streszczenie

ENDOMIKORYZY I ICH ZASTOSOWANIE W URZĄDZANIU
OGRODÓW
Dr Andrzej Księżniak. IUNG – PIB Zakład Mikrobiologii Rolniczej w Puławach. Symbioza roślin wyższych z grzybami zasiedlającymi korzenie – zarówno przestrzenie międzykomórkowe jak i wnętrza komórek tkanki korzeniowej – określana jest terminem endomikoryza. W przeciwieństwie do innych rodzajów symbiozy mikoryzowej, endomikoryza nawiązywana jest jedynie z grzybami zaliczanymi do rodziny Glomeraceae. Grzyby te są symbiontami obligatoryjnymi, czyli ich wzrost i rozwój w warunkach naturalnych możliwy jest jedynie w obecności korzeni rośliny – gospodarza będącej Źródłem specyficznych związków sygnalnych inicjujących kiełkowanie spor (zarodników bezpłciowych) tych grzybów i infekowanie tkanki korzeniowej, rozpoczynając w ten sposób współżycie grzyba z rośliną. Endomikoryza jest procesem wzajemnie korzystnym dla partnerów symbiozy – grzyby w niej uczestniczące zyskują siedlisko wzrostu i rozwoju, oraz dostęp do węglowodanów stanowiących dla nich Źródło węgla i energii. Roślina z kolei dzięki endomikoryzie ma zwiększone możliwości pobierania składników mineralnych i wody z podłoża, dzięki poza korzeniowej sieci strzępek wytwarzanej przez grzyba wokół jej systemu korzeniowego, określanej terminem mykosfera. Mykosfera może wielokrotnie przewyższać zasięg strefy korzeniowej (ryzosfery) rośliny, co daje jej większą konkurencyjność w środowisku wobec roślin bez mikoryzy jak i zwiększa możliwość przetrwania rośliny w niekorzystnych warunkach glebowych – występowania deficytu składników pokarmowych czy wody. Równie ważną cechą endomikoryzy jest indukowanie odporności rośliny na od glebowe choroby grzybowe poprzez zmiany w metabolizmie rośliny oraz antagonizmom i konkurencji symbionta grzybowego z patogenami glebowymi o pokarm i siedlisko. W urządzaniu ogrodów wykorzystywane są liczne gatunki roślin nawiązujących symbiozę z grzybami endomikoryzowymi. Między innymi są to gatunki należące do rodzin: traw (Poaceae), różowatych (Rosaceae), dereniowatych (Cornaceae), oliwnikowatych (Elaegnaceae). W przeszłości, kiedy nasadzeń w ogrodach dokonywano często poprzez przeniesienie danej rośliny z jej naturalnego środowiska, wraz z bryłą korzeniową przenoszone były charakterystyczne dla jej systemu korzeniowego mikroorganizmy, w tym grzyby endomikoryzowe. W warunkach współczesnych, gdy materiał roślinny do urządzania ogrodów pochodzi głównie z produkcji szkółkarskiej, często w systemie korzeniowym brakuje zarówno właściwych grzybów symbiotycznych jak i innych korzystnie działających mikroorganizmów. W zderzeniu z nowymi warunkami siedliskowymi, kiedy roślina narażona jest na stresy fizjologiczne oraz atak drobnoustrojów chorobotwórczych, symbioza endomikoryzowa stanowi swego rodzaju bufor dla niekorzystnych oddziaływań środowiska glebowego, ułatwiając roślinie adaptację do nowych warunków siedliskowych. Z uwagi na to, że urządzanie terenów zieleni, ogrodów ma często miejsce na obszarach o zniszczonej lub zdegradowanej warstwie glebowej, zapewnienie roślinie możliwości nawiązania współpracy z grzybami endomikoryzowymi jest ważnym krokiem dla uzyskania trwałych efektów w nasadzeniach wielu roślin ozdobnych.