Międzynarodowej Klasyfikacji ICF

Międzynarodowa Klasyfikacja Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia (ICF)
należy do „rodziny” międzynarodowych klasyfikacji opracowanych przez Światową
Organizację Zdrowia (WHO) i stosowanych do opisu różnych aspektów zdrowia.
ICF jest zmodyfikowaną i uaktualnioną wersją Międzynarodowej Klasyfikacji Upośledzenia,
Niepełnosprawności i Inwalidztwa (International Classification of Impairments, Disabilities
and Handicaps – ICIDH), która została po raz pierwszy opublikowana przez WHO w 1980
roku w celu przetestowania. Rozbudowana na bazie pięcioletnich szczegółowych badań
i konsultacji międzynarodowych, ICF została zaaprobowana dla użytku międzynarodowego
przez 55 Zgromadzenie WHO 22 maja 2001 (rezolucja WHA54.21).
ICF
włączyła
do
medycyny
wyniki
współczesnych nauk biologicznych, nauk
społecznych
i
ekonomicznych,
medycyny
ze
wnioski
z
społeczeństwem
dialogu
(kwestie
postaw, etyczne, relacje lekarz/profesjonalista
a
pacjent/klient,
profesjonalistami,
relacje
między
relacje
między
profesjonalistami a politykami, etc.).
Nowe terminy zastąpiły w niej używane
wcześniej „upośledzenie” (ang. impairment)
i „inwalidztwo” (ang. handicap) i rozszerzają
zakres
klasyfikacji
o
pozytywne
szerokim
terminem
doświadczenia życiowe.
Funkcjonowanie
obejmującym
jest
wszystkie
funkcje
ciała
ludzkiego,
aktywności
jednostki
i
uczestniczenie
człowieka w różnych sytuacjach życiowych; podobnie niepełnoprawność służy jako szeroki
termin obejmujący wszelkie upośledzenia funkcjonowania, limitowanie aktywności i
ograniczenia uczestniczenia.
str. 1
ICF wymienia także czynniki środowiskowe, które wchodzą w interakcje z wyżej
wymienionymi dziedzinami.
Dzięki temu użytkownik klasyfikacji może tworzyć odpowiednie dla danego przypadku
profile funkcjonowania, niepełnosprawności i zdrowia w różnych dziedzinach.
Choć ICF jest zasadniczo klasyfikacją ukierunkowaną na zagadnienia zdrowia i stanów z nim
związanych to korzystają z niej również inne sektory, takie jak ubezpieczenia, ubezpieczenia
społeczne, służby pracownicze, szkolnictwo, ekonomia, polityka społeczna, prawodawstwo
ogólne i kształtowanie środowiska. Została ona przyjęta jako jedna z klasyfikacji społecznych
przez Organizację Narodów Zjednoczonych i włączona do Standardowych Zasad
Wyrównywania Szans Osób Niepełnosprawnych. ICF stanowi zatem odpowiednie narzędzie
do wdrożenia określonych międzynarodowych zaleceń w dziedzinie praw człowieka
orazprzepisów prawnych poszczególnych krajów. Definicje niepełnosprawności w Konwencji
o Prawach Osób Niepełnosprawnych (przyjętej przez ONZ 13 grudnia 2006 roku, rez.61/106)
wywodzą się z ICF i opierają na wynikach prac dotyczących stosowania tej klasyfikacji
do pomiaru funkcjonowania, niepełnosprawności i zdrowia.
Często spotykamy się z błędnym rozumieniem, że ICF dotyczy wyłącznie osób
niepełnosprawnych; podczas gdy w istocie dotyczy wszystkich ludzi. Przy pomocy ICF można
opisać wszystkie aspekty zdrowia i stany związane ze zdrowiem. Innymi słowy, ICF ma
zastosowanie uniwersalne.
Międzynarodowa Klasyfikacja Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia (ICF)
powinna być stosowana jako:
-
narzędzie
statystyczne
–
dla
zbierania
i
zapisywania
danych
(np. w badaniach populacji i badaniach przeglądowych lub w zarządzaniu systemami
informatycznymi);
-jako narzędzie badawcze – dla pomiaru wyników badań, jakości życia lub czynników
środowiskowych;
- jako narzędzie kliniczne – w ocenie potrzeb zdrowotnych, doboru metod postępowania
w określonych stanach chorobowych, ocenie profesjonalizmu oraz ocenie rehabilitacji
i jej wyników; jako narzędzie polityki społecznej – w planowaniu ubezpieczeń społecznych,
systemów odszkodowań oraz przygotowywaniu i realizacji polityki społecznej;
str. 2
jako
narzędzie
edukacyjne
–
w
przygotowaniu
programów
nauczania
oraz
w uświadamianiu społeczeństw i podejmowaniu działań socjalnych.
ICF stanowi klasyfikację cech charakterystycznych stanu zdrowia ludzi w kontekście ich
indywidualnych sytuacji życiowych oraz wpływów środowiska. To interakcja między
charakterystycznymi cechami stanu zdrowia a czynnikami kontekstowymi stwarza
niepełnosprawność. W słusznej trosce, by nie przyklejać ludziom etykietek kategorie w ICF
wyrażone są w sposób neutralny, aby uniknąć lekceważenia, napiętnowania i niewłaściwych
konotacji.
Jeśli naszym celem jest określenie rodzaju działań, które mogą poprawić poziom
funkcjonowania osobistego i społecznego osób z niepełnosprawnością (cel rehabilitacji),
Międzynarodowa Klasyfikacja Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia ( ICF) może
pomóc ustalić, gdzie leży główna „przyczyna” niepełnosprawności: czy w środowisku
wskutek obecności barier lub braku ułatwień, czy w ograniczonej zdolności samej jednostki
czy też wynika z obu tych czynników razem. Za pomocą tej klasyfikacji można ukierunkować
odpowiednie działania oraz monitorować i mierzyć ich wpływ na poziom uczestniczenia.
Ze względu na to, że ICF jest wielozadaniową klasyfikacją opracowaną na użytek wielu
dyscyplin i różnych sektorów, może mieć ona szczególnie ważne praktyczne zastosowanie
u dzieci, zwłaszcza dzieci z wczesnym uszkodzeniem mózgu.
Złożoność i różnorodność dysfunkcji dzieci z wczesnym uszkodzeniem mózgu, odmiennych
niż u osób dorosłych, wymaga zastosowania
zrozumiałej klasyfikacji międzysystemowej.
ICY-CY (ICF wersja dla dzieci i młodzieży) pokazuje, że dziecko należy traktować jako
istotę „międzysystemową”, zwłaszcza dziecko z wczesnym uszkodzeniem mózgu, które
ze względu na złożone i różnorodne dysfunkcje i potrzeby, manifestujące się we wszystkich
sferach (poznawczej, mobilności, komunikacji, etc) korzysta z kilku systemów usług:
zdrowia -edukacji-opieki społecznej-etc.
Klasyfikacja ICF-CY
opisuje dziecko w relacji ze środowiskiem, a zwłaszcza dziecko
w kontekście rodziny. To nowoczesne podejście skoncentrowane na rodzinie, uwzględniające
fakt niemożliwości obserwacji, diagnozy, leczenia, edukacji i wspierania dziecka w izolacji
od sytuacji rodzinnej stwarza szansę planowania i podejmowania efektywnych działań na
rzecz dziecka w łączności z działaniami na rzecz wzmacniania jego rodziny.
str. 3
Klasyfikacja ICF-CY opisuje cechy osobowości dziecka przydatne w radzeniu sobie w życiu
i uczestnictwie w życiu społecznym, podkreślając walor wychowania
w
kształtowanie
pożądanej osobowości dziecka z niepełnosprawnością, takie jak:
- Samodzielność (sprawczość, decydowanie),
- Motywacja,
- Odporność emocjonalna,
- Optymizm,
- Samoakceptacja (i samoocena),
- Mobilność, samosterowność, odpowiedzialność,
- Komunikatywność, uspołecznienie.
ICF-CY zwraca uwagę na krytyczne momenty i zmiany w życiu dziecka związane z jego
uczestnictwem w życiu społecznym: od
etapu związku z pierwszym opiekunem
i samotnego bawienia się do etapu związków z rówieśnikami, gier zespołowych, bycia
uczniem w szkole, itd.. ICF-CY
uwzględnia fakt, że charakter i złożoność środowiska
dziecka zmienia się radykalnie w okresach przejściowych: niemowlęctwo/młodsze
dzieciństwo/ późne dzieciństwo/ dorastanie oraz podkreśla, że wpływ negatywnych
czynników środowiskowych jest większy na dziecko niż na dorosłego.
Klasyfikacja ICF- CY
jako podejście nastawione na profilaktykę niepełnosprawności
i wczesną interwencję, może stanowić narzędzie walki o przestrzeganie praw człowieka.
Decyzja o stosowaniu ICF-CY jest w zasadzie decyzją polityczną, gdyż rodzi pytanie – czy
po określeniu na podstawie ICF-CY potrzeb dzieci z niepełnosprawnością finansować
wczesną interwencję, zaspokajać ich specjalne potrzeby edukacyjno-zdrowotne?
Klasyfikacja ICF-CY może służyć przede wszystkim:
- przygotowaniu programów nauczania, podniesieniu poziomu wiedzy i zrozumienia złożonej
problematyki dzieci z wczesnym uszkodzeniem mózgu wszystkich profesjonalistów(lekarze,
terapeuci, nauczyciele, etc.) i nieprofesjonalistów (rodzice, wolontariusze, urzędnicy, itp.),
str. 4
ustaleniu wspólnego języka stosowanego do opisu dysfunkcji i potrzeb dzieci z wczesnym
uszkodzeniem mózgu , w celu usprawnienia porozumiewania się różnych użytkowników
(komunikacja i koordynacja międzyresortowa),
zbieraniu i zapisywaniu danych (np. w badaniach populacji dzieci z wczesnym
uszkodzeniem mózgu, dla pomiaru wyników terapii, jakości życia lub czynników
środowiskowych,
ocenie potrzeb zdrowotnych, doboru metod postępowania w przypadkach wczesnego
uszkodzenia mózgu, ocenie profesjonalizmu oraz ocenie rehabilitacji i jej
wyników,
– planowaniu zintegrowanych działań z zakresu szeroko rozumianej polityki społecznej.
Kluczowa rola ICF-CY
na początkowym etapie jej implementacji to aktualnie rola
edukacyjna i badawcza.
Po dysseminacji tego modelu pojęciowego u wszystkich uczestników biorących udział
w opiece nad dzieckiem z wczesnym uszkodzeniem mózgu i jego rodziną konieczny będzie
wybór odpowiednich narzędzi opartych na ICF, wykorzystywanych np. do praktycznych
badań wyników rehabilitacji .
Klasyfikacja ICF-CY jako całość jest zbyt obszernym zbiorem kodów do wykorzystywania
w codziennej pracy bieżącej np. placówek rehabilitacyjnych.
Analiza poniższych kategorii ICF dotyczących aktywności/funkcjonowania i uczestniczenia
oraz czynników środowiskowych umożliwia
całościowy opis funkcjonalny osoby
z niepełnosprawnością i jej otoczenia (środowiska), daje uporządkowane informacje
diagnostyczne i podstawę do planowania kompleksowej i zintegrowanej interwencji
(w praktyce używane są standaryzowane skale wywodzące się z ICF, ale znacznie skrócone w
porównaniu z ICF).
str. 5
ICF - CY
OPIS UPOŚLEDZONYCH STRUKTUR, FUNKCJI, AKTYWNOŚCI,
UCZESTNICTWA DZIECKA I BARIER ŚRODOWISKA
WIELODYSCYPLINARNY ZINTEGROWANY PLAN
INTERWENCJI
SYSTEM WSPARCIA
Wyrównanie szans dzieci
niepełnosprawnych
71
Przetłumaczona na język polski, ale wciąż nie używana ICF wskazuje wyraźny odwrót
od
dotychczasowego
niepełnosprawność
podejścia
medycznego
do
niepełnosprawności,
jako wynik interakcji między osobami z dysfunkcjami
opisując
a barierami
wynikającymi z postaw ludzkich i środowiskowymi.
Jako
Kondycja zdrowotna
cel
–
stawia
zgodnie
z modelem WHO- zapewnienie
zaburzenie/choroba
osobom z niepełnosprawnością
pełnego i skutecznego udziału
Funkcje i
struktura ciał
ciała
Aktywność
Aktywność
Uczestniczenie
w
życiu
zasadzie
społeczeństwa,
równości
z
na
innymi
osobami.
Czynniki
środowiskowe
Czynniki
osobowe
Dokument podkreśla społeczną
odpowiedzialność
wyrównania
z
w
szans
zakresie
osobom
niepełnosprawnością
wskazując konieczny, szeroki, wielkoobszarowy zakres tych działań.
W Klasyfikacji osoby z niepełnosprawnością są
traktowane podmiotowo, z szacunkiem
dla ich różnorodności i potencjału, z uznaniem ich praw człowieka.
str. 6