recenzja habilitacyjna - Prof. dr hab. Rafał Molencki

recenzja habilitacyjna - Prof. dr hab. Rafał Molencki

1
prof. dr hab. Rafał Molencki
Instytut Języka Angielskiego
Uniwersytet Śląski w Katowicach
Ocena dorobku naukowego pana dr. Ronalda Kima
w związku z Jego staraniami o stopień naukowy doktora
habilitowanego w ramach postępowania habilitacyjnego w Wydziale
Anglistyki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Pan dr Ronald Kim, absolwent Princeton University i University of
Pennsylvania, jest uczonym amerykańskim od kilku lat pracującym w Europie,
ostatnio w Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu i Uniwersytecie Karola
w Pradze. Należy do grona bardzo nielicznych działających w Polsce specjalistów z
zakresu językoznawstwa historycznego indoeuropejskiego, a zwłaszcza języków
wschodniej części obszaru indoeuropejskiego. Szczególnym zainteresowaniem
badawczym p. dr. Kima cieszy się wymarły po VIII wieku n.e. język tocharski lub też
raczej dwa języki/dialekty tocharskie A i B, których odkrycie na początku XX wieku
stało się wielkim przełomem w badaniach indoeuropeistów. Tego właśnie języka
dotyczy zdecydowana większość publikacji autorstwa Ronalda Kima, w tym będąca
obecnie w opracowaniu redakcyjnym w prestiżowym wydawnictwie Brill w Lejdzie
książka Tocharian and the Indo-European Verb.
Na całościowy dorobek naukowy dr. Ronalda Kima składają się 42 artykuły
opublikowane (+ sześć w przygotowaniu), 19 recenzji naukowych, cztery książki
współredagowane i w/w drukowana już monografia autorska na temat czasownika
2
tocharskiego na tle indoeuropejskim. Wszystkie publikacje p. dr. Ronalda Kima,
pisane po angielsku i po niemiecku, ukazały się w uznanych międzynarodowych
językoznawczych czasopismach naukowych wydawanych w Niemczech, Austrii,
Włoszech, Danii, Francji, Holandii, Anglii, Rosji, Polsce, Czechach, Japonii i Stanach
Zjednoczonych.
Jako osiągnięcie wynikające z art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 14. marca 2003 r.
(z późniejszymi zmianami) o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o
stopniach i tytule w zakresie sztuki, w swoim dossier pan dr Ronald Kim wskazał
jednotematyczny cykl samodzielnie napisanych artykułów dotyczących różnorodnych
aspektów
gramatyki
historycznej
języków
indoeuropejskich.
Z
dwunastu
przedłożonych do oceny publikacji połowa dotyczy języka tocharskiego (wyłącznie
lub w perspektywie porównawczej z innymi językami indoeuropejskimi), dwa języka
praindoeuropejskiego, a po jednym odpowiednio (pra)celtyckiego, osetyńskiego, greki
oraz staroangielskiego. Znajdujemy tu prace tłumaczące przemiany zjawisk
fonetycznych
i
morfologicznych
w
tych
starych
językach
na
tle
ogólnoindoeuropejskim. I co ważne, nie jest to tylko ściśle filologiczna analiza, ale w
artykułach Autor z powodzeniem wykorzystuje najnowsze teorie i osiągnięcia takich
dziedzin
współczesnych
badań
językoznawczych
jak
typologia
językowa,
socjolingwistyka, fonologia metryczna i przyswajanie języka.
Za szczególnie znaczące nowe propozycje wniosków wynikłych z badań p. dr.
Kima należy uznać wykazanie na podstawie danych tocharskich, że źródłem trybu
łączącego (subjunctive) były co najmniej dwie różne, najprawdopodobniej jeszcze nie
zgramatykalizowane formy praindoeuropejskie. Na poparcie tej hipotezy Autor
przedstawia przekonujące argumenty natury zarówno morfologicznej, jak i
fonetycznej (artykuły „The development of labiovelars in Tocharian…”, „The
Tocharian subjunctive in light of the h2e-conjugation model…” i „Eine indirekte
Forsetzung urindogermanischen Prosodie…”). W tej ostatniej pracy p. dr Kim
proponuje nowatorskie wyjaśnienie akcentowania czasowników w języku tocharskim
B.
3
Jednakże większość publikacji pana dr. Kima, jak to zwykle bywa u
indoeuropeistów, stawia sobie za cel odtwarzanie w formie rekonstrukcji
porównawczych gramatyki pierwotnego języka praindoeuropejskiego na podstawie
dostępnych danych z poszczególnych zachowanych najstarszych języków rodziny. I
tak, na przykład, wykorzystując formy pokrewne w językach indoirańskich,
celtyckich, bałtyckich i łacinie, w dwóch kolejnych artykułach wyjaśnia pochodzenie
niespodziewanego rekonstruowanego rdzeniowego długiego *ē w odniesieniu do
prawa Szemerényi’ego (artykuł „Tocharian B śem ≈ Latin vénit…”) oraz udowadnia,
że w prajęzyku końcówka biernika liczby mnogiej rzeczowników ożywionych
męskich miała postać –ōms, a nie –ons, jak sądzi część badaczy (artykuł „The PIE
thematic animate accusative plural revisited…”).
W kilku artykułach p. dr Kim odnosi się do znanej kontrowersji odnośnie do
liczby przypadków rzeczownika w języku praindoeuropejskim. Podczas gdy jedni
badacze postulują osiem przypadków, a inni dziewięć, zdaniem dr. Kima prajęzyk
charakteryzował się mieszanym systemem centralnych, ustabilizowanych przypadków
(mianownik, biernik, dopełniacz i celownik) oznaczanych różnorodnymi sufiksami
oraz przypadków peryferyjnych (np. narzędnik czy ablatyw) oznaczanych sufiksami
niezmiennymi. Stwierdza to na podstawie danych z najpóźniej odkrytych języków
tocharskich i najstarszego zaświadczonego języka indoeuropejskiego, tj. hetyckiego,
które – zdaniem dr. Kima – wbrew standardowym opiniom wcale nie są nietypowe,
ale – jak dowodzi – kontynuują najdawniejsze formy praindoeuropejskie (artykuł „The
Indo-European,
Anatolian
and
Tocharian
‘secondary’
cases
in
typological
perspective…”).
W pracy „Metrical grid theory, internal derivation, and the reconstruction of
PIE nominal accent paradigms…” Autor w udany, acz krytyczny sposób korzysta z
osiągnięć teorii fonologii metrycznej lat 1990. (prace Halle et al.) w odniesieniu do
rekonstrukcji cech fonologicznych rzeczownika w prajęzyku indoeuropejskim.
Udowadnia, że teoria siatek metrycznych wyjaśnia zjawiska praindoeuropejskiego
akcentu i wymiany samogłosek (ablaut) dopiero po wprowadzeniu do niej
dodatkowych założeń, ale części faktów dotyczących deklinacji nie da się
wytłumaczyć za jej pomocą w ogóle.
4
Obok artykułów przekrojowych, porównawczo traktujących różne problemy
fonologii i morfologii indoeuropejskiej, p. dr Ronald Kim zajmuje się także sytuacją
wewnątrz poszczególnych języków, np. podejmuje próbę wyjaśnienia nietypowego
wokalizmu w przeszłej formie czasownika don ‘robić’, czyli dyde, co również rzuca
nowe światło na pochodzenie sufiksu czasu przeszłego czasowników słabych w
językach germańskich. Dwa artykuły zajmują się formami praceltyckimi w
odniesieniu do niejasnych form żeńskich liczebników ‘trzy’ i ‘cztery’ oraz dystrybucją
allomorficzną infigowanych zaimków osobowych w staroirlandzkim i w pokrewnych
mu językach brytyjskich. Z kolei w artykule „On the historical phonology of Ossetic”
Autor zajmuje się fonologicznie uwarunkowanym formom sufiksu przypadka
rzeczownikowego w jak dotąd stosunkowo słabo zbadanym językiem osetyńskim z
grupy irańskiej. Dr Kim zajmuje się także ewolucją języka greckiego od starożytności
po czasy współczesne i w przedstawionym do oceny zestawie publikacji dołączył
ciekawy artykuł na temat kształtowania się monosylabicznego trybu rozkazującego w
grece.
Wszystkie te publikacje stanowią oryginalny i nowatorski przyczynek p. dr.
Ronalda Kima do światowych badań nad rekonstrukcją języka praindoeuropejskiego i
czynią z Niego czołowego eksperta w tej dziedzinie. Moim zdaniem są one wybitnym
osiągnięciem naukowym.
Pozostałe publikacje dr. Kima również podejmują ważne problemy badawcze
z zakresu historii nie tylko języków indoeuropejskich, lecz także innych rodzin,
zwłaszcza semickich. Szczególną rolę zajmują tu publikacje dotyczące ewolucji języka
aramejskiego. Innym przedmiotem zainteresowań Habilitanta jest nowsza historia
powstawania i rozwoju pidżynów i języków kreolskich powstałych w Stanach
Zjednoczonych w XIX wieku w środowisku ludności pochodzenia azjatyckiego. Te
nowe kontaktowe języki badane są przy wykorzystaniu współczesnego warsztatu
socjolingwistycznego i dialektologicznego. Co ciekawe, pan dr Kim także
wykorzystuje tę wiedzę i praktykę w opisie starych języków indoeuropejskich w
publikacjach stanowiących główny nurt Jego zainteresowań, co jest novum w
badaniach historyczno-językowych. Na uwagę wreszcie zasługują liczne recenzje p.
5
dr. Kima prac innych językoznawców, w których znajdujemy twórczą i konstruktywną
krytykę proponowanych przez nich wyjaśnień różnorodnych zjawisk języków
indoeuropejskich i innych.
Wyniki swoich badań pan dr Ronald Kim prezentował wielokrotnie na
międzynarodowych konferencjach językoznawczych i w licznych wykładach
gościnnych w wielu uniwersytetach na trzech kontynentach. O jego pozycji jako
jednego z czołowych światowych ekspertów-indoeuropeistów świadczy jego udział w
kolegiach redakcyjnych i/lub jako recenzent w 10 czasopismach wydawanych w pięciu
krajach. Swoją wszechstronną wiedzę p. dr Kim wykorzystuje w działalności
dydaktycznej, ucząc studentów anglistyki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w
Poznaniu
przedmiotów
związanych
z
językoznawstwem
historycznym,
indoeuropejskim, germańskim, historią i dialektami języka angielskiego (w tym
pidżyny i języki kreolskie, zwłaszcza Ameryki Północnej) i socjolingwistyką w
świetle zjawiska kontaktu językowego. W ciągu ostatnich trzech lat wypromował
około 40 licencjatów, których prace dyplomowe dotyczyły tej problematyki.
Reasumując powyższe spostrzeżenia, mogę z pełnym przekonaniem
stwierdzić, że cały dorobek naukowy p. dr. Ronalda Kima, a w szczególności cykl
artykułów
na
temat
gramatyki
porównawczo-historycznej
języków
indoeuropejskich, przedstawiony jako główne osiągnięcie naukowe do oceny, jak i
Jego pozostałe istotne dokonania naukowe, organizacyjne i dydaktyczne spełniają
z dużym naddatkiem standardowe wymagania i zgodnie z obowiązującą obecnie
w Polsce ustawą o stopniach i tytułach naukowych, zdecydowanie mogą stanowić
podstawę nadania Mu stopnia naukowego doktora habilitowanego nauk
humanistycznych w dziedzinie językoznawstwa.
(prof. dr hab. Rafał Molencki)
Katowice, 13 kwietnia 2015 roku