2. - Okręgowa Stacja Chemiczno

Okręgowa Stacja
Chemiczno-Rolnicza
w Białymstoku
15-027 Białystok, ul. Ogrodowa 10
(085) 7435841, 7435457
www.oschrbialystok.internetdsl.pl
e -mail: [email protected]
Szkolenie instruktorów Polskiego
Związku Działkowców
W Okręgowym Zarządzie
Podlaskim w Białymstoku
Marzec 2009 r.
Opracował:
Jan Grabowski – instruktor krajowy
2
Tematy do omówienia:
Ocena gleb i podłoŜy ogrodniczych w ROD.
Nawozy i zasady nawoŜenia.
Zasady badań gleb i podłoŜy ogrodniczych:
I. Definicje;
II. Części składowe gleby;
III. Podział gleb na kategorie agronomiczne gleb
(ulotka, próbki);
IV. Cechy uŜytkowe poszczególnych KAG.
V. Charakterystyka chemiczna gleb;
VI. Metody oceny właściwości chemicznych gleb;
VII. Wyniki badań gleb z ROD w 2006r.;
VIII. Podział roślin wg wymagań co do pH gleby;
IX. NawoŜenie roślin uprawianych w ROD;
X. Cele i zasady badań agrochemicznych w
Rodzinnych Ogrodach Działkowych;
XI. Kompostowanie;
XII. Zasady nawoŜenia roślin ogrodniczych;
XIII. Rodzaje nawozów mineralnych i terminy ich
stosowania;
XIV. NawoŜenie nawozami naturalnymi i kompostem.
3
Ocena gleb i podłoŜy ogrodniczych w
ROD
I. Definicje
Gleba:
Powierzchniowa
warstwa
skorupy
ziemskiej,
warunkująca
funkcjonowanie roślin, w której zachodzą ciągłe przemiany substancji
organicznych i mineralnych
Lub – inaczej:
Jest to środowisko, w którym rosną i spełniają swoje funkcje
Ŝyciowe korzenie roślin.
Wartość uŜytkową gleby = jej przydatność: określana jest przez
urodzajność, czyli zdolność do wytworzenia plonu (ilość i
jakość plonu).
II. Części składowe gleby:
Faza stała: cząstki mineralne i organiczne, które są źródłem
składników pokarmowych dla roślin i które utrzymują rośliny w
odpowiedniej pozycji (zazwyczaj pion);
Faza ciekła – roztwór glebowy: woda, w której są rozpuszczone
związki mineralne i organiczne i właśnie stąd rośliny pobierają składniki
pokarmowe lub (co czasami się zdarza – równieŜ metale
cięŜkie!!!).
Roztwory glebowe róŜnych gleb róŜnią się zasadniczo
między sobą (stęŜeniem i składem jakościowym).
Faza gazowa- mieszanina gazów i pary wodnej = powietrze
glebowe
– dostarcza tlen organizmom glebowym. Brak jego
uniemoŜliwia roślinom pobieranie składników pokarmowych.
Wzajemny stosunek w/w składników jest róŜny dla róŜnych gleb. Zmienia się on w
zaleŜności od zwięzłości gleby i od działań działkowca (właściwa dla danej gleby
jej uprawa, nawoŜenie, dostarczanie substancji organicznej – próchnicy oraz
wapnowanie (tylko wtedy, gdy jest ono potrzebne)!!!
4
III. Kategorie
agronomiczne
gleb
–
czyli
ich
zwięzłość –
Gleby bardzo lekkie – do 10% części spławialnych;
Gleby lekkie – 11 -20% części spławialnych;
Gleby średnie – 21-35% części spławianych;
Gleby cięŜkie – powyŜej 35% części spławianych;
Gleby organiczne – powyŜej 20% substancji organicznej;
IV. Cechy poszczególnych kategorii agronomicznych
gleb istotne dla działkowców:
Gleby bardzo lekkie i lekkie: /piaski luźne i
słabogliniaste, torfy.
1. Cechy gleb lekkich i wnioski z tego wynikające,
wpływające na sposób gospodarowania na nich:
•
•
DuŜo przestrzeni między słabo lub w ogóle nie zlepionymi
częściami /torfy struktura włóknista/ - dobra przewiewność,
zbyt duŜa przepuszczalność = straty w dół
gleby, utrudnione podsiąkanie i słabe
zatrzymywanie wody! = zbyt suche;
Naturalnie zawierają bardzo mało próchnicy, gdyŜ
zawarta w tych glebach i stosowana substancja organiczna
(nawozy naturalne, kompost, nawozy zielone, kora, trociny i
inne) ulega zbyt szybkiemu rozkładowi;
• Naturalnie
–
zawierają
bardzo
mało
składników
pokarmowych, w tym Mg oraz są w stanie mniej
zakumulować (zatrzymać) składników wnoszonych podczas
nawoŜenia – wniosek?; NawoŜenie częściej i małymi
dawkami nawozów, w tym i - substancji organicznej
• Uprawa gleb lekkich powinna :
- chronić przed nadmiernym parowaniem – stratami wody: jak
najmniej zabiegów uprawowych /wiosną nie przekopujemy - poza
przekopaniem poplonów ozimych, jak najszybciej (początek
5
-
•
•
bielenia grzbietów) wyrównujemy grzbiety - nierówności po
jesiennej tzw. ”ostrej skibie”, przed siewem lub sadzeniem
spulchniamy na głębokość 7 do 10cm ;
- ciągle naleŜy dąŜyć do wzbogacania tych gleb w substancję
organiczną. Pozwoli to na: zwiększenie moŜliwości
zatrzymywania wody, zwiększy pojemność KS – zdolność do
zatrzymywania składników pokarmowych w postaci kationów (NNH4, K, Ca, Mg), będzie ich więcej, oŜywi Ŝycie biologiczne gleby
– będzie ona „Ŝywa”- poŜyteczne bakterie i inne mikroorganizmy
glebowe;
Przekopywać jak najpłycej, z wyjątkiem zakopania
nawozu zielonego i pod uprawę roślin korzeniowych /marchew,
pietruszka – uniknięcie deformacji korzeni/;
Zwrócić uwagę /badanie co 3 - 4 lata/ na
odczyn: z natury kwaśne, wapnować tylko wtedy gdy trzeba,
małymi, zaleŜnymi od pH dawkami wapna węglanowego,
często z magnezem – Dolomitem, gdyŜ gleby te są z natury
ubogie w Mg;
Wzbogacać w składniki pokarmowe – wg
zasady: tylko wtedy i tylko tyle ile wynoszą potrzeby uprawianej
rośliny / lekka nadwyŜka/, czyli małymi i częstymi
dawkami: ubogie, mała pojemność KS – wymywanie
nadwyŜek do wód;
•
Reasumując: uprawa trudna, wymaga
szczególnej
wiedzy
i
troski,
umiejętności i staranności – pomimo,
Ŝe fizycznie praca jest tu lŜejsza niŜ na
glebach cięŜkich.
2. Zalety gleb lekkich:
•
MoŜliwość wczesnej
ogrzewają się;
•
Fizycznie lŜejsza praca;
•
Szczególnie dobrze udają się na nich: buraki ćwikłowe,
marchew, pomidory, szpinak, fasola, groch, truskawki i inne.
uprawy
wiosną:
szybciej
obsychają,
6
Gleby średnie i cięŜkie /gliny średnie, cięŜkie i
iły:
1. Ich właściwości i wnioski wynikające dla działkowców:
• Wysoka zawartość części spławianych, w tym typu
koloidalnego sprawia, Ŝe pod wpływem zmian uwilgotnienia zmieniają
objętość:
- mokre mocno pęcznieją /maleje ilość porów powietrznych/ brak
powietrza – rośliny duszą się. Gleba nie przepuszcza wody – kałuŜe po
duŜych deszczach;
- suche – przy dłuŜszym braku opadów: głęboko przesychają, tworzą się
w nich szczeliny, które rozrywają korzenie roślin, powstają w nich
związki „odtlenione” szkodliwe dla roślin;
•
Trudne w uprawie – cięŜko wykonywać uprawki. Są to często
•
tzw. „gleby minutowe”- „chwilowe”;
DąŜyć
do
zwiększenia
ich
przepuszczalności
przewiewności
i
na moŜliwie duŜą głębokość: koniecznie
kopać na zimę, częste spulchnianie, koniecznie „ostra skiba” na zimę,
niszczyć skorupę po opadach;
• Jak najwięcej mieszanek strukturotwórczych – nawozów
zielonych, stosowanie duŜych dawek nawozów naturalnych,
wapnowanie gleb kwaśnych (poŜądany tlenek wapnia) – jako czynniki
rozluźniające glebę;
• Wiosną dłuŜej mokre, zimne, co powoduje opóźnienie uprawy gleby
oraz siewu lub sadzenia roślin.
2. Zalety gleb zwięzłych: są z natury mniej kwaśne, zawierają
więcej składników pokarmowych, lepiej gospodarują wodą.
7
•
Gleby organiczne – torfowe:
1. Jest ich niewiele na terenie ROD;
2. Pod względem uprawy zalicza się je do gleb lekkich – jednak ze
względu na szczególne właściwości wymagają odrębnego
traktowania.
3. Są w róŜnym stopniu rozkładu, usytuowane w obniŜeniach
terenowych;
4. Korzystne właściwości wodne i powietrzne;
5. Dobrze plonują pod warunkiem uregulowania odczynu (torfy wysokie
są z natury bardzo kwaśne i bardzo ubogie w składniki);
6. Nie udaje się zapobiec rozpyleniu ich w uprawie, przy czym jest to
proces nieodwracalny, dlatego naleŜy ograniczyć liczbę uprawek, nie
kruszyć tylko odwracać skibę, dobrze jest ugnieść po przekopaniu
lub odczekać z siewem lub sadzeniem roślin, w tym i wieloletnich;
7. Niskie połoŜenie sprawia, Ŝe bywają na nich zastoiska mrozowe
(niskie, ujemne temperatury powietrz tuŜ przy glebie) – późniejsze
wejście z wysiewem lub wysadzeniem roślin, konieczne stosowanie
osłon.
8
V. Charakterystyka chemiczna gleb:
Z powyŜszego przeglądu wynika, Ŝe oprócz cech fizycznych gleb
bardzo istotne są teŜ pewne ich cechy chemiczne, a mianowicie:
Zasobność gleby w składniki pokarmowe:
- makroelementy (N, P, K, Mg), a w uprawach pod
osłonami równieŜ w Ca;
- mikroelementy (B, Cu, Mn, Zn, Fe);
- dla wybranych roślin (np z rodziny krzyŜowych: rzepak,
kapusty, kalafiory, brokuły) S-SO4, zaliczana do
makroelementów;
Odczyn (pH) gleby lub podłoŜa ogrodniczego i przełoŜenie
go na potrzeby wapnowania – czyli ustalenie:
Czy badana gleba wymaga poprawy odczynu;
lub w pewnych przypadkach - jej zakwaszenia – patrz
tabela;
PrzybliŜone dawki siarki (w postaci płatków – nazwa
handlowa
Wigor S) na 100 m2 podane w kg, w
zaleŜności od rodzaju gleby i wyjściowego pH
Aktualn
e pH
(KCl)
gleby
Wartości pH do jakich chcemy doprowadzić pH gleby
3,8
4,2
4,7
5,1
Rodzaj gleby
L
C
L
C
L
C
L
C
3,8
0
0
-
-
-
-
-
-
4,2
2,00
6,00
0
0
-
-
-
-
4,7
4,00
12,00
2,00
6,00
0
0
-
-
5,1
6,00
17,00
4,00
12,00
2,00
6,00
0
0
5,5
7,52
2,50
6,00
17,00
4,00
12,00
2,00
6,00
6,0
9,50
28,50
7,50
22,50
6,00
17,00
4,00
12,00
6,4
11,00
34,00
9,50
28,50
7,50
22,50
6,00
17,00
9
L – gleba lekka
C- gleba cięŜka: glina średnia i cięŜka, ił
Jeśli wapnowanie jest zalecane to ustalenie pH i kategorii
agronomicznej pozwala na ustalenie optymalnej dawki i
rodzaju wapna (CaO, CaCO3 lub z magnezem
CaCO3+MgO);
Zasolenie i zawartość chloru – jako cech negatywnych.
Badanie konieczne w uprawach pod osłonami lub w sytuacjach
tzw. „awaryjnych”;
Uwaga: większość tzw. „iglaków” nie znosi wysokiego
zasolenia (mniejsze dawki nawozów i częściej stosowane!!!);
VI. Metody oceny właściwości chemicznych gleb i
podłoŜy:
1. Ocena
zasobności
gleb
w
makroelementy,
mikroelementy, S-SO4, Cl i zasolenie:
A/
Orientacyjnie - poprzez wnioski z wyglądu i plonowania roślin w
ostatnim roku. W ten sposób moŜna próbować ocenić zasobność w
składniki pokarmowe, z wyjątkiem azotu (szybko zuŜywany, bardzo
ruchomy w glebie);
B/ Praktycznie i wiarygodnie tylko i wyłącznie metody
laboratoryjne. Trzeba pobrać reprezentatywną/e próbki i zlecić
specjalistycznemu laboratorium w Okręgowej Stacji ChemicznoRolniczej w Białymstoku przy ul. Ogrodowej 10. Oferta z cennikiem
oraz wykazem pracowników terenowych i ich telefonami w materiałach.
Uwaga:
Pokaz reprezentatywnego pobierania próbek, ich pakowania i
znakowania (odbył się wcześniej lub omówić pro katedra).
2. Ocena odczynu (pH) gleb oraz podłoŜy ogrodniczych:
1/ Badanie reprezentatywnej próbki – łącznie z składnikami
pokarmowymi;
2/ W pewnym przybliŜeniu moŜna równieŜ ustalić pH:
pH-metrem elektronicznym (uwaga – gleba musi być
naturalnie uwilgotniona);
za pomocą kwasomierza polowego – tzw. „płytki
Heliga”(odczynnik w płynie lub w płatkach – uwaga na okres
waŜności);
inne metody:
- np. nasączone odpowiednim indykatorem - paski,
- tzw., „rośliny wskaźnikowe” –
10
Są to raczej metody bardziej historyczne niŜ stosowane w
praktyce.
VII. Wyniki badań w odniesieniu do odczynu –
Badania z PZD:
1/ W rolnictwie (wg badań OSCHR w Białymstoku za lata 2005-2008: na 52,7tys.
prób: 64% gleb wymaga poprawy odczynu, gleby są na ogół
ubogie w fosfor – 43% gleb, często równieŜ w potas - 51% gleb,
ubogie w magnez – 25% gleb, zwłaszcza tych lekkich;
Zasobność i odczyn w układzie terytorialnym jest dość
zmienna, jest funkcją sposobu – intensywności
gospodarowania.
2/ W PZD – na podstawie zlecanych badań laboratoryjnych:
ponad 90% badanych próbek z ogrodów działkowych nie
wymaga wapnowania. Część (ponad 65%) z nich jest
przewapnowana – odczyn powyŜej 7,0, a w uprawach pod
osłonami oraz na trawnikach często dochodzi do 7,5-7,8. !!!!!!
Skrajny rozkład wyników badań w uprawach pod osłonami,
tak w odniesieniu do pH jak i do składników pokarmowych
(od zasobności bardzo niskiej - „głodowej” do 3- 4 krotnie
przekraczającej
potrzeby
pokarmowe
najbardziej
wymagających roślin;
Dlatego proponuję przyjęcie następującej
zasady nawoŜenia w ROD:
1. Nigdy nie wapnujemy, zwłaszcza gleb lekkich,
2.
3.
jeśli nie jesteśmy pewni, Ŝe wymagają one tego zabiegu.
Jeśli gleba jest kwaśna wapnujemy co 3-4 lata, zawsze przed jej
przekopaniem: po zbiorze plonu głównego lub przed kopaniem na
zimę (a nie po zimowym przekopaniu) !!!!!
Na glebach zwięzłych, z tendencją do zaskorupiania się
– przy poprawnym odczynie moŜemy zastosować niewielkie
dawki (jak dla gleb lekkich przy potrzebach wapnowania
wskazanych tj. 5-7kg CaO/ar) dla rozluźnienia gleby,
raz na 2-3 lata, najlepiej pod kapustne – dodatkowo
11
zapobieganie występowania kiły. Jeśli występuje kiła to
nie uprawiać gorczycy w poplonie;
VII. Podział roślin wg wymagań w stosunku do
odczynu:
Ogólnie:
Optymalne pH dla większości roślin wynosi 6,0 do 6,5 maksymalnie do
6,8.
Optymalne
(przyswajalność
dla
procesów
fosforu,
chemicznych
magnezu,
w
potasu
glebie
i
–
6,3
większości
mikroelementów).
W szczegółach:
1. Rośliny najbardziej wraŜliwe na zakwaszenie (optymalne pH
około 6,8-7,4):
Drzewa pestkowe (czereśnie, wiśnie, śliwy, morele i
brzoskwinie),
Orzech włoski,
Winorośl,
Kwiaty: petunie, tulipany, dalie, pacioreczniki – kanny,
mieczyki, cynie, astry i chryzantemy;
2. Rośliny gleb lekko kwaśnych, optymalne pH około 6,1-6,6:
Z drzew owocowych: jabłonie, grusze;
Z krzewów: porzeczki;
Z kwiatów: róŜe, kosaćce, hortensje czerwone i białe, magnolie,
Z warzyw: buraki, kapusta, kalafior, marchew, pory, cebula, sałata,
rzodkiewka, groch , fasola, pomidory, ogórki i papryka.
Trawniki z typowymi mieszankami traw, z tym Ŝe:
- na glebach lekkich pH do 6,2;
- na glebach zwięzłych pH do 6,6;
3. Rośliny gleb kwaśnych (pH 5,1-6,0): agrest, maliny, truskawki,
aronia, pelargonie, w tym zwłaszcza surfinie, w tym równieŜ
uprawiane w skrzynkach balkonowych i w pojemnikach.
4. Rośliny gleb bardzo kwaśnych (pH poniŜej 5,0 , lub jeszcze lepiej
– pH poniŜej 4,5): borówki wysokie (amerykańskie), Ŝurawiny,
róŜaneczniki, hortensje niebieskie, wrzosowate.
12
/
IX. NawoŜenie roślin uprawianych w ROD:
Tabela 1. Orientacyjne dawki nawozów zalecane dla roślin warzywnych.
Grupa warzyw o wymaganiach
Składnik
wysokich
średnich
małych
AZOT
buraki, dynia,
kalafiory, kapusta*,
pory, selery, rabarbar
brokuły, cebula,
czosnek, szczypiorek,
koper, marchew,
pietruszka, pomidory,
ogórki, sałata,
szpinak
groch, fasola,
rzodkiewka
Dawka g N /10 m2
160 – 200
80 – 150
30 – 40
FOSFOR **
cebula, chrzan,
fasola, kalafiory,
kapusta, koper,
marchew, ogórki,
pomidory, pory,
rabarbar, selery
buraki, sałata,
szpinak
groch, pietruszka,
rzodkiewka
Dawka g P2O5/10 m2
90 – 160
50 – 90
20 – 50
POTAS **
brukselka, buraki,
selery, kalafiory,
kapusta włoska,
pomidory, szpinak,
rabarbar
brokuły, cebula,
kapusta biała
i czerwona, marchew,
ogórki, pietruszka,
sałata
fasola, groch,
rzodkiewka
Dawka g K2O/10 m2
150 – 220
50 – 150
30 - 50
* nie powinno się stosować większych dawek mocznika pod rośliny kapustne ze
względu na pogorszenie się ich właściwości smakowych
** nawozy fosforowe i potasowe, zwłaszcza chlorkowe, moŜna stosować jesienią,
mieszając z całą warstwą orną gleby
13
Tabela 2. Orientacyjne dawki nawozów zalecane dla roślin
sadowniczych.
Składnik
i dawka
Drzewa
młode
1-4 lat
Drzewa
owocujące
Porzeczki,
agrest
Maliny
Truskawki
1 rok
Truskawki
dalsze lata
N g/m2
10 – 20 *
6 - 12
8 - 12
6 -10
4-8
3-5
K2O g/m2
6 – 10 **
6 - 12
10 - 15
8 - 12
20 – 30 ***
20 – 30 ***
P2O5 g/m2
Tylko przed sadzeniem 20 - 30
MgO g/m2
Przed sadzeniem 10 - 20, w dalszych latach 6 - 12* z wyjątkiem truskawek
obornik
Przed sadzeniem 4 - 6 kg/m2, drzewa 1 - 2 lat 1 - 3 kg/m2 jako ściółkę wokół drzew
* nawozy azotowe i magnezowe rozsiewa się indywidualnie; średnica nawoŜonej
powierzchni powinna być 1,5 razy większa od średnicy korony
** nawoŜenie potasem młodych drzew i krzewów rozpoczyna się od trzeciego
roku
*** tylko przed sadzeniem
14
Tabela 3. Orientacyjne dawki nawozów zalecane dla roślin ozdobnych.
Składnik /dawka
Jednoroczne
wysiewane do
gruntu
Jednoroczne
uprawiane
z rozsady
Dwuletnie, byliny
znajdujące się
w gruncie
Byliny zimujące
w
pomieszczeniach
Lilie, tulipany,
krokusy,
przebiśniegi,
narcyzy
Konwalie
RóŜe
Krzewy iglaste
Trawniki
UWAGA:
Rok uprawy
N g/10 m2
P2O5 g/10 m2
K2O g/10 m2
-
40 - 80
30 - 60
60 - 120
-
80 - 120
60 - 100
80 - 120
I
II
III
40 - 90
90 - 120
90 - 180
40 - 90
90 - 120
60 - 90
40 - 90
90 - 120
120 - 200
-
75 - 180
60 - 180
90 - 200
I
II
III
40 - 50
60 - 90
100 - 130
30 - 40
50 - 90
90 - 120
50 - 60
60 - 80
110 - 130
-
120
150
200
I
II
I
II
90
150
100
60
150
220
60 - 100
60 - 100
-
100 - 150
80
100
40 - 50
25 - 40
30 - 35
co drugi rok
70 - 100
Większość roślin ozdobnych, zwłaszcza jednorocznych,
pobiera
największe ilości składników w pierwszej połowie
okresu wegetacji – do kwitnienia.
15
Tabela 4. MnoŜniki do przeliczenia dawki w czystym składniku na
wybrany nawóz.
Zawartość czystego
składnika w nawozie
w % (N, P2O5, K2O)
MnoŜnik
Siarczan amonu
20
5
Saletrzak
28
3,6
Mocznik
46
2,2
Saletra amonowa
34
3
Superfosfat granulowany
19
5
Superfosfat potrójny
46
2,2
Fosforan amonu
46
2,2
Siarczan potasu
50
2
Sól potasowa
60
1,7
Nazwa nawozu
Nawozy azotowe
Nawozy fosforowe
Nawozy potasowe
Przykład: Dawce 160 g P2O5 odpowiada 160 × 2,2 = 350 g superfosfatu potrójnego
o zawartości 46% czystego składnika lub 160 × 5,3 = około 850 g
superfosfatu granulowanego o zawartości 19% czystego składnika.
16
Tabela 5. Orientacyjne dawki niektórych mieszanek ogrodniczych w g/10
m2.
Azofoska
Nawóz
Fructus
Ogrodnik
Florovit
uniwersalny
1000 – 1350
1150 – 1400
900 – 1300
900 – 1200
800 – 1200
850 – 1100
400 – 900
500 – 900
450 – 850
200 – 400
300 – 500
250 – 450
Truskawki
250 – 500
300 – 600
300 – 600
Maliny
500 – 900
600 – 1200
600 – 900
Porzeczki, agrest
600 – 1200
800 – 1600
700 – 1400
Młode drzewa
nieowocujące
40 – 80
dag/drzewo
80 – 160
dag/drzewo
50 – 90
dag/drzewo
90 – 170
dag/drzewo
30 – 60
dag/drzewo
60 – 120
dag/drzewo
Rośliny
Kapusta biała,
czerwona, kalafior,
rabarbar
Brokuły, buraki liściowe
(botwinka), cykoria,
marchew późna,
kapusta głowiasta
wczesna, selery,
szczypiorek
Buraki ćwikłowe, cebula,
czosnek, kalarepa,
marchew wczesna,
ogórki, pietruszka,
pomidory, sałata,
szpinak
Fasola, groch,
rzodkiewka
Drzewa owocujące
UWAGA: Przy uŜyciu mieszanki Fructus Ogrodnik naleŜy zastosować nawoŜenie
uzupełniające potasem w ilości (zaleŜnej od wymagań roślin) 100 – 240 g
siarczanu potasu na 10 m2.
17
X. Cele i zasady badań agrochemicznych w
ROD.
1. Cele badań:
Cel ogólny: poznanie pH i potrzeb wapnowania oraz zasobności gleb
i podłoŜy ogrodniczych – po to, by gleba mogła zabezpieczyć
zapotrzebowanie roślin na składniki pokarmowe oraz gwarantować
optymalny (zdrowy dla człowieka - pełnowartościowy) skład chemiczny
plonów;
Cele szczegółowe:
Działkowcy początkujący (przejmujący działki) – poznanie stanu
wyjściowego oraz właściwe przygotowanie gleby pod dość często
modernizowane nasadzenia – zwracając uwagę na róŜnorodność
wymagań poszczególnych grup roślin, w tym zwłaszcza wieloletnich
(krzewy, drzewa, wieloletnie ozdobne) – jednorazowy błąd
działa przez wiele lat.
Następne badania po 2-3 latach – ustalenie czy przyjęte metody
nawoŜenia są poprawne, zabezpieczają poprawę lub utrzymują
stan poprawny;
Działkowcy gospodarujący na działkach od wielu lat –
wystarczy badanie co 3-4 lata;
Przed nasadzeniami i uprawie roślin o wymaganiach
nietypowych, zwłaszcza w odniesieniu do pH (iglaki, wrzosy,
wrzośce, borówka wysoka, hortensja niebieska itd.);
Ustalenie przyczyn niewłaściwego wzrostu roślin, np.
problemy z trawnikami, problemy w uprawach pod osłonami (słabe
narastanie lub zniekształcenia owoców np. ogórków, sucha zgnilizna
wierzchołkowa owoców pomidorów, problemy z papryką, opadanie
zawiązków ogórków itp);
Ustalenie stopnia skaŜenia gleby metalami cięŜkimi
(zwłaszcza przy drogach o duŜym natęŜeniu ruchu, działki na
wysypiskach) lub zawartości azotanów w warzywach, zwłaszcza w
nowalijkach i w uprawach korzeniowych.
Stosowanie wyników badań agrochemicznych w
praktyce jako jeden z elementów oceny działki i ROD
uczestniczących w konkursach;
18
2. Zasady organizacyjne badań:
•
•
•
KaŜdy działkowicz indywidualnie lub zbiorowo moŜe pobrać i dostarczyć
do Stacji, a w terenie do jej przedstawiciela, próbki do badań;
MoŜna – i część aktywnych ogrodów tak czyni - zorganizować zbiorowe
pobieranie próbek do badań.
Stacja zapewni wtedy:
WypoŜyczenie sprzętu (laski, woreczki do gleby);
InstruktaŜ;
Natomiast przy większej ilości próbek (od 50szt.) – zapewnimy udział
przedstawiciela Stacji przy pobieraniu próbek i ich odbiór do Stacji);
MoŜliwe jest teŜ odpłatne przeprowadzenie szkolenia z zakresu wyników
badań i ich wykorzystania w praktyce;
3. Technika pobierania próbek:
Jedna próbka powinna reprezentować teren o podobnej historii
nawozowej i sposobie uprawy, czyli pobieramy oddzielne próbki z:
Kwatery sadowniczej, zazwyczaj z trawnikiem – cena 10,90zł;
Orientacyjne badanie z warzywnika – cena 10,90zł;
Pełne badanie warzywnika i z folii lub szklarni – cena 37,60zł;
Próbki z kwatery sadowniczej i rozpoznawcze z trawnika i z warzywnika
mogą być przez krótki okres przechowywane w warunkach naturalnych
(zabezpieczone przed zanieczyszczeniem);
Próbki spod osłon (folia i /lub szklarnia) oraz do pełnych badań z
warzywnika i trawnika (zwłaszcza jeśli są na nim problemy) naleŜy
pobierać w dniu dostarczenia do laboratorium, lub dopuszcza się
krótkotrwałe (do 2 dni) przechowanie jej w lodówce (w tmp.3-4oC);
Wielkość próbki - 0,50kg, a spod osłon i do pełnych badań warzywnika
około 2 litry;
Na 1 próbkę średnią naleŜy pobrać 15-20 próbek pojedynczych
(pierwotnych) równomiernie rozmieszczonych na całym badanym
terenie;
Próbki pierwotne pobiera się z głębokości 0-20cm za pomocą laski
Egnera, której część robocza ma długość 20cm. Na trawnikach unikamy
zanieczyszczenia próbki przez trawę;
Pobrane 15-20 próbek pierwotnych umieszcza się w czystym, najlepiej
foliowym woreczku, do którego dołączyć naleŜy metryczkę
umieszczoną na zewnątrz woreczka, z następującymi danymi:
Nazwisko i imię;
Adres zamieszkania;
Miejsce pobrania próbki (warzywnik, trawnik, część sadownicza)
Uwaga:
Jeśli badania są organizowane grupowo i odbioru wyników dokonywała
będzie 1 osoba lub będzie je przekazywał przedstawiciel Stacji na
19
zorganizowanym szkoleniu wtedy naleŜy sporządzić wykaz zawierający
w tytule nazwę ROD z adresem i danymi organizatora (łącznie z
telefonem), a w treści nazwiska i imiona działkowiczów z zaznaczeniem
miejsca/ miejsc pobrania próbek, czyli kolejno:
Lp.
Nazwisko i imię;
Numer działki;
Warzywnik i/lub, sad i/lub trawnik;
Wniesiona opłata.
Opłatę przyjmie pracownik Stacji wypisując pokwitowania
oddzielnie kaŜdemu działkowcowi lub jedno pokwitowanie zbiorcze.
imienne
Uwaga:
Jeśli dokonuje się badań przed załoŜeniem sadu – do prawidłowego
ustalenia nawoŜenia i wapnowania naleŜy pobrać 2 próbki: 1- ną z
poziomu 0-20cm i drugą z poziomu 21- 40cm. Wtedy warstwę
wierzchnią pobiera się laską zagłębiając ją na głębokość roboczą
na powierzchni gleby, a warstwę 21-40 z tych samych miejsc po
wykopaniu dołków na głębokość pobrania warstwy wierzchniej czyli
na 20cm i znów pobieramy laską z dna wykopanego dołka. Próbki
pierwotne z 2 poziomów zsypuje się oddzielnie do naczyń
(wiaderek) odpowiednio oznakowanych (np. poziom - 1, poziom - 2).
20
XI. Kompostowanie
21
XII. NawoŜenie roślin ogrodniczych:
Zasady nawoŜenia:
1. Do składników i wymogów gleby, o których powinien „myśleć”
działkowiec /uprawa ekstensywna lub najwyŜej średnio intensywna, z
duŜym udziałem nawozów naturalnych, zielonych i kompostu / - naleŜą:
• N, P, K Mg;
• na trawniku dochodzi Fe;
• w szklarniach i w foliach do NPK dochodzą: poziom Ca, często
zasolenie i Cl – przy wodzie z wodociągów i przy zakupie obornika z
gospodarstw „nie ekologicznych”.
• Mikroelementów /Fe, Mn, Cu, B i Zn/
przy w/w systemie
gospodarowania zazwyczaj wystarcza.
2. Wszystkie w/w składniki - stosować w proporcjach wymaganych przez
uprawiane rośliny. Niedobór lub nadmiar 1 z nich jest niekorzystny dla
roślin –utrudnia pobieranie pozostałych;
3. Dlatego pomimo nawoŜenia naturalnego czasami trzeba stosować
nawozy mineralne;
4. Dostosowanie nawoŜenia do wymagań rośliny nie jest moŜliwe bez
wiedzy o ilości danego składnika w glebie. Bez tej wiedzy próbujemy
„trafić” na oślep – tak jak by strzelec miał zawiązane oczy;
5. Jako zasadę naleŜy przyjąć doprowadzenie do optimum N, P, K, Mg
i pod osłonami Ca – przed siewem lub wysadzeniem; - na podstawie badań
co 4 lata, a w folii co roku;
6. Na glebach lekkich dawki niŜsze, a częściej i nawozy mineralne
zawsze wiosną – mały kompleks sorpcyjny oraz intensywne wymywanie,
7. WyŜsze dawki przy pełnym zabezpieczeniu w wodę / często na
działkach/;
8. Mniej o ok. 50% , zwłaszcza N i K przy zastosowaniu nawozu
naturalnego;
9. Większe dawki N tj ponad 250 g/m2 , a przy płytkim zastosowaniu ponad
100g/m2 naleŜy koniecznie dzielić, stosując 60% pod korzeń, a 40%
pogłównie;
10. Roślin o krótkim okresie wegetacji/ sałata, rzodkiewka, szpinak,
botwina, szczaw wiosenny/ nie naleŜy nawozić pogłównie lub wcale nie
nawozić !!!
11. Jeśli w szklarni lub w folii w roku poprzednim stosowano wysokie
nawoŜenie do końca wegetacji – najlepiej nie uprawiać tam wiosną
nowalijek !!!!!!
12. Wapnowanie gleb lekkich przeprowadzać wapnem węglanowym i
najlepiej magnezowym np. Dolomitem.
22
XIII. Rodzaje nawozów mineralnych do stosowania w ROD:
Zasadą
jest
stosowanie
nawozów
skoncentrowanych
–
wysokoprocentowych: mniejsze zasolenie /zwłaszcza pod osłonami/, nawozy
potasowe tylko siarczanowe – bez Cl, gdyŜ większość roślin na działce nie znosi Cl.
Wapno na gleby lekkie i średnie – tylko węglanowe, najlepiej z Mg, na gleby cięŜkie –
lepsze będzie wapno tlenkowe, gdyŜ działa intensywniej, nie ma obawy spalania
próchnicy.
I.
Nawozy jednoskładnikowe:
A./ Azotowe: mocznik- 46%- działa w temp.>100C., saletra amonowa34%- przedsiewnie i pogłównie, Saletrzak-28%, Salmag-27,5%N i 3,5%
Mg; siarczan amonu – 20%. Zakwaszające np. pod borówkę, iglaki,
hortensję niebieską, wrzosy, azalie: siarczan amonu i w 2 kolejności
saletra amonowa.
B/ Fosforowe: Superfosfaty-18%, 19%, 46%, 44% z borem- 0,5%;
Płynny koncentrat pod nazwą Fostar /połączenia organiczno-mineralne
34,1% do podlewania 1% lub dolistnie - 0,5% - podlanie rozsad przy
wczesnym wysadzaniu (tmp. podłoŜa poniŜej 100 C.
C/ Potasowe: siarczan potasu – forma siarczanowa- 50%, chlorkowesól potasowa 40 i 57% lub 60%;
D/ Magnezowe: siarczan magnezu 10% i 16%;
E/ Wieloskładnikowe typu rolniczego:
polifoski, lubofoski,
fosforan amonu: 18%N i 46%P2O5 , Zakwaszające: fosforan
monopotasowy: 52,2%P2O5 i 34,5%K20 oraz fosforan monoamonowy 12%
N i 26,6% K2O.
Saletra wapniowa 15,5%N i 26,6% CaO – dobry, podstawowe źródło N i
Ca pogłównie w szklarni (sucha zgnilizna wierzchołkowa owoców
pomidora i czasami papryki. Doglebowo ,a dolistnie w stęŜeniu 0,5%.
F/ Wieloskładnikowe typu ogrodniczego = dla róŜnych roślin:
• Polskie: Azofoska /N P K Ca Mg -13,6%,6,19,1%, 4,5%;
Fruktus,
czasami moŜna spotkać MIS-3 i MIS-4, Suprę, Multiwity,
Mikrosole,
Florowit,
saletra wapniowa: N-15,5% i Ca- 26,6%;
saletra potasowa: N-13,5%, K2O – 46%;
saletra magnezowa:N-10,7%, Mg-9,2%;
siarczan magnezu:16% i 10%;
• Zagraniczne lub firm zagranicznych - firm takich jak:
YARA – dawna Hydro: Pionier niebieski, czerwony i
zielony, Hydrofobski, Hydro Plony,
Hydrokompleksy z mikroelementami;
23
Firmy
Scotts:
Ferticare, Cropcare, Poli-Fedy
mikroelementami/, Superby i inne.
Grupa nawozów o spowolnionym działaniu:
Osmocote róŜne typy o okresie działania 3-18 miesięcy,
grupa nawozów Peters/ Excel, Professional/, Univers
Firma Suplo: saletra wapniowa, saletra magnezowa,
fosforan monopotasowy, Suplo Mono –
dla poszczególnych mikroelementów,
z
I wiele innych firm;
Większość nawozów tych firm jest bardzo czysta,
zawierają niewiele balastu – dają niewiele zasolenie,
często zawierają komplet mikroelementów I zazwyczaj
siarkę.
G/ Grupa nawozów specjalnych - pod konkretne rośliny- dostosowane
składem i pH do potrzeb konkretnej grupy roślin, np. pod hortensje, trawniki,
itp.;
Uwaga na nawozy, których składu chemicznego nie ma na opakowaniu!!!
H/ Nawozy zakwaszające - zakwaszacze:
Insol pH – do zakwaszania zasadowej wody, zakwaszania gleby
przed uprawą (większe stęŜenia) oraz do podlewania rosnących
roślin – róŜne stęŜenia – podane na opakowaniach;
Wigor S – siarkowy;
Siarczan amonu, fosforany: monopotasowy i monoamonowy;
Terminy stosowania:
1. Nawozy potasowe na glebach bardzo lekkich i lekkich – wiosną –
przemycia do wód gruntowych – KDPR;
2. Nawozy fosforowe na glebach bardzo lekkich i lekkich – wolne
przemieszczanie się w dół, zwłaszcza na trawnikach i w części
sadowniczej – lepiej jesienią;
3. Na glebach cięŜkich P i K– lepszy termin jesienny – pod kopanie na
zimę;
4. Azot 7-10 dni przed wysiewem lub wysadzeniem, a na trawnikach: w III dekadzie kwietnia i kolejno po co 2-gim koszeniu – kończąc
nawoŜenie w I/II dekadzie sierpnia. Drzewa i krzewy: ½ w I dek
kwietnia i ½ po kwitnieniu.
5. Potas na trawnikach: ½ wiosną i ½ w II dekadzie czerwca;
6. W foliach i w szklarniach: przed wysadzeniem i kilka razy w sezonie,
szczególnie w okresie wiązania owoców np. u pomidorów narastanie
3-4 i dalszych gron.
24
XIV. NawoŜenie nawozami naturalnymi oraz kompostem
(który jest nawozem organicznym)
Cel nawoŜenia tymi nawozami:
1. Wzbogacenie gleby w składniki pokarmowe – niezbędne dla roślin;
2. Składniki są powoli (w miarę rozkładu nawozu) uwalniane do gleby.
Rośliny efektywniej je wykorzystują, są mniejsze straty w wyniku
wypłukania w głąb gleby.
3. Dostarczenie substancji organicznej, która przekształca się w próchnicę,
a ta w zwiększonej ilości powoduje intensywny rozwój Ŝycia
mikrobiologicznego gleby, poprawa właściwości fizycznych – struktura
gruzełkowata, zatrzymywanie wody i składników pokarmowych, gleba
jest bardziej zbuforowana: mniej naraŜona (rośliny na niej rosnące) na
błędy uŜytkownika, unieruchamianie metali cięŜkich, itd.
Kompost (nawóz organiczny):
•
•
produkowany z resztek organicznych: liście drzew, zdrowe resztki
roślin, chwasty bez nasion, popiół drzewny, odpadki kuchenne;
Skład chemiczny: azot: 0,3-0,6%; fosfor: 0,15-0,3%; potas: 0,150,35, a nawet do 0,40%;
Rodzaje kompostów:
1. dojrzały (zazwyczaj 1,5 roczne powstawanie): brązowa barwa,
jednolita konsystencja. MoŜna nim nawozić gleby wszystkich typów i
rośliny wszystkich gatunków. Najlepszy okres stosowania – jesień.
2. Kompost półdojrzały (słodka próchnica) – raczej do nawoŜenia
pogłównego.
Dawki i sposób stosowania:
A/ wiosną lub jesienią rozrzucamy go po grządce i pozostawiamy na
powierzchni lub (lepiej) wymieszać z 4-6cm warstwą gleby. Dawki 610kg/m2
B/próchnica słodka (półdojrzały kompost) moŜe być stosowana jako:
ściółka pod drzewa owocowe, krzewy owocowe i ozdobne;
do zabezpieczenia krzewów (np. róŜ itp.) na zimę, a po zimie rozrzucona
wokół = nawoŜenie;
Kora
1. rozdrobniona z drzew iglastych, stosowana w postaci świeŜej lub
przekompostowanej:
A/ ŚwieŜa ( garbniki i inne związki- hamujące wzrost roślin) – do
ściółkowania roślin – warstwa 3-5cm. ogranicza parowanie wody,
hamuje rozwój chwastów, poprawia warunki termiczne
25
B/ Przekompostowana – jako podłoŜe organiczne w dawce 10-15
litrów na 1m2, do gleby, składnik podłoŜy do doniczek, iglaków,
borówek, hortensji itp.;
2. Składniki pokarmowe – ilości śladowe;
3. Zbiałczanie N po zastosowaniu kory: dodać dodatkowo N –
3-4 kg saletry amonowej /m3 kory;
4. Kompostowanie kory: do 6 miesięcy, dodajemy nawóz azotowy
(2-3kg mocznika lub 3-4kg saletry amonowej, stała wilgotność,
przerobić po 2-3 miesiącach;
Torf:
1. niski – bogaty w składniki pokarmowe (N, Ca), pH od słabo kwaśnego
do zasadowego;
2. wysoki – bardzo mało składników pokarmowych, pH 3- 4, duŜo masy
organicznej, dobre właściwości powietrzne. Bardzo dobry pod rośliny
kwasolubne: borówka wysoka, Ŝurawina, rododendrony, wrzośce,
niektóre iglaki;
3. przejściowy – właściwości pośrednie pomiędzy 2 w/w;
4. dawki torfu: 5-10kg/m2;
5. stosować jesienią, przekopać na około 10cm;
Nawozy naturalne – w ROD praktycznie tylko obornik:
odchody zwierząt w połączeniu ze ściółką, składowane przez pewien okres
czasu pod zwierzętami lub na gnojowni. Zawiera wszystkie składniki
pokarmowe: makro- i mikroelementy oraz bardzo bogate Ŝycie biologiczne,
rozkładające substancję organiczną w glebie.
Rodzaje nawozów:
Do nawoŜenia stosuje się obornik bydlęcy, od trzody chlewnej, koński i pomiot
ptasi (drobiowy).
Skład chemiczny zaleŜy od rodzaju zwierząt i systemu ich Ŝywienia.
pomiot ptasi ma mniej wody od pozostałych i znacznie więcej składników
pokarmowych, a w fermach drobiowych wielokrotnie więcej!!! Stosujemy go
ostroŜnie, mniejsze dawki, tylko pod rośliny o długim okresie wegetacji.
Obornik
H2O
substancja organiczna
N
P2O5
K2O
CaO
MgO
70-75 %
20-22 %
0,5-0,6 %
0,25-0,3%
0,6-0,8%
0,4-0,45%
0,15-0,2%
pomiot ptasi
55-60%
25-26%
1,5- 3,0 I więcej%
ponad 1,0%
1,2-1,4%
ponad 2%
0,4%
26
Obornik:
1. gleby cięŜkie: jesień, dawka do 6kg/m2, przekopanie płytkie (10 maksymalnie
15cm, za głęboko – rozkład beztlenowy – gnicie – butwienie;
2. gleby lekkie: lepiej wiosną, dawka około 3kg/m2, przekopanie głębsze – 1520cm;
3. Folie i szklarnie: lepiej wiosną, przyśpiesza
wcześniejsze wejście z uprawą roślin cieplolubnych;
ogrzewanie
gleby –
4. stosujemy go pod rośliny najbardziej wraŜliwe na niedobór próchnicy:
ziemniaki (jeśli ktoś uprawia – raczej teren), pomidor, ogórek (tylko obornik
dobrze przefermentowany), kalafior, seler, cebulę, kapustę późną. inne rośliny w
dalszych latach. Nie stosujemy obornika pod warzywa korzeniowe (rozgałęzienie
korzeni).
DZIĘKUJĘ ZA
UWAGĘ!