quality ageing - Q
Transkrypt
quality ageing - Q
QUALITY AGEING in an Urban Environment • Samorząd Dzielnicy Ujbuda (Budapeszt, Węgry) – Lider Projektu • Gmina Miasta Sopotu • Samorząd Miasta Maribor (Słowenia) • Samorząd Miasta Slovenska Bistrica oraz Instytut Ekonomii – Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich w Mariborze (Słowenia) • Władze Prowincji Treviso (Włochy) • Samorząd Prowincji Miasta Genua i Instytut Badań Akademii Medycznej w Genui (Włochy) • Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego, Freiburg (Niemcy) partnerzy projektu Quality Ageing in an Urban Environment • SOPOT • FREIBURG • UJBUDA • •SLOVENSKA BISTRICA MARIBOR • TREVISO • GENUA PROJECT COORDINATOR: HitesyBartuczHollai Euroconsulting Kft. Szigeti Ferenc [email protected] LEADING PARTNER: Local Government of Újbuda Domonkos Csaba [email protected] www.ujbuda.hu LOCAL GOVERNMENT OF MARIBOR Lilijana Zorko [email protected] www.maribor.si LOCAL GOVERNMENT OF SLOVENSKA BISTRICA Irena Jereb [email protected] www.slovenska-bistrica.si INSTITUTE OF ECONOMICS, MARIBOR Manja Stebih [email protected] www.center-rcv.org PROVINCE OF TREVISO Franca Ravaziol [email protected] www.provincia.treviso.it LOCAL GOVERNMENT OF GENOVA Maria Luisa Torre [email protected] www.comune.genova.it NATIONAL HEALTH RESEARCH INSTITUTE Paola Schiavo [email protected] www.accmed.net LOCAL GOVERNMENT OF SOPOT Maciej Kochanowski [email protected] www.sopot.pl CIVIL SOCIETY DEVELOPMENT CENTER Silke Marzluff [email protected] www.zentrum-zivilgesellschaft.de MIASTO PRZYJAZNE SENIOROM Niezmiernie cieszy mnie fakt udziału Sopotu w międzynarodowej inicjatywie pn. Quality Ageing in an Urban Environment. Kanwą tego projektu jest jedno z najważniejszych obecnie społecznych wyzwań, będące wspólną sprawą wszystkich krajów zjednoczonej Europy: jak we właściwy sposób służyć tym, którzy nie są już czynni zawodowo, a wciąż są niezmiernie cennymi, ważnymi i aktywnymi członkami naszej społeczności. W projekcie Q-AGEING, władze dziewięciu europejskich samorządów oraz publicznych i prywatnych instytucji z pięciu rożnych krajów, dzięki finansowemu wsparciu Unii Europejskiej wspólnie szukają adekwatnych i mądrych rozwiązań, które mogłyby być zaadaptowane i stosowane przez wszystkich Partnerów. Naszym celem w Sopocie jest wzmacnianie efektywnego systemu wspierania osób starszych i niepełnosprawnych oraz stwarzanie i zapewnienie im warunków umożliwiających wysoką jakość życia. Jestem przekonany, iż wszyscy starsi mieszkańcy Sopotu skorzystają z efektów naszej międzynarodowej współpracy w ramach projektu Q-AGEING, który harmonijnie wpisuje się w szeroki wachlarz działań Miasta w tym zakresie. Jacek Karnowski Prezydent Miasta Sopotu kurort pełen życia Główne atrakcje Sopotu, które od lat przyciągają wczasowiczów do kurortu to piaszczysta czysta plaża i morze z najdłuższym drewnianym molo w Europie, do którego dochodzi się popularnym deptakiem ulicą Bohaterów Monte Cassino, zwaną Monciakiem. Dzisiejszy Sopot to ponad 200 klubów, pubów, dyskotek, restauracji, miejsca kultowe i niezapomniane, gdzie często można spotkać znane osoby filmu, teatru czy życia publicznego. na sportowo W kurorcie można uprawiać praktycznie wszystkie dyscypliny sportu. Doskonały kompleks kortów tenisowych, trzech stadionów sportowych: do rugby, lekkoatletyki i piłki nożnej, hala do gier zespołowych, baza windsurfingowo-żeglarska wychowały wielu mistrzów sportu. Wielokilometrowe ścieżki zdrowia w przepięknych sopockich lasach idealnie nadają się przez cały rok do uprawiania sportów rowerowych (MTB), joggingu czy nordicwalkingu. W Sopocie znajdziemy tor wyścigów konnych i krytą ujeżdżalnię ze szkółką jeździecką. miejsce wielkich wydarzeń Kurort od lat rozwija się bardzo dynamicznie. Już w tegoroczne wakacje będziemy mogli wstąpić do Domu Zdrojowego, skorzystać z kolejnych, modnych kawiarni i restauracji, klubów, 6 salowego, nowoczesnego kina oraz kameralnego centrum handlowego. To również przyszłe największe centrum kongresowe północnej Polski. Jesienią swoje drzwi przed turystami otworzy Państwowa Galeria Sztuki oraz Informacja Turystyczna wraz z pijalnią wód solankowych. SOPOT to miejsce inspiracji intelektualnej, centrum wydarzeń kulturalnych, miasto artystów, koncertów, festiwali, ulicznych grajków i malarzy. miejsce relaksu i wypoczynku Ci którzy cenią spokój i wakacje traktują jako ucieczkę od miejskiego gwaru, mogą skręcić w jedną z bocznych uliczek by przenieść się w zupełnie inny wymiar: świat zabytkowych parków, zadbanych ogrodów, ekskluzywnych fasad przedwojennych kamienic, które zainspirowały niejednego artystę. W tym otoczeniu można odnaleźć elegancję, doświadczyć ciszy i odpoczynku. Sopot rozkwita wówczas zupełnie innymi barwami, odkrywa swoje dodatkowe uroki i walory. Sopot to miasto tętniące życiem przez cały rok Starość to zjawisko szerokie i wieloaspektowe o bardzo zindywidualizowanym charakterze. Z jednej strony starość ulega systematycznemu przesuwaniu w czasie - ludzie pragną jak najdłużej zachować młodość i aktywność. Socjolodzy zaczynają mówić już o „czwartym wieku”, czyli powyżej 75 roku życia. Z drugiej strony starość zaczyna się przedwcześnie - ludzie wycofują się z życia zawodowego jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego. Ludzie starsi stanowią grupę o dużym potencjale intelektualnym, jednocześnie jest coraz więcej osób wymagających opieki, a coraz mniej tych, którzy mogliby ją sprawować. Wszystkie te sytuacje rodzą poważne konsekwencje społeczne, zwłaszcza dla kreowania polityki miasta w tym zakresie. Zmieniająca się rzeczywistość demograficzna Sopotu wymaga systematycznego badania różnych aspektów sytuacji życiowej osób starszych i co za tym idzie dostosowywania infrastruktury miasta, organizacji instytucjonalnej oraz służb socjalnych do ich potrzeb. Zasadniczym zadaniem miasta jest więc zapewnienie ludziom starszym godnych warunków życia i należytej pozy- cji społecznej. Seniorzy, choćby ze względu na swoją liczebność, powinni stać się nie tylko ważnym konsumentem usług rynkowych, ale i kluczowym beneficjentem działań podejmowanych w ramach szerokiej współpracy samorządu lokalnego, podmiotów pomocy społecznej i organizacji pozarządowych. Wysoki odsetek osób starszych w strukturze demograficznej Sopotu implikuje nową jakość relacji i integracji jego mieszkańców. Bardzo ważne jest zatem budowanie postaw tolerancji i akceptacji pełnego uczestnictwa osób starszych w życiu społecznym. Starsze pokolenia są istotnym czynnikiem stabilizacji oraz kontynuacji społeczności lokalnej poprzez swoje życiowe doświadczenie, mądrość i przekazywane wartości. Quality Ageing in an Urban Environment... projekt ... ma na celu wypracowanie kompleksowych, ponadnarodowych rozwiązań wynikających z problematyki starzejącego się społeczeństwa w następujących dziedzinach: aktywizacja zawodowa osób 50+, opieka zdrowotna, aktywizacja i integracja społeczna ludzi starszych, rozwiązania architektoniczne i infrastrukturalne dostosowane do potrzeb osób z ograniczoną sprawnością ruchową. Projekt uzyskał dofinansowanie w ramach programu Europa Środkowa, a realizowany jest przez partnerstwo samorządów, instytucji i organizacji pozarządowych z Polski, Węgier, Słowenii, Niemiec oraz Włoch. Liderem projektu jest Ujbuda (jeden z dystryktów Budapesztu). Partnerami są: •Gmina Miasta Sopotu, •Samorząd Miasta Maribor (Słowenia), •Samorząd Miasta Slovenska Bistrica oraz Instytut Ekonomii - Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich w Mariborze (Słowenia), •Władze Prowincji Treviso (Włochy), •Samorząd Miasta Genua i Instytut Badań Akademii Medycznej w Genui (Włochy), •Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego, Freiburg (Niemcy). Projekt będzie realizowany do stycznia 2012. W Sopocie w ramach projektu zamierzamy stworzyć pełny katalog - „mapę” występujących w mieście barier architektonicznych i opracować „hierarchię pilności” oraz przyjąć związany z zakresem ich likwidacji preliminarz inwestycyjny. Ponadto planowana jest realizacja jednej z niewielkich inwestycji, uznanych w stworzonym dokumencie za priorytetowe. Równolegle projekt przewiduje organizację kampanii społecznej dotyczącej wyzwań wobec problemu starzejącego się społeczeństwa oraz ogłoszenie konkursu na koncepcję dostosowania publicznie dostępnych obiektów do potrzeb osób z ograniczoną sprawnością ruchową. Realizując swoją część projektu Gmina Miasta Sopotu zamierza współpracować z takimi in- stytucjami i organizacjami, jak między innymi: Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Sopocie, Stowarzyszenie Pomocy Osobom Niepełnosprawnym, Polski Związek Emerytów Rencistów i Inwalidów, Sopocki Uniwersytet Trzeciego Wieku, Uniwersytet Gdański i Politechnika Gdańska oraz z samorządami Trójmiasta i Regionu. Starość Osoba starsza to w potocznym rozumieniu człowiek, którego wiek zwalnia z obowiązku świadczenia pracy. Jest to także osoba, której możliwości fizyczne są ograniczone. Starzenie się jest procesem indywidualnym i wielopłaszczyznowym, co oznacza, iż nie ma jednego modelu starzenia się. Opisanie tego procesu nigdy nie stanie się skończoną definicją, a na pewno należy wskazać na różnorodne czynniki. Część z nich to obiektywne cechy, tj. stan zdrowia, sytuacja rodzinna, sytu- acja materialna, a część to cechy subiektywne, tj. wcześniejsze doświadczenia życiowe, aspiracje życiowe, cechy charakteru. Wszystkie one wpływają na przeżywanie procesu starzenia, jednak żaden z nich nie jest jednoznacznie opisany, dopiero ich przenikanie się kreuje określone postrzeganie starości przez osobę starszą. Starość jest nie tylko zjawiskiem biologicznym, ale również społecznym. Zbiorowość ludzi starszych wyróżnia się na tle całego społeczeństwa konkretnymi cechami społecznymi. W rozumieniu statystycznym w Polsce za osobę starszą uważa się kobietę w wieku 60 i więcej lat oraz mężczyznę 65 i więcej lat. Jest to związane z wiekiem przejścia na emeryturę zgodnie z polskim ustawodawstwem i nosi nazwę wieku poprodukcyjnego. W badaniach światowych za próg starości uważa się wiek 65 lat bez względu na płeć. Ze względu na niesłuszne jednakowe traktowanie sześćdziesięciolatków i osiemdziesięciolatków, starość została dodatkowo podzielona przez demografów na etapy w celu zaznaczenia odmienności pomiędzy nimi: młodzi starzy - 60-70 lat, starzy - 70-80 lat i sędziwi - 80 i więcej lat. „Starość jest nie tylko zjawiskiem biologicznym, ale również społecznym” Starzenie się społeczeństw Starzenie się społeczeństw jest tendencją obserwowaną w całej Europie - na poziomie krajów członkowskich Unii Europejskiej, regionów i miast. Według norm ustalonych przez Organizację Narodów Zjednoczonych próg starości demograficznej to 7% udział osób 65-letnich w ogólnej strukturze ludności. Obecnie przekroczony w społeczeństwie polskim próg 13% osób w wieku starszym oznacza osiągnięcie zaawansowanej starości. Polska nie należy do krajów demograficznie najstarszych, jednakże zachodzące zjawiska systematycznie zbliżają ją do tej grupy. Starzenie się społeczeństw związane jest z jednej strony wydłużaniem się przeciętnego trwania życia, z drugiej strony obniżaniem się dzietności kobiet. Aby zagwarantować zastępowalność pokoleń, wskaźnik dzietności kobiet wyrażający średnią liczbę dzieci przypadającą na jedną kobietę powinien znajdować się na poziomie co najmniej 2,1. Obecnie wskaźnik ten wynosi 1,24. W związku z wydłużaniem się życia, coraz większa liczba osób dożywa wieku starszego i sędziwego. Obecnie przeciętne trwanie życia w Polsce wynosi 79,7 lat dla kobiet i 71 lat dla mężczyzn. Na przestrzeni ostatniego ćwierćwiecza przeciętne trwanie życia wydłużyło się średnio o około 5 lat, co skutkuje wyraźną zmianą jakościową w strukturze ludności. Warto również zwrócić uwagę na odsetek osób w wieku sędziwym, czyli w wieku 80 i więcej lat. W kolejnych latach coraz więcej osób będzie osiągać ten wiek, który charakteryzuje się znacznym pogorszeniem stanu zdrowia, wymagającym opieki ze względu na brak możliwości samodzielnego zaspokajania potrzeb. Prognozy demograficzne dla Polski wyraźnie wskazują na zmniejszanie się liczby mieszkańców naszego kraju i systematyczny wzrost odsetka osób w wieku poprodukcyjnym. Demografia Sopotu Sopot jest jednym z najmniejszych miast na prawach powiatu w Polsce zamieszkiwanym przez 9443 mieszkańców w wieku poprodukcyjnym, co stanowi 24,2 % ogółu mieszkańców (dane z 2008 roku). Jest to wartość zdecydowanie wyższa niż w całym województwie pomorskim (18,6%), czy pozostałych miastach Trójmiasta (Gdynia - 18,5%, Gdańsk - 18,2%). Wartości statystyczne nie odzwierciedlają jednak dynamiki zjawiska, jakie ma miejsce w mieście od wielu lat. Systematycznie rośnie udział osób starszych przy stale zmniejszającej się ogólnej liczbie mieszkańców, która w ciągu ostatnich trzydziestu lat spadła z ponad 50 do niespełna 38 tysięcy. Zgodnie z prognozami przygotowanymi przez Główny Urząd Statystyczny, będziemy obserwować w Sopocie dalsze zmniejszanie się liczby ludności przy strukturze demograficznej nie rokującej na odwrócenie tego procesu. Składają się na to wspomniane już wydłużanie się czasu trwania życia, nierosnąca liczba kobiet w wieku rozrodczym, które gwarantują przyrost naturalny oraz ujemne saldo migracji oznaczające, że więcej osób opuszcza Sopot niż się w nim osiedla na stałe. W konsekwencji liczba dzieci do 18 roku życia również systematycznie maleje. W 1999 roku wynosiła ona 8,6 tys., a 2008 roku zaledwie 5300. Prognoza demograficzna dla Sopotu z 2002 roku jednoznacznie pokazuje, iż przy utrzymaniu wskazanych tendencji odsetek osób starszych będzie się nadal zwiększał przy wciąż malejącej liczbie ludności. Konsekwencją tej sytuacji jest powiększenie grupy osób potrzebujących opieki przy coraz mniejszej liczbie osób mogących udzielać pomocy. Większość osób starszych staje się niesamodzielnymi i niepełnosprawnymi. Osobą niesamodzielną jest osoba, która w wyniku utraty niezależności fizycznej, psychicznej lub umysłowej w następstwie chorób lub urazów wymaga niezbędnej opieki i pomocy w codziennych czynnościach życiowych. Dostępne dane dla populacji Polski pokazują, iż współczynnik niesamodzielności, określany jako procent osób niesamodzielnych w danej grupie, wzrasta wraz z wiekiem. Widoczna jest tu również zasadnicza różnica ze względu na płeć – odsetek kobiet w każdej grupie wiekowej jest wyższy niż w odpowiedniej grupie mężczyzn, a w wieku powyżej 80 lat rozbieżność ta staje się znaczna (w wieku 80 - 84 lata: 69,4% kobiet, 47,2% mężczyzn; w wieku 85 i więcej lat: 84,8% kobiet, 58,3% mężczyzn). Niepełnosprawność oznacza trwałą lub okresową niezdolność do wypełniania ról społecznych z powodu stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu. Dla pełnienia ról społecznych osoby niepełnosprawne wymagają stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji. Zgodnie z danymi z Narodowego Spisu Powszechnego z 2002 roku, odsetek niepełnosprawnych mieszkańców Sopotu, posiadających aktualne orzeczenie odpowiedniego organu, wynosił 11,4% (w województwie pomorskim - 11,2%). Jednak kolejne 3,3% określało się jako osoba niepełnosprawna na podstawie oceny własnego stanu zdrowia uniemożliwiającego wykonywanie podstawowych czynności życiowych (w województwie pomorskim - 2,1%). Przedstawione zjawiska: wydłużanie się średniego trwania życia, spadek wskaźnika dzietności, zmniejszanie się liczby ludności w wieku produkcyjnym, zmuszają do przedsięwzięcia takich działań, w ramach których możliwe będzie zapewnienie opieki wszystkim potrzebującym, a w szczególności osobom najbardziej niesamodzielnym. Działania sopockiego samorządu skierowane do osób starszych Politykę Miasta w tym zakresie określa dokument o charakterze programowym: Plan Strategiczny Wspierania Osób Niepełnosprawnych w Sopocie na lata 2005 – 2014. Celem jest zbudowanie efektywnego systemu wspierania osób niepełnosprawnych i starszych, stwarzanie warunków umożliwiających dobrą jakość życia. Plan Strategiczny postuluje podejmowanie działań zmierzających do ograniczania skutków niepełnosprawności, budowanie poczucia bezpieczeństwa u osób starszych oraz tworzenie możliwości ich aktywnego uczestnictwa w życiu społeczności lokalnej. Miasto Sopot podejmuje działania na rzecz swoich najstarszych mieszkańców zarówno w ramach instytucji samorządowych, jak i z udziałem organizacji pozarządowych. Szeroko rozumianą edukację osób starszych prowadzi funkcjonujący w strukturze Centrum Kształcenia Ustawicznego – Sopocki Uniwersytet Trzeciego Wieku, w ramach którego seniorzy mogą kształcić się w kierunkach: filologiczno-historycznym, społecznym, ekologicznym, psychologicznym i profilaktyki zdrowia. Słuchacze Uniwersytetu uczęszczają także na wykłady otwarte z innych dziedzin nauki, na spotkania z przedstawicielami świata kultury oraz liczne zajęcia warsztatowe. Mają także okazję skorzystać z „kawiarenki internetowej”, wyposażonej w stanowisko z oprogramowaniem dla osób niewidomych i niedowidzących. W ramach współpracy z lokalnym teatrem i kinem, seniorzy regularnie uczestniczą w życiu kulturalnym miasta. W ramach grantów miejskich Miasto wspiera organizacje pozarządowe zajmujące się aktywizacją osób starszych. Przykładami są m. in. sopocki oddział Polskiego Związku Emerytów, Rencistów i Inwalidów, który troszczy się o dobre relacje seniorów z rówieśnikami prowadząc m.in. klub seniora, klub brydżowy, klub szachowy i zapewnia im w ten sposób kontakty interpersonalne, aktywność oraz integrację środowiska seniorskiego. Podobnie Polski Komitet Pomocy Społecznej prowadzi zajęcia usprawniające osoby starsze: gimnastykę, spotkania integracyjne i okolicznościowe. Specjalną ofertę skierowaną do osób starszych i niepełnosprawnych, cieszącą się dużym powodzeniem, stanowią miejskie profilaktyczne programy zdrowotne: •Program „Zapobieganie Niepełnosprawności Osób w Podeszłym Wieku”, którego celem jest opóźnienie skutków starzenia się, szczególnie w zakresie przywracania zdolności do samodzielności. Realizacja programu odbywa się w systemie dziennym poprzez 10-dniowe, nieodpłatne turnusy w Sanatorium „Leśnik”. •Program „Rehabilitacja Domowa” adresowany do osób niepełnosprawnych ruchowo, wymagających stałej rehabilitacji w domu, a którzy ze względu na stan zdrowia nie są w stanie korzystać z rehabilitacji ambulatoryjnej. •Program „Wczesne Wykrywanie Zwyrodnienia Plamki Związanego z Wiekiem”. •Program „Zdrowie Seniora” skierowany do osób starszych, u których pojawiły się albo pogłębiły problemy ze zdrowiem natury psychicznej lub fizycznej. Program zakłada kompleksową diagnozę geriatryczną. Działania opiekuńcze i pomocowe skierowane do osób starszych, realizowane są przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej. Dzienny Dom Pomocy Społecznej spełnia rolę opiekuńczą, profilaktyczną i kulturalną. Jego celem jest organizacja czasu wolnego, zaspokajanie potrzeb kulturalno-towarzyskich oraz integracja ze środowiskiem lokalnym. Dzienny Dom proponuje różnorodne zajęcia usprawniające fizycznie i umysłowo, pozwalające każdej osobie na wybór takich form wyrazu, które odpowiadają jej uzdolnieniom, zainteresowaniom i możliwościom. Stała oferta zajęć to m. in. muzykoterapia, terapia zajęciowa, warsztaty teatralne. Seniorzy uczestniczą także w festynach i uroczystościach okolicznościowych. Przy Dziennym Domu Pomocy Społecznej, dzięki wspólnej inicjatywie MOPS i Studenckiej Uniwersyteckiej Poradni Prawnej przy Wydziale Prawa Uniwersytetu Gdańskiego działa Punkt bezpłatnych porad prawnych dla osób starszych i niepełnosprawnych, które mają ograniczone możliwości poruszania się. Wzrastająca liczba osób starszych powoduje systematyczny wzrost zapotrzebowania na opiekę sprawowaną w miejscu zamieszkania. W związku z tym usługi opiekuńcze stają się kluczową formą pomocy Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Sopocie. Aby zagwarantować wysoką jakość świadczonych usług przystąpiono do realizacji Sopockiego Programu Wsparcia Osób Objętych Usługami Opiekuńczymi w Środowisku „Tęczowa Jesień” na lata 2009 – 2011. Jednym z rezultatów tego programu będzie wypracowanie lokalnego standardu usługi opiekuńczej oraz budowa partnerskiej współpracy wszystkich zaangażowanych w realizację opieki podmiotów: przedstawicieli systemu pomocy społecznej, opieki geriatrycznej, ochrony zdrowia i organizacji pozarządowych. Ponadto, dla potrzebujących całodobowej opieki, w 2010 roku zaplanowano otwarcie „Sopockiego Centrum Aktywności Seniora - domu pomocy społecznej” z dziennym domem pomocy społecznej i częścią klubową dla samodzielnych seniorów. W tej części miasta utworzono Punkt Konsultacji Społecznej, w ramach którego oprócz udzielania informacji mieszkańcom o nowej inwestycji podejmowane są m. in. działania na rzecz aktywizacji środowiska lokalnego, w szczególności osób starszych. W zakresie pomocy finansowej, dzięki uchwałom Rady Miasta Sopotu podwyższającym ustawowe kryteria dochodowe uprawniające do korzystania z pomocy społecznej, większa grupa osób starszych może korzystać z dofinansowania do zakupu leków i leczenia oraz kosztów ogrzewania mieszkań. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej pomaga również osobom starszym uzyskać orzeczenie o stopniu niepełnosprawności oraz udziela im niezbędnych informacji o ich uprawnieniach. Jedną z pierwszych inicjatyw planowanej kampanii społecznej, której celem będzie przeciwdziałanie izolacji społecznej osób starszych, promowanie samopomocy oraz przełamywanie stereotypu człowieka starego nie tylko wśród społeczeństwa, ale wśród nich samych jest realizacja projektu „Kawiarnia dla seniora”. Inicjatywa zachęca starszych mieszkańców miasta do wyjścia z domu i spędzania wolnego czasu w miejscach publicznych. Zdjęcia wykorzystane w publikacji pochodzą ze zbiorów Urzędu Miasta Sopotu, autorstwa Sopockich Szkół Fotografii, Sopot Match Racing Centre, KFP, Macieja Kosycarza, Tomasza Degórskiego, Leszka J.Pękalskiego, Czesława Piechnika, Małgorzaty Martyńskiej-Noetzel, Tomasza Kota, Dominika Kulaszewicza, Michała Gancarza, Patrycji Tuchanowskiej-Ruszkiewicz, Andrzeja Jastrzembskiego. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Europa Środkowa www.q-ageing.eu