WPROWADZENIE
Transkrypt
WPROWADZENIE
WPROWADZENIE Przedmiotem monografii jest zarządzanie ryzykiem w przedsiębiorstwach sektora niefinansowego, produkcyjnych, handlowych i usługowych. Codziennie tysiące podmiotów gospodarczych małych i dużych, o zasięgu lokalnym, krajowym i międzynarodowym staje przed koniecznością rozwiązywania wielu problemów, które dotyczą zarówno sfery technicznej, produkcyjnej jak również finansowej. Przedsiębiorstwa działają w niezwykle złożonym otoczeniu. Coraz bardziej zaostrzająca się konkurencja, zwiększanie się zmienności na rynkach instrumentów finansowych powoduje, że proces podejmowania decyzji obarczony jest coraz większym ryzykiem. W tych warunkach szczególnego znaczenia nabiera umiejętność efektywnego zarządzania ryzykiem w działalności przedsiębiorstw bez względu na ich rangę i formę własności. Skutki kryzysu finansowego i gospodarczego, który trwa w większości krajów od 2007 roku uwidocznił konieczność posiadania umiejętności w zakresie zarządzania ryzykiem1. Monografia, wychodząc naprzeciw potrzebom przedsiębiorstw, przedstawia wybrane problemy związane z zarządzaniem ryzykiem i ma na celu przede wszystkim dostarczenie fundamentalnej wiedzy niezbędnej do rozwiązywania problemów w tym zakresie. Materiał w niej zawarty ujęto w dziesięciu rozdziałach. W rozdziale pierwszym, mającym charakter wprowadzający, czytelnik zostaje zapoznany z terminologią związaną z pojęciem przedsiębiorstwa, przedsiębiorczości, ryzyka i niepewności. Omówiono rodzaje ryzyka i metody zarządzania nim w przedsiębiorstwach, podkreślając znaczenie informacji w ograniczaniu negatywnych skutków ryzyka. W rozdziale drugim przedstawiono metodologiczne założenia zaprojektowania i wdrożenia systemu zarządzania ryzykiem strategicznym w przedsiębiorstwie. Zdefiniowano i opisano poszczególne kroki implementacji systemu zarządzania ryzykiem z uwzględnieniem występujących ograniczeń wynikających ze specyficznych czynników funkcjonowania przedsiębiorstw. Znaczną część rozdziału przeznaczono na praktyczne wdrożenie systemu zarządzania ryzykiem strategicznym w przedsiębiorstwie. Przedstawiono podstawowe czynności, które są niezbędne do prawidłowego wdrożenia systemu zarządzania ryzykiem strategicznym. Tabele 1 Szkody związane z trwającym trzy lata kryzysem Międzynarodowy Fundusz Walutowy ocenia na 2,3 biliona USD, przy czym gross ich przypada na przedsiębiorstwa sektora niefinansowego. 15 Wprowadzenie pokazujące przykładowe programy wdrożenia systemu zarządzania ryzykiem w przedsiębiorstwie czy proces oceny prawdopodobieństwa i skutków wystąpienia ryzyka z określeniem poziomu istotności mają duże znaczenie praktyczne. W rozdziale trzecim przedstawiono podstawy ilościowego opisu ryzyka, zwracając jednocześnie uwagę na konieczność wprowadzenia opisu ilościowego zagrożeń, które mogą mieć wpływ na realizację założonych celów. Przedstawiono podstawy teoretyczne wynikające z rachunku prawdopodobieństwa i statystyki matematycznej, na bazie których pokazano podstawowe mierniki ryzyka oparte o prawdopodobieństwo czy też zmienne losowe.. Omówiono specyficzne rodzaje miar opisujące zagrożoną wielkość zysku czy też zagrożoną wartość przypływów pieniężnych. Teorię uzupełniono o przykłady jej wykorzystania. W rozdziale czwartym czytelnik zostaje zapoznany z ryzykiem inwestycji ze szczególnym uwzględnieniem bezpośrednich inwestycji zagranicznych /BIZ/. Przesłanką zawarcia tego problemu w monografii jest nasilenie procesów internacjonalizacji przepływów gospodarczych. Inwestycje zagraniczne wymagają analizy ogólnego ryzyka związanego z inwestowaniem oraz ryzyka specjalnego wynikającego z lokowania kapitału poza granicami kraju macierzystego. Omówiono podstawowe aspekty ryzyka inwestycyjnego, a zwłaszcza ryzyka BIZ z punktu widzenia inwestora, a nie kraju goszczącego. Ryzyko to wynika z warunków inwestowania i łącznie z nim stanowi klimat inwestycyjny świadczący o atrakcyjności dla lokującego kapitał. W rozdziale piątym omówiono zagadnienie zarządzania ryzykiem należności – wierzytelności – nierozerwalnie związane z kredytem handlowym. Pogoń za wyższym zyskiem i wartością firmy, powodują, że sprzedaż produktów i usług oparta jest na coraz bardziej łagodnej polityce kredytowej, mimo, że kondycja finansowa kontrahentów jest różna i ulega znacznemu pogorszeniu w sytuacjach kryzysowych. Sprzedaż z odroczonym terminem płatności – na ogół nie zabezpieczona – powoduje zamrożenie środków pieniężnych w należnościach handlowych i ponoszeniu przez dostawcę – wierzyciela – ryzyka z tym związanego. Ryzyko to negatywnie wpływa na efektywność działania i płynność finansową, a fakt ten może być przyczyną długotrwałych kłopotów finansowych. Klasyfikacji ryzyka finansowego oraz doborowi metod i instrumentów zarządzania ryzykiem należności – które powinno być nieodzownym procesem decyzyjnym w każdym przedsiębiorstwie – poświęcona znaczna część treści tego rozdziału. W dalszej części rozdziału omówiono produkty oferowane przez podmioty rynku finansowego, które umożliwiają ograniczanie i finansowanie ryzyka związanego z należnościami handlowymi. 16 Wprowadzenie W rozdziale szóstym przedstawiono złożony problem zarządzania ryzykiem walutowym. Z ryzykiem tym spotykają się na co dzień importerzy, eksporterzy oraz przedsiębiorstwa – kredytobiorcy, którzy zadłużyli się w walucie innej, niż uzyskiwane przychody. Duża i znaczna zmienność kursów EUR/USD oraz polskiego złotego /PLN/ w stosunku do tych walut powoduje, że umiejętność zarządzania ryzykiem walutowym staje się obecnie nieodzowna. Wynika to z faktu, że poziom kształtowania się kursu walutowego wpływa na rentowność prowadzonej działalności każdego podmiotu gospodarczego i na ceny dóbr i usług wykorzystywanych w działalności tych przedsiębiorstw. Na wstępie rozdziału przedstawiono istotę i rodzaje ryzyka walutowego z punktu widzenia zarówno przedsiębiorstwa eksportera jak i importera oraz omówiono wewnętrzne metody jego ograniczania. W drugiej części rozdziału scharakteryzowano instrumenty zabezpieczające przed ryzykiem kursowym jakie oferuje rynek finansowy. Teorię uzupełniono o liczne przykłady, tabele i wykresy. W rozdziale siódmym omówiono problem zarządzania ryzykiem stopy procentowej. Przedstawiono istotę ryzyka stopy procentowej, metody jego pomiaru z uwzględnieniem możliwości ich zastosowania w przedsiębiorstwie niefinansowym. Zasadniczą część rozdziału stanowi przedstawienie dostępnych metod i instrumentów wykorzystywanych w procesie zarządzania ryzykiem stóp procentowych:. kontrakty FRA, futures, opcyjne, SWAP-y W rozdziale ósmym przedstawiono niedoceniany a zarazem złożony problem zarządzania ryzykiem personalnym i osobowym. Przesłanką zawarcia tego zagadnienia w monografii jest fakt, ze zasoby ludzkie są obok zasobów finansowych najważniejszym zasobem przedsiębiorstwa. To od kompetencji, doświadczenia a także od stanu zdrowia zatrudnionych ludzi w dużej mierze zależy sukces lub porażka przedsiębiorstwa. Ryzykiem również zarządzają ludzie. Przedstawiono istotę ryzyka personalnego i osobowego oraz metody zarządzania nimi w przedsiębiorstwie. Ponadto omówiono metody pomiaru zarówno ryzyka personalnego jak i osobowego. Rozdział dziewiąty poświęcono na omówienie ryzyka bankructwa przedsiębiorstw niefinansowych. Trwający kryzys finansowy spowodował eskalację zjawiska bankructwa również w Polsce. Bankructwo jest kojarzone przede wszystkim z negatywnymi jej następstwami w postaci ponoszonych kosztów społecznych, jak wzrost bezrobocia czy kosztów finansowych, takich jak utrata środków pieniężnych przez właścicieli, pożyczkodawców czy strat kontrahentów współpracujących z podmiotem upadłym. Rozpatrując bankructwo jako kategorię ekonomiczną, podjęto próbę identyfikacji przyczyn upadłości przedsiębiorstw i symptomów natury finansowej i niefinansowej mogących sygnalizować zbliżające się zagrożenie kontynuacji działalności. Ponadto scharakteryzowano metody predykcji bankructwa, 17 Wprowadzenie które mogą być pomocnym instrumentarium dla kadr zarządzających, służb finansowo-księgowych a także pozostałych interesariuszy. Monografię kończy rozdział dotyczący tworzenia rezerw, które są podstawowym narzędziem zabezpieczającym przedsiębiorstwa przed ryzykiem. Zdefiniowano, sklasyfikowano i scharakteryzowano rezerwy oraz przedstawiono normy prawne obowiązujące jednostki gospodarcze w zakresie tworzenia, wykorzystania a także rozwiązania rezerw. Ponadto określono sytuacje obligujące podmioty gospodarcze do ujmowania rezerw w księgach rachunkowych. Charakter niniejszej monografii sprawia, że jest ona adresowana do szerokiego kręgu odbiorców. Są nimi zarówno studenci uczelni biznesowych i ekonomicznych jak również menedżerowie i pracownicy zarządzający ryzykiem w przedsiębiorstwach. Zamysłem autorów było, aby monografia w jak największym zakresie miała charakter implementacyjny. W tym celu wzbogacono ją licznymi przykładami, wykresami i tabelami, które mają pomóc w zrozumieniu funkcjonowania podstawowych narzędzi związanych z zarządzaniem ryzykiem w przedsiębiorstwach sektora niefinansowego. Romuald N. Hanisz 18