6. Odsłonięcie Pomnika Wdzięczności w 1924 r.

Odsłonięcie Pomnika Wdzięczności w Lesznie
Niedziela, 14 września 1924 roku, była ważnym dniem dla mieszkańców Leszna. Na
placu Kościuszki odsłonięto bowiem pomnik „Wdzięczności”, upamiętniający powstańców
wielkopolskich walczących na leszczyńskim odcinku frontu w roku 1919. Pierwszy pomnik
wybudowany przez Polaków po odzyskaniu przez Polskę niepodległości.
Budowę pomnika planowano od dawna, z inicjatywą tą wystąpiło miejscowe
Towarzystwo Powstańców i Wojaków. Marzono, by była to wielka, z daleka rzucająca się w
oczy budowla. Nawet jednak nie przystąpiono do takich projektów, życie przekreśliło te
marzenia. Oczywiście przyczyną był brak środków. Pomnik bowiem miał powstać ze składek
mieszkańców miasta. Przygotowaniami do budowy i zbiórką kierował powołany wiosną 1923
roku Komitet Budowy Pomnika Wdzięczności, na czele którego stał dr Stanisław Polewski,
dyrektor szpitala miejskiego w Lesznie.
Zbiórka szła z oporami nie tylko dlatego, że mieszkańcy dawali mniej niż się
spodziewano. Inflacja powodowała, że na wartości traciły już zebrane pieniądze, z drugiej
strony rosły koszty robocizny i materiałów. Te trudności spowodowały też, że zmieniono
nazwę pomnika, który pierwotnie miał nosić nazwę Wolności.
Jak stwierdził dziennikarz Głosu Leszczyńskiego „Pomnik ten nie każdemu się
podoba, a już najmniej tym, którzy ani grosza na takowy nie złożyli. Jeśli nie wystawiono
pomnika o większych rozmiarach i fantastycznym wyglądzie – nie jest to winą komitetu, lecz
samego społeczeństwa, które nie zdobyło się na większe fundusze!”
Koszty budowy trochę udało się obniżyć dzięki miastu. 23 lipca członkowie komitetu,
zwrócili się do Magistratu z prośbą, o bezpłatne odstąpienie żwiru oraz kamieni polnych.
Jeszcze tego samego dnia Magistrat wyraził na to zgodę.
Budowę rozpoczęto 18 sierpnia. Pomnik wykonany przez leszczyńskiego rzeźbiarza
Skrzypczaka, postawiono w miejscu gdzie wcześniej znajdował się pomnik Germanii,
wzniesiony przez Niemców dla uczenia poległych w wojnie z lat 1870-71.
Nadszedł tamten wrześniowy, jak się okazało piękny, słoneczny dzień. Lecz już w
sobotę oficjalnie na dworcu kolejowym powitano gości z Górnego Śląska. Przyjechało ich 2522 powstańców oraz trzech harcerzy.
W niedzielę od rana przedstawicielstwa leszczyńskich organizacji przemaszerowały
ulicami miasta, wśród tłumów mieszkańców, na Rynek. Czekała już tam kompania honorowa
55 Poznańskiego Pułku Piechoty oraz młodzież szkolna. Trzech księży odprawiło mszę
polową. Obecny na niej był między innymi generał Kazimierz Raszewski, dowódca
wojskowego okręgu poznańskiego, który przyjechał specjalnie na tę uroczystość.
Po mszy ruszono w pochodzie ulicą Kościańską (dzisiejsza Narutowicza) w stronę
placu Kościuszki. Przemarszowi znów towarzyszyły tłumy mieszkańców miasta. Na placu
obok pomnika stała, przystrojona kwiatami, mównica. Z niej dr Polewski, mówił dlaczego
pomnik wygląda tak, a nie inaczej. Wyjaśnił przede wszystkim dlaczego, nie umieszczono na
nim symbolu Polski-orła białego, ale hełm grecki. To bowiem symbol obowiązku i mądrości,
który mówi „raczej polec, ale nie ustąpić”. Następnie poprosił burmistrza Kowalskiego, by
ten objął pomnik w posiadanie miasta. A potem zwrócił się do generała Raszewskiego, by ten
dokonał oficjalnego odsłonięcia. Generał odwiązał wstęgę opasującą pomnik i ściągnął,
okrywającą go dotychczas zasłonę. W tym momencie kompania oddała honorową salwę.
Teraz generał wygłosił przemówienie. Powiedział m.in. „Skromny pomnik, ale
wdzięczny. Powinien nas wszystkich zjednoczyć, bo tylko w jedności siła. Niech przypomina
nam w każdej chwili obowiązek nasz wobec ojczyzny”.
Pomnik poświęcił ksiądz Stefan Jankiewicz, który także wygłosił przemówienie. Po
nim mówili jeszcze dyrektor Gimnazjum oraz przedstawiciel wojewody. Ostatni przemawiał
Józef Górecki, jako prezes miejscowego związku towarzystw.
Następnie wszystkie delegacje ze swymi sztandarami (było ich 41) przedefilowały
ulicą Kościańską przed generałem Raszewskim. Po zakończeniu części oficjalnej, odbył się
uroczysty obiad w strzelnicy w obecnym Centrum Kultury i Sztuki.
Komitet Budowy Pomnika Wdzięczności po rozliczeniu się z sum jakie zebrał i
wydał, rozwiązał się w listopadzie.
W artykule wykorzystałem: Akta Miasta Leszna sygnatura 1499 z Archiwum Państwowego w Lesznie,
„Ilustrowany Opis Leszna i Ziemi Leszczyńskiej” Bronisława Świderskiego oraz Głos Leszczyński nr 214 z 17
września 1924.
Damian Szymczak
Tekst ten ukazał się już wcześniej w „Przyjacielu Ludu”. W zeszycie III z 2008 r.