Wspomaganie dzieci w rozwoju zdolności do skupienia uwagi i

„Wspomaganie dzieci w rozwoju zdolności
do skupienia uwagi i zapamiętywania.”
Pomimo kolejnych reform system oświatowy ciągle preferuje , i
zapewne będzie nadal preferował, szkołę pamięci. Dlatego o
powodzeniu szkolnym dzieci w dużej mierze decyduje to, czy potrafią
należycie skupić się, zapamiętać oraz wiernie odtworzyć informację ze
swych podręczników i te podawane przez nauczyciela na lekcjach.
W przedszkolu i szkole nauczyciele organizują zadania
pamięciowe dla dzieci na zasadzie : są łatwe dla dorosłych, więc i dzieci
nie będą miały z nimi trudności. Tymczasem z powodu odmiennego
funkcjonowania dziecięcej pamięci , zadania te sprawiają dzieciom
niebywałe trudności natury poznawczej i wykonawczej. Dziecięca
pamięć bardzo różni się od funkcjonowania pamięci u ludzi dorosłych.
Pamięć to najważniejszy mechanizm rejestrowania osobistego
doświadczenia ,przetwarzania go i przechowywania , a potem
odtwarzania . zatem należy tu podkreślić silny związek procesów
zapamiętywania z procesami uczenia się.
W jaki sposób informacje znajdujące się w otoczeniu są
rejestrowane i przetwarzane w pamięci?
Pamięć sensoryczna to przetwarzanie stresowych bodźców na
reprezentacje percepcyjne. Dotyczy to doświadczeń dotykowych i
przestrzennych , smakowych i węchowych, wzrokowych i słuchowych,
a także doznań informujących o stanie własnego organizmu tj. odczucie
:bólu, zmęczenia, głodu itp.
Jednak z otoczenia do człowieka dochodzi o wiele więcej
informacji niż może on objąć uwagą ,przetworzyć je i zakodować w
swojej pamięci. Stąd tak istotna jest wstępna ocena , które z tych
sensorycznych bodźców są ważne ,bo tylko takie warto zatrzymać na
chwilę w pamięci przemijającej. Z tych zatrzymanych bodźców także
większość znika po krótkiej chwili ,a tylko niektóre są zatrzymywane na
dłużej. Jeżeli w danej chwili jakiś surowy bodziec nie jest przydatny, to
nie ma sensu go dalej przetwarzać i magazynować; dlatego w I fazie
tworzenia reprezentacji percepcyjnych surowe bodźce są rozpoznawane
z punktu widzenia potrzeb oraz wcześniejszych doświadczeń i
segregowane na te, które są pod jakimś względem znaczące , i na
niepotrzebne (i te znikają).
Wynika z tego, że efekty zapamiętywania zależą od tego:
a)
jakie surowe bodźce człowiek (dziecko) uznało w dobrej chwili
za ważne na tyle aby zatrzymać je w pamięci.
Chcąc wspierać dzieci w skutecznym zapamiętywaniu, trzeba
zająć się rozwijaniem zdolności do skupienia uwagi, czyli skierowaniu
świadomości na to co warto zapamiętać. Równie ważne jest wdrażanie
dzieci do takiego organizowania pola percepcyjnego, aby mogły
zatrzymać w pamięci możliwie dużo surowych bodźców. Warto także
zadbać o to, aby dzieci potrafiły przetworzyć je w reprezentacje i
zakodować, bo mogą być one zatrzymane pamięci na dłużej .
Pamięć przemijająca i trzecia to dwa nierozłączne zbiory a w
części wspólnej jest pamięć operacyjna. Zatem aby wspomagać dzieci w
rozwoju umysłowym trzeba uwzględnić i rozumowanie i
zapamiętywanie.
Naturalne i spontaniczne sposoby organizowania informacji dla
ich trwalszego zachowania polegają na :
- grupowanie informacji „bo podobne”, „bo odmienne”
(kontrast)
- tworzenie hierarchii „to jest częścią tego…” (tworzenie
podzbiorów), „ w tym się mieści to i to ,i jeszcze to…”
- dobieranie par powiązanych ze sobą : „to skutkuje tym…”, „po
tym nastąpi to…”
- ustalanie łańcuszków : „zawsze to po tym…”
- dostrzeganie przestrzennych zależności: „to obok tego, to nad
tym, to przed tym”
Wzrost skuteczności intencjonalnego zapamiętywania jest
zależny od tego, jakie strategie pamięciowe dzieci stosują . Okazuje się
(dzięki dobrym badaniom M.Jagodzińskiej), że powtarzanie nie daje
lepszych wyników w zapamiętywaniu .
Na strategię pamięciową składają się:
1.
ŚWIADOMOŚĆ CELU PAMIĘCIOWEGO I DĄŻENIE
DO
JESGO
REALIZACJI:
„chcę to zapamiętać i staram się coś w tym kierunku
zrobić”
2.
OBRANY
SPOSÓB
ZAPAMIĘTANIA
„żeby zapamiętać zdanie muszę je powtórzyć kilka
razy”
3.
WYSIŁEK WŁOŻONY W REALIZACJĘ CZYNNOŚCI
UŁATWIAJĄCYCH
ZAPAMIĘTYWANIE
„skupię się i powtórzę kilka razy , chociaż jest to
trudne”
Według cytowanej już M. Jagodzińskiej, ekwiwalenty strategii
pamięciowych można zaobserwować w zabawach dziecięcych ,
zwłaszcza tematycznych.
Nie ulega wątpliwości to, że dziecko zapamiętuje to na co zwraca
uwagę, niezależnie od tego, w jakim stopniu czyni to intencjonalnie czy
mimowolnie.
Jak zatem (słów kilka o tym) dzieci skupiają uwagę i gospodarują
swoją aktywnością poznawczą?
Uwaga w poznawaniu rzeczywistości jak też w realizowaniu
wszystkich zadań życiowych jest bardzo ważna.
Powszechnie twierdzi się, że dzieci dysponują głównie uwagą
mimowolną (uwaga mimowolna to nie to samo, co automatyczne
przetwarzanie informacji ,bo automatycznie to: szybko i bez większego
wysiłku przekazaniu informacji i nie mają wglądu w ich przebieg i nie
możemy ich zatrzymać ani modyfikować , a uwaga jako proces
przebiega wolno i wymaga wysiłku, a ponadto znaczna część
przetwarzania informacji ma charakter świadomy.
S. Szuman opierając uwagę dowolną podkreśla , że wymaga ona
nie tylko wysiłku, ale także umiejętności przymuszenia się do skupienia
i natężenia aktywności poznawczych. To przymuszenie może być
spowodowane własnym nakazem lub czyimś . Oznacza to, że:
Dorosły może wymusić na dziecku , żeby skierowało swoją
aktywność poznawczą na coś, co jest w danej chwili ważne
i żeby tym czymś się zajmowało nieco dłużej
Dziecko może także samo sobie nakazać , że ma skupić
uwagę
Skrypt to schemat umysłowy czyli umysłowy model rzeczywistości. W 6
i 7 roku życia dziecka to czas na tworzenie pierwotnych skryptów i
stwarzanie im wszystkich następnych modyfikacji. Skrypt pierwotny to
baza i początek wszystkich następnych modyfikacji.
Dzieci muszą być przekonane o tym, że warto być ekspertem w
dziedzinie , której dotyczy dany skrypt. Kolejne cele pamięciowe muszą
być dla nich atrakcyjne. Dzieci także muszą rozumieć , czego się od nich
oczekuje i czemu muszą sprostać.
Jak zatem wspomagać dzieci w skutecznym opanowaniu wierszy
na pamięć?
I. „DZIECI UCZĄ MISIE WIERSZY” – program i
metodyka.
1. W edukacji ceni się pamięciowe opanowanie wierszy ,bo:
Wzbogaca się zakres słownictwa i kształtuje się
elegancja wypowiadania się
Dzieci poznają poezję i doznają wrażeń
Rozwijają pojemność swojej pamięci
Wnioski dla wspomagających dzieci w nauce wierszy na pamięć:
 W trakcie nauki wierszy trzeba zrezygnować z
wyjaśniania nowych dla dzieci sformułowań słownych
(po nauce)
 Wielokrotne powtarzanie tego , co trzeba zapamiętać, to
jeden z bardzo prostych sposobów przetwarzania
informacji
II. „PATRZĘ UWAŻNIE I POTRAFIĘ ZAPAMIĘTAĆ
WIELE
SZCZEGÓŁÓW” (wspomaganie rozwoju
pamięci wzrokowej) – program i metodyka
III. „POTRAFIĘ ZAPAMIĘTAĆ SZEREGI CZYNNOŚCI I
PRZEWIDZIEĆ , CO BĘDZIE DALEJ” (wspomaganie
dzieci w zapamiętywaniu informacji uporządkowanych
jedna po drugiej) – program i metodyka
IV. „SŁUCHAM UWAŻNIE , ABY ZAPAMIĘTAĆ TO , CO
WAŻNE I POTRZEBNE” (wspomaganie dzieci w
uważnym słuchaniu wyłuskiwaniu i zapamiętywaniu
ważnych informacji) – program i metodyka
V. „POTRAFIĘ OBDARZAĆ UWAGĄ I MÓWIĆ TAK,
ABY INNI MNIE SŁUCHALI, PAMIĘTAM TEŻ, JAK
WYGLĄDAJĄ INNI I JAK SIĘ NAZYWAJĄ”
(wspomaganie dzieci w atrakcyjnym prezentowaniu
siebie, obdarzaniu uwaga innych)- program i metodyka.
Urszula Marcinkowska