OWI (cz 1 – wstęp i historia)

Ochrona własności
intelektualnej
Literatura przedmiotu
i wiadomości wstępne
dr inż. Robert Stachniewicz
SZCZEGÓŁOWY PROGRAM PRZEDMIOTU
Rodzaj studiów
stacjonarne I stopnia
Kierunek studiów
Budownictwo
Specjalność
Kod przedmiotu
Nazwa przedmiotu (zgodna z planem studiów)
ECTS
B07300
Ochrona własności intelektualnej
1
Jednostka (katedra/zakład) realizująca przedmiot
Semestr
WBiIS Katedra Podstaw Budownictwa i Ochrony Budowli
Rodzaj (forma) zajęć dydaktycznych Wykład
Liczba godzin w semestrze
VII
15
Treści kształcenia
1. Omówienie zakresu przedmiotu i wiadomości wstępne (własność intelektualna, własność przemysłowa, prawo
wyłączne).
2. Własność przemysłowa – podstawowe pojęcia. Ochrona własności przemysłowej w Polsce.
3. Własność przemysłowa cd. Postępowanie przed Urzędem Patentowym,
4. Własność przemysłowa cd. Organizacje i porozumienia międzynarodowe dotyczące własności przemysłowej.
5. Własność intelektualna w uczelniach. Rola rzecznika patentowego, własność „chroniona” i „nie chroniona”.
6. Własność intelektualna w uczelniach cd. Własność jawna i know-how.
7. Własność intelektualna w uczelniach cd. Prawa autorskie i prawo własności przemysłowej.
8. Prawa autorskie - objaśnienie wybranych pojęć, podstawy prawne.
9. Prawa autorskie cd. Rodzaje utworów, prawa twórców, utwory pracownicze.
10. Prawa autorskie w odniesieniu do prac dyplomowych. Zgodny z prawem sposób korzystania z utworów
osób trzecich.
11. Rodzaje informacji patentowej. Zawartość opisu patentu i systemy klasyfikacyjne.
12. Rodzaje informacji patentowej cd. Informacja źródłowa o patentach i bazy danych dotyczące patentów.
13. Wykorzystanie informacji patentowej.
14. Podsumowanie materiału dotyczącego ochrony własności intelektualnej.
15. Test sprawdzający.
Forma oraz warunki zaliczenia zajęć
Test pisemny
LITERATURA PRZEDMIOTU
Książki:
Nowak T.: Ochrona własności
intelektualnej, wybrane zagadnienia.
Wydaw. Politechniki Białostockiej, 2008.,
Michniewicz G.: Ochrona własności
intelektualnej.
Wydawnictwo: C.H. Beck, 2010.,
Załucki M. (red.): Prawo własności
intelektualnej : Repetytorium.
"Difin", 2008.
Sieńczyło-Chlabicz, J.(red.): Prawo własności intelektualnej. LexisNexis
Polska, 2009.
Szewc A.: Szczególne aspekty ochrony własności intelektualnej.
Zeszyty Naukowe – Politechnika Opolska. Oficyna Wydawnicza Politechniki
Opolskiej, 2009.
Nowińska E.: Polskie prawo własności intelektualnej : prawo autorskie,
prawo wynalazcze, prawo znaków towarowych. Twigger, 1998.
LITERATURA PRZEDMIOTU
Ustawy
Źródła krajowe:
1. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. 1994 Nr 24
poz.83 z późniejszymi zmianami).
2. Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (Dz.U. 2001 Nr 49 poz.508 z
późniejszymi zmianami).
3. Ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz.U. nr 47 poz. 211).
4. Ustawa z dnia 11 kwietnia 2001 r. o rzecznikach patentowych (Dz.U. 2001 nr 49 poz. 509).
5. Ustawa z dnia 16 luty 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz.U. 2007 nr 50 poz.
331).
6. Ustawa z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym
(Dz.U. 2007 nr 171 poz. 1206 ).
7. Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych (Dz.U. 2001 nr 128 poz.1402 z późniejszymi zmianami).
8. Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. 2005 nr 164 poz. 1365) w kwestiach dotyczących akademickich inkubatorów przedsiębiorczości, centrów transferu
technologii (art. 86) oraz pierwszeństwa do opublikowania pracy dyplomowej studenta (art. 239).
LITERATURA PRZEDMIOTU
Źródła międzynarodowe:
1. Konwencja Paryska o ochronie własności przemysłowej z dnia 20 marca 1883r.
2. Konwencja Berneńska o ochronie dzieł literackich i artystycznych z dnia 9 września 1886r. oraz
obowiązujący obecnie Akt Paryski z dnia 24 lipca 1971r.
3. Konwencja o ustanowieniu Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (World Intellectual
Property Organization - WIPO) – Sztokholm, z dnia 14 lipca 1967r.
4. Inne konwencje i traktaty oraz porozumienia m.in..Porozumienie w sprawie Handlowych Aspektów
Praw Własności Intelektualnej (Agreement on Trade-Related Aspects of Intellectual Property
Rights - TRIPS) – Marrakesz z dnia 15 kwietnia 1994r. wraz z protokołem zmieniającym (Genewa,
6 grudnia 2005r.).
5. We wspólnocie UE kilkadziesiąt Rozporządzeń i Dyrektyw dot. Ochrony praw autorskich i praw
pokrewnych, wynagrodzeń z tytułu ich odsprzedaży, egzekwowania praw własności intelektualnej,
nieuczciwych praktyk handlowych i zbliżenia ustawodawstw państw członkowskich odnoszących
Sie do znaków towarowych.
DEFINICJE
Własność intelektualna – wszystkie rodzaje praw (osobistych i majątkowych) dotyczących wytworów ludzkiego umysłu tzn. działalności intelektualnej w dziedzinie przemysłowej, naukowej, literackiej, artystycznej.
Własność przemysłowa – zaliczamy do niej wynalazki, wzory użytkowe,
wzory przemysłowe, technologie, sekrety przemysłowe i handlowe, znaki
towarowe i usługowe, nazwy handlowe, oznaczenia i nazwy pochodzenia
(geograficzne)
Przykłady własności intelektualnej z życia codziennego:
R
R
TM
– (TradeMark) oznacza znak towarowy (bez informacji o rejestracji),
SM – (ServiceMark) oznacza znak usługowy (j.w. np. wyznaczone osoby mające tytuł Certified Novell Engineer(sm)),
® – (Registered) oznacza, że znak towarowy, przy którym widnieje dany symbol jest
zarejestrowany,
© – (Copyright) oznacza zastrzeżenie praw autorskich do znaku towarowego.
Używanie powyższych znaków nie jest obowiązkowe ale zalecane.
WIEDZA
Wiedza niechroniona
(wolna)
Wiedza chroniona
w pełni dostępna
chroniona
przez utajnienie
(know-how)
chroniona prawnie
rejestracja
bez rejestracji
Własność przemysłowa
wynalazki
wzory użytkowe
oznaczenia
pochodzenia
wzory
przemysłowe
Utwory,
w tym programy komputerowe
znaki towarowe
znaki usługowe
nazwy handlowe
topografie
układów scalonych
Na podstawie „Własność intelektualna (ochrona i rodzaje praw)”, aut. ConsulTriX Krystyna Górak,
Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości
Ochrona własności
intelektualnej
Zarys historyczny
dr inż. Robert Stachniewicz
HISTORIA
Starożytność:
Rzym (antyczny) - poeta Mercjalis określa działalność Fidentinusa
Plagiat – czyn polegający na przywłaszczeniu sobie cudzego dzieła.
od plagiarus (łac.) – słowo używane w antycznym Rzymie do określenia handlarza
ludźmi.
Plagium – narzucenie stanu niewoli (porównanie przypisania sobie autorstwa cudzego
dzieła do zniewolenia osoby, która będąc niewolnikiem została wyzwolona, jednakże
ktoś bezprawnie wpędził ją w stan niewoli - porównanie użyte przez Marcjalisa).
Horacy
Podział wartości przypadających twórcy dzieła na:
materialne - wyrażone w pieniądzu,
niematerialne – wyrażone w sławie.
Znaczenie i wielkość dzieła wyrażała się nie w treści a rodzaju materiału, z którego
powstało dzieło.
Dekret Dioklecjana (284-305 n.e) – ceny max. towarów i usług; Eneida (Wergiliusza)
- wynagr. nauczyciela/m-c, adwokata – 3 sprawy, murarz – 52 dni pracy.
Justynian Wielki (Bizancjum 527-565 n.e.) – „Instytucja” utwór przypada nie jego
twórcy a właścicielowi materiału, na którym powstał (wyjątek obraz; np. krowa →
cielęcie).
Prawo chroniło właściciela materiału a nie jego twórcę „świstek papieru silniejszej
(…) doznawał ochrony niż najwznioślejsza kreacja duszy ludzkiej”
Pojawienie się pierwowzorów znaków towarowych (wcześniej przepływ towarów
powodował anonimowość jego twórcy). Aby to zmienić rzemieślnicy umieszczali
określone znaki na swoich produktach (od budowli do przedmiotów codziennego
użytku). Traktowane jako znaki własności (funkcja znaku autorskiego i znaku
własności w jednym); podlegały ochronie cywilnej i karnej. Oznakowania stosowane
na terenach Egiptu, Babilonu, Chin, Grecji i Imperium Rzymskiego.
Znaki używane przez okulistów → gwarancja jakości i kontroli wprowadzanych specyfików.
Podsumowanie: okres starożytności nie wykształcił pojęcia dzieła w dzisiejszym
rozumieniu prawa autorskiego i nie chronił uprawnień twórcy.
Średniowiecze:
W porównaniu z antykiem epoka ta jest zatrzymaniem rozwoju praw, które przysługiwały twórcom dzieł (V-XV w. regres praw jednostki).
Większość średniowiecznych twórców dzieł jest nieznana - twórca nie powinien
podpisywać swojego dzieła (człowiek wierzący w Boga tworzył dzieła ku jego chwale)
Znakowanie mogło być uważane za oznakę pychy twórcy.
Autorzy dzieł (np. książki) wywodzili się ze środowisk zakonnych wyzbyli się więc
dotychczasowego życia by służyć Bogu modlitwą i pracą, w tym swoimi dziełami.
Twórcy średniowieczni nie dbali o to by ich dzieła były rozpowszechniane w
niezmienionej postaci (niektórzy wyrażali jedynie pragnienie o to, żeby nie
zniekształcać zbytnio oryginału).
Masowe plagiaty, brak było jakichkolwiek postanowień zabraniających dowolnego
zmieniania i naśladownictwa dzieł cudzego autorstwa.
Wyjątek → poglądy Leonarda da Vinci, który potępiał naśladownictwo i uważał to za
obrazę twórcy.
Pojawienie się cechów rzemieślniczych i gildii malarzy. Mistrzowie mogli oznaczać
swoje dzieła (pochodzące z ich warsztatu) cechą → niedoskonałe podobieństwo do
dzisiejszego znaku towarowego.
Cecha pełniła funkcję gwarancyjną (przywiązanie znaku do konkretnego warsztatu).
Pojawiła się też praktyka zbywania znaku razem z warsztatem, przez którego był on
używany.
Księgi cechowe → początki rejestracji znaków (pierwowzór dzisiejszej rejestracji
znaków towarowych). Wpis do księgi obejmował dane mistrza i rysunek znaku,dzieki
czemu nie można było zarejestrować znaku podobnego.
Znaki miały funkcję prestiżową – dzisiaj mają zwiększyć dochody i obroty twórców.
Dążono do eliminacji konkurencji osób spoza cechu i usunięcia nieuczciwej
konkurencji (sankcje cywilne i niezależnie karne). Regulacje prawne → statuty
miejskie i regulaminy cechowe.
Podsumowanie: we wczesnym okresie średniowiecza twórcy dzieł byli anonimowi
natomiast później rozwinęła się funkcja „znaku towarowego” – cecha, której
naruszenie było karane.
Renesans:
Jan Gutenberg (1455r.) – wydanie pierwszych egzemplarzy Biblii metodą druku
(maszyna własnego autorstwa z odlewanymi czcionkami).
Wynalazek ten upowszechnił książki, co przyczyniło się do rozwoju praw autorskich i
przestały być dziełem należącym do bogatej warstwy społecznej i zakonów.
Przywileje drukarskie (początek Rzeczpospolita Wenecka) → wydawane na kilka lat
(ok.5) dające wyłączność na druk dzieł na danym terenie.
Pierwsze przepisy o nieuczciwej konkurencji – drukarz nie mógł wydać (przedruk)
dzieła wydanego przez innego księgarza (uchwała Rady Miejskiej Norymbergii 1525r.)
lub wydać je dopiero po pewnym okresie np. 3 lata (Bazylea 1531r.).
Jak w średniowieczu istniały przepisy zakazujące nieuczciwej konkurencji (statuty i
regulacje miejskie oraz cechowe). Sankcje cywilne oraz karne za naruszenia.
Podsumowując: wynalazek druku pozwolił na szybkie kopiowanie dzieł literackich i
spowodował powstanie przywilejów drukarskich, które dały początek prawom
autorskim aczkolwiek nie istniało pojęcie własności dzieła jako niematerialnego dobra.
Oświecenie:
Czasy epoki rozumu - początek poglądów, że dzieło przynależy do jego twórcy i jest
jego wyłączną własnością, której nie można bezprawnie naruszać.
Brytyjska ustawa przyjęta przez Izbę Gmin (10.04.1710r.) tzw. Statut Królowej Anny autorom i ich następcom prawnym przyznaje się wyłączne prawo do publikowania
dzieła i czerpania korzyści materialnych z jego publikacji.
Prawo miało charakter czasowy i wygasało po okresie 40 lat (możliwość jednokrotnego odnowienia jeśli autor jeszcze żył). Przed ustanowieniem tego prawa okres
„ochronny” wynosił 25 lat.
Rewolucja Francuska (1789r.) - bogate ustawodawstwo (m.in. 1. Ustawa o
wystawianiu dzieł w teatrach; 2. ustawa przyznająca twórcom przez czas ich życia
wyłączne prawa do sprzedawania swoich dzieł, oddawania ich do sprzedaży i
odstępowania innym osobom prawa własności na terenie Republiki).
Francuskie akty prawne powielone zostały później w innych krajach Europy.
Dopiero w okresie oświecenia rozpoczęło się kształtować prawo patentowe (poza
Wenecją gdzie początki datuje się w średniowieczu).
We Francji przed Wielką Rewolucją określono przywileje dotyczące praw do
wynalazku („ochrona patentowa”) → regulacja przez przywileje królewskie (edykt
przetrwał 30 lat).
Niejednokrotnie wynalazcą była ta osoba, która po raz pierwszy zastosowała odkrycie
na terenie Francji znane już wcześniej w innych krajach.
Po rewolucji wydana została Ustawa o autorach użytecznych odkryć (przetrwało ok.
150 lat). Według przepisów ustawy wynalazcy przysługiwało podmiotowe prawo do
uzyskania patentu i traciło ono charakter przywileju oraz nie zależało od swobodnego
uznania władzy (wcześniej króla).
Rewolucja Francuska – utrwalenie poglądów własności duchowej i praw podmiotowych do dzieła, zanik cechów rzemieślniczych.
XIX w. :
Armia Napoleona niesie przez Europę zmiany społeczne, kulturowe i prawne (Rew.F.)
Początki kapitalizmu i likwidacja przywilejów udzielonych księgarzom i dukarzom.
Francuz Augustyn Renound „Traktat o prawach autorów i artystów” –
niesprawiedliwość przywilejów umożliwiających bogacenie się księgarzy i drukarzy, a
pomijających dobro autorów (zaprzestanie wydawania ustaw z przywilejami).
Wiek XIX był okresem tworzenia międzynarodowych ustaw regulujących prawa twórcy
i inne prawa wynikające z autorstwa dzieła.
W Rzeczpospolitej Polskiej na skutek rozdzielenia jej ziem pośród zaborców
obowiązywały różne regulacje prawne dot. głównie drukarzy i księgarzy oraz
czerpania dochodów z tych zawodów.
Podpisywane były umowy bilateralne pomiędzy poszczególnymi krajami Europy
(Prusy → Związek Niemiecki, F, ESP, B, GB).
Sekretarz niemieckiego stowarzyszenia wydawców książek podczas obrad w 1882r. w
Rzymie zaproponował powołanie międzynarodowego związku chroniącego prawa
autorów → Konwencja Berneńska (1886r.) o ochronie dzieł literackich i
artystycznych (obowiązuje do dzisiaj).
Akt podpisany w Bernie opierał się na dwóch głównych zasadach:
minimalnej ochrony,
asymilacji.
Zasada Minimalna ochrona – zapewnienie przez sygnatariuszy, że w ustawodastwie
krajowym musi istnieć taka sama ochrona praw autorskich jak przewidywała
podpisana Konwencja.
Zasada Asymilacji – twórcy innych państw muszą być traktowani na równi z obywatelami danego kraju.
Konwencja Paryska o ochronie własności przemysłowej (podpisana w 1883r.,
obowiązuje do dziś) – patenty na wynalazki, wzory użytkowe, rysunki i modele
przemysłowe, znaki fabryczne lub handlowe, nazwy handlowe i oznaczenia
pochodzenia lub nazwy pochodzenia, zwalczanie nieuczciwej konkurencji.
W konwencji obowiązywały zasady: asymilacji i pierwszeństwa.
Zasada pierwszeństwa – przyznanie pierwszeństwa podmiotowi uprawnionemu
przed innymi osobami, które zgłosiły wniosek o ochronę takiego samego rozwiązania.
XIX w. pojawienie się koncepcji dualistycznej i monistycznej praw autorskich.
XX w. :
Odrodzenie Rzeczpospolitej w wyniku postanowień Traktatu Wersalskiego →
możliwość przystąpienia do Konwencji Berneńskiej.
Prace dotyczące uwzględnienia w prawodawstwie Rzeczpospolitej postanowień
Konwencji Berneńskiej – Komisja Kodyfikacyjna.
1926r. → Ustawa o ochronie praw autorskich (po 4-letnich konsultacjach).
Ochrona praw autorskich początkowo 30 lat od śmierci autora, później 50 lat (dopasowanie do
Konwencji Berneńskiej). Dualistyczne ujęcie; określenie przedmiotu p.a..
1924r. → Ustawa o ochronie wynalazków, wzorów i znaków towarowych.
Utrwalenie określenia własności intelektualnej w 1967r. → Konwencja o
ostanowieniu Światowej Organizacji Własności intelektualnej (World Intellectual
Property Organization, skrót – WIPO) podpisana w Sztokholmie - siedziba w Genewie.
Zrzesza obecnie 184 państwa i w 1974r. stała się jedną z 16 agend ONZ.
Cel organizacji - pogłębienie wiedzy nt. ochrony praw własności intelektualnej na
arenie międzynarodowej (edukacja, progr. Pomocowe) oraz zapewnienie współpracy
administracyjnej w zakresie egzekwowania tych praw.
Zgromadzenie Ogólne – najważniejszy organ WIPO (każdy członek po jednym głosie
niezależnie od wielkości państwa).
Strategiczny cel WIPO to udoskonalenie międzynarodowych standardów prawnych w
zakresie własności intelektualnej, co doprowadzić ma do powstania porównywalnej
ochrony w poszczególnych państwach należących do WIPO.
Porozumienie WIPO i WTO w sprawie handlowych aspektów praw własności
intelektualnej - Agreement on Trade-Related Aspects of Intellectual Property
Rights – TRIPS (załącznik do porozumienia WTO). Porozumienie to uznaje
dotychczasowy porządek prawny dot. własności intelektualnej i uznaje konwencje
berneńską i paryską jako kluczowe akty prawne zapewniające ochronę rezultatów
myśli ludzkiej. Członków WTO obowiązuje zasada asymilacji.
Podsumowanie: Powołanie WIPO jako światowej organizacji zajmującej się
współpracą międzynarodową w zakresie ochrony praw własności intelektualnej oraz
stworzenie podstaw standardów międzynarodowych w zakresie tych praw.
http://www.wipo.int/portal/index.html.en