Atopowe zapalenie skóry

Atopowe zapalenie skóry
Poradnik dla rodziców
praca zbiorowa pod redakcją
Ryszarda Kurzawy
Kraków 2014
Copyright © by Wydawnictwo „Help-Med” s.c. Kraków 2014
All rights reserved. Wszelkie prawa zastrzeżone
Wszelkie prawa zastrzeżone, zwłaszcza prawo do przedruku i tłumaczenia na inne języki.
Żadna część tej książki nie może być w jakiejkolwiek formie publikowana bez uprzedniej
pisemnej zgody wydawcy. Dotyczy to również sporządzania fotokopii, mikrofilmów, gromadzenia w pamięci komputerowej oraz powielania na nośnikach komputerowych.
pod redakcją:
prof. zw. dr hab. n. med. Ryszarda Kurzawy
autorzy:
dr n. med. Łukasz Błażowski
dr n. med. Andrzej Jaworek
prof. zw. dr hab. n. med. Ryszard Kurzawa
lek. med. Małgorzata Wanat-Krzak
dr n. med. Alicja Widerska-Kurzawa
wydanie I
ISBN 978-83-933064-6-6
okładka – zdjęcie Natalki (z lewej) oraz Daruni (z prawej) wykorzystane za zgodą rodziców
skład i opracowanie graficzne – Wydawnictwo „Help-Med”
korekta – mgr Dorota Bednarska
ryciny – własne, Fotolia, Chroma Stock
Wydawca:
Wydawnictwo Help-Med s.c.
30-444 Kraków-Libertów, ul. Zgodna 15
tel. +48122703161, fax. +4812/270 31 65
e-mail: [email protected]
http://www.help-med.pl
Atopowe zapalenie skóry jest najczęstszą chorobą skóry u dzieci poniżej 5. roku życia i w wielu przypadkach stanowi początek
tzw. marszu alergicznego przez dzieciństwo. Ze względu na wysoką częstość jej występowania, zarówno w Europie, jak i na świecie,
uznawana jest za chorobę cywilizacyjną, w której obok pewnych predyspozycji genetycznie uwarunkowanych oraz zaburzeń immunologicznych bardzo istotną rolę odgrywają szeroko rozumiane czynniki
środowiskowe, wpływające niekorzystnie na obniżenie jakości życia
nie tylko samych pacjentów, ale także ich rodzin.
Napisana przez nas monografia stanowić będzie dla Państwa, jako
rodziców dzieci chorujących na AZS, praktyczny poradnik dotyczący
najnowszej wiedzy na temat złożonej patogenezy tego schorzenia,
podstawowych zasad rozpoznawania i praktycznego podejścia do
kompleksowego leczenia.
Ponieważ atopowe zapalenie skóry jest chorobą przewlekłą, trwającą przez długie miesiące, lata, a nawet czasami towarzyszącą choremu
przez całe życie, mamy nadzieję, że zawarte w tym poradniku praktyczne informacje umożliwią naszym pacjentom i ich rodzicom/opiekunom lepsze radzenie sobie z tą chorobą, zarówno w czasie leczenia
zaostrzeń, jak i w codziennym, regularnie stosowanym leczeniu przewlekłym.
Mamy nadzieję, że tylko tą drogą, razem z lekarzem prowadzącym,
wyedukowanym pacjentem oraz jego rodzicami/opiekunami osiągniemy wspólnie pełny i optymalny sukces terapeutyczny, jakim powinno być ustąpienie lub złagodzenie świądu i zmian chorobowych,
zmniejszenie częstości zaostrzeń choroby, a także poprawienie komfortu życia naszych małych pacjentów.
W imieniu autorów
Prof. zw. dr hab. n. med. Ryszard Kurzawa
Kierownik Kliniki Alergologii i Pneumonologii OTIG i CHP w Rabce-Zdroju
od autorów
Od autorów
o autorach
O autorach
dr n. med. Łukasz Błażowski
Klinika Alergologii i Pneumonologii, Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc
Oddział Terenowy w Rabce-Zdroju
Oddział Pediatrii i Alergologii, Szpital Specjalistyczny w Jaśle
dr n. med. Andrzej Jaworek
Katedra i Klinika Dermatologii Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium
Medicum w Krakowie
prof. zw. dr hab. n. med. Ryszard Kurzawa
Kierownik Kliniki Alergologii i Pneumonologii, Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc
Oddział Terenowy w Rabce-Zdroju
lek. med. Małgorzata Wanat-Krzak
były asystent Kliniki Alergologii i Pneumonologii, Instytutu Gruźlicy i Chorób
Płuc Oddział Terenowy w Rabce-Zdroju.
Aktualnie prowadzi prywatną specjalistyczną praktykę lekarską
w Skive w Danii.
dr n. med. Alicja Widerska-Kurzawa
Kierownik Zakładu Pulmonologii Pediatrycznej, Wydział Ochrony Zdrowia
Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu






spis treści
Spis treści
Od autorów. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
O autorach. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
1. Co to jest atopowe zapalenie skóry. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
2. Jak powstaje atopowe zapalenie skóry. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
3. Obraz kliniczny atopowego zapalenia skóry. . . . . . . . . . . . . . . 12
4. Jakie badania wykonuje się w diagnostyce chorych
na atopowe zapalenie skóry. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17













5. Co to jest „marsz atopowy”. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
6. Leczenie atopowego zapalenia skóry. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
6.1 Działania profilaktyczne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
– Alergeny pokarmowe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
– Alergeny powietrznopochodne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
– Roztocze kurzu domowego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
– Pyłek roślin. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
– Alergeny zwierząt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
– Pleśnie i ich zarodniki. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
6.2 Leczenie stosowane miejscowo.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
– Pielęgnacja skóry. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
– Emolienty. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
– Kąpiel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
5
 – Miejscowo stosowane glikokortykosteroidy mGKS. . . . . . 36
 – Wilgotne opatrunki. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
 – Miejscowo stosowane inhibitory kalcyneuryny mIK. . . . . 39
 – Inne leki stosowane miejscowo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
 6.3 Leczenie stosowane ogólnie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
 – Inne metody leczenia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
 7. Rokowanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
 8. Wybór zawodu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
 9. Przydane adresy internetowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
 10. Słowniczek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
 11. Spis rycin. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
 12. Formularze SCORAD – ocena stopnia nasilenia
spis treści
objawów choroby. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
6
Termin atopowe zapalenie skóry (AZS) powstał na początku lat osiemdziesiątych w celu połączenia zebranych jednostek chorobowych o podobnej
etiologii i obrazie klinicznym, które w zależności od wieku pacjenta i lokalizacji
zmian rozpoznawane były wcześniej jako różne choroby dermatologiczne.
Atopowe zapalenie skóry (zwane także wypryskiem atopowym, wypryskiem endogennym, neurodermitem, świerzbiączką Besniera) jest przewlekłym
i nawrotowym schorzeniem z wybitnie nasilonym świądem, typową lokalizacją
i charakterystycznym obrazem zmian. U pacjenta lub w jego rodzinie notuje się
współistnienie innych schorzeń atopowych.
AZS istotnie wpływa na jakość życia chorych i ich opiekunów. Obecność szpecących zmian skórnych powoduje często izolację pacjentów, a dokuczliwy świąd zaburza codzienne funkcjonowanie i utrudnia sen. AZS jest
najprawdopodobniej najczęstszą chorobą skóry wieku wczesnodziecięcego i jednym z najpoważniejszych problemów dermatologiczno-alergologicznych, wg najnowszych danych na AZS choruje 1,5–2,5 mln Polaków!
W większości krajów świata na atopowe zapalenie skóry choruje 20% dzieci
i 1–3% dorosłych. Jest to najczęstsza choroba małych dzieci, u 45% dzieci chorych na AZS pierwsze objawy pojawiają się przed 6. miesiącem
życia, u 60% przed ukończeniem 1. roku życia, a u 90% przed
ukończeniem 5. roku życia.
Choroba może pojawić się w każdym wieku, także u osób dorosłych (szczególnie wtedy wymagana jest czujność diagnostyczna i szeroka diagnostyka różnicowa zmian skórnych).
AZS występuje nieznacznie częściej u dziewcząt niż
u chłopców, a cięższy przebieg schorzenia obserwowano częściej u chłopców. Częstsze występowanie choroby u dzieci ze środowiska miejskiego, pochodzących z rodzin małodzietnych i dobrze
sytuowanych materialnie sugeruje, że narażenie na
zanieczyszczenia środowiska, brak ekspozycji na infekcje i kontaktu z alergenami w okresie wczesnego dzieciństwa może odgrywać znaczącą rolę w powstawaniu
alergicznego stanu zapalnego. Czynnikiem, który także może odgrywać rolę w częstszym występowaniu
AZS, jest późny wiek matki w chwili urodzenia dziecka.
7
co to jest
1. Co to jest atopowe zapalenie skóry
co to jest
Istotną rolę w powstawaniu choroby odgrywa również klimat – AZS występuje częściej w rejonach o klimacie umiarkowanym, chłodnym i suchym niż
wilgotnym i tropikalnym.
U większości dzieci AZS to tylko niewielkiego stopnia skaza atopowa ustępująca w okresie wczesnego dzieciństwa – do 10. roku życia zmiany skórne
utrzymują się u mniej niż 10% chorych.
Niestety, AZS jest często pierwszą manifestacją kliniczną atopii u dziecka
skłonnego do rozwoju chorób alergicznych i u około 30–50% dzieci z atopowym
zapaleniem skóry w wieku późniejszym dochodzi do rozwoju astmy oskrzelowej oraz alergicznego zapalenia błony śluzowej nosa.
8