ZABURZENIA LĘKOWE WYSTĘPUJĄCE U DZIECI
Transkrypt
ZABURZENIA LĘKOWE WYSTĘPUJĄCE U DZIECI
ZABURZENIA LĘKOWE WYSTĘPUJĄCE U DZIECI Występowanie różnego rodzaju typu lęków i obaw jest częścią normalnego rozwoju dziecka. Najmniejsze dzieci mogą bać się między innymi hałasów, ciemności, potworów czy separacji od opiekunów. W miarę dorastania i nabywania kolejnych doświadczeń, zmienia się zarówno nasilenie lęku jak i jego tematyka. Nastolatki będą obawiać się przede wszystkim szeroko rozumianej oceny społecznej. Gdy nasilenie i długotrwałość lęków przekraczają granice prawidłowej adaptacji i/lub nie są zgodne z etapem rozwojowym, należy skierować dziecko do specjalisty. Rodzaje zaburzeń lękowych 1. te, które rozpoczynają się zwykle w okresie dzieciństwa i są charakterystyczne dla wcześniejszej fazy rozwojowej dziecka; 2. zaburzenia lękowe, które rozpoznajemy zarówno u dzieci i młodzieży, jak i u dorosłych; inne zaburzenia, które nie należą do kategorii zaburzeń lękowych, ale lęk jest w nich istotnym objawem, i w związku z tym, także wymagają elementów postępowania leczniczego; Obraz kliniczny zaburzeń lękowych u dzieci i młodzieży nie jest identyczny z tymi samymi zaburzeniami, które rozpoznajemy u dorosłych, gdyż należy wziąć pod uwagę aspekty rozwojowe, charakterystyczne dla określonej dziecięcej grupy wiekowej. RODZAJE ZABURZEŃ LĘKOWYCH ROZPOCZYNAJACE SIĘ ZWYKLE W DZIECIŃSTWIE ROZPOZNAWANE U DZIECI, MŁODZIEŻY I DOROSŁYCH INNE NIŻ LEKOWE ZABURZENIA U DZIECI, GDZIE LĘK JEST ISTOTNYM ASPEKTEM 1. lęk przed separacją 2. zaburzenia lękowe w postaci fobii w dzieciństwie 3. lęk społeczny w dzieciństwie 4. uogólnione zaburzenie lękowe w dzieciństwie 1. agorafobia (lęk przed przebywaniem w otwartej przestrzeni) 2. fobia społeczna 3. fobie specyficzne 4. napady paniki 5. zaburzenie obsesyjno – kompulsyjne 6. reakcja na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne 1. mutyzm wybiórczy (brak lub ograniczenie mówienia w określonych sytuacjach przy zachowaniu rozumienia mowy i możliwości porozumiewania się) 2. mieszane zaburzenia zachowania i emocji (różnego typu problemy w zakresie zachowania i/ lub emocji, gdzie lęk w istotny sposób może dodatkowo zaburzać funkcjonowanie dziecka) 2 – 10 % dzieci cierpi na zaburzenia lękowe; Na pewnych etapach życia dzieci prezentują zachowania lękowe, które nie wymagają leczenia (wystarczy pomoc psychoedukacyjna – okazanie im zainteresowania, wsparcie). Jeżeli zachowania te przedłużają się w czasie, gdy nie mają już charakteru rozwojowego, to należy udać się z dzieckiem na konsultację lekarską. Jest to konieczne wtedy, gdy lękowi towarzyszy bardzo duże nasilenie cierpienia u dziecka i nie można do niego dotrzeć. Jeśli znajdują się w dużym napięciu należy zastanowić się nad psychoterapią. LĘKI NATURALNE, ROZWOJOWE ok. 8 m-ca u wszystkich dzieci pojawia się lęk wyższego rzędu – lęk przed rozłąką (lęk separacyjny); po fazie 1 m-ca (faza autyzmu) dziecko wchodzi w fazę symbiotyczną – reakcje mające na celu separację – naturalną reakcją jest pojawienie się lęku; rozwiązanie problemu separacyjnego daje dziecku autonomię; brak rozwiązanego problemu – poważne zaburzenia utrudniające życie dziecku; 1, 2 r.ż. kształtuje się świadomość (dziecko ma świadomość własnego JA – staje się ona źródłem lęku; kiedy 2 – letnie dziecko może chodzić, biegać, pojawia się okres omnipotencji; wszystkie zjawiska przyrodnicze, na które nie ma wpływu (burza, wicher, ciemność, huragan) wywołują w nim lęk; od 18 m-ca może pojawić się silny lęk przez ww. zjawiskami – zależy to również od opiekuna; dziecko musi przejść ten etap; jeżeli matki dzieci, które silnie przeżywają te lęki również boją się (boi się i trzyma dziecko na rękach), to lęki te zostają skumulowane; dzieci odbierają lęki od bliskich osób; 2 r.ż. – lęk przed nieznanymi zwierzętami; lęk rozwojowy (chyba, że otoczenie reaguje lękowo, to lęk ten urasta do problemu); może powracać na późniejszych etapach życia; lęk przed utratą matki trwa przez całe nasze życie w różnym natężeniu; poradzenie sobie z nim jest uwarunkowane środowiskowo i rozwojem, jaki się dokonuje u dziecka (jeżeli dobrze się rozwija, ma stabilne środowisko – zaczyna sobie z nim radzić, bo zachowuje obraz mamy – nie ma lęku, że mama zniknie); we wcześniejszym etapie życia pojawiło się podstawowe poczucie bezpieczeństwa – dziecko nabyło pewność, że może na matkę liczyć, że matka jest dostępna, wspierająca; „zdrowie” przywiązanie do matki wynika z faktu, że dziecko ma dużo pozytywnych doświadczeń (mogło na nią liczyć); - dziecko, które unika samodzielności, rozłąki z matką, nie miało takich doświadczeń (na skutek np. dramatycznych okoliczności); gdy podejmuje próby poradzenia sobie z rozłąką (2,3 lata) ważne jest, aby rozstanie nie trwało za długo; gdy chce, potrzebuje matki, to powinna być ona dostępna (żeby nie doszło do lęku separacyjnego) – ważna jest DOSTĘPNOŚĆ przygotowanie dziecka do rozłąki; nie zostawianie go w chorobie; przywiązanie symbiotyczne: pierwszy obiekt przywiązania: matka – koloryt emocjonalny dalszych relacji dziecka zależy od tej relacji; Trzy źródła lęku wynikające z bliskiej relacji z matką: 1. naturalny, rozwojowy lęk przed utratą matki; 2. lęk przed negatywną reakcją matki (matka czasem musi wejść w rolę wychowującą; w poczuciu dziecka ma zaspokajać wszystkie potrzeby; ustalanie granic, barier może budzić lęk u dziecka); 3. lęk przed niemożnością matki (dziecko gdy jest w fazie symbiotycznej z matką – matka ma pokonać, usunąć wszystkie przeszkody <wyrzynające się ząbki, ból związany z chorobą – dziecko jest z matką, ale mimo wszystko jest ból – moment trudny; większość dzieci radzi sobie z tym); czasem trzeba frustrować potrzeby dziecka (na niektóre rzeczy nie zgadzać się); jeżeli istnieje przewaga dobrych doświadczeń w relacji z matką, to dziecko poradzi sobie z negatywnymi uczuciami; jeżeli matka zaniedbuje, ignoruje dziecko, to może pojawić się na jego drodze osoba, która pouzupełnia te doświadczenia o pozytywne elementy; jeżeli dziecko ma dużo trudnych doświadczeń, to później będzie dużo trudnych relacji (pogotowie lękowo – agresywne); gdy dziecko nabiera samoświadomości, istnieje duże źródło lęków związane z rodzicami; gdy wchodzi w fazę autonomii, zaczyna się sprzeciwiać rodzicom (zwł. mamie); gdy mówi mamie „nie”, to moment gdy zdobywa dużo dobrych doświadczeń, ale też jest to moment lęku, że utraci mamę (powrót matki do pracy – jest to moment opuszczenia – lęk może pojawiać się w koszmarach nocnych, objawy fizjologiczne (drżenie), wymioty); dzieci wówczas wymagają wsparcia (lęk prze rozłąką bardzo często łączy się z lękiem przed ciemnością); potrzebują kontaktu fizycznego, przytulania, śpiewania; 3, 4 r.ż.: źródłem lęku jest też faza w rozwoju myślenia dziecka – (myślenie przedoperacyjne) – myślenie konkretne; dzieci nie mają wyczucia proporcji (irracjonalny lęk – boi się wejść do wanny, bo myśli, że się wpuści z wodą); - drugie źródło lęków u dziecka: gdy zagrożone jest poczucie JA; 4 r.ż.- JA dziecka nie jest zależne od innych osób; pojawiają się pewne pytania związane z etapem: 4 – 5 r.ż.; skąd się wziąłem?, co się może ze mną stać?, co się dzieje z innymi ludźmi? u dzieci w tym wieku pojawia się poczucie kruchości w związku z tymi pytaniami; zaczyna bać się o siebie (że się uszkodzi <zadrapanie, upadek>; nie chce podejmować pewnej aktywności, bo się boi, że coś może mu się stać); rozwój wyobraźni – dziecko wyobraża sobie, co może mu się przytrafić („nie wsiądę na rower, bo mogę z niego spaść i uszkodzić sobie nogę”); nawrót lęków z wcześniejszego okresu; lęk kastracyjny; lęk przed bólem, uszkodzeniem – mija, gdy zaopiekujemy się dzieckiem, bez nadmiernego koncentrowania się nad zadrapaniami; obsesyjne zachowania – wirusy, zabrudzenia, bakterie; jeżeli takie lęki się pojawią, to niej jest zaburzenie tylko pewien etap rozwoju dziecka; koniec okresu przedszkolnego: lęki związane ze śmiercią; - co się dzieje z ludźmi? - obserwuje otaczający świat i widzi, że zdarzają się śmierci dzieci, dorosłych, zwierząt; ważne, aby umieć rozmawiać z dzieckiem na takie tematy; nie należy przedstawiać dziecku śmierci jako zaśnięcia, bo wtedy może zacząć bać się zasnąć i spać; - lęki związane z Bogiem, diabłami (uczy się religii, poznaje przypowieści – niektóre z nich są przerażające; „Pan Bóg cię ukarze”); lęki nasilają się u dzieci ok. 7 r.ż. – bezsenność, skłonność do zamartwiania się; dziecko przechodzi w fazę przedoperacyjną, bardziej poznaje rzeczywistość; jest to bardzo skomplikowana rzeczywistość; zdobywa informacje, które nie budzą poczucia bezpieczeństwa, a obawy, niepokoje; każda wiadomość jest przekazywana bardzo szybko, często powtarzana; cały czas coś się dzieje; antycypowanie – co się może stać w przyszłości; lęki społeczne: wchodzi w sytuacje oceniania; relacje społeczne / rówieśnicze („koleżanka nie zaprosiła mnie do siebie, bo poznała nową koleżankę”); okresowo może pojawić się moczenie nocne; 11, 12 r.ż.: następne nasilenie lęków (okres dojrzewania): lęki związane ze zmianami, które dokonują się w organizmie („czy wszystko jest ze mną w porządku?”); lęk przed innością; młody człowiek buduje własną tożsamość – identyfikacja z płcią, leki społeczne; brak umiejętności fizycznych – przeżywa, obniża poczucie własnej wartości; lęki przed ośmieszeniem, ekspozycją społeczną, odrzuceniem; - jeżeli dziecka ma poradzić sobie w życiu, to przechodzi przez lęki rozwojowe; miewa fazy stanów lękowych; Opracowano na podstawie: A. Bryńska (2005). Zaburzenia lękowe i zaburzenie obsesyjno – kompulsyjne w: (red.) T. Wolańczyk, J. Komender. Zaburzenia emocjonalne i behawioralne u dzieci. Warszawa PZWL. I. Derezińska (2010). Zaburzenia lękowe u dzieci i młodzieży – diagnoza i terapia poznawczo – behawioralna. Klinika Pediatryczna, Vol. 18 No 1/2010. R. Goodman, S. Scott (2000). Psychiatria dzieci i młodzieży. Wrocław Wydawnictwo Medyczne. P.C. Kendall (2004). Zaburzenia okresu dzieciństwa i adolescencji. Gdańsk GWP. S.G. Mattis, T.H. Ollendick (2004). Lęk i fobie nastolatków. Gdańsk GWP. I. Namysłowska (1997). Zaburzenia emocjonalne dzieci i młodzieży. Klinika Pediatryczna, Vol. 8 No 4/1997. L. Popek (2004). Zaburzenia emocjonalne rozpoczynające się w dzieciństwie w: (red.) I. Namysłowska. Warszawa PZWL. M. A. Shaw (1999). Dziecięce lęki. Poznań Wyd. Moderski i S-ka. M. Skowrońska, T. Wolańczyk (2005). Zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne) i zaburzenia przebiegające pod postacią somatyczną w: (red.) T. Wolańczyk, J. Komender. Zaburzenia emocjonalne i behawioralne u dzieci. Warszawa PZWL. W. Tłokiński (1993). Lęk. Różnorodność przeżywania. Warszawa: Ośrodek Wydawniczy Zamku Królewskiego.