Święte przestrzenie Indii – pdf do pobrania

fot.: przemysław piekarski
Na obecny kształt przestrzeni sakralnej
w Indiach największy wpływ miały dwie kultury:
indoeuropejska, reprezentowana przez Ariów, oraz
proto-indyjska. Ariowie dotarli nad brzeg Indusu
ok. 1500 r. p.n.e., przynosząc swoje wyobrażenie
o sacrum oraz symbolikę axis mundi – osi świata,
którą sacrum otacza. Wedle Rigwedy świat podzielony był na trzy sfery: świat podziemny – odpowiednik
piekła, świat ludzki oraz świat wyższy, świat przodków i bogów (pitri loka). Podział społeczeństwa
na klasy nazywane warna (dosłownie: barwy) wiązał się z odległością danej grupy od osi. Najbliżsi
sacrum byli bramini, czyli kapłani, otaczani przez
wojowników, z których tradycyjnie wywodzili się królowie. Dalej od centrum znajdowały się zewnętrzne
warstwy służebne – rzemieślników i kupców (tzw.
wajśjów) oraz sług (tzw. siudrów). Ta ostatnia warna
służyła społecznej absorpcji obcych. Mogli oni co
prawda awansować, jednak proces ten rozłożony
był na pokolenia. Przykładem mogą tu być bramini
Nambudiri z południa Indii, niegdyś znajdujący się
poza aryjskim społeczeństwem, a teraz będący
w nim wzorcem ortodoksji.
Rozwój religii – od wedyjskiej w V w. p.n.e., poprzez braminizm, po hinduizm w V w. n.e. – zmienił
geografię mityczną Indii. Pojawiły się nowe, wyższe
światy przypisane różnym bóstwom. Również świat
podziemny zyskał swojego władcę, pierwszego ze
zmarłych – Jamę, który osądzał dusze po śmierci.
Nie bez znaczenia dla kształtu indyjskiej przestrzeni
sakralnej była też zmiana czasu kosmicznego, tzn.
przejście z typowej dla indoeuropejczyków
przemysław piekarski
święte
przestrzenie
indii
krótkie wprowadzenie
Koło sansary, czyli powtórnych narodzin, oznaczało
uznanie tymczasowości piekła i raju. Kosmiczny cykl
wszechświata trwał od momentu stworzenia przez
Brahmę do kosmicznej katastrofy – czarnej dziury, którą otwierał w kosmicznym tańcu Król Tańca, Śiwa.
Świat Wisznu, królestwo Śiwy to elementy
geografii puranicznej (purana – „stare opowieści”
– powstawały od X do XVIII w.), która wpisana
jest w krajobraz indyjski. W Ziemi Pastwisk
(Bradz Bhumi) w okolicach Mathury narodził się
i dojrzewał Kriszna; Ajodhja to królestwo Ramy;
inne święte miejsca wiążą się z narodzinami,
działalnością i śmiercią wielkich reformatorów
religii, Buddy, Dżiny czy guru Nanaka. Hinduizm
28
fot.: przemysław piekarski
linii prostej na czas cykliczny.
fot.: przemysław piekarski
święta jest już sama woda,
ze względu na dokonywane w niej obrzędy funeralne (prochy wrzuca się do wody) oraz ablucje.
Dwa miejsca zlania wód posiadają szczególną
rangę: Benares, gdzie zlewają się wody Gangesu
i niewidzialnej, spływającej z nieba rzeki Saraswati,
oraz Kanjakumari (Komoryn) – miejsce, w którym
spotykają się wody trzech mórz.
Jednak geografia święta Indii to nie tylko
krajobraz. Choć axis mundi bywa tu utożsamiana
z rzeczywistą górą czy skałą, ujawnia się też często
jako filar stojący w pobliżu sanktuarium (stambha)
albo jako wieża świątynna. Na północy Indii wieże
takie przyjmują najczęściej formę śikhary (np.
w Khadżuraho), na południu – piramidy schodkowej
(np. w Tandżawur) czy bramy (np. w Madurai).
Hinduistyczna architektura świątyń starannie
przygotowuje wiernych na kontakt z sacrum. Korytarze i pawilony (mandapa) doprowadzają ich
do sanktuarium zwanego „łonem embriona” (garbha griha). Jest to komora otoczona kolumnadą,
obchodzona zawsze od lewej strony (w nawiązaniu
do obiegu słońca) i zwieńczona wieżą: osią świata.
Do formy świętej góry nawiązują również buddyści
29
fot.: joanna hajduk
fot.: przemysław piekarski
często gromadzi wiernych w miejscach zwanych
tirtha. Najczęściej są one położone nad brzegami
wielkich rzek – od źródeł Gangesu aż po Kalkutę
(tu świętym miejscem jest ujście rzeki do zatoki
Bengalskiej). Aż siedem wielkich rzek uznawanych
jest za święte, przy czym
– poprzez architekturę stupy, czyli ziemnego kopca
obudowanego kamieniami lub cegłą (np. w Sańczi
czy w Bharhut). Sacrum, którym jest półkula stupy,
odgradzane jest od profanum murem z czterema
bramami (torana), odpowiadającymi stronom świata. Miniatura stupy wykuta w kamieniu, czyli tzw.
dagoba, jest też elementem składowym świątyń
buddyjskich, budowanych na planie podobnym
do rzymskiej bazyliki (absyda, trzy nawy oddzielone
kolumnadą). Podobnie jak „łona embriona”, także
dagoby obchodzone są przez wiernych od lewej
strony. Wbrew temu, co głoszą późniejsze legendy,
stupy nie zawierają relikwii, lecz są symbolami kolejnych etapów życia i nauki Buddy: stupa w Sarnath
uświęca miejsce pierwszego kazania Buddy, stupa
w Bodh Gaja – Oświecenie.