nowe życie w chrystusie
Transkrypt
nowe życie w chrystusie
NOWE ŻYCIE W CHRYSTUSIE PRZEZ CHRYSTUSA, Z CHRYSTUSEM, W CHRYSTUSIE. PRZEZ WIARĘ I CHRZEST DO ŚWIADECTWA Program duszpasterski Kościoła w Polsce na lata 2013-2017 PD_2015.indb 3 2015-05-18 11:26:57 SPIS TREŚCI SŁOWO WSTĘPNE Abp Stanisław Gądecki Przewodniczący Komisji Duszpasterstwa Konferencji Episkopatu Polski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Jubileusz Chrztu Polski Obchody Roku Jubileuszowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 I. SCHEMAT PROGRAMU DUSZPASTERSKIEGO Nowe życie w Chrystusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ks. Szymon Stułkowski 21 Katecheza szkolna i parafialna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ks. Marek Korgul 31 Program przepowiadania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ks. Andrzej Ziółkowski CM 75 II. MATERIAŁY POMOCNICZE Dynamika nowego życia w Chrystusie . . . . . . . . . . . . . . . . . ks. Stanisław Haręzga 207 Teologia chrztu u ojców Kościoła . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ks. Jan Słomka 221 Spis treści PD_2015.indb 5 5 2015-05-18 11:26:57 Duchowość chrzcielna w życiu chrześcijanina . . . . . . . . . . . ks. Erwin Mateja Pod opieką Maryi wzrastamy w łasce nowego życia w Chrystusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ks. Janusz Lekan Chrzest dorosłych w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . s. Adelajda Sielepin CHR Chrzest dzieci w parafii. Przygotowanie, celebracja, towarzyszenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ks. Jan Hadalski TChr Symbolika wody chrzcielnej i białej szaty . . . . . . . . . . . . . . . ks. Radosław Błaszczyk SDB Wspólne kapłaństwo wiernych świeckich. Konsekwencje pastoralne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Teresa Kowalczyk Chrzest w świętowaniu Triduum Paschalnego . . . . . . . . . . Katarzyna i Paweł Maciejewscy Katechumenalna droga formacji chrześcijańskiej i jej zastosowanie przez ks. Franciszka Blachnickiego . . . . . . Krzysztof Jankowiak 239 255 271 287 307 315 333 361 Każdy ochrzczony jest misjonarzem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Grażyna Ruchlewicz 377 Przygotowanie do Światowych Dni Młodzieży . . . . . . . . . . ks. Krzysztof Dukielski 381 Sztafeta Floriana – przekaż dobro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ks. Radosław Rakowski 391 6 PD_2015.indb 6 Spis treści 2015-05-18 11:26:57 III. PROJEKTY DUSZPASTERSKIE Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 395 RODZINA Kościół domowy żyjący łaską chrztu . . . . . . . . . . . . . . . . . 397 PARAFIA Parafia żyjąca łaską chrztu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 399 DIECEZJA Diecezja żyjąca łaską chrztu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 401 ks. Szymon Stułkowski Komentarze do Ewangelii na procesję Bożego Ciała . . . . . . ks. Mariusz Pohl PD_2015.indb 7 403 2015-05-18 11:26:57 ks. Radosław Błaszczyk SDB SYMBOLIKA WODY CHRZCIELNEJ I BIAŁEJ SZATY1 W temacie zaproponowanym mi przez organizatorów Posiedzenia Komisji Duszpasterstwa KEP zawierają się dwa istotne symbole związane z sakramentem chrztu świętego. Są nimi: woda chrzcielna i biała szata. W niniejszym artykule mówię kolejno symbolikę obu. SYMBOLIKA WODY CHRZCIELNEJ Od początku istnienia Kościoła przy udzielaniu sakramentu chrztu świętego używa się wody – żywiołu dającego życie. W wielu zresztą kontekstach kulturowych woda posiadała moc oczyszczającą. Prorok Ezechiel w imieniu Boga zwracał się do Narodu Wybranego następującymi słowami: „Pokropię was czystą wodą i staniecie 1 Niniejszy tekst został wygłoszony w wersji skromniejszej jako referat na Posiedzeniu Komisji Duszpasterstwa KEP – Warszawa – Bielany – 19-20 stycznia 2015 r. przebiegającego pod hasłem: Duchowe przygotowanie do rocznicy 1050-lecia Chrztu Polski. Symbolika wody chrzcielnej i białej szaty PD_2015.indb 307 307 2015-05-18 11:27:38 się czyści” (Ez 36,25). Należy je interpretować – jak powiedział św. Jan Paweł II w czasie audiencji generalnej 10 września 2003 roku –jako samą zapowiedź nie tylko oczyszczenia z nieczystości sumienia, wyzwolenia od zła i grzechu, ale przede wszystkim narodzenia do nowego życia. Dokonuje się to w sakramencie chrztu świętego poprzez zanurzenie w wodzie (tak rzadko dzisiaj praktykowane), pokropienie lub – najczęściej – przez trzykrotne polanie głowy wodą święconą oraz wypowiedzenie słów sakramentalnych: „Ja ciebie chrzczę w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego”. Wówczas to następuje najważniejszy moment w życiu każdego człowieka: • Ochrzczony otrzymuje najważniejszą godność, jaką człowiek może otrzymać tutaj na ziemi: godność dziecka Bożego2. Wszystkie tytuły naukowe, sprawowane funkcje, piastowane urzędy, nawet te najbardziej eksponowane i zaszczytne, wcześniej lub później przestaną obowiązywać, ponieważ są ograniczone wymiarem ziemskim. Z godnością dziecka Bożego jest inaczej. Ona nigdy się nie skończy, dostępujemy jej nawet po naszej śmierci, gdyż jak mówi liturgia sakramentu chrztu świętego – jest ona nieskalana, aż po życie wieczne. Według zapisów w tekstach euchologijnych, szczególnie okresu Wielkanocnego, godność dziecka Bożego zobowiązuje chrześcijanina, aby odrzucał on w swoich wyborach wszystko, co nie jest z nią zgodne, i kroczył po ścieżkach prowadzących do życia wiecznego; • Ochrzczony zostaje obmyty z grzechów: w przypadku człowieka dorosłego z każdego popełnionego grzechu, a w przypadku dziecka z grzechu pierworodnego3. Jest to dowód działania i potęgi Bożego Miłosierdzia, które jest wyrazem miłości Boga do Jego stworzenia; • Ochrzczony zostaje włączony do wspólnoty Ludu Bożego. Z tego powodu zachęca się, aby sakrament chrztu świętego był 2 3 308 PD_2015.indb 308 Por. KKK 1243. Por. KKK 1263. Materiały pomocnicze 2015-05-18 11:27:38 sprawowany w czasie liturgii Mszy Świętej przy licznej obecności wiernych. Jest to w pełni uzasadnione. Wszyscy uczestnicy liturgii mogą w ten sposób okazać wdzięczność Bogu za sakrament chrztu świętego. Ponadto rodzina dziecka przyjmującego chrzest doświadcza, że ich radość jest radością całej wspólnoty Kościoła, do którego powiększenia sami się przyczynili; • Jak wskazuje Kodeks Prawa Kanonicznego, ochrzczony otrzymuje możliwość kontaktu z łaską Bożą w pozostałych sakramentach świętych. Gdyby nie chrzest, nie moglibyśmy oczyszczać naszych serc w sakramencie pokuty i pojednania ani przyjmować Komunii Świętej, która dodaje nam sił do życia miłością względem najbliższych i wszystkich innych osób, których Opatrzność Boża nie przez przypadek stawia na naszej drodze. • Ochrzczony otrzymuje patrona, który odtąd razem z Aniołem Stróżem będzie się nim opiekował, a przez którego orędownictwo ochrzczony przez całe swoje życie będzie mógł się zwracać w modlitwach do tronu Bożego. Dzięki lekturze życiorysu swego patrona ochrzczony może czerpać podpowiedzi i natchnienia do kroczenia na co dzień drogą świętości. • Ochrzczony dzięki mądrości świętej Matki Kościoła otrzymuje towarzyszy na drodze wiary: rodziców chrzestnych4. To oni w czasie liturgii chrzcielnej zobowiązują się pomagać rodzicom (w przypadku chrztu niemowląt), lub w razie konieczności zastąpić ich w wychowaniu chrześcijańskim. Ponadto po chrzcie wspierają chrześniaka w realizacji jego życiowego powołania, modlą się o wiarę dla niego oraz towarzyszą mu w najważniejszych momentach jego życia, takich jak Pierwsza Komunia Święta, bierzmowanie będące dopełnieniem chrztu oraz inne sakramenty, w czasie których człowiek wzmocniony łaską Bożą umacnia się w wierze niezbędnej do zbawienia. 4 Por. KKK 1255. Symbolika wody chrzcielnej i białej szaty PD_2015.indb 309 309 2015-05-18 11:27:38 • Ochrzczony otrzymuje niezatarty znak. Ponieważ miłość Boga i Jego zwrócenie się do ludzi w Jezusie Chrystusie są nieprzemijające, Kościół uczy, że chrzest wyciska na człowieku „niezatarte znamię”5. W ten sposób przypomina o jedynej w swym rodzaju przynależności do Jezusa, której Bóg nigdy nie odbierze. W dzisiejszym zeświecczonym, zsekularyzowanym i zlaicyzowanym świecie, również w naszej Ojczyźnie, przeżywamy pewnego rodzaju kryzys świadomości chrzcielnej. Nabiera on różnych wymiarów, wspomnę tylko o nielicznych. Często zdarza się, że rodzice zgłaszający swoje dzieci do chrztu nadają im imiona świeckie, nawet jeśli są to dwa. Tym samym pozbawiają oni owoce swojej miłości patronów chrztu świętego. Także zjawisko niezrozumienia zadań, jakie stoją przed ojcem lub matką chrzestną, nie jest rzadkie. We „współczesnej” mentalności funkcja ta kojarzona jest przede wszystkim z poczuciem obowiązku obdarowywania chrześniaka droższymi prezentami z okazji Pierwszej Komunii Świętej albo sakramentu małżeństwa. Świadomość dotycząca występowania dzisiaj takich zjawisk stanowi wyzwanie dla pasterzy Kościoła i duszpasterzy, aby w pastoralnym oddziaływaniu wychowywali swoich wiernych już od wczesnych lat dziecięcych do rozumienia chrztu świętego, by poprzez katechezy i kazania uwrażliwiali ich na postawę wdzięczności Bogu za ten sakrament. Okazją ku temu mogą być następujące momenty w roku liturgicznym: • uroczysta oprawa liturgii chrzcielnej w Wigilię Paschalną; • niedziela Chrztu Pańskiego; • organizowanie symbolicznej rocznicy chrztu dla dzieci pierwszokomunijnych i kandydatów do przyjęcia sakramentu bierzmowania wraz z rodzicami i chrzestnymi. Wielką pomocą byłyby formularze mszalne mszy dziękczynnych za sakrament chrztu świętego. Niestety, na chwilę obecną takich nie posiadamy; 5 310 PD_2015.indb 310 KKK 1272. Materiały pomocnicze 2015-05-18 11:27:38 • celebracja każdej Mszy Świętej z udzieleniem sakramentu chrztu świętego. Wymienione wyżej okoliczności mogą być okazją do odkrycia na nowo przed wiernymi znaczenia chrzcielnicy, jednego z ważniejszych miejsc w każdej świątyni, po ołtarzu, ambonie i tabernakulum. W tych szczególnych okazjach można ją lepiej wyeksponować, udekorować kwiatami. Podczas niedzieli Chrztu Pańskiego lub rocznic chrztu można przy chrzcielnicy odnowić przyrzeczenia chrzcielne oraz w miejsce aktu pokutnego dokonać aspersji. Warto także przywoływać wówczas ten wymowny moment, kiedy św. Jan Paweł II w czasie wizyty w Wadowicach w swoim kościele parafialnym klęczał przy chrzcielnicy, przy której został ochrzczony. To bardzo wymowne i poruszające zarazem. Papież klęcząc przy tym miejscu, „gdzie wszystko się zaczęło”, modlił się. Trudno odgadnąć, o czym wtedy myślał. Możemy tylko się domyślać, że dziękował Panu Bogu za swój chrzest, że modlił się za swych zmarłych bliskich: rodziców i rodziców chrzestnych. Przywoływanie tego znaczącego i wiele mówiącego obrazu może przypominać wiernym o tym, co każdy z nas zawdzięcza sakramentowi chrztu świętego. Warto w tym miejscu również zachęcić duszpasterzy, aby nie rezygnowali z udzielania sakramentu chrztu świętego w chrzcielnicy, która przecież do tego celu służy. To jednocześnie doskonała okazja do rozbudzania wśród wiernych świadomości chrzcielnej. W duszpasterstwie parafialnym (ukierunkowanych na dzieci i młodzieży), w katechezach i na kazaniach (ukierunkowanych na dorosłych) przypomnijmy następujące kwestie: • szacunek do wody święconej; • rozumne żegnanie się z użyciem wody święconej; • upowszechnianie kropielnic w domach rodzinnych. Symbolika wody chrzcielnej i białej szaty PD_2015.indb 311 311 2015-05-18 11:27:38 SZACUNEK DO WODY ŚWIĘCONEJ Świadomość dobrodziejstw, jakie zawdzięczamy wodzie chrzcielnej, może i powinna być wyrażana w okazywaniu szacunku do wody święconej, która przypomina nam przyjęty sakrament chrztu świętego. Z tego powodu po celebracji Wigilii Paschalnej albo przed wizytą duszpasterską powinno się zabierać ją do domu w specjalnych naczyniach, dbając jednocześnie o to, aby naczynie było odpowiednie. Zadanie duszpasterzy polega m.in. na uwrażliwianiu w tym względzie wiernych oraz umożliwieniu parafianom nabycia i posiadania takich naczyń. W tym względzie w Polsce jest jeszcze wiele do zrobienia. Ponadto nie wszystkie parafie posiadają specjalne naczynia do przechowywania i dystrybucji wody święconej. Dlatego też przygotowano piętnastolitrowe dzbany z logotypem jubileuszu Chrztu Polski. Każdy z nich będzie posiadał kurek ułatwiający nabieranie wody. Będzie można zaopatrzyć w nie parafie, do czego w tym miejscu już zachęcamy. ROZUMNE ŻEGNANIE SIĘ Z UŻYCIEM WODY ŚWIĘCONEJ Chrześcijanin, który ma świadomość chrzcielną, przy wejściu do świątyni zawsze zanurza czubki palców w wodzie święconej i czyni starannie znak krzyża. Tym gestem wyraża Bogu wdzięczność za otrzymaną godność dziecka Bożego w czasie chrztu świętego. Być może dzięki katechezom, w których podejmiemy ten temat, zmniejszy się liczba wiernych wykonujących znak krzyża mechaniczne i nieświadome. UPOWSZECHNIANIE KROPIELNIC W DOMACH RODZINNYCH Jeszcze nie tak dawno w wielu polskich domach można było zobaczyć przy drzwiach wejściowych maleńkie kropielnice. Każdorazowe 312 PD_2015.indb 312 Materiały pomocnicze 2015-05-18 11:27:38 wyjście z mieszkania przypominało o zobowiązaniach wynikających z faktu przynależności do wspólnoty Kościoła świętego. Dzisiaj kropielnica w domu należy do rzadkości. Dlatego kolejną propozycją jest wskazywanie wiernym możliwości podarowania takiej kropielnicy bliskim i znajomym w ramach prezentu z różnego rodzaju okazji. Dodatkowo istnieje także możliwość nabycia specjalnych domowych kropielnic z logotypem jubileuszu, podobnie jak w przypadku naczyń do wody święconej, o których mowa wyżej. SYMBOLIKA BIAŁEJ SZATY W pierwszych wiekach chrzest był udzielany zazwyczaj raz do roku podczas najważniejszej liturgii roku liturgicznego – w Wigilię Paschalną. Sprawował ją biskup, który też udzielał katechumenom sakramentów inicjacji chrześcijańskiej: chrztu, bierzmowania i Komunii Świętej. Warto zauważyć, że teologia wczesnochrześcijańska przywiązywała wielką wagę do symboliki zdjęcia szat pokutnych, które katechumeni nosili przed chrztem. Czynność ta symbolizowała zwleczenie z siebie starego człowieka wraz z wszystkimi jego grzechami, niedoskonałościami, niewiernościami i zaniedbaniami. Gest włożenia białej szaty pojawił się znacznie później, dopiero około IV wieku. Od tamtego czasu nie zmienił on swojego znaczenia: człowiek ochrzczony przyobleka się w Chrystusa, jak pisał św. Paweł Apostoł (por. Gal 3,27)6. Wielki Doktor Kościoła, biskup Ambroży z Mediolanu, dostrzegał w białej szacie znak niewinności nowego stworzenia. W tradycji rzymskiej obrzęd ów był obecny, ale chyba nie przywiązywano do niego wielkiej wagi, bo dopiero Pontyfikał rzymsko-germański z połowy X wieku podawał specjalną formułę słowną towarzyszącą 6 KKK 1243. Symbolika wody chrzcielnej i białej szaty PD_2015.indb 313 313 2015-05-18 11:27:38 nałożeniu białej szaty: „Przyjmij białą szatę, świętą i nieskalaną, którą zaniesiesz przed trybunał Chrystusa”. Formuła ta nieznacznie tylko różni się od tej, którą podaje potrydencki Rytuał Rzymski. Warto w tym miejscu również zauważyć, że niektórzy liturgiści karolińscy widzieli w białej szacie zobrazowanie szaty godowej przeznaczonej na ucztę w królestwie Bożym, której zapowiedzią i przedsmakiem zarazem jest każda Eucharystia. Znaczący jest jej kolor: biały, symbolizujący, jak wiemy, czystość i dziewictwo. Ma on przedstawiać stan duszy człowieka ochrzczonego – nieskazitelnie czystej. Ponadto kolor szaty jest zachętą dla wszystkich chrześcijan, aby dbali o przywracanie takiego stanu własnej duszy. Czy jest to możliwe do wykonania? Tak, dzięki częstemu korzystaniu z sakramentu pokuty i pojednania, który gładzi grzechy, oraz uzyskiwaniu odpustów zupełnych. Wierzymy, że po spełnieniu wszystkich warunków uzyskania odpustu zupełnego7 zostają nam darowane wszelkie kary za grzechy. Wówczas stan naszej duszy możemy porównać do stanu duszy ochrzczonego niemowlęcia. To kolejne wyzwanie dla duszpasterzy, aby zatroskani o zbawienie swoich parafian regularnie zachęcali ich do częstego korzystania z praktyk, które oferuje Kościół. Dwa wspomniane symbole chrzcielne stawiają zarówno przed duszpasterzami, jak i wszystkimi wiernymi wiele wyzwań i zadań, które zostały zasygnalizowane w niniejszym krótkim opracowaniu. Ich realizacja może dopomóc w głębszym przeżywaniu chrześcijańskiego powołania, zwłaszcza teraz, w okresie przygotowań do zbliżającej się rocznicy 1050-lecia chrztu naszej Ojczyzny, oraz we wdzięczności Bożej Opatrzności za ten wielki dar dla Polski i wszystkich pokoleń, które przed nami były, są i będą. 7 Stan łaski uświęcającej (brak nieodpuszczonego grzechu ciężkiego) lub spowiedź sakramentalna; brak jakiegokolwiek przywiązania do grzechu, nawet powszedniego (jeżeli jest brak całkowitej dyspozycji – zyskuje się odpust cząstkowy); przyjęcie Komunii Świętej; odmówienie modlitwy (np. Ojcze nasz i Zdrowaś Mario) w intencjach Ojca Świętego; wykonanie czynności związanej z odpustem (warto te okoliczności przypominać wiernym przy wielu okazjach). 314 PD_2015.indb 314 Materiały pomocnicze 2015-05-18 11:27:38