Seminarium nr 6

Bakterie kapnofilne i krętki
Badanie płynu mózgowordzeniowego
Dominika Smolec
Mikrobiologia 2016
Krętki
Rodzaj:

Treponema: T. pallidum – czynnik etiologiczny kiły

Leptospira:
L. interrogans – czynnik etiologiczny leptospirozy
ponad 240 podgrup, w tym L. icterohaemorrhagiae,
L. grippotyphosa, L. pomona

Borrelia:
Borrelia recurrentis – czynnik etiologiczny
duru powrotnego
Borrelia burgdorferi sensu lato (sl):
- Borrelia burgdorferi sensu stricto (ss)
- Borrelia garini
- Borrelia afzelii
- Borrelia spielmani
Leptospiroza – wywoływana przez L. interrogans
 rezerwuar zarazka: gryzonie (szczury, myszy), zwierzęta domowe (psy),
hodowlane (świnie, bydło)

drogi zakażenia: skóra (woda i gleba skażone moczem zakażonych gryzoni),
rzadko droga pokarmowa
Przebieg choroby:
1) objawy typowe: ostry, nagły początek, wysoka gorączka, zaburzenia żołądkowo-
jelitowe, zespół wątrobowo-nerkowy, bóle mięśniowe
2) objawy fakultatywne:
•
choroba Weila (L. icterohaemorrhagiae) – objawy typowe + żółtaczka, powiększenie
śledziony, wątroby oraz zapalenie nerek, skaza krwotoczna
•
gorączka błotna (L. grippotyphosa) – objawy typowe + przekrwienie spojówek,
wysypka (przypominająca odrę lub płonicę)
•
objawy oponowe z zajęciem OUN
Diagnostyka
Test przesiewowy – ELISA
Testy potwierdzenia:
 preparat bezpośredni w ciemnym polu widzenia
 posiew krwi, PMR, moczu na podłoża płynne:
Korthofa, Fletchera
 badania genetyczne
Leczenie:
penicylina
doksycykliny
Borelioza z Lyme (LD, Lyme
disease) – wieloukładowa choroba
zakaźna przenoszona przez kleszcze
Borrelia burgdorferi sensu lato complex:
• Borrelia burgdorferi (ss) –
(Stany Zjednoczone, Europa)
• Borrelia garini
• Borrelia afzelii
• Borrelia spielmani
(Europa, Azja)
Przebieg boreliozy:
1. Faza wczesna miejscowa
• rumień wędrujący (EM, erytema migrans) u ok. 50% chorych,
• objawy grypopodobne: zmęczenie, senność, bóle głowy, mięśni i stawów
2. Faza wczesna rozsiana (10 dni do 2 lat od ugryzienia przez kleszcza)
Postać reumatologiczna (20–60%)
 nawracające bóle, zapalenia jedno- lub wielostawowe
 Neuroborelioza (10–36%): (zespół Bannwartha) limfocytowe zapalenie opon
mózgowych, porażenia nerwów czaszkowych, nerwu twarzowego (porażenie Bella),
zapalenie korzeni nerwowych
Postać kardiologiczna (4–12%) (Lyme carditis – LC):
 zaburzenia przewodzenia, zapalenie mięśnia sercowego
 Limfocytoma: małżowiny uszne, moszna i brodawki sutkowe
3. Faza późna (miesiące, lata po ugryzieniu przez kleszcza)
 supresja immunologiczna ( m.in. spadek ilości kom. NK 57)!
Układ mięśniowo-stawowy
 zapalenia jedno- lub wielostawowe
Serce:
 zaburzenia rytmu, zapalenia mięśnia sercowego
Objawy skórne:
 przewlekłe zanikowe zapalenie skóry kończyn (ACA), zmiany
twardzinopodobne
Neuroborelioza późna:
 zapalenie mózgu i/ rdzenia kręgowego, obwodowa neuropatia,
przewlekła encefalopatia (często wskazana konsultacja psychiatryczna)
Metody wykrycia krętków Borrelia
BEZPOŚREDNIE
POŚREDNIE
dwustopniowa diagnostyka
Badanie mikroskopowe
- ilość bakterii zbyt niska do wykrycia
1) ELISA
Hodowla
2) Western-blot
- czasochłonna, niska czułość
PCR
- ze względu na barak standaryzacji reakcji
metoda nie jest zalecana
euroimmun.de
LECZENIE
Antybiotykoterapia min. 21 dni: doksycyklina,
amoksycylina, cefuroksym, ceftriakson lub cefotaksym
WAŻNE! czas po ukąszeniu i diagnostyka –
- skuteczność leczenia jest istotnie niższa już 4 tygodnie
po zakażeniu
KIŁA, syfilis, choroba francuska, (w Rosji „choroba polska”, we Francji
„choroba angielska”, w Polsce „choroba niemiecka”), franca, choroba dworska,
choroba sekretna, choroba hiszpańska, pudendagra, pani franca, świerzba, dziki
świerzb, syf, weneria, ospa miłosna, niemoc kurewników i cudzołożników
Drogi zakażenia:
- kontakt płciowy
- zakażenie wewnątrzmaciczne od
chorej matki – kiła wrodzona
Kiła I okresu – owrzodzenie pierwotne
Kiła II okresu – osutka plamisto-grudkowa
Kiła utajona: Brak objawów (z/bez wcześniejszych faz
choroby)
UWAGA! Kobiety w ciąży oraz osoby będące dawcą krwi lub
narządów.
Kiła III okresu
• OUN (mózg, pień mózgu i rdzeń kręgowy)
• kiła sercowo-naczyniowa
• kilaki skóry i błon śluzowych, układu kostnego, narządów wewnętrznych
Diagnostyka kiły
•
W kile wczesnej – preparat bezpośredni z wymazów
pobranych z dna wrzodu twardego i nacieków
osutkowych w ciemnym polu widzenia
•
Stwierdzenie chociaż jednego krętka bladego
wystarczy do określenia wyniku badania jako dodatni.
•
Ujemny wynik nie wyklucza kiły!
• Odczyny serologiczne –
IgM pojawiają się pod koniec 2-go tygodnia. W przypadku
leczenia kiły wczesnej miano zmniejsza się po 3-9
miesiącach, a po leczeniu kiły później mogą przetrwać 12-18
miesięcy
IgG – 4 lub 5 tydzień, utrzymują się przez wiele lat
• VDRL – do oceny skuteczności leczenia np.:
czterokrotny wzrost miana przeciwciał świadczy o niepowodzeniu
• Real Time PCR: kiła wrodzona, wczesna faza
zakażenia (wymazy ze zmian)
Odczyny serologiczne
Niekrętkowe (badania
przesiewowe)
Antygen kardiolipinowy
Krętkowe (swoiste) odczyny
weryfikujące
Antygen krętka bladego
• TPHA
• RPR (rapid plasma reagin)
• VDRL (również kontrola
leczenia)
• FTA-ABS
• Captia Syphilis M
(immunoenzmatyczny)
• PTI (żywe krętki)
Fałszywie dodatnie odczyny niekrętkowe:
w chorobach wirusowych
we wczesnym zawale serca
w chorobach autoimmunologicznych (np. SM)
LECZENIE – penicylina G
Rodzaj: Neisseria
Gatunek
Schorzenia
N. meningitidis
Zapalenie opon mózgowordzeniowych, posocznica (razem zw.
inwazyjną chorobą meningokokową
– IChM), wsierdzia, ropne zapalenia
stawów
N. gonorrhoeae
Rzeżączka
Rzeżączka
Gram-ujemna dwoinka (gonokok) – Neisseria gonorrhoeae
Zakażenie błon śluzowych pokrytych nabłonkiem walcowatym – szyjki
macicy, cewki moczowej, odbytnicy i gardła
Mężczyźni – zapalenie cewki moczowej (rozpoznanie różnicowe:
NGU, PGU, zapalenia powodowane przez HPV, uraz
mechaniczny, stosowanie środków chemicznych, wenerofobia)
Kobiety – zapalenie szyjki macicy, zapalenie cewki moczowej
zapalenie odbytu, zapalenie gardła
Rzeżączka u dzieci
- zapalenie
pochwy i sromu u dziewczynek
- rzeżączka u chłopców
- rzeżączkowe
zapalenie spojówek – leczenie: Zalecenia WHO z
2001r – preparat Povidone-Iodine w formie kropli do
worka spojówkowego. (N. g, C. t, HIV, HSV i nie
drażni spojówek)
Diagnostyka mikrobiologiczna rzeżączki
Materiałami do badania (2-3h nie oddawać moczu) są
wymazy:
•
•
•
u kobiet – z kanału szyjki macicy, z cewki moczowej oraz
odbytu
mężczyzn – z cewki moczowej oraz odbytu
u dziewczynek – z przedsionka pochwy
Wykrycie kwasu nukleinowego N. gonorrhoeae w materiale
klinicznym.
Leczenie obojga partnerów
 ceftriakson lub ciprofloksacyna
 spektynomycyna
Neisseria meningitidis (meningokok, dwoinka
zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych)
1. 12 grup serologicznych: A, B, C, X, Y, Z, W-135, 29E, H, I, K, L
 w Polsce od 2010 r. dominuje gr. B i C (>50% zakażeń to gr. B)
2. Przenoszone z wydzielinami dróg oddechowych i ślina (wspólne
naczynia i sztućce)
3. Źródła zakażenia – chory człowiek lub nosiciel
4. Czynniki determinujące chorobotwórczość:
• czynniki przylegania – fimbrie
• otoczka (zmienność antygenowa)
• lipooligosacharyd (LPS, endotoksyna)
• proteazy IgA
Inwazyjna choroba meningokokowa (IChM) –
uogólnione zakażenie N. meningitidis prowadzące do:
ZOMR,wstrząsu septycznego, rozsianego wykrzepiania
wewnątrznaczyniowego (DIC)
Zespołu Waterchouse’a-Friderichsena – piorunującej
posocznicy meningokokowej charakteryzującej się
zapaleniem mięśnia sercowego i obustronnymi, wylewami
do kory nadnerczy
Śmiertelność 10-13% , przy wystąpieniu sepsy i wstrząsu
septycznego do 80%
Leczenie – penicylina G
 ewentualnie cefalosporyny III gen.
!Jak najszybsza terapia empiryczna 0-30 min. po przyjęciu
pacjenta do szpitala – najlepiej od razu po pobraniu
odpowiednich materiałów do badań (krew, PMR, płyn stawowy,
materiał wybroczynowy)
Podanie właściwego antybiotyku 0,5-1h  ryzyko zgonu 22%
2h  ryzyko zgonu 40%
Diagnostyka:
1. Preparat bezpośredni z PMR, barwienie Grama
2. Hodowla – agar z krwią, agar czekoladowy
3. Testy lateksowe
4. Identyfikacja biochemiczna
5. Analiza genetyczna
Rodzaj Brucella – czynnik etiologiczny brucelozy (choroby
Banga, maltańska, gorączka falująca itd.), której przebieg zależy
od gatunku bakterii i od wrót zakażenia
Gatunek
Rezerwuar
B. abortus
bydło
B. melitensis
kozy, owce, czasem bydło
B. suis
świnie, zające, gryzonie
B. canis
pies, lis
Bruceloza
Drogi zakażenia: kontakt uszkodzonej skóry z wydzielinami,
wydalinami zwierząt (wody płodowe, łożysko), drogą pokarmową (skażone,
niepasteryzowane mleko), rzadko drogą wziewną (laboratoria)
Grupy ryzyka: weterynarze, technicy weterynaryjni, pracownicy rzeźni,
hodowcy zwierząt
 ostra – gorączka falista, zlewne poty, bóle głowy, mięśni
i stawów
 przewlekła – zaburzenia przewodu pokarmowego,
układu kostno-stawowy, powikłania neurologiczne,
sercowo-naczyniowe, powiększenie wątroby, śledziony,
węzłów chłonnych
Materiał do badań: krew
Diagnostyka:
1. ELISA
IgM – narasta w 1 tygodniu ostrej choroby, szczyt w 3 miesiącu, mogą
być obecne w fazie przewlekłej
IgG – wzrost około 3 tygodnia, szczyt po 6-8 tygodniach, w fazie
przewlekłej pozostają w wysokich stężeniach
2. Hodowla – podłoże MacConkey’a, agar z krwią
Antybiotykoterapia min. 6 tyg:
* doksycyklina z rifampicyną
* trimetoprim-sulfametoksazol w przypadku dzieci < 8 r.ż. i kobiet w
ciąży
Rodzaj Haemophilus
Gatunek
H. influenzae
6 serotypów otoczkowych
a–f, w tym najważniejszy
typ b (Hib)
i bezotoczkowe (NTHI);
H. parainfluenzae
H. haemolitycus
Schorzenia
Zapalenie opon mózgowordzeniowych, sepsa, zaostrzenia
przewlekłych chorób układu
oddechowego, zapalenia nagłośni,
ucha środkowego
H. aegypticus
Ostre, ropne zapalenie spojówek
H. ducreyi
Wrzód miękki (weneryczny)
Wrzód miękki (weneryczny) Charakterystyczne objawy na narządach płciowych: krosta,
przekształcająca się w bolesne i ropne owrzodzenie o dnie i brzegach
miękkich i podminowanych, otoczone zapalną obwódką. Dno owrzodzenia
jest pokryte żółtoszarą, łatwo krwawiącą ziarniną oraz obfitą wydzieliną ropną.
Rozpoznanie:
1. WYWIAD + obraz kliniczny
2. hodowlana dwóch podłożach (agar z dodatkiem hemoglobiny
cielęcej i podłoże Muellera-Hintona)
3. badania serologiczne wykluczające kiłę oraz wirusologiczne
wykluczające opryszczkę zwykłą
Materiał do badań otrzymuje się z nakłucia zmienionych chorobowo
węzłów chłonnych oraz z dna owrzodzenia
Leczenie:
ceftriakson, trimetoprim + sulfametoksazol lub erytromycyna
Haemophilus influenzae
1. H. influenzae kolonizuje jamę nosowo-gardłową człowieka
2. Wyłącznym źródłem zakażenia jest człowiek, zarówno chory jak
i bezobjawowy nosiciel
3. Zakażenie drogą kropelkową
4. PRP – Ag otoczkowy, główny czynnik wirulencji Hib
5. Lipopolisacharydy błonowe –
adhezja, inwazyjność,
uszkodzenie nabłonka
rzęskowego
Diagnostyka
1. Pobieranie i transport materiałów:
krew, PMR, plwocina, BAL, punktat z zatok, wymaz ze spojówek, wydzielina
z ucha
2. Wykonanie preparatu
3. Hodowla – wymagania:
Czynnik X (hemina) + Czynnik V (NAD)
Stosowane podłoża:
- agar czekoladowy
- wzrost satelitarny z Staphylococcus aureus na agarze krwawym
4. Wykrywanie AgPRP w PMR !tylko Hib!
Leczenie: cefalosporyny, azytromycyna, fluorochinolony
 ampicylina (30% szczepów opornych)
Oporność szczepów H.influenzae
1. BLPAR (ang. Beta-Lactamase-Positive, Ampicillin – Resistant) – szczepy β-laktamazododatnie, oporne na ampicylinę (mechanizm enzymatyczny) – klinicznie oporne na
aminopenicyliny bez dodatku inhibitora β-laktamaz
2. BLNAR (ang. Beta-Lactamase-Negative, Ampicillin Resistant) – szczepy β-laktamazoujemne oporne na ampicylinę (mechanizm receptorowy) – klinicznie oporne na
amoksycylinę z kwasem klawulanowym, ampicylinę z sulbaktamem, cefaklor,
cefamandol, cefetamet, cefprozil, cefuroksym
3. BLPACR (ang. Beta-Lactamase-Positive, Amoxicillin-Clavulanate Resistant) – szczepy
β-laktamazo-dodatnie, oporne na połączenie amoksycyliny z kwasem
klawulanowym (mechanizm oporności związany zarówno z obecnością βlaktamazy jak i mutacjami w genie kodującym białko PBP3) – klinicznie oporne
na amoksycylinę z kwasem klawulanowym, ampicylinę z sulbaktamem, cefaklor,
cefamandol, cefetamet, cefprozil, cefuroksym i piperacylinę z tazobaktamem
Zapalenie opon mózgowo - rdzeniowych
Zapalenia ropne (septyczne)
– najczęściej wywoływane
przez bakterie wytwarzające
polisacharydową otoczkę
i namnażające się
pozakomórkowo, wówczas
odczyn zapalny ma
charakter granulocytarny
Zapalenia nieropne (aseptyczne)–
wywoływane przez bakterie
namnażające się
wewnątrzkomórkowo
(Mycobacterium, Brucella), krętki,
a także wirusy (m.in. CMV, HSV,
EBV), grzyby, pierwotniaki,
wówczas odczyn zapalny jest
najczęściej limfocytarny
Rekomendacje postępowania w zakażeniach ośrodkowego układu
nerwowego. Rekomendacje diagnostyczno-terapeutycznoprofilaktyczne. 2011.
Materiały diagnostyczne w zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych
PMR
Krew
Inne:
- preparat
- posiew
- posiew
- PCR
- materiał z wybroczyn
na skórze
- PCR
- badanie
biochemiczne
- badanie cytologicznobiochemiczne
- testy lateksowe
- testy lateksowe
- wymaz z nosogardła
wyłącznie od chorego
z IChM
- materiały
z pierwotnych ognisk
zapalenia: stawu,
opłucnej, płuc, zatok
- wymaz z pochwy od
matki pomocniczo
w diagnostyce ZOMR
u noworodka
Bibliografia:
1.
P. Albrecht, W. Hryniewicz, A. Kuch., W. Przyjałkowski, A. Skoczyńska, L. Szenborn. Rekomendacje
postępowania w zakażeniach ośrodkowego układu nerwowego. Rekomendacje diagnostycznoterapeutyczno-profilaktyczne. 2011.
2.
Deutsche Borreliose-Gesellschaft e. V. Diagnostyka i leczenie boreliozy z Lyme (choroby z Lyme).
Wytyczne Niemieckiego Towarzystwa Boreliozy. 2011
3.
R. Flisiak, S. Pancewicz. Diagnostyka i leczenie boreliozy z Lyme. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa
Epidemiologów I Lekarzy Chorób Zakaźnych. Przegląd epidemiologiczny 2008. 62: 193 – 199
4.
M. Legatowicz-Koprowska, E.Walczak. Borelioza – wciąż trudne wyzwanie. Zakład Anatomii
Patologicznej Instytutu Reumatologii im. prof. dr hab. med. Eleonory Reicher w Warszawie.2011
5.
PR. Murray, KS. Rosenthal, Pfaller. Mikrobiologia. Wyd. Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2011
6.
K. Miąskiewicz, E. Walczak, K. Roguska, J. Ząbek. Fałszywie ujemne wyniki testów serologicznych w
kierunku Borrelia burgdorferi jako efekt kompleksemii w przebiegu choroby z Lyme. Wybrane problemy
kliniczne. Via Medica ISSN 1897–3590. 2011.
Rekomendacje dotyczące profilaktyki inwazyjnej choroby meningokokowej. KOROUN, NIL, 2009
7.
8.
N. Rokosz, W.Rastawicki, T. Wołkowicz. Mikrobiologiczna diagnostyka zakażeń wywoływanych przez
pałeczki Campylobacter jejuni i Campylobacter coli u ludzi. Postepy Hig Med Dosw (online), 2014; 68: 4856
9.
K. Rudnicka, M. Graczykowski, M. Tenderenda, M. Chmiela Formy morfologiczne Helicobacter
pylori i ich przypuszczalna rola w transmisji zakażeń. Postepy Hig Med Dosw (online), 2014; 68: 227-237
.