywistość ukazuje wyraźnie, Ŝe cele są rozproszone, Ŝe nieustannie narzucają się nam wybory między róŜnymi postawami, które nie są i nie muszą być sobie przeciwstawne, często jednak bywają takie. Demokracja jako taka, i w tym tkwi jej wielka wartość, podkreślając wolność i autonomię jednostki, umoŜliwia snucie róŜnych koncepcji organizacji wspólnoty ludzkiej, a w konsekwencji prowadzi do dyferencjacji4 w poglądach, a wraz z nimi we wzorach etycznych, czyli w pojmowaniu politycznego etosu. Ale właśnie dlatego kładzie tak wielki nacisk na rozmowę, na dialog, debatę, gdyŜ tylko na tej drodze powstaje porozumienie. Wydaje mi się jednak, Ŝe bez względu na bogactwo politycznych preferencji coś zawsze obowiązuje, jakieś minimum, bez którego społeczny byt mógłby ulec chaosowi. To minimum wyznacza jedno stare słowo: obywatel, greckie polites, łacińskie civis, od którego pochodzi francuskie citoyen, słowo, które od czasów rewolucji francuskiej dominowało w języku polityki, a dziś zostało zupełnie zapomniane. JuŜ się nie pamięta o tym, Ŝe obywatel to nie poddany, ale świadomy swego poczucia przynaleŜności do społeczeństwa zamieszkującego terytorium danego państwa. Człowiek wolny i dzielący wolność z innymi natychmiast zobowiązuje się do troski o tych innych, o całość społecznego bytu i jego racjonalne urządzenie. Obywatel na równi z innymi tworzy prawa społeczności i domaga się ich przestrzegania. Wydaje się, Ŝe nie są to zadania wielkie, okazuje się, Ŝe są niezmiernie trudne i moŜe dlatego mało kto o obywatelskich obowiązkach myśli. [...] Wszelkiego typu partykularyzmy narodowe, religijne są źródłami konfliktów. Obywatel partykularyzmy zwalcza. Szanuje toŜsamości religijne i narodowe, ale dla niego najwaŜniejsze jest prawo, a nie rasa, religia, narodowość, zwłaszcza gdy przebywa w zbiorowości politycznej pod tym względem nader zróŜnicowanej. [...] śycie obywatelskie jest czynne i musi być czynne, tego dowodził juŜ Arystoteles. Dziś zaś w państwach demokratycznych, w których kuratela5 władzy centralnej staje się coraz słabsza, obywatel powinien mieć świadomość, Ŝe to on sam buduje swój los, ale takŜe wpływa na los całej społeczności. Obywatelstwo ma więc sens nie tylko polityczny, lecz takŜe moralny, uczy bowiem bycia z innymi, uczy bycia razem, nie w tłumie, który się zaraz rozejdzie, lecz w społeczności powiązanej wspólnym działaniem i wzajemnymi zobowiązaniami. Obywatelstwo zrodzone z ideału równości i wolności jest źródłem współpracy, stabilności, bezpieczeństwa osób i dóbr, bezpieczeństwa nieodzownego dla funkcjonowania kaŜdego państwa. Ten moralny sens ma znaczenie dla kaŜdego z nas. Albowiem to w społeczności rodzą się cele, rodzi się takŜe sens naszego „jak być”. Co więcej: obywatelska postawa pozwala rozproszyć dwa ciągle towarzyszące nam i przeciwstawne sobie lęki – lęk przed zaangaŜowaniem i lęk przed samotnością. W pracy z innymi i dla innych, którą się podejmuje z własnej nieprzymuszonej woli, nikt nie czuje się samotny. Fragment wykładu, który prof. Barbara Skarga wygłosiła podczas inauguracji roku akademickiego 2005/2006 na Uniwersytecie w Białymstoku. Barbara Skarga jest profesorem filozofii w PAN. Urodziła się w 1919 roku w Warszawie, studiowała filozofię na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie. Była łączniczką AK; w 1944 roku aresztowana przez NKWD i skazana na 11 lat łagru. Do kraju wróciła w 1955 roku. Ukończyła studia filozoficzne; tytuł profesora zwyczajnego otrzymała w 1988 roku. Pisała m.in. o Comcie, Bergsonie i pozytywizmie polskim. W 1995 roku została odznaczona Orderem Orła Białego. Zadanie 1. (2 pkt) Jak Barbara Skarga ocenia współczesną rzeczywistość społeczno-polityczną? Przywołaj dwie cechy tej rzeczywistości, które taką ocenę uzasadniają (akapit 1.). Ocena: .................................................................................................................................................................. Cechy: .................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................... 4 dyferencjacja – wyodrębnianie się zróŜnicowanych składników z jakiejś całości; róŜnicowanie się. 5 kuratela – opieka prawna, nadzór ustanowiony przez sąd nad osobą niezdolną do działań prawnych (chorą umysłowo, nieletnią). 21 E G Z A M I N M AT U R A L N Y Z J Ę Z Y K A P O L S K I E G O Zestaw I POZIOM PODST AWOWY PODSTA Zadanie 2. (1 pkt) Jakie postawy wobec świata przyjmuje współczesny człowiek? Wymień trzy z nich, odwołując się do akapitów 2. i 3. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. Zadanie 3. (1 pkt) Jaką sprzeczność związaną z egzystencją współczesnego człowieka dostrzega Barbara Skarga (akapit 3.)? .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. Zadanie 4. (1 pkt) Jaką funkcję w toku argumentacyjnym wykładu Barbary Skargi pełni przywołanie fragmentów rozmów telefonicznych? .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. Zadanie 5. (1 pkt) W którym akapicie autorka przedstawia przykłady potwierdzające myśl wyraŜoną w zdaniu: Istnieją jednak oznaki, Ŝe ten stan obojętności nie ma akceptacji, Ŝe gdzieś w głębi kiełkuje zgoła inne myślenie. Akapit: ............................................................. Zadanie 6. (1 pkt) Jaka jest róŜnica w zawartości (treści) i funkcji przekazu między „komunikatem” a „rozmową”? Odpowiedz na podstawie 5. i 6. akapitu. Komunikat Rozmowa RóŜnica dotycząca treści przekazu RóŜnica dotycząca funkcji przekazu Zadanie 7. (1 pkt) Akapity 5. i 6. autorka kończy, stawiając pytania. Jaką rolę odgrywa w tekście ten zabieg? .............................................................................................................................................................................. 22 .............................................................................................................................................................................. E G Z A M I N M AT U R A L N Y Z J Ę Z Y K A P O L S K I E G O Część I POZIOM PODST A WOWY PODSTA Zadanie 8. (1 pkt) Przedstaw trzy warunki istnienia wspólnoty (akapity 6.– 8.). .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. Zadanie 9. (2 pkt) Zdanie z akapitu 4.: Patrzę więc na ludzi, najczęściej młodych, ale i w wieku dojrzałym, z przyklejonymi do ucha komórkami w kaŜdym miejscu, na ulicy, w pociągach, korytarzach uczelni, supermarketach itd., wyraŜa A. aprobatę. B. niechęć. C. sympatię. D. dystans. Uzasadnij odpowiedź w kontekście całego akapitu. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. Zadanie 10. (1 pkt) Zacytuj wypowiedzenia, w których autorka sygnalizuje porządkowanie toku swojej wypowiedzi. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. Zadanie 11. (1 pkt) W jaki sposób, zdaniem staroŜytnych, powinien Ŝyć człowiek? Odpowiedz, wymieniając trzy zasady. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. Zadanie 12. (1 pkt) Na jakie zalety demokracji wskazuje autorka w akapicie 9.? Wymień dwie. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. Zadanie 13. (1 pkt) Na podstawie tekstu Barbary Skargi wyjaśnij, na czym polega wzajemna zaleŜność pomiędzy Ŝyciem społecznym a Ŝyciem jednostki. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. 23 E G Z A M I N M AT U R A L N Y Z J Ę Z Y K A P O L S K I E G O POZIOM PODST AWOWY PODSTA Zestaw I Zadanie 14. (1 pkt) Na podstawie akapitów 10. i 11. wymień trzy cechy charakteryzujące człowieka – obywatela. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. Zadanie 15. (2 pkt) Sformułuj główną myśl wypowiedzi Barbary Skargi (w kontekście akapitów 12. i 13.). .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. Zadanie 16. (2 pkt) Podkreśl trzy cechy, którymi charakteryzuje się tekst Barbary Skargi. a. obecność elementów informacyjnych, analityczno-krytycznych, oceniających, b. autor jest bohaterem przedstawianych zdarzeń, c. refleksyjność, d. lekki i barwny styl, e. cykliczność (tekst jest częścią cyklu publikacji), f. odniesienie do zjawisk artystycznych, g. podmiotowość i subiektywizm, h. styl wynikający z artystycznej funkcji języka. 24 E G Z A M I N M AT U R A L N Y Z J Ę Z Y K A P O L S K I E G O Część II POZIOM PODST A WOWY PODSTA Część II – pisanie tekstu własnego w związku z tekstem literackim zamieszczonym w arkuszu Wybierz temat i napisz wypracowanie nie krótsze niŜ dwie strony (około 250 słów). Temat 1. Jak symbolika ziarna z bajki opowiedzianej przez śegotę objaśnia sens męczeństwa młodzieŜy polskiej? Analizując przytoczony fragment Dziadów Adama Mickiewicza, zwróć uwagę na sytuację studentów i ich postawy. Adam Mickiewicz Dziady, część III – Akt I, scena I (fragmenty) śEGOTA6 JuŜci przecieŜ bez winy w Sybir nas nie wyślą; A jakąŜ winę naszą znajdą lub wymyślą? Milczycie, – wytłumaczcieŜ, co się tutaj dzieje, O co nas oskarŜono, jaki powód sprawy? TOMASZ7 Powód – Ŝe Nowosilcow przybył tu z Warszawy. Znasz zapewne charakter pana Senatora. [...] pomimo największych starań i zabiegów Nie moŜe w Polsce spisku Ŝadnego wyśledzić; Więc postanowił świeŜy kraj, Litwę, nawiedzić, I tu przeniósł się z całym głównym sztabem szpiegów. śeby zaś mógł bezkarnie po Litwie plądrować I na nowo się w łaskę samodzierŜcy wkręcić, Musi z towarzystw naszych8 wielką rzecz wysnować I nowych wiele ofiar carowi poświęcić. śEGOTA Lecz my się uniewinnim – TOMASZ Bronić się daremnie – I śledztwo, i sąd cały toczy się tajemnie; Nikomu nie powiedzą, za co oskarŜony, Ten, co nas skarŜy, naszej ma słuchać obrony; On gwałtem chce nas karać – nie unikniem kary. [...] śEGOTA Wy długo tu siedzicie? FREJEND9 SkądŜe datę wiedzieć? Kalendarza nie mamy, nikt listów nie pisze; To gorsza, Ŝe nie wiemy, póki mamy siedzieć. [...] 6 śegota – Ignacy Domeyko, filomata; po powstaniu listopadowym emigrował. W okresie pisania III części Dziadów był w najbliŜszym otoczeniu Mickiewicza. 7 Tomasz Zan – współtwórca Towarzystwa Filomatów, Filaretów i Promienistych; skazany w procesie na rok twierdzy i zesłanie do Orenburga. 8 Mowa o związkach studenckich: Filomatów, Filaretów i Promienistych. 9 Frejend Antoni – filomata, zginął w powstaniu listopadowym. 25 E G Z A M I N M AT U R A L N Y Z J Ę Z Y K A P O L S K I E G O POZIOM PODST AWOWY PODSTA ADOLF10 Jan11 dziś chodził na śledztwo, był godzinę w mieście, Ale milczy i smutny; – i jak widać z miny, Nie ma ochoty gadać: KILKU Z WIĘŹNIÓW No, Janie! Nowiny? JAN SOBOLEWSKI ponuro Niedobre – dziś – na Sybir – kibitek dwadzieście Wywieźli. [...] Wszystkich, – do jednego. Sam widziałem. [...] Małe chłopcy, znędzniałe, wszyscy jak rekruci Z golonymi głowami; – na nogach okuci. Biedne chłopcy! – najmłodszy, dziesięć lat, nieboŜe, SkarŜył się, Ŝe łańcucha podźwignąć nie moŜe; I pokazywał nogę skrwawioną i nagą. [...] Wywiedli Janczewskiego; – poznałem, oszpetniał, Sczerniał, schudł, ale jakoś dziwnie wyszlachetniał. [...] On postrzegł, Ŝe lud płacze patrząc na łańcuchy, Wstrząsł nogą łańcuch, na znak, Ŝe mu niezbyt cięŜył. A wtem zacięto konia – kibitka runęła – On zdjął z głowy kapelusz, wstał i głos natęŜył, I trzykroć krzyknął: „Jeszcze Polska nie zginęła”. – Wpadli w tłum; – ale długo ta ręka ku niebu, Kapelusz czarny jako chorągiew pogrzebu, Głowa, z której włos przemoc odarła bezwstydna, Głowa niezawstydzona, dumna, z dala widna, Co wszystkim swą niewinność i hańbę obwieszcza [...] Ta ręka i ta głowa zostały mi w oku, I zostaną w mej myśli, – i w drodze Ŝywota Jak kompas pokaŜą mi, powiodą, gdzie cnota: [...] Tymczasem zajeŜdŜały inne rzędem długim Kibitki; – ich wsadzano jednego po drugim. Rzuciłem wzrok po ludu ściśnionego kupie, Po wojsku, – wszystkie twarze pobladły jak trupie; A w takim tłumie taka była cichość głucha, śem słyszał kaŜdy krok ich, kaŜdy dźwięk łańcucha. [...] Wywiedli ostatniego; – zdało się, Ŝe się wzbraniał, Lecz on biedny iść nie mógł, co chwila się słaniał, Z wolna schodził ze schodów i ledwie na drugi Szczebel stąpił, stoczył się jak długi; To Wasilewski, [...] Nie zemdlał, nie zwisnął, nie cięŜał, Ale jak padł na ziemię prosto, tak otęŜał. [...] Niesiony, jak słup sterczał i jak z krzyŜa zdjęte Ręce miał nad barkami Ŝołnierza rozpięte; [...] Kibitka w tłum wjechała; – nim bicz tłumy przegnał, Stanęli przed kościołem; i właśnie w tej chwili Słyszałem dzwonek, kiedy trupa przewozili. Spojrzałem w kościół pusty i rękę kapłańską Widziałem, podnoszącą ciało i krew Pańską, I rzekłem: Panie! Ty, co sądami Piłata Przelałeś krew niewinną dla zbawienia świata, Przyjm tę spod sądów cara ofiarę dziecinną, Nie tak świętą ni wielką, lecz równie niewinną. Długie milczenie 26 10 Adolf Januszkiewicz – student Uniwersytetu Wileńskiego, brał udział w powstaniu listopadowym, zesłany na Sybir. 11 Jan Sobolewski – filomata i filareta, skazany na zesłanie, zmarł pierwszy ze wszystkich filaretów jesienią 1829 r. w Archangielsku. Zestaw I E G Z A M I N M AT U R A L N Y Z J Ę Z Y K A P O L S K I E G O Część II POZIOM PODST A WOWY PODSTA JÓZEF12 Czytałem ja o wojnach; – w dawnych, dzikich czasach, Piszą, Ŝe tak okropne wojny prowadzono, śe nieprzyjaciel drzewom nie przepuszczał w lasach I Ŝe z drzewami na pniu zasiewy palono. Ale car mędrszy, sroŜej, głębiej Polskę krwawi, On nawet ziarna zboŜa zabiera i dławi; Sam szatan mu metodę zniszczenia tłumaczy.[...] śEGOTA Józef nam coś o ziarnkach mówił, – na te mowy Gospodarz winien z miejsca swego odpowiedzieć. Lubo car wszystkie ziarna naszego ogrodu Chce zabrać i zakopać w ziemię w swoim carstwie, Będzie droŜyzna, ale nie bójcie się głodu; Pan Antoni13 juŜ pisał o tym gospodarstwie. JEDEN Z WIĘŹNIÓW Jaki Antoni? śEGOTA Znacie bajkę Goreckiego? A raczej prawdę? KILKU Jaką? Powiedz nam, kolego. śEGOTA Gdy Bóg wygnał grzesznika z rajskiego ogrodu, Nie chciał przecie, aŜeby człowiek umarł z głodu; I rozkazał aniołom zboŜe przysposobić I rozsypać ziarnami po drodze człowieka. Przyszedł Adam, znalazł je, obejrzał z daleka I odszedł, bo nie wiedział, co ze zboŜem robić. AŜ w nocy przyszedł diabeł mądry i tak rzecze: „Niedaremnie tu Pan Bóg rozsypał garść Ŝyta, Musi tu być w tych ziarnach jakaś moc ukryta; Schowajmy je, nim człowiek ich wartość dociecze.” Zrobił rogiem rów w ziemi i nasypał Ŝytem, Naplwał i ziemią nakrył, i przybił kopytem; – Dumny i rad, Ŝe BoŜe zamiary przeniknął, Całym gardłem rozśmiał się i ryknął, i zniknął. AŜ tu wiosną, na wielkie diabła zadziwienie, Wyrasta trawa, kwiecie, kłosy i nasienie. O wy! co tylko na świat idziecie północą, Chytrość rozumem, a złość nazywacie mocą; Kto z was wiarę i wolność znajdzie i zagrzebie, Myśli Boga oszukać – oszuka sam siebie. [1832] Adam Mickiewicz, Dziady część III, Wrocław 1984. 12 Józef Kowalewski – filomata, zesłany do Kazania. 13 Antoni Gorecki (1787-1863) – autor bajek politycznych. Opowieść śegoty jest przeróbką bajki Diabeł i zboŜe. 27 E G Z A M I N M AT U R A L N Y Z J Ę Z Y K A P O L S K I E G O POZIOM PODST AWOWY PODSTA Zestaw I Temat 2. Analizując fragmenty Przedwiośnia i Granicy, porównaj kreacje matek. Określ wzajemne relacje między matką i dzieckiem, wykorzystując takŜe znajomość utworów. Stefan śeromski Przedwiośnie Matka nie była w stanie utrzymać syna w domu, nakazać mu zmiany wyuzdanych obyczajów, dopilnować go i wyśledzić miejsca jego kryjówek. Bez przerwy niemal czekała na jego powrót. Gdy chwytał czapkę i pędem wylatywał z domu, coś podsuwało się do jej gardzieli i zapierało oddech. Nie miała juŜ siły prosić urwisa, Ŝeby nie chodził. [...] To obce miasto stało się dla niej jeszcze bardziej obce, cudze, niepojęte, groźne, złowieszcze. Po wyjeździe męŜa wszystkiego się tutaj bała. Dopóki mąŜ był w domu, on był osobą – ona cichym i pokornym cieniem osoby. Teraz ów cień musiał stać się figurą czynną. Cień musiał nabrać woli, władzy, decyzji. JakŜe ten mus był nieznośny, jak uciąŜliwy! Musiała wiedzieć o wszystkim, przewidywać, zapobiegać, rozkazywać. Gubiła się w plątaninie swych obowiązków. Nie wiedziała, od czego zacząć, gdzie jest droga i jak nią iść. Wstydziła się i trwoŜyła. PrzeŜywała jedną z najsroŜszych tortur, torturę czynu narzuconą niedołęŜnej bierności. Cierpiała nie mogąc dać sobie rady. Trwoga o syna, który się jak na złość zlisił, dobijała ją. Jedyną ulgę znajdywała w ciągu nocy, kiedy chłopak twardo spał. Słyszała wtedy jego oddech, wiedziała, Ŝe jest obok niej i Ŝe mu nic nie zagraŜa. Ale sama wtedy nie spała. Popadła w bezsenność. Wolała jednak bezsenność białej nocy niŜ trwogę białego dnia. Och, jakŜe dobrze jej było przyczaić się na legowisku, zasunąć się w kąt i patrzeć na śliczną głowę chłopca, owianą gęstwiną falistej czupryny i – patrząc tak na niego – o nim marzyć!... JakiŜ śliczny, jakiŜ ukochany ten łobuz, ten urwis, ten włóczykij i zawalidroga! Co mu się teŜ śni – co tam przepływa pod czarującą płaszczyzną spadzistego czoła? Co teŜ to widać w tych oczach głucho zamkniętych, pod cienistymi powiekami? [...] A patrząc tak na główkę jedynaka, głęboko rozwaŜała: „KtóŜ to jest, na Boga! ten chłopiec? Oto tajemnica niezbadana poczęła go w niej. Oto był maleńki i niedołęŜny – kruszyna cielesna, byt zaleŜny jedynie od niej – cząstka jej całości, jak gdyby nowy organ jej ciała, ręka lub noga... Wykarmiła go, wypielęgnowała, wyhodowała. Z roku na rok rósł w jej rękach, w jej oczach, w jej objęciu. KaŜdy dzień jego zaleŜał od niej, z niej się poczynał, na niej się kończył. Siły swe przelała, Ŝycie swe przesączyła kropla po kropli w jego siły. Nastawiła i wyprostowała drogi jego krwi. Nadała mu głos, krzyk, śpiew. A oto teraz obcy się staje i złowieszczy. Obraca się przeciwko niej. Z niego płynie na nią jakieś złe. Bezgraniczna miłość ku niemu przekształca się i przeradza na krzywdę słabego jej ciała i ducha omdlałego. Gdyby go tak bezgranicznie nie kochała, cóŜ by jej było, choćby się psuł i, gdzie chce, hasał! Ale on bije w miłość, targa tą siłą, którą go obdarzył jej słaby ostatek mocy”. Stefan śeromski, Przedwiośnie, Warszawa 1984. Zofia Nałkowska Granica ElŜbieta [opiekując się chorą panią Kolichowską] pomyślała o matce, która nie pielęgnowała jej nigdy w chorobie. Och, tamtej urody nie uszkodziły lata. Ostatniej wiosny napatrzyła się jej do woli. Uczuła jeszcze teraz zapach powietrza, gorzki od nagrzanych południowych liści. Stała za matką na duŜym balkonie nadwodnej willi. [...] Matka była zdenerwowana, naprzód spieszyła się, a teraz czekała niecierpliwie. Lepiej było milczeć. ElŜbieta z ciekawością przyglądała się jej sukni. Była z mszystej, mięciutkiej wełny białej i zapinała się na piersiach ukośnie na trzy guziki, trzy okrągłe kawałki róŜowego koralu. Na szyi nie było pereł, tylko sznurek takich samych, trochę drobniejszych róŜowych korali. Nadęte, rozgniewane usta były pomalowane jasnym karminem. I jeszcze coś bladoczerwonego, jakaś kokarda z emalii uczepiona była do kaŜdego z białych, mszystych pantofelków. Była cała czysta, świeŜa, zbytkowna, gładka – bez jednej zmazy. Była czymś najpiękniejszym, co się da pomyśleć. Była bezuŜyteczna, była tylko do ozdoby. Jak moŜna mieć taki profil i Ŝeby to było Ŝywe! Nie była matką, była zwyczajnie drugą kobietą. Jej piękność, jej cała jakość była tylko męczarnią. Maskowała się tak niedbale. Obie ręce trzymała na poręczy balkonu – i takŜe te ręce były piękne i miały koralowe paznokcie. Bez słowa patrzyła przed siebie, ściągając brwi. Ale nie na jezioro. Ani na góry tamtego brzegu – lekkie, jakby wydmuchane z niebieskiego kurzu, ani białe Ŝagle, nadciągające po wodzie świetlistej i zielonej jak grynszpan – nie były dla niej warte widzenia. Patrzyła na kratę małej bramy w murze, bo tędy miał znowu teraz przyjść któryś z jej męŜczyzn. Nie uśmiechnęła się, gdy wszedł. Uśmiechała się niezmiernie rzadko, była piękna pochmurnie i gniewnie. Ale za to jej uśmiech znaczył o wiele więcej niŜ u innych. Był nie tylko łaskawy i dziecinnie niezaradny, był jeszcze pełen dobroci. Dlaczego ElŜbieta myślała o niej, Ŝe jest niedobra? 28 Zofia Nałkowska, Granica, Warszawa 1984. E G Z A M I N M AT U R A L N Y Z J Ę Z Y K A P O L S K I E G O Część II POZIOM PODST A WOWY PODSTA WYPRACOWANIE na temat nr ....................... .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. 29 E G Z A M I N M AT U R A L N Y Z J Ę Z Y K A P O L S K I E G O POZIOM PODST AWOWY PODSTA Zestaw I .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. 30 .............................................................................................................................................................................. E G Z A M I N M AT U R A L N Y Z J Ę Z Y K A P O L S K I E G O Część II POZIOM PODST A WOWY PODSTA .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. 31 E G Z A M I N M AT U R A L N Y Z J Ę Z Y K A P O L S K I E G O POZIOM PODST AWOWY PODSTA Zestaw I .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. 32 .............................................................................................................................................................................. E G Z A M I N M AT U R A L N Y Z J Ę Z Y K A P O L S K I E G O Część II POZIOM PODST A WOWY PODSTA Brudnopis (nie podlega ocenie) 33 E G Z A M I N M AT U R A L N Y Z J Ę Z Y K A P O L S K I E G O POZIOM PODST AWOWY PODSTA OCENIANIE ARKUSZA Zestaw I POZIOM PODST A WOWY PODSTA Część I – rozumienie czytanego tekstu O obywatelstwie Model zawiera przewidywane odpowiedzi. Odpowiedzi ucznia mogą przybierać róŜną formę językową, ale ich sens musi być synonimiczny wobec modelu. Oceniając pracę ucznia, naleŜy stosować punktację z modelu. Uwaga: Za pełną odpowiedź przyznaje się maksymalną liczbę punktów, za niepełną – wskazaną w rubryce „punkty cząstkowe”. Nie naleŜy przyznawać połówek punktów. Nr zadania 34 Proponowane odpowiedzi Maksymalna liczba punktów Punkty cząstkowe 1. Jak Barbara Skarga ocenia współczesną rzeczywistość społeczno-polityczną? Przywołaj dwie cechy tej rzeczywistości, które taką ocenę uzasadniają (akapit 1.). Ocena: pozytywnie i negatywnie (niejednoznacznie). Cechy: pozytywnie, bo stabilna, zapewnia pokój; negatywnie ze względu na obecne w niej ciągłe kłótnie, brak więzi społecznych, brak zaufania do ideologii, ze względu na to, Ŝe powoduje wzrost obojętności wobec spraw publicznych, sprzyja obniŜeniu wartości myślenia politycznego. 2 1 (za niepełną ocenę i poprawny przykład cechy) 2. Jakie postawy wobec świata przyjmuje współczesny człowiek? Wymień trzy z nich, odwołując się do akapitów 2. i 3. Postawy przyjmowane przez człowieka współczesnego – np.: – nieufność wobec ideologii, – bierność, – odrzucenie postaw społecznych (egoizm), – zamknięcie się w kręgu spraw prywatnych, – Ŝycie bez celu, – konsumpcjonizm, – bezradność, – lęk, – pycha, – samolubstwo. 1 0 3. Jaką sprzeczność związaną z egzystencją współczesnego człowieka dostrzega Barbara Skarga (akapit 3.)? Z jednej strony człowiek obawia się samotności, z drugiej izoluje się od świata. 1 0 4. Jaką funkcję w toku argumentacyjnym wykładu Barbary Skargi pełni przywołanie fragmentów rozmów telefonicznych? np.: Autorka przywołuje je, Ŝeby zilustrować swój wywód (podać przykład tego, o czym mówi, podać dowód na słuszność wygłaszanych opinii). 1 0 5. W którym akapicie autorka przedstawia przykłady potwierdzające myśl wyraŜoną w zdaniu: „Istnieją jednak oznaki, Ŝe ten stan obojętności nie ma akceptacji, Ŝe gdzieś w głębi kiełkuje zgoła inne myślenie”. Akapit 5. lub akapit 8. 1 0 6. Jaka jest róŜnica w zawartości (treści) i funkcji przekazu między „komunikatem” a „rozmową”? Odpowiedz na podstawie 5. i 6. akapitu. 1 0 E G Z A M I N M AT U R A L N Y Z J Ę Z Y K A P O L S K I E G O Zestaw I POZIOM PODST A WOWY PODSTA Nr zadania Proponowane odpowiedzi Komunikat Maksymalna liczba punktów Punkty cząstkowe Rozmowa RóŜnica dotycząca treści przekazu RóŜnica dotycząca funkcji przekazu Komunikat Rozmowa RóŜnica dotycząca treści przekazu np.: Jest zdawkowy, pozbawiony treści, pusty. np.: Zawiera treść, jest powaŜna. RóŜnica dotycząca funkcji przekazu np.: Ma podtrzymać kontakt. np.: Ma przekazać treść; stworzyć więź. 7. Akapity 5. i 6. autorka kończy, stawiając pytania. Jaką rolę odgrywa w tekście ten zabieg? np.: kompozycyjną (pozwala zasygnalizować wprowadzenie nowego wątku) i retoryczną (oŜywia styl, skłania do refleksji, budzi emocje). 1 0 8. Przedstaw trzy warunki istnienia wspólnoty (akapity 6–8). Warunki istnienia wspólnoty – np.: – wspólna praca, – powaŜne rozmowy, – wspólny cel, – zaangaŜowanie się członków wspólnoty, – wspólne wartości, – poczucie więzi. 1 0 9. Zdanie z akapitu 4.: „Patrzę więc na ludzi, najczęściej młodych, ale i w wieku dojrzałym, z przyklejonymi do ucha komórkami w kaŜdym miejscu, na ulicy, w pociągach, korytarzach uczelni, supermarketach itd.”, wyraŜa A. aprobatę. B. niechęć. C. sympatię. D. dystans. Uzasadnij odpowiedź w kontekście całego akapitu. D. Uzasadnienie – np.: Barbara Skarga przyjmuje postawę badacza – stara się być obiektywna; dystans autorki jest teŜ zauwaŜalny w języku. 2 1 (za wskazanie poprawnej odpowiedzi) 10. Zacytuj wypowiedzenia, w których autorka sygnalizuje porządkowanie toku swojej wypowiedzi. np.: – „Chciałabym zacząć od…”. – „Zanim powiem o tym słów parę, zacznę od…”. 1 W jaki sposób, zdaniem staroŜytnych, powinien Ŝyć człowiek? Odpowiedz, wymieniając trzy zasady. Według staroŜytnych człowiek powinien – np.: 1 11. 0 0 35 E G Z A M I N M AT U R A L N Y Z J Ę Z Y K A P O L S K I E G O POZIOM PODST AWOWY PODSTA Nr zadania Proponowane odpowiedzi – – – – – – – – 36 Zestaw I Maksymalna liczba punktów Punkty cząstkowe pracować nad poznaniem siebie, zapewnić pokój duszy, poskromić pragnienia i namiętności, nauczyć się znosić cierpienie (godzić się ze śmiercią), walczyć ze złem, działać racjonalnie, działać moralnie, uczestniczyć we wspólnocie. 12. Na jakie zalety demokracji wskazuje autorka w akapicie 9.? Wymień dwie. np.: – Demokracja podkreśla wolność i autonomię jednostki. – Demokracja umoŜliwia snucie róŜnych koncepcji organizacji społeczności ludzkiej. – Demokracja daje moŜliwość porozumienia. 1 0 13. Na podstawie tekstu Barbary Skargi wyjaśnij, na czym polega wzajemna zaleŜność pomiędzy Ŝyciem społecznym a Ŝyciem jednostki. np.: Społeczność daje człowiekowi poczucie wspólnoty, chroni go przed samotnością, dostarcza mu celów działania. Człowiek przyjmujący postawę obywatelską współtworzy prawa społeczności, wpływa na jej los. 1 0 14. Na podstawie akapitów 10. i 11. wymień trzy cechy charakteryzujące człowieka – obywatela. np.: – Jest świadomy przynaleŜności do społeczeństwa. – Jest aktywny (czynny) w Ŝyciu obywatelskim. – Uczestniczy w tworzeniu prawa. – Przestrzega prawa. – Ceni wolność. – Szanuje wolność innych. – Jest tolerancyjny. – Troszczy się o innych. – Działa racjonalnie. – Zwalcza partykularyzmy. 1 0 15. Sformułuj główną myśl wypowiedzi Barbary Skargi (w kontekście akapitów 12. i 13.). np.: Przyjęcie postawy obywatelskiej pozwala na tworzenie wspólnoty i przezwycięŜenie indywidualnych problemów człowieka (wewnętrznego rozdarcia, samotności, lęku). 2 1 16. Podkreśl trzy cechy, którymi charakteryzuje się tekst Barbary Skargi. A. Obecność elementów informacyjnych, analityczno-krytycznych, oceniających. B. Autor jest bohaterem przedstawianych zdarzeń. C. Refleksyjność. 2 1 (za dwie cechy) E G Z A M I N M AT U R A L N Y Z J Ę Z Y K A P O L S K I E G O Zestaw I POZIOM PODST A WOWY PODSTA Nr zadania 16. Maksymalna liczba punktów Proponowana dpowiedź Punkty cząstkowe D. Lekki i barwny styl. E. Cykliczność (tekst jest częścią cyklu publikacji). F. Odniesienie do zjawisk artystycznych. G. Podmiotowość i subiektywizm. H. Styl wynikający z artystycznej funkcji języka. A, C, G. Razem 20 Temat 1. Jak symbolika ziarna z bajki opowiedzianej przez śegotę objaśnia sens męczeństwa młodzieŜy polskiej? Analizując przytoczony fragment Dziadów Adama Mickiewicza, zwróć uwagę na sytuację studentów i ich postawy. I. ROZWINIĘCIE TEMATU (moŜna uzyskać maksymalnie 25 punktów) Punktacja: 1. Przedstawienie bohaterów sceny, np.: a. członkowie Towarzystw Filomatów i Filaretów, b. studenci Uniwersytetu Wileńskiego. 0–1 2. Sytuacja studentów, np.: a. niewinni uwięzieni, b. są ofiarami Nowosilcowa, który chce odzyskać łaski cara, c. oskarŜeni o spiskowanie przeciwko carowi, d. pozbawieni moŜliwości obrony, e. nie wiedzą, jakie są im stawiane zarzuty, f. nie wiedzą, jak długo pozostaną w więzieniu, g. pewni, Ŝe ich los został przesądzony („nie unikniem kary”), h. pozbawieni kontaktu ze światem poza więzieniem, i. wywoŜeni kibitkami na Sybir, j. doznają cierpień (są wynędzniali, zakuwani w łańcuchy, mają ogolone głowy), k. ich cierpienia budzą współczucie ludu, l. są ofiarami carskiego despotyzmu, ł. ich prześladowcy to ludzie bezwzględni i okrutni. 0–6 3. Postawy studentów, np.: a. znoszenie cierpień z godnością, b. nadzieja na uniewinnienie (wiara w sprawiedliwość) – śegota, c. współczucie wobec innych więźniów – Jan Sobolewski, d. patriotyzm, e. wierność zasadom, f. męstwo, g. duma, h. postawa Janczewskiego jako wzór dla innych. 0–6 4. Sens męczeństwa młodzieŜy polskiej, np.: 0–3 a. zestawienie męczeństwa więźniów ze śmiercią Chrystusa, b. podkreślenie niewinności młodych Polaków – „ofiarę dziecinną, / nie tak świętą ni wielką, lecz równie niewinną”, c. przywołanie symbolu krzyŜa (Wasilewski), d. sakralizacja męczeństwa młodzieŜy polskiej, e. znaki męczeństwa młodych Polaków: kajdany, kibitki. 37 E G Z A M I N M AT U R A L N Y Z J Ę Z Y K A P O L S K I E G O POZIOM PODST AWOWY PODSTA Zestaw I 5. Odczytanie symboliki bajki opowiedzianej przez śegotę, np.: 0–6 a. antynomia Bóg – szatan (dobro – zło), b. ziarno – młodzi Polacy (więźniowie), c. ziarno – idee głoszone przez młodzieŜ polską (wolność, wiara, dobro, patriotyzm), d. szatan – car (Nowosilcow), e. niszczenie ziarna przez szatana – prześladowanie młodych Polaków (próba zniszczenia idei wolności), f. zapowiedź zmartwychwstania – „Wyrasta trawa, kwiecie, kłosy i nasienie”, g. przeświadczenie, Ŝe człowiek jest pod opieką Boga, h. zło obraca się przeciwko temu, kto je czyni, i. zapowiedź pokonania despotyzmu carskiego, j. związek przesłania bajki z ideą mesjanizmu. 6. Podsumowanie, 0–3 pełne, np.: 3 zauwaŜenie, Ŝe symbolika ziarna zapowiada odrodzenie narodu polskiego; powiązanie tej refleksji z odpowiednimi kontekstami: biblijnym (męka i zmartwychwstanie Chrystusa), historiozoficznym (mesjanizm), mitami agrarnymi (śmierć jako początek nowego Ŝycia), częściowe, np.: (2) wskazanie, Ŝe symbolika ziarna zapowiada zmartwychwstanie Polski, podkreśla znaczenie cierpienia młodzieŜy dla odrodzenia narodu, próba podsumowania, np.: (1) zauwaŜenie, Ŝe symbolika ziarna wskazuje na szczególny sens męczeństwa młodzieŜy. II. KOMPOZYCJA (maksymalnie 5 punktów) Kompozycję wypracowania ocenia się wtedy, gdy przyznane zostały punkty za rozwinięcie tematu. – podporządkowana zamysłowi funkcjonalnemu wobec tematu, spójna wewnętrznie, przejrzysta i logiczna; pełna konsekwencja w układzie graficznym, 5 – uporządkowana wobec przyjętego kryterium, spójna; graficzne wyodrębnienie głównych części, 3 – wskazująca na podjęcie próby porządkowania myśli, na ogół spójna. 1 Uwaga: jeśli powyŜsze kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się punktów. III. STYL (maksymalnie 5 punktów) – jasny, Ŝywy, swobodny, zgodny z zastosowaną formą wypowiedzi; urozmaicona leksyka, – zgodny z zastosowaną formą wypowiedzi, na ogół jasny; wystarczająca leksyka, – na ogół komunikatywny, dopuszczalne schematy językowe. 5 3 1 Uwaga: jeśli powyŜsze kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się punktów. IV. JĘZYK (maksymalnie 12 punktów) – język w całej pracy komunikatywny, poprawna, urozmaicona składnia, poprawne: słownictwo, frazeologia i fleksja, 12 – język w całej pracy komunikatywny, poprawne: składnia, słownictwo, frazeologia i fleksja, 9 – język w całej pracy komunikatywny, poprawna fleksja, w większości poprawne: składnia, słownictwo, frazeologia, 6 – język w pracy komunikatywny mimo błędów składniowych, leksykalnych (słownictwo i frazeologia), fleksyjnych, 3 – język w pracy komunikatywny mimo błędów fleksyjnych, licznych błędów składniowych, leksykalnych. 1 Uwaga: jeśli powyŜsze kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się punktów. V. ZAPIS (maksymalnie 3 punkty) – bezbłędna ortografia; poprawna interpunkcja (nieliczne błędy), – poprawna ortografia (nieliczne błędy II stopnia); na ogół poprawna interpunkcja; 38 3 2 E G Z A M I N M AT U R A L N Y Z J Ę Z Y K A P O L S K I E G O Zestaw I POZIOM PODST A WOWY PODSTA – poprawna ortografia (nieliczne błędy róŜnego stopnia); interpunkcja niezakłócająca komunikacji (mimo róŜnych błędów). 1 Uwaga: jeśli powyŜsze kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się punktów. 0–4 VI. SZCZEGÓLNE WALORY PRACY Temat 2. Analizując fragmenty Przedwiośnia i Granicy, porównaj kreacje matek. Określ wzajemne relacje między matką i dzieckiem, wykorzystując znajomość utworów. I. ROZWINIĘCIE TEMATU (moŜna uzyskać maksymalnie 25 punktów) Punktacja: 1. Wstępne rozpoznanie fragmentów, np.: a. odmienność kreacji matek, b. odmienność punktów widzenia zaprezentowanych we fragmentach: punkt widzenia matki, punkt widzenia dziecka, c. silne związki emocjonalne między bohaterami, d. wprowadzenie mowy pozornie zaleŜnej, e. umiejscowienie fragmentów w powieściach, f. funkcje postaci matek w przywołanych utworach (bohaterki drugoplanowe). 0–4 Obraz matki i jej relacji z dzieckiem w Przedwiośniu Stefana śeromskiego 2. Wnioski z analizy fragmentu, np.: a. bezgranicznie kochająca swoje dziecko, b. martwiąca się o syna, c. lekcewaŜona przez dziecko, d. opiekuńcza, poświęcająca się dla syna, e. bezradna wobec zbuntowanego dziecka, f. wcześniej bierna, Ŝyjąca w cieniu męŜa, g. zagubiona (odczuwająca lęk przed światem), h. osamotniona, i. zmęczona nadmiarem obowiązków, j. zmuszona do przełamania bierności, k. odczuwająca szczególną więź z dzieckiem, l. odczuwająca Ŝal z powodu odrzucenia. 0–6 3. Wykorzystanie znajomości całej powieści, np.: a. zachowanie dowodzące poświęcenia Barykowej, np. sposób zdobywania poŜywienia dla syna, b. krytykowanie przez Cezarego poglądów matki na temat rewolucji, c. przyczyny zmiany postawy bohatera wobec matki, d. docenienie mądrości Ŝyciowej matki, e. przykład opiekuńczości Cezarego wobec matki, f. wpływ śmierci matki (zbezczeszczenia zwłok matki) na postawę Cezarego wobec rewolucji. 0–3 Obraz matki i jej relacji z dzieckiem w Granicy Zofii Nałkowskiej 4. Wnioski z analizy fragmentu, np.: a. nieokazująca macierzyńskiej troski, b. piękna, c. egocentryczna (skupiona na sobie), d. dbająca o wygląd, elegancka, e. zachowująca dystans między sobą a córką, f. okazująca negatywne emocje, g. skupiająca uwagę na związkach z męŜczyznami, h. uosobienie kobiecości. 0–6 39 E G Z A M I N M AT U R A L N Y Z J Ę Z Y K A P O L S K I E G O POZIOM PODST AWOWY PODSTA 5. Wykorzystanie znajomości całej powieści, np.: a. poczucie odrzucenia odczuwane przez ElŜbietę, b. sprzeczne uczucia ElŜbiety wobec matki, c. brak bliskości między matką i córką, d. nieudane próby zacieśnienia więzi podejmowane przez ElŜbietę, e. powierzchowność kontaktów matki i córki, f. wpływ matki na Ŝycie ElŜbiety, np. stosunek do męŜa, porzucenie dziecka. Zestaw I 0–3 6. Podsumowanie, 0–3 pełne, np.: 3 dostrzeŜenie róŜnic między zaprezentowanymi obrazami matek; wskazanie odmiennych punktów widzenia zaprezentowanych we fragmentach; określenie wpływu relacji z matką na osobowość dzieci i ich późniejsze losy, częściowe, np.: (2) wskazanie róŜnic między obrazami matek, próba podsumowania, np.: (1) wskazanie jednej istotnej róŜnicy między obrazami matek. II. KOMPOZYCJA (maksymalnie 5 punktów) Kompozycję wypracowania ocenia się wtedy, gdy przyznane zostały punkty za rozwinięcie tematu. – podporządkowana zamysłowi funkcjonalnemu wobec tematu, spójna wewnętrznie, przejrzysta i logiczna; pełna konsekwencja w układzie graficznym, 5 – uporządkowana wobec przyjętego kryterium, spójna; graficzne wyodrębnienie głównych części, 3 – wskazująca na podjęcie próby porządkowania myśli, na ogół spójna. 1 Uwaga: jeśli powyŜsze kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się punktów. III. STYL (maksymalnie 5 punktów) – jasny, Ŝywy, swobodny, zgodny z zastosowaną formą wypowiedzi; urozmaicona leksyka, – zgodny z zastosowaną formą wypowiedzi, na ogół jasny; wystarczająca leksyka, – na ogół komunikatywny, dopuszczalne schematy językowe. 5 3 1 Uwaga: jeśli powyŜsze kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się punktów. IV. JĘZYK (maksymalnie 12 punktów) – język w całej pracy komunikatywny, poprawna, urozmaicona składnia, poprawne: słownictwo, frazeologia i fleksja, 12 – język w całej pracy komunikatywny, poprawne: składnia, słownictwo, frazeologia i fleksja, 9 – język w całej pracy komunikatywny, poprawna fleksja, w większości poprawne: składnia, słownictwo, frazeologia, 6 – język w pracy komunikatywny mimo błędów składniowych, leksykalnych (słownictwo i frazeologia), fleksyjnych, 3 – język w pracy komunikatywny mimo błędów fleksyjnych, licznych błędów składniowych, leksykalnych. 1 Uwaga: jeśli powyŜsze kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się punktów. V. ZAPIS (maksymalnie 3 punkty) – bezbłędna ortografia; poprawna interpunkcja (nieliczne błędy), 3 – poprawna ortografia (nieliczne błędy II stopnia); na ogół poprawna interpunkcja; 2 – poprawna ortografia (nieliczne błędy róŜnego stopnia); interpunkcja niezakłócająca komunikacji (mimo róŜnych błędów). 1 Uwaga: jeśli powyŜsze kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się punktów. VI. SZCZEGÓLNE WALORY PRACY 40 0–4 E G Z A M I N M AT U R A L N Y Z J Ę Z Y K A P O L S K I E G O Miejsce na naklejkę z kodem szkoły Zestaw I dysleksja EGZAMIN MATURALNY Z JĘZYKA POLSKIEGO POZIOM ROZSZERZONY Czas pracy 180 minut Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera odpowiednią liczbę stron. Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Rozwiązania zadań zamieść w miejscu na to przeznaczonym. 3. Pisz czytelnie. UŜywaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie uŜywaj korektora, a błędne zapisy przekreśl. 5. Pamiętaj, Ŝe zapisy w brudnopisie nie podlegają ocenie. 6. MoŜesz korzystać ze słownika poprawnej polszczyzny i słownika ortograficznego. 7. Wypełnij tę część karty odpowiedzi, którą koduje zdający. Nie wpisuj Ŝadnych znaków w części przeznaczonej dla egzaminatora. 8. Na karcie odpowiedzi wpisz swoją datę urodzenia i PESEL. Zamaluj pola odpowiadające cyfrom numeru PESEL. Błędne zaznaczenie otocz kółkiem i zaznacz właściwe. śyczymy powodzenia! MAJ 2007 Wypełnia zdający przed rozpoczęciem pracy PESEL ZDAJĄCEGO KOD ZDAJĄCEGO Za rozwiązanie wszystkich zadań moŜna otrzymać łącznie 50 punktów Część I – 10 punktów Część II – 40 punktów 41 E G Z A M I N M AT U R A L N Y Z J Ę Z Y K A P O L S K I E G O POZIOM ROZSZERZONY Zestaw I Część I – rozumienie czytanego tekstu Przeczytaj uwaŜnie tekst, a następnie wykonaj zadania umieszczone pod nim. Odpowiadaj tylko na podstawie tekstu i tylko własnymi słowami – chyba Ŝe w zadaniu polecono inaczej. Udzielaj tylu odpowiedzi, o ile jesteś proszona/y. Dziennikarstwo – zawód czy wyzwanie? (fragment) Dziennikarze piszą, poniewaŜ nie mają nic do powiedzenia, i mają coś do powiedzenia, poniewaŜ piszą. (Karl Kraus, 1986) 1. 2. 3. 4. 5. 6. Na pytanie zawarte w tytule poszukujemy odpowiedzi od dawna. W przeszłości była ona stosunkowo prosta: dziennikarstwo pojmowano jako wyzwanie, któremu był w stanie sprostać jedynie odwaŜny, utalentowany i przebojowy człowiek. Dzisiaj, u progu XXI wieku zauwaŜamy, jak gwałtownie narasta zapotrzebowanie na profesjonalnie pojmowane specjalności medialne. Dotyczy to nie tylko specjalności czysto dziennikarskich, ale sięga szerzej – do nowo powstałych „zawodów medialnych”1. Cyfrowe technologie napotykają na rosnące wymagania odbiorców, którzy chcą otrzymać „coraz lepiej przykrojone informacje”, łatwe w zrozumieniu i zastosowaniu. [...] Dziennikarstwo – co naleŜy podkreślić – stało się waŜną formą komunikacji publicznej we współczesnym społeczeństwie. Mass media – w obrębie których dziennikarstwo stanowi jeden z istotnych składników systemu rozprowadzania informacji – stają się głównymi instytucjami w sferze publicznej, czyli w tej „dziedzinie Ŝycia społecznego, gdzie wymiana informacji i poglądów na sprawy będące przedmiotem wspólnych zainteresowań moŜe prowadzić do tworzenia opinii publicznej”2. Czy media masowe stały się agendami społecznej zmiany i dziennikarze bezpośrednio włączeni są w ten proces? Zwolennicy takiego podejścia twierdzą3, Ŝe współcześnie dziennikarze są propagatorami idei demokratycznych: doradzają ludziom, rządom, businessowi, wskazując na kierunki działań. Wyznawcy odmiennego poglądu, uznający media i dziennikarzy za agendy społecznego porządku4, zwracają uwagę na fakt, Ŝe media masowe znacznie bardziej słuŜą stabilizowaniu systemu, w ramach którego funkcjonują, wzmacniają istniejące wartości, społeczny porządek i ład niŜ wprowadzają zmianę. Zarówno w pierwszym, jak i w drugim podejściu zwraca się uwagę na wspólny problem – a mianowicie na rosnące znaczenie i wpływ dziennikarzy oraz mediów, z którymi są oni zawodowo związani. [...] Mimo iŜ wymienione punkty widzenia na dziennikarstwo róŜnią się zasadniczo między sobą, to jednak obydwa zawierają pewne podobieństwa. Nie tylko jest im wspólne uznanie dziennikarstwa i mediów za waŜne instytucje społeczne, lecz takŜe zainteresowanie tym, jak dziennikarze „zdobywają władzę” lub – mówiąc nieco inaczej – osiągają wpływ na władzę. Jest to o tyle waŜne, Ŝe media aspirują dziś do pozycji nie tyle „czwartej”, ile pierwszej władzy. Studia nad historią dziennikarstwa pozwalają wyjaśnić, jak doszło do tego, Ŝe zawód dziennikarza uzyskał tak znaczącą pozycję i legitymację społeczną. Dziennikarze postrzegali samych siebie jako tych, którzy wpływają, a czasem wręcz kreują procesy społecznej zmiany, bądź jako tych, którzy wzmacniają procesy społecznej kontroli. Wymienione przejawy aktywności w obrębie dziennikarstwa występowały od początku tworzenia się tej grupy zawodowej, aczkolwiek w początkach prasy dziennikarze postrzegani byli jako ludzie jedynie opisujący działania rządów, wpływowych grup, struktur społecznych, nie zaś jako ci, którzy kwestionują istniejący porządek. Bardziej zatem utrzymywali ład społeczny niŜ zmierzali ku temu, by go zmieniać. Wraz z nawarstwianiem się procesów społecznej zmiany i równolegle z rozwojem mediów znaczenie dziennikarstwa w zakresie wpływu publicznego wzrastało i w dalszym ciągu wykazuje podobne tendencje. Badania nad wyborem i prestiŜem róŜnych profesji wskazują na wzrost rangi zawodu dziennikarskiego oraz – co dostrzegamy w ostatnich latach – wyraźny wzrost atrakcyjności nowych specjalności w zawodach 1 42 A. Hart (red.), Teaching the Media. International Perspective, New York 1998, zwł. rozdz. Media Education in the Global Village. 2 P. Dahlgren, Television and the Pub lic Sphere: Citizenship, Democracy and the Media, London 1995. 3 D. L. Protess i in., The Journalism of Outrage: Investigative Reporting and Agendabuilding in America, New York 1991. 4 G. Gerbner i in., Growing up with Television: The Cultivation Perspective, w: J. Bryant i D. Zillmann (red.), Media Effects: Advanses in Theory and Research, New York 1994. E G Z A M I N M AT U R A L N Y Z J Ę Z Y K A P O L S K I E G O Część I 7. 8. 9. 10. 11. POZIOM ROZSZERZONY medialnych: public relations5, zarządzania mediami, rzecznictwa prasowego, reklamy itp. Dziennikarze postrzegani są współcześnie jako odrębna grupa zawodowa, posiadająca określoną (co nie znaczy stabilną) legitymację społeczną, która jest przedmiotem nieustającego testu społecznego. Zabiegi o pozyskiwanie legitymacji społecznej dla zawodów dziennikarskich wiąŜą się historycznie z rozwojem dziennikarstwa politycznego. Dziennikarze bowiem pierwsi zaczęli przedstawiać polityczne interpretacje, analizy oraz punkty widzenia na waŜne sprawy społeczne, polityczne czy ekonomiczne; spod ich piór wychodziły komentarze wyjaśniające rozgrywające się wydarzenia, fakty i procesy. W ten oto sposób zaczęli systematycznie legitymizować swoją działalność. U progu XXI wieku dostrzegamy, Ŝe taka legitymizacja społeczna – i to w odniesieniu do jakiejkolwiek grupy zawodowej – nie jest wartością stałą. Nieustannie przedstawiciele róŜnych zawodów zabiegają o utrzymanie bądź wzmocnienie posiadanej legitymacji, inne grupy natomiast legitymację tę tracą. Dziennikarze znajdują się w centrum tego procesu. Raz tracą prestiŜ i uznanie, gdy stają się stronniczy (np. w sporach i konfliktach politycznych), innym razem zyskują – jak w przypadku wojny w Jugosławii, zamykającej burzliwy wiek XX. Obywatele przede wszystkim zwracają się ku mediom i ufają dziennikarskim informacjom oraz komentarzom w radiu, telewizji czy gazetach, a nie polegają na potocznie przekazywanych opiniach.[...] A zatem – czym jest dzisiaj dziennikarstwo? Zawodem czy powołaniem, misją czy rzemiosłem? [...] Charakter pracy dziennikarza czy osoby zawodowo powiązanej z mediami (np. rzecznika prasowego, specjalisty w zakresie public relations, marketingu, reklamy, kształtowania wizerunku polityka) wiąŜe się ze zdobywaniem i przetwarzaniem informacji; chodzi tu nie tylko o umiejętności wyłącznie techniczne, lecz takŜe o intelektualne przygotowanie ułatwiające ocenę, wybór i sposób przedstawienia zebranych danych. I pod tym kątem analizujemy współcześnie narastającą profesjonalizację zawodów medialnych, w tym takŜe zawodu dziennikarza. Profesjonalizacja dziennikarstwa oznacza dzisiaj, Ŝe wykonywanie tego zawodu wymaga stosownego przygotowania. Nie wystarczy juŜ – jak często wspominają dziennikarze starszej generacji w Polsce – „urodzić się dziennikarzem”. Trzeba jeszcze zdobyć określone quantum6 wiedzy i nieustannie ją poszerzać. Szybki rozwój nowoczesnych technologii informacyjnych powoduje, Ŝe zapotrzebowanie na profesjonalne kadry medialne będzie coraz bardziej wzrastało. I przygotowanie profesjonalne do pełnienia tych ról zawodowych będzie niezbędnym warunkiem uczestnictwa ludzi związanych z mediami w procesie tworzenia się społeczeństwa informacyjnego. Dziennikarze w swej pracy zawodowej wypełniają społeczne oczekiwania, są ustawicznie zorientowani na potencjalnych odbiorców, którym pragną przekazać zdobyte informacje. A zatem zbierają dane, przetwarzają je i czasem nimi manipulują. W przeszłości zapotrzebowania przeciętnego obywatela zaspokajało jego otoczenie. Dokonywało się to najczęściej w postaci nieformalnych przekazów: „od ludzi do ludzi”. Ten tradycyjny przekaz został współcześnie zastąpiony przez masowe, często zdepersonalizowane formy przekazywania informacji. [...] Historia zawodu dziennikarskiego pokazuje, Ŝe proces zdobywania i przetwarzania informacji uległ współcześnie – w związku z powstaniem i dynamicznym rozwojem technologii informacyjnych – zasadniczej zmianie. W początkowym okresie rozwoju prasy dziennikarze równocześnie zdobywali informacje, redagowali je, a często wręcz sami drukowali gazety. Z biegiem lat, w XIX stuleciu, praca techniczna i redakcyjna w gazecie uległa rozdzieleniu. [...] Nowoczesny dziennikarz potrafi najpierw zdobyć, a następnie wyłowić istotne informacje z powodzi wiadomości napływających nieustannie z globalnej wioski, umie nadać im atrakcyjną oprawę wizualną, wie, jaki komentarz przyciągnie uwagę potencjalnego odbiorcy. Dopiero tak „przyrządzony” i opakowany produkt sprzedaje właścicielowi stacji radiowej czy telewizyjnej bądź korporacyjnej gazecie. Tak dzieje się na całym świecie. Teresa Sasińska-Klas, Dziennikarstwo – zawód czy wyzwanie? w: Z. Bauer, E. Chudziński (red.), Dziennikarstwo i świat mediów, Kraków 2000. Zadanie 1. (1 pkt) Poprzedzające tekst motto pełni przede wszystkim funkcję A. świadomie wprowadzonej wskazówki. B. podpowiedzi sugerującej sposób interpretacji tekstu. C. oryginalnego, paradoksalnego wstępu. D. prologu wprowadzającego podstawowe informacje. 5 public relations – osoby i grupy reprezentujące jakąś instytucję na zewnątrz i dbające o jej dobry wizerunek w Ŝyciu publicznym. 6 quantum – pewna ilość. 43 E G Z A M I N M AT U R A L N Y Z J Ę Z Y K A P O L S K I E G O POZIOM ROZSZERZONY Zestaw I Zdanie 2. (1 pkt) Nazwij styl, którym napisano tekst. .............................................................................................................................................................................. Podaj trzy cechy stylu, uzasadniające odpowiedź. 1. ........................................................................................................................................................................... 2. ........................................................................................................................................................................... 3. ........................................................................................................................................................................... Zadanie 3. (1 pkt) W zdaniu kończącym akapit 10. pojawia się określenie: „zdepersonalizowane formy przekazywania informacji”. Podkreślony wyraz zastąp synonimem. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. Zadanie 4. (1 pkt) W zakończeniu akapitu 3. autorka mówi o dwóch podejściach do dziennikarstwa. Sformułuj róŜnicę między nimi. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. Zadanie 5. (1 pkt) „A zatem – czym jest dzisiaj dziennikarstwo? Zawodem czy powołaniem, misją czy rzemiosłem?” Odpowiedź na pytanie uzasadnij dwoma wskazanymi w tekście argumentami. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. Zadanie 6. (1 pkt) Na podstawie akapitów 10. i 11. wymień cechy społeczeństwa informacyjnego. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. 44 E G Z A M I N M AT U R A L N Y Z J Ę Z Y K A P O L S K I E G O Część I POZIOM ROZSZERZONY Zadanie 7. (1 pkt) Wyjaśnij, dlaczego prestiŜ zawodu dziennikarza nie jest wartością stałą. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. Zadanie 8. (1 pkt) Jaką funkcję w tekście pełnią pojawiające się w nim pytania? .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. Zadanie 9. (1 pkt) W akapicie 1. pojawia się wzmianka o „coraz lepiej przykrojonych informacjach”. WskaŜ akapit, w którym proces „przykrawania informacji” został zilustrowany. Akapit nr ................................. Zadanie 10. (1 pkt) Wymień dwie wskazane przez autorkę tekstu róŜnice między dziennikarstwem dawnym a współczesnym. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. 45 E G Z A M I N M AT U R A L N Y Z J Ę Z Y K A P O L S K I E G O POZIOM ROZSZERZONY Zestaw I Część II – pisanie własnego tekstu w związku z tekstem literackim zamieszczonym w arkuszu Wybierz temat i napisz wypracowanie nie krótsze niŜ dwie strony (około 250 słów). Temat 1. Dwa obrazy prowincji. Porównaj sposoby ich kreacji w podanych fragmentach Pani Bovary Gustawa Flauberta i Republiki marzeń Brunona Schulza. Gustaw Flaubert Pani Bovary Yonville-Opactwo to spore osiedle nazwane tak od starego opactwa kapucynów, po którym zaginął nawet ślad ruin. LeŜy ono o osiem mil od Rouen, między drogą do Abbeville a drogą do Beauvais. Jesteśmy tu na pograniczu Normandii, Pikardii i Île-de-France, w kraju pozbawionym własnego oblicza, gdzie język nie ma Ŝadnego akcentu, a pejzaŜ jest bez charakteru. Do 1835 roku nie było Ŝadnej znośnej drogi do Yonville. Ale w tym okresie przeprowadzono drogę komunalną, która połączyła gościńce wiodące do Abbeville i do Amiens. Korzystają z niej czasem dyliŜanse jadące z Rouen do Flandrii. Ale mimo tych nowych moŜliwości Yonville pozostało osiedlem martwym. Zamiast podnieść uprawę roli, mieszkańcy jego upierają się przy pastwiskach, mimo Ŝe są one zupełnie bezwartościowe, i leniwe miasteczko odsuwając się od pól ciąŜy ku rzece. U stóp pagórka, za mostem, aleja wysadzana młodą osiczyną prowadzi wprost do pierwszych domków miasteczka. Domki te, ogrodzone Ŝywopłotem, otaczają rozmaitego rodzaju zabudowania gospodarskie, tłoczarnie, wozownie, destylarnie. Na otynkowanych ścianach, po których przebiegają ukośnie sczerniałe belki, rozpięta bywa czasem mizerna grusza, a drzwi wejściowe mają u dołu małą obrotową furteczkę dla ochrony przed kurczętami, które przychodzą na próg dziobać okruszyny czarnego chleba. Podwórza stają się jednak coraz węŜsze, domy zbliŜają się do siebie, znikają Ŝywopłoty. Mija się kuźnię, a potem domek kołodzieja. Same hale, to znaczy szopa, pokryta dachówką i wsparta na dwudziestu słupach, zajmują prawie połowę głównego placu Yonville. Merostwo w stylu greckiej świątyni, zbudowane według rysunku architekta z ParyŜa, tworzy naroŜnik sąsiadujący z domem aptekarza. [...] Poza tym nie ma juŜ w Yonville nic do zobaczenia. Ulica (jedyna zresztą), długa na odległość wystrzału, przy której stoi kilka sklepików, urywa się nagle na zakręcie. [...] Od czasu wydarzeń, o których tu opowiemy, nic się w istocie nie zmieniło w Yonville. Na szczycie dzwonnicy obraca się blaszana, trójkolorowa chorągiewka, a nad sklepem galanteryjnym powiewają dwie perkalowe wstęgi. Embriony aptekarza, podobne do białej hubki, psują się coraz bardziej w zmętniałym spirytusie, a nad wielką bramą wjazdową oberŜy wypłowiały od deszczu, stary złoty lew ukazuje przechodniom fryzowaną jak u pudla grzywę. 1857 Gustaw Flaubert, Pani Bovary, przeł. Aniela Micińska, Warszawa 1976. 46 E G Z A M I N M AT U R A L N Y Z J Ę Z Y K A P O L S K I E G O Część II POZIOM ROZSZERZONY Bruno Schulz Republika marzeń Tam gdzie mapa kraju staje się juŜ bardzo południowa, płowa od słońca, pociemniała i spalona od pogód lata, jak gruszka dojrzała – tam leŜy ona, jak kot w słońcu – ta wybrana kraina, ta prowincja osobliwa, to miasto jedyne na świecie. Daremnie mówić o tym profanom! Daremnie tłumaczyć, Ŝe tym długim falistym językiem ziemi, którym dyszy ten kraj w skwarze lata, tym kanikularnym7 przylądkiem ku Południowi, tą odnogą wsuniętą samotnie między smagłe węgierskie winnice – oddziela się ten partykularz8 od zespołu krainy i idzie samopas, w pojedynkę, nie wypróbowaną drogą, próbuje na własną rękę być światem. Miasto to i kraina zamknęły się w samowystarczalny mikrokosmos, zainstalowały się na własne ryzyko na samym brzegu wieczności. Ogródki przedmiejskie stoją jakby na krawędzi świata i patrzą poprzez parkany w nieskończoność anonimowej równiny. TuŜ za rogatkami mapa kraju staje się bezimienna i kosmiczna, jak Kanaan9. Nad tym skrawkiem ziemi wąskim i straconym otworzyło się raz jeszcze niebo głębsze i rozleglejsze niŜ gdzie indziej, niebo ogromne jak kopuła, wielopiętrowe i chłonące, pełne niedokończonych fresków i improwizacyj, lecących draperyj i gwałtownych wniebowstąpień. Jak to wyrazić? Gdy inne miasta rozwinęły się w ekonomikę, wyrosły w cyfry statystyczne, w liczebność – miasto nasze zstąpiło w esencjonalność. Tu nie dzieje się nic na darmo, nic nie zdarza się bez głębokiego sensu i bez premedytacji. Tu zdarzenia nie są efemerycznym fantomem na powierzchni, tu mają one korzenie w głąb rzeczy i sięgają istoty. Teraz na przykład podwórza toną w pokrzywach i chwastach, szopy i komórki krzywe i omszone zapadają po pachy w ogromne łopuchy spiętrzone aŜ po okapy gontowych dachów. Miasto stoi pod znakiem zielska, dzikiej, Ŝarliwej, fanatycznej wegetacji, wystrzelającej tanią i lichą zieleniną, trującą, zjadliwą i pasoŜytniczą. To zielsko pali się zaŜegnięte słońcem, tchawki liści dyszą płonącym chlorofilem – armie pokrzyw, wybujałe i Ŝarłoczne, poŜerają kultury kwiatowe, wdzierają się do ogrodów, zarastają przez noc tylne nie dozorowane ściany domów i stodół, plenią się w rowach przydroŜnych. [...] W te dni cóŜ robić, dokąd uciec od Ŝaru, od cięŜkiego snu, który wali się zmorą na piersi w gorącej godzinie południa? W te dni, bywało, matka wynajmowała powóz i wyjeŜdŜaliśmy wszyscy stłoczeni w jego czarnym pudle za miasto [...]. W tych dniach dalekich powzięliśmy po raz pierwszy z kolegami ową myśl niemoŜliwą i absurdalną, aŜeby powędrować jeszcze dalej poza zdrojowisko, w kraj juŜ niczyj i boŜy, w pogranicze sporne i neutralne, gdzie gubiły się rubieŜe państw, a róŜa wiatrów wirowała błędnie pod niebem wysokim i spiętrzonym. Tam chcieliśmy się oszańcować, uniezaleŜnić od dorosłych, wyjść poza obręb ich sfery, proklamować republikę młodych. [...] Miało to być Ŝycie pod znakiem poezji i przygody, nieustannych olśnień i zadziwień. [...] Miała to być forteca opanowująca okolicę – na wpół twierdza, na wpół teatr, na wpół laboratorium wizyjne. Cała natura miała być wprzęgnięta w jego orbitę. Jak u Szekspira, teatr ten wybiegał w naturę, niczym nie odgraniczony, wrastający w rzeczywistość, biorący w siebie impulsy i natchnienie z wszystkich Ŝywiołów, falujący z wielkimi przypływami i odpływami naturalnych obiegów. Tu miał być punkt węzłowy wszystkich procesów przebiegających wielkie ciało natury, tu miały wchodzić i wychodzić wszystkie wątki i fabuły, jakie majaczyły się w jej wielkiej i mglistej duszy. Chcieliśmy, jak Don Kichot, wpuścić w nasze Ŝycie koryto wszystkich historyj i romansów, otworzyć jego granice dla wszystkich intryg, zawikłań i perypetyj, jakie zawiązują się w wielkiej atmosferze przelicytowującej się w fantastycznościach [...] – jesteśmy wszak wszyscy z natury marzycielami, braćmi spod znaku kielni, jesteśmy z natury budowniczymi... 1936 Bruno Schulz, Opowiadania. Wybór esejów i listów, BN 1998. 7 kanikuła (łac.) – u staroŜytnych Rzymian pora roku, w której Słońce znajduje się w gwiazdozbiorze Psa (od 22 czerwca do 23 sierpnia); okres największych upałów. 8 partykularz (łac.) – miejscowość lub kraina odcięta od świata, zapadły kąt. 9 Kanaan – biblijna kraina, w której mieszkał Jakub i jego ród. 47 E G Z A M I N M AT U R A L N Y Z J Ę Z Y K A P O L S K I E G O POZIOM ROZSZERZONY Zestaw I Temat 2. Obraz małej ojczyzny w początkowym fragmencie poematu Tomasza RóŜyckiego10 Dwanaście stacji. Jaką rolę odgrywają w tym tekście nawiązania do Pana Tadeusza? Tomasz RóŜycki Dwanaście stacji Był marzec, bardzo ciemny i bardzo szalony, taki, jakie bywają często w tej części Europy nad Odrą, w przedwcześnie poszarzałym mieście, które nazywało się Opole, po niemiecku Oppeln. To miasto, choroba moja! Prątek czarnej Ŝółci, smutny tumor11 Rozrastający się w duszy – jakŜe cię nienawidzę, miasto! Zostawić cię, wyjechać, opuścić na zawsze! Namolny koszmarze, potworze bez duszy, bez twarzy zarazku! Zgiń, przepadnij, zły duchu, smogu marnych Ŝyczeń, porzuconych planów, marzeń, przekleństwo kaŜdego ranka, przepadnij na wieki! Ach, miasto – to miasto, wszelkich mych uniesień świadek i mych zgryzot! Miasto-Bohater, odznaczone po trzykroć Śląskim Orderem Błyskotliwości i dwakroć Medalem Miasta Stu Banków i Jednej Księgarni! Miasto o Wapiennym Licu, połoŜone w Kotlinie Siedmiu Cementowni, gdzieś na granicy pomiędzy Durnym oraz Polnym Śląskiem, na Śląsku zwanym czasami Podolskim, z uwagi na duŜą liczbę ekspatriantów12, nad zaczarowaną, gęstą rzeką o barwie sinobrunatnej, z pięknym rtęciowym poblaskiem w te dni pogodne, nad spienioną rzeką, po której pływały fantastyczne mazutowe figury, a detergentowe piany opatulały przęsła mostów i oblepiały idących górą na spacer przechodniów; nad niezgłębioną rzeką, zamieszkaną przez rzeczne potwory, wodniki, rybole i zmutowane karpie. Miasto rodzinne, otoczone przez doskonale urządzone lasy z zasadzonymi równym szeregiem drzewami, salutującymi juŜ z dala pędzącym trasą przelotową autokarom; miasto okalane przez lasy papierkowe, naturalne ubikacje setek wędrowców, miasto porosłe wapiennym kołnierzem, zasypane popiołem, z pięknymi archaicznie spękanymi blokowiskami piętrzącymi horyzont, ze staropolską hurtownią z falistej blachy, ze śmiejącym się zgiełkiem plansz, reklam, szyldów, słupów, kabli, ze swoim niewymuszonym błotem, ze swym krwiobiegiem autobusów, taksówek, cięŜarówek, przesłonięte ołowiową mgłą, pod spalinową tęczą co dzień wstające, Ŝywe, Ŝywe miasto. Ach, jakŜe chciałbym ci powiedzieć: „śegnaj!”. Właśnie w tym mieście, we wschodniej dzielnicy, nieopodal torów kolejowych i trzech barów piwnych, pośród kałuŜ i wielkich błotnych zagonów, stała kamienica, do której dostęp był od trzech ulic trzema bramami, a przy nich stróŜowały gromady pijaków i miejscowych meneli. [...] Tam to właśnie, klucząc pośród kałuŜ, szedł nasz Bohater, nie tak juŜ młody jak niegdyś, ale jeszcze chyŜy. Wszedł zatem przez otwarte na ościeŜ drzwi klatki schodowej i potem dalej, prosto do mieszkania na parterze. 10 48 Tomasz RóŜycki (ur. 1970) – współczesny poeta i tłumacz; w 2004 r. otrzymał Nagrodę Kościelskich za Dwanaście stacji. 11 tumor – nowotwór, guz. 12 ekspatriant – człowiek, który przymusowo lub dobrowolnie opuścił ojczyznę. E G Z A M I N M AT U R A L N Y Z J Ę Z Y K A P O L S K I E G O Część II POZIOM ROZSZERZONY Najpierw zapukał, tak, zapukał i odczekał chwilę, ale nie słysząc Ŝadnej odpowiedzi, nacisnął klamkę. [...] Nasz Bohater chodził po mieszkaniu z westchnieniem Ŝałosnym, wciąŜ się rozglądając po róŜnych kątach i róŜnych pokojach za panią domu. Ach, jakŜe wiele się łączyło wspomnień z tymi ścianami, tego nie uniesie pióro Ŝadnego literata ni jego komputer tego nie zrozumie! Oto słynny prastary fotel wielogarbny, na którym usiąść było niewidzianą sztuką i który zrzucał zaraz niebacznych intruzów niby nieokiełznany wielbłąd – tak spręŜyny w nim pracowały [...]. Oto i szuflada, w której chowane były najróŜniejsze sprzęty, papiery, klucze, młotek i obcąŜki, drewniane linijki, gumki od słoików, zakrętki, ołówki oraz niepojęte w istocie, przeznaczeniu oraz pochodzeniu części czegoś większego. [...] Oto na półkach postawione CięŜkie księgi, które zawierały wszelkie tajemnice istnienia i Ŝycia, w ciemnych, zdobionych bogato oprawach, zapisane szyfrem, sekretnym pismem zwanym teŜ gotykiem. [...] W drugim tomie księgi retuszowane zdjęcia, opatrzone w dole kabalistycznym pismem, prezentowały niezwykle okazałych przedstawicieli rasy białej, aryjskiej, w najczystszym swym nordyckim wydaniu, o włosach w kolorze słomy, oczach niebieskich albo bez koloru, z płcią swą przysłoniętą listkiem figowym jakby od niechcenia, pręŜących się w pozycjach greckich herosów z pierwszej olimpiady. Kobiety przy tym występowały jako boginie z odsłoniętym biustem. Gimnastyczne pozycje, przybrane z powagą, podkreślaną niezwykle dramatycznym wyrazem twarzy i groźnym spojrzeniem, zdawały się więc być całkiem niemoŜliwe do przyjęcia przez zwykłych śmiertelnych. Był tam groźny rozkrok, był bieg dostojny, powaŜny; było bohaterskie napinanie łuku oraz rzut oszczepem, dyskiem, pchnięcie kulą; było sześć rodzajów morderczych przyklęków; był w końcu mniej przystojny karkołomny przysiad, któremu tragizmu jednak przydawała straszna mina herosa wyznająca grozę. Z tejŜe księgi, pozostawionej w mieszkaniu przez wcześniejszych jego lokatorów, państwa Petersów, przedstawicieli narodu germańskiego Rzeszy Niemieckiej w wersji Tysiącletniej, nasz skromny Bohater uczył się Ŝycia i szacunku dla jego objawów. Stąd teŜ w nim się wzięła później wyjawiona trwoga wobec gwałtownych wysiłków cielesnych, które wymagały przynajmniej boskiej postaci i nieludzkiej odwagi, jak uczyła księga, wobec czego wolał wybrać karierę intelektualną, nad wszystkie wysiłki przedkładając poruszanie gałkami w momencie czytania [...]. Wreszcie wszedł do pokoju szczególniej znanego i przez to teŜ jakby cichą mgłą owianego wspomnieniami z dzieciństwa. Tam, cięŜko sapiąc, stanął tuŜ przy oknie, które wychodziło na mały ogródek, spoczynek dla oka. Zanim jednak zdąŜył obejrzeć jabłonkę, zobaczył na parapecie znajomą wystawę: w pudełkach z tworzyw sztucznych, plastikowych miskach i w wypełnionych ziemią głębokich doniczkach rosły małe trawki, nad wyraz ostroŜnie kierując się ku światłu. I tak w pojemniku po margarynie wyśmienitej do smarowania rosły niepowstrzymanie olbrzymie pomidory, juŜ prawie gotowe do zmiany miejsca zamieszkania, w kubku po jogurcie selery, pory i dalej boćwinka w pudełku po śledziu i słonych rolmopsach, potem kwiatki: tulipan, 49 E G Z A M I N M AT U R A L N Y Z J Ę Z Y K A P O L S K I E G O Zestaw I POZIOM ROZSZERZONY który się rozwinął i inne, mało znane, ale juŜ dojrzałe, oczekujące na przesadzenie w inne okolice. Ta wiosna, ten widok na roślinny mikrokosmos nagle napotkany we wnętrzu pokoju zupełnie juŜ z naszego wędrowca zdjął zmęczenie i przywrócił przyrodzoną mu wesołość oraz optymizm, co się objawiały szczerymi wybuchami wilgotnego śmiechu. Tak teŜ i teraz pewnie by się mogło zdarzyć, gdyby nasz Bohater nagle nie zobaczył wreszcie pani domu, Babci, która właśnie z ganku wracała do kuchni, niosąc pustą rynkę – tak tu nazywano garnki oraz rondle – z której zrzuciła na schody resztki pozostałe z obiadu, kartofle i stary gulasz dla kotów przybiegłych na znajomy odgłos ze wszystkich okolicznych piwnic. Nastąpiło witanie, niezwykle radosne [...]. Tomasz RóŜycki, Dwanaście stacji, Kraków 2004. 50 E G Z A M I N M AT U R A L N Y Z J Ę Z Y K A P O L S K I E G O Część II POZIOM ROZSZERZONY WYPRACOWANIE na temat nr ....................... .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. 51 E G Z A M I N M AT U R A L N Y Z J Ę Z Y K A P O L S K I E G O POZIOM ROZSZERZONY Zestaw I .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. 52 .............................................................................................................................................................................. E G Z A M I N M AT U R A L N Y Z J Ę Z Y K A P O L S K I E G O Część II POZIOM ROZSZERZONY .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. 53 E G Z A M I N M AT U R A L N Y Z J Ę Z Y K A P O L S K I E G O POZIOM ROZSZERZONY Zestaw I .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. 54 .............................................................................................................................................................................. E G Z A M I N M AT U R A L N Y Z J Ę Z Y K A P O L S K I E G O Część II POZIOM ROZSZERZONY Brudnopis (nie podlega ocenie) 55 E G Z A M I N M AT U R A L N Y Z J Ę Z Y K A P O L S K I E G O POZIOM ROZSZERZONY Brudnopis (nie podlega ocenie) 56 Zestaw I E G Z A M I N M AT U R A L N Y Z J Ę Z Y K A P O L S K I E G O Zestaw I POZIOM ROZSZERZONY OCENIANIE ARKUSZA POZIOM ROZSZERZONY Część I – rozumienie czytanego tekstu Dziennikarstwo – zawód czy wyzwanie? Model zawiera przewidywane odpowiedzi. Odpowiedzi ucznia mogą przybierać róŜną formę językową, ale ich sens musi być synonimiczny wobec modelu. Oceniając pracę ucznia, naleŜy stosować punktację z modelu. Uwaga: za pełną odpowiedź przyznaje się maksymalną liczbę punktów, za niepełną – wskazaną w rubryce „punkty cząstkowe”. Nie naleŜy przyznawać połówek punktów. Za brak odpowiedzi lub odpowiedź błędną nie przyznaje się punktów. Nr zadania Proponowane odpowiedzi Maksymalna liczba punktów Punkty cząstkowe 1. Poprzedzające tekst motto pełni przede wszystkim funkcję A. świadomie wprowadzonej wskazówki. B. podpowiedzi sugerującej sposób interpretacji tekstu. C. oryginalnego, paradoksalnego wstępu. D. prologu wprowadzającego podstawowe informacje. C. 1 0 2. Nazwij styl, którym napisano tekst. Podaj trzy cechy stylu, uzasadniające odpowiedź. Styl naukowy (popularnonaukowy). Dowodzą tego np.: – specjalistyczne słownictwo, – zdania złoŜone, – odwołania do źródeł (przypisy), – logiczna konstrukcja tekstu. 1 0 3. W zdaniu kończącym akapit 10. pojawia się określenie: „zdepersonalizowane formy przekazywania informacji”. Podkreślony wyraz zastąp synonimem. np.: – bezosobowe, – anonimowe, – odczłowieczone. 1 0 4. W zakończeniu akapitu 3. autorka mówi o dwóch podejściach do dziennikarstwa. Sformułuj róŜnicę między nimi. np.: Jedno polega na tym, Ŝe dziennikarze mogą przyczyniać się do przemian i wytyczać ich kierunki. Istotą drugiego jest utrzymywanie istniejącego porządku społecznego (stanu rzeczy). 1 0 5. „A zatem czym jest dzisiaj dziennikarstwo? Zawodem czy powołaniem, misją czy rzemiosłem?” Odpowiedź na pytanie uzasadnij dwoma wskazanymi w tekście argumentami. np.: Autorka jest zdania, Ŝe dzisiaj dziennikarstwo jest zawodem, poniewaŜ wymaga właściwego przygotowania, czyli posiadania pewnej wiedzy i ciągłego jej poszerzania oraz profesjonalizmu. 1 0 6. Na podstawie akapitów 10. i 11. wymień cechy społeczeństwa informacyjnego. 1 (za co najmniej dwie cechy) 0 57 E G Z A M I N M AT U R A L N Y Z J Ę Z Y K A P O L S K I E G O Zestaw I POZIOM ROZSZERZONY Nr zadania Proponowane odpowiedzi Maksymalna liczba punktów Punkty cząstkowe np.: – odchodzenie od uzyskiwania informacji „z ust do ust”, – zaufanie do informacji podawanych przez media, – wyobraŜenie świata zgodne z subiektywnie przykrojoną informacją, – postrzeganie informacji jako towaru (czegoś, czym się handluje). 7. Wyjaśnij, dlaczego prestiŜ zawodu dziennikarza nie jest wartością stałą. np.: PoniewaŜ dziennikarze w zaleŜności od podejmowanych działań i przyjmowanych postaw mogą zyskiwać lub tracić zaufanie społeczne (ich działania społeczeństwo moŜe oceniać jako dla siebie dobre lub niekorzystne). 1 0 8. Jaką funkcję w tekście pełnią pojawiające się w nim pytania? np.: Funkcję stylistyczną (ekspresywną, impresywną) oraz kompozycyjną. 1 0 9. W akapicie 1. pojawia się wzmianka o „coraz lepiej przykrojonych informacjach”. WskaŜ akapit, w którym proces „przykrawania informacji” został zilustrowany. Akapit 11. 1 0 10. Wymień dwie wskazane przez autorkę tekstu róŜnice między dziennikarstwem dawnym a współczesnym. np.: W dawnym dziennikarstwie liczyły się: – talent, – osobiste zdobywanie informacji i publikowanie ich w swojej gazecie, – opisywanie rzeczywistości, – utrzymywanie ładu społecznego. W dzisiejszym dziennikarstwie liczą się: – profesjonalne przygotowanie, – uczynienie z informacji produktu dostosowanego do oczekiwań odbiorców, – kształtowanie rzeczywistości, – dąŜenie do zmian. 1 0 Razem 58 10 E G Z A M I N M AT U R A L N Y Z J Ę Z Y K A P O L S K I E G O Zestaw I POZIOM ROZSZERZONY Temat 1. Dwa obrazy prowincji. Porównaj sposoby ich kreacji w podanych fragmentach Pani Bovary Gustawa Flauberta i Republiki marzeń Brunona Schulza. I. ROZWINIĘCIE TEMATU (moŜna uzyskać maksymalnie 26 punktów) Punktacja: 1. Obraz prowincji w Pani Bovary, np.: 0–5 a. miejsce banalne, pozbawione cech wyróŜniających, b. nuda prowincji, c. marazm mieszkańców, niechęć wobec zmian, d. budynki typowe dla małego miasteczka, e. tandetny wystrój miasta (estetyczne sprzeczności, np. „wypłowiały […] stary złoty lew ukazuje […] fryzowaną jak u pudla grzywę”), f. ciasnota zabudowań, g. miejsce stworzone przez ludzi (podporządkowanie natury człowiekowi). 2. Sposoby kreowania obrazu prowincji przez Flauberta, np.: a. konwencja realizmu, b. opis bogaty w szczegóły, np. dokładne umiejscowienie opisywanego osiedla, c. bogactwo epitetów, d. narrator trzecioosobowy, wszechwiedzący, e. negatywny stosunek narratora do przedstawianego miejsca, f. obecność słownictwa jednoznacznie wartościującego, np. „bezwartościowe”, „mizerna”, g. wyeksponowanie motywu martwoty, przemijania, h. narracja kronikarska (zdania oznajmujące, wyliczenia). 0–6 3. Obraz prowincji w Republice marzeń, np.: 0–5 a. przestrzeń niezwykła, osobliwa, b. miejsce niezaleŜne, Ŝyjące własnym rytmem, c. głęboki sens i celowość tutejszego Ŝycia („esencjonalność” Ŝycia przeciwstawiona temu, co moŜna policzyć i zmierzyć, „ekonomice”), d. przestrzeń współistnienia człowieka i przyrody, e. dynamika świata przyrody, f. przestrzeń dająca poczucie wolności, g. miejsce rozbudzające wyobraźnię (inspirujące do działań twórczych). 4. Sposoby kreowania obrazu prowincji przez Schulza, np.: a. konwencja wspomnienia (powrót do dzieciństwa), b. odejście od realizmu, c. konwencja oniryczna, d. narrator pierwszosobowy, subiektywny, e. sakralizacja prowincji (nawiązania do Biblii), f. mitologizacja rzeczywistości (brak nazw własnych), g. hiperbolizacja obrazu, h. nawiązania do literatury (do postaci Don Kichota, do Szekspira), i. poetyzacja języka, j. składnia wyraŜająca emocje (wykrzyknienia, zdania pytające), k. paralelizmy składniowe nadające prozie rytmiczność, l. metafory i porównania słuŜące uplastycznieniu wizji. 0–6 5. Znajomość i umiejętne stosowanie terminologii teoretycznoliterackiej. 0–1 6. Podsumowanie, 0–3 pełne, np.: 3 dostrzeŜenie róŜnic w ocenie prowincji i porównanie sposobów kreowania obrazów w przywołanych fragmentach (naleŜy uwzględnić konwencję, narrację, dobór środków językowych), częściowe, np.: (2) wskazanie róŜnic między przedstawionymi obrazami prowincji, próba podsumowania, np.: (1) wskazanie róŜnicy między obrazami prowincji lub sposobami ich kreowania. 59 E G Z A M I N M AT U R A L N Y Z J Ę Z Y K A P O L S K I E G O POZIOM ROZSZERZONY Zestaw I II. KOMPOZYCJA (maksymalnie 2 punkty) Kompozycję wypracowania ocenia się wtedy, gdy przyznane zostały punkty za rozwinięcie tematu. – podporządkowana zamysłowi funkcjonalnemu wobec tematu, spójna wewnętrznie, przejrzysta i logiczna; pełna konsekwencja w układzie graficznym, 2 – uporządkowana wobec przyjętego kryterium, spójna; graficzne wyodrębnienie głównych części. 1 Uwaga: jeśli powyŜsze kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się punktów. III. STYL (maksymalnie 2 punkty) – jasny, Ŝywy, swobodny, zgodny z zastosowaną formą wypowiedzi; urozmaicona leksyka, – zgodny z zastosowaną formą wypowiedzi, na ogół jasny; wystarczająca leksyka. 2 1 Uwaga: jeśli powyŜsze kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się punktów. IV. JĘZYK (maksymalnie 8 punktów) – język w całej pracy komunikatywny, poprawna, urozmaicona składnia, poprawne: słownictwo, frazeologia i fleksja, 8 – język w całej pracy komunikatywny, poprawne: składnia, słownictwo, frazeologia i fleksja, 6 – język w całej pracy komunikatywny, poprawna fleksja, w większości poprawne: składnia, słownictwo i frazeologia, 4 – język w pracy komunikatywny mimo błędów składniowych, słownikowych, frazeologicznych i fleksyjnych. 2 Uwaga: jeśli powyŜsze kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się punktów. V. ZAPIS (maksymalnie 2 punkty) – bezbłędna ortografia; poprawna interpunkcja (nieliczne błędy), – poprawna ortografia (nieliczne błędy róŜnego stopnia); na ogół poprawna interpunkcja. 2 1 Uwaga: jeśli powyŜsze kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się punktów. VI. SZCZEGÓLNE WALORY PRACY 0–4 Temat 2. Obraz małej ojczyzny w początkowym fragmencie poematu Tomasza RóŜyckiego Dwanaście stacji. Jaką rolę odgrywają w tym tekście nawiązania do Pana Tadeusza? I. ROZWINIĘCIE TEMATU (moŜna uzyskać maksymalnie 26 punktów) Punktacja: 60 1. Wyjaśnienie znaczenia wyraŜenia mała ojczyzna, np.: a. miejsce, z którym jest się związanym, mniejsze niŜ kraj, b. strony rodzinne. 0–1 2. Miejsce akcji, np.: a. Opole, b. utracona mała ojczyzna Niemców, c. miejsce osiedlenia Polaków, którzy musieli opuścić swą małą ojczyznę na Kresach. 0–2 3. Obraz małej ojczyzny, np.: a. mała ojczyzna zarówno narratora, jak i bohatera, b. miejsce mające wpływ na to, jaki jest bohater, 0–5 E G Z A M I N M AT U R A L N Y Z J Ę Z Y K A P O L S K I E G O Zestaw I POZIOM ROZSZERZONY c. miejsce wywołujące negatywne uczucia narratora, d. miejsce na swój sposób fascynujące narratora, e. zdegradowane środowisko naturalne, f. tandetność dziedzictwa powojennej rzeczywistości (np. blokowiska, hurtownia z blachy falistej), g. elementy charakterystyczne dla współczesnej cywilizacji (np. duŜo banków, natrętne reklamy, hałas związany z ruchem ulicznym), h. eksponowanie obrazów brzydoty i zniszczenia. 4. Sposoby kreowania tego obrazu, np.: 0–3 a. ironia, b. elementy groteski, c. wskazanie środków słuŜących ironii i grotesce (np. hiperbole, kontrast, oksymorony, łączenie elementów róŜnych stylów, neologizmy, zabawy nazwami własnymi), d. środki językowe, wyrazy, sformułowania oddające emocje narratora, np. „nienawidzę”, „koszmarze”, „potworze bez duszy”, e. słownictwo medyczne i jego rola. 5. Nawiązania do Pana Tadeusza, np.: 0–7 a. gatunek literacki (poemat), b. tytuł (nawiązanie do dwunastu ksiąg Pana Tadeusza), c. rozpoczynająca tekst inwokacja (odmienna wymowa tego fragmentu: miasto nazwane chorobą, w tekście Mickiewicza ojczyzna porównana do zdrowia), d. narrator zarówno w pierwszej, jak i w trzeciej osobie, e. drobiazgowe opisy, f. ukazana sytuacja (powrót do krainy dzieciństwa), g. odmienny obraz domu rodzinnego (zniszczona kamienica zamiast szlacheckiego dworu), h. odwrócenie motywu arkadyjskiego (zdegradowany pejzaŜ miejski zamiast wyidealizowanego obrazu przyrody), i. odmienne ujęcie motywu utraconej ojczyzny (u RóŜyckiego – pragnienie opuszczenia miasta za wszelką cenę, u Mickiewicza – tęsknota za miejscem, do którego nie moŜna powrócić), j. kontrast między obrazami domowego wnętrza (u RóŜyckiego – zniszczone meble, pamiątki po Niemcach, u Mickiewicza – dostatni dwór szlachecki, portrety bohaterów narodowych, zegar wygrywający melodię Mazurka Dąbrowskiego), k. odmienne obrazy ogrodu (u RóŜyckiego – parapet zastawiony roślinami „w pudełkach z tworzyw sztucznych, w plastikowych miskach”, w tekście Mickiewicza – opis donic z ziołami i uporządkowanego ogródka Zosi), l. demonizacja miasta (np. „zły duchu”, „przekleństwo kaŜdego ranka”), podczas gdy w tekście Mickiewicza świat jest pod opieką BoŜą (apostrofa do Matki Boskiej, sprawującej opiekę nad mieszkańcami), m. kontrastowo róŜne postacie, np. bohater to unikający wysiłku fizycznego miłośnik ksiąŜek, w tekście Mickiewicza Tadeusz to zwinny młodzieniec nielubiący ksiąŜek, zamiast Zosi u RóŜyckiego pojawia się Babcia. 6. Rola nawiązań do Pana Tadeusza, np.: a. sytuują utwór RóŜyckiego w tradycji literackiej, b. wpływają na sposób przedstawienia rzeczywistości, c. pozwalają widzieć poemat RóŜyckiego jako głos w dyskusji na temat tradycji, d. sprawiają, Ŝe poemat Dwanaście stacji ma charakter ironiczny, e. dzięki nim wyraźniejsza staje się zawarta w utworze ocena dzisiejszej rzeczywistości, f. pozwalają RóŜyckiemu wykreować w tekście prywatny mit. 0–4 7. Znajomość i umiejętne stosowanie terminologii teoretycznoliterackiej. 0–1 8. Podsumowanie, 0–3 pełne, np.: 3 dostrzeŜenie, Ŝe zarówno obraz małej ojczyzny w utworze, jak i postawa autora wobec niej są niejednoznaczne; zauwaŜenie związku takiego ujęcia z kwestią dziedzictwa kulturowego; interpretacja tych problemów w odpowiednich kontekstach, częściowe, np.: (2) dostrzeŜenie, Ŝe zarówno obraz małej ojczyzny w utworze, jak i postawa autora wobec niej są niejednoznaczne; zauwaŜenie związku takiego obrazu z kwestią dziedzictwa kulturowego, próba podsumowania, np.: (1) refleksja dotycząca tego, Ŝe obraz małej ojczyzny w początkowym fragmencie poematu Dwanaście stacji jest inny niŜ w Panu Tadeuszu. 61 E G Z A M I N M AT U R A L N Y Z J Ę Z Y K A P O L S K I E G O POZIOM ROZSZERZONY Zestaw I II. KOMPOZYCJA (maksymalnie 2 punkty) Kompozycję wypracowania ocenia się wtedy, gdy przyznane zostały punkty za rozwinięcie tematu. – podporządkowana zamysłowi funkcjonalnemu wobec tematu, spójna wewnętrznie, przejrzysta i logiczna; pełna konsekwencja w układzie graficznym, 2 – uporządkowana wobec przyjętego kryterium, spójna; graficzne wyodrębnienie głównych części. 1 Uwaga: jeśli powyŜsze kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się punktów. III. STYL (maksymalnie 2 punkty) – jasny, Ŝywy, swobodny, zgodny z zastosowaną formą wypowiedzi; urozmaicona leksyka, – zgodny z zastosowaną formą wypowiedzi, na ogół jasny; wystarczająca leksyka. 2 1 Uwaga: jeśli powyŜsze kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się punktów. IV. JĘZYK (maksymalnie 8 punktów) – język w całej pracy komunikatywny, poprawna, urozmaicona składnia, poprawne: słownictwo, frazeologia i fleksja, 8 – język w całej pracy komunikatywny, poprawne: składnia, słownictwo, frazeologia i fleksja, 6 – język w całej pracy komunikatywny, poprawna fleksja, w większości poprawne: składnia, słownictwo i frazeologia, 4 – język w pracy komunikatywny mimo błędów składniowych, słownikowych, frazeologicznych i fleksyjnych. 2 Uwaga: jeśli powyŜsze kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się punktów. V. ZAPIS (maksymalnie 2 punkty) – bezbłędna ortografia; poprawna interpunkcja (nieliczne błędy), – poprawna ortografia (nieliczne błędy róŜnego stopnia); na ogół poprawna interpunkcja. 2 1 Uwaga: jeśli powyŜsze kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się punktów. VI. SZCZEGÓLNE WALORY PRACY 62 0–4