Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tyczyn na lata 2004

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tyczyn
na lata 2004-2007 z uwzględnieniem lat 2008-2011
Tyczyn, kwiecień 2004r.
Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tyczyn
opracował:
Mgr Marian Machowski
Biegły z Listy Wojewody
W Zakresie Ocen Oddziaływania na Środowisko Nr 108
2
Spis treści
Wprowadzenie.......................................................................................... 4
1. Informacje ogólne.......................................................................... 6
1.1.
Położenie, powierzchnia, dane demograficzne ..................... 6
1.2.
Budowa geologiczna i rzeźba terenu..................................... 12
1.3.
Klimat..................................................................................... 14
1.4.
Infrastruktura.......................................................................... 15
1.5.
Działalność gospodarcza....................................................... 20
2. Informacja o stanie środowiska ................................................... 21
2.1.
Gleby....................................................................................... 21
2.2.
Gospodarka wodna................................................................ 25
2.3.
Gospodarka ściekowa............................................................ 29
2.4.
Gospodarka odpadami........................................................... 29
2.5.
Hałas...................................................................................... 32
2.6.
Ochrona powietrza ................................................................ 33
2.7.
Promieniowanie niejonizujące................................................ 35
2.8.
Zasoby przyrodnicze............................................................... 36
2.8.1. Flora................................................................................... 36
2.8.2. Fauna ................................................................................ 38
2.8.3. Obszary chronione............................................................. 38
2.9.
Klęski żywiołowe.................................................................... 40
3. Nakłady inwestycyjne na ochronę środowiska .......................... 42
4. Edukacja ekologiczna.................................................................... 44
5. Prognoza działań w zakresie ochrony środowiska..................... 46
6. Priorytety i cele ekologiczne na lata 2004 – 2007 z
uwzględnieniem lat 2008 - 2011................................................... 47
7. Harmonogram działań..................................................................... 48
8. Spis tabel, map, rysunków............................................................. 50
9. Bibliografia....................................................................................... 52
3
Wprowadzenie
Zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony Środowiska
(Dz.U. Nr 62 poz.627 z późn. zm.), polityka ekologiczna państwa ma na celu
stworzenie warunków niezbędnych do realizacji ochrony środowiska (art.13.).
W celu realizacji polityki ekologicznej państwa zarządy województw, powiatów
i organy wykonawcze gmin sporządzają programy ochrony środowiska
uwzględniając w nich cele ekologiczne, priorytety ekologiczne, rodzaj
i harmonogram działań proekologicznych oraz środki niezbędne do
osiągnięcia ustalonych celów (art. 14 i 17).
Polityka ekologiczna winna się rządzić pewnymi zasadami, a wśród nich
wiodącą, czyli zasadą zrównoważonego rozwoju. Podstawowym założeniem
zrównoważonego rozwoju jest takie prowadzenie polityki i działań
w poszczególnych sektorach gospodarki i życia społecznego, aby zachować
zasady i walory środowiska w stanie zapewniającym trwałe, nie doznające
uszczerbku możliwości korzystania z nich zarówno przez obecne jak i przyszłe
pokolenia, przy jednoczesnym zachowaniu trwałości funkcjonowania procesów
przyrodniczych oraz naturalnej różnorodności biologicznej na poziomie
krajobrazowym, ekosystemowym, gatunkowym i genowym. Istotą zasady
zrównoważonego rozwoju jest równorzędne traktowanie racji społecznych,
ekonomicznych i ekologicznych.
Ochrona środowiska przyrodniczego jest jednym z głównych warunków
osiągnięcia zrównoważonego rozwoju.
Zrównoważony rozwój z punktu widzenia środowiska przyrodniczego to
dążenie do:
- zachowania możliwości odtwarzania się zasobów naturalnych,
- racjonalnego użytkowania zasobów nieodnawialnych i zastępowania
ich substytutami,
- ograniczania uciążliwości dla środowiska i nie przekraczania granic
wyznaczonych jego odpornością, zachowania różnorodności
biologicznej,
- zapewnienia obywatelom bezpieczeństwa ekologicznego,
- tworzenia podmiotom gospodarczym warunków do uczciwej
konkurencji w dostępie do ograniczonych zasobów i możliwości
odprowadzania zanieczyszczeń.
4
Program ochrony środowiska dla gminy Tyczyn powinien wskazywać cele
polityki ekologicznej, takie jak:
- racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych przez zmniejszenie
zużycia energii, surowców i materiałów, a równocześnie wzrost
udziału wykorzystania zasobów odnawialnych,
- ochronę powietrza i ochronę przed hałasem,
- ochronę wód przez właściwą gospodarkę wodno-ściekową oraz
racjonalizację zużycia wody,
- ochronę gleb i powierzchni ziemi przez minimalizowanie
destrukcyjnych oddziaływań przemysłu i komunikacji,
- ochronę zasobów przyrodniczych z uwzględnieniem
bioróżnorodności przez zmniejszenia presji z rozwoju
gospodarczego.
Program ochrony środowiska wraz z planem gospodarki odpadami dla
Gminy Tyczyn na lata 2004-2011, będzie podstawowym dokumentem
koordynującym działania na rzecz ochrony środowiska w Gminie.
Najważniejszą rolą Programu będzie:
- określenie zasobów środowiska i najważniejszych problemów
ekologicznych
możliwych
do
rozwiązania
na
poziomie
ponadlokalnym i gminnym, w określonych okresach czasu,
- stworzenie podstawy do występowania o zewnętrzne środki
finansowe potrzebne do realizacji przedsięwzięć,
- umożliwianie
zrównoważonego
rozwoju
gminy
poprzez
koordynowanie przedsięwzięć w poszczególnych sołectwach,
- określenie zakresu i zasad współpracy administracji publicznej
wszystkich
szczebli,
instytucji,
pozarządowych
organizacji
ekologicznych na rzecz środowiska w gminie,
- podnoszenie świadomości ekologicznej społeczeństwa i wiedzy
o stanie środowiska gminy poprzez publikację Programu w Internecie
oraz angażowanie społeczności lokalnej w przedsięwzięcia
proekologiczne na etapie opracowywania i opiniowania projektu,
a szczególnie jego wdrażania.
5
1. Informacje ogólne.
1.1.
Położenie, powierzchnia, dane demograficzne
Położenie
Gmina
Tyczyn
pod
względem
geomorfologicznym
położona
jest
w Małopolsce Wschodniej w zasięgu dwóch krain geograficznych: Pogórza
Karpackiego
i
Kotliny
Sandomierskiej.
Gmina
zlokalizowana
jest
w centralnej części województwa podkarpackiego. Jej bezpośrednie
sąsiedztwo i usytuowanie większości obszaru w obrębie zlewni rzeki Strug
powoduje iż należy ona do mikroregionu „Dolina Strugu”, który tworzą
oprócz niej gminy: Błażowa, Chmielnik i Hyżne. W jej skład wchodzi miasto
Tyczyn oraz następujące wsie będące sołectwami: Biała , Borek Stary,
Budziwuj, Hermanowa,Kielnarowa i Matysówka. Odległość siedziby gminy
od Rzeszowa wynosi 7 km, od Dynowa 30 km, od siedzib gmin Doliny
Strugu: od Chmielnika 7 km, od Błażowej 16 km, i od Hyżnego 7 km.
Gmina graniczy od północy z Rzeszowem, od zachodu ( wzdłuż Wisłoka )
z gminą Boguchwałą, od zachodu i północy z gminą Lubenia, od południa
z gminami Błażowa i Hyżne, a od wschodu z gminą Chmielnik.
Gmina Tyczyn usytuowana jest w bezpośrednim sąsiedztwie aglomeracji
miejskiej Rzeszowa i posiada bardzo korzystne położenie komunikacyjne.
Obszar gminy jest zlokalizowany na szlaku handlowym północ - południe
oraz w pobliżu szlaku wschód – zachód (droga międzynarodowa
nr 4, wiodąca od granicy zachodniej państwa z Niemcami do granicy
wschodniej z Ukrainą). Odległość gminy Tyczyn od przejścia granicznego
w Medyce wynosi 100km, od przejścia granicznego w Barwinku wynosi
80 km. Natomiast odległość do najbliższego lotniska znajdującego się
w Jasionce wynosi 20 km. Lokalizację gminy Tyczyn oraz połączenia
komunikacyjne na jej terenie przedstawia mapa nr 1 i mapa nr 2.
6
Mapa nr 1. Lokalizacja gminy Tyczyn na tle powiatu rzeszowskiego.
Mapa nr 2. Połączenia komunikacyjne na terenie gminy Tyczyn.
7
Dane demograficzne.
Obszar gminy Tyczyn zamieszkuje 15116 osób, co stanowi 8,89 %
mieszkańców powiatu i 0,71 % mieszkańców województwa.
Liczbę mieszkańców gminy Tyczyn na koniec 2003 roku przedstawia
tabela nr 1, natomiast ludność w gminie w rozbiciu na kobiety i mężczyzn
oraz podział ze względu na wiek produkcyjny przedstawia tabela nr 2.
Tab. nr 1. Liczba mieszkańców gminy Tyczyn w rozbiciu na sołectwa – stan
na 31.XII. 2003r.
Liczba
mieszkańców
Przyrost
naturalny
Biała
1777
-3
Liczba
mieszkańców
w [%]
11,75
2.
Borek Stary
1577
-3
10,43
3.
Budziwój
3388
2
22,41
4.
Hermanowa
2322
15
15,36
5.
Kielnarowa
1738
2
11,49
6.
Matysówka
1181
7
7,81
7.
Tyczyn
3133
2
20,75
OGÓŁEM
15116
22
100 %
Lp.
Miejscowość
01.
Jednocześnie zaznaczyć należy, iż liczba mieszkańców gminy Tyczyn wg
stanu na koniec czerwca 2004r.wynosi 15231.
Tab. nr 2. Ludność w gminie Tyczyn, stan na koniec 2002r.
Wyszczegól Ogółem
nienie
Powiat
rzeszowski
Gmina
Tyczyn
Miasto
Tyczyn
Mężczyźni Kobiety Ludność w
wieku
przedpro
dukcyjnym
Ludność
w wieku
produk
cyjnym
Ludność w
wieku
poproduk
cyjnym
169892
83518
86374
45185
98549
26158
11993
5905
6088
3235
6936
1822
3210
1547
1663
791
1979
440
8
Na przestrzeni ostatnich lat liczba mieszkańców gminy sukcesywnie
wzrasta. Istotny wpływ na to ma zarówno ruch naturalny, jak i migracje
ludności.
Wszystkie
charakteryzuje
miejscowości
dodatni
przyrost
oprócz
Borku
naturalny.
Starego
Liczbę
i
Białej
mieszkańców
poszczególnych miejscowości gminy wyrażoną procentowo przedstawia
rys. nr 3. Najliczniejszą pod względem wieku grupę mieszkańców stanowi
grupa w przedziale wiekowym 30 – 65 lat. Lokalnie społeczeństwo
zdominowane jest przez osoby w wieku średnim. W Borku Starym
i Budziwoju liczną grupę stanowią dzieci w wieku 7 – 12 lat.
Strukturę wiekową mieszkańców gminy Tyczyn w porównaniu do powiatu
rzeszowskiego przedstawia tabela nr 3.
Rys. nr 1. Liczba mieszkańców poszczególnych miejscowości gminy
wyrażona w [%]:
20,75
11,75
10,43
7,81
Białą
Borek Stary
Budziwój
Hermanowa
Kielnarowa
11,49
22,41
Matysówka
Tyczyn
15,36
9
150
86
437
3210
11993
654
3-6
lat
8716
Ogółem 0-2
lat
169892 5734
1154
261
7-12
lat
16059
608
167
13-15
lat
8768
601
180
16-18
lat
8969
1068
326
19-24
lat
16195
1797
433
30-39
lat
23720
15321
487
40-49
lat
22627
1157
367
529
124
1535
372
50-59 60-69 65 i
lat
lat
powyżej
16921 6872 22503
rzeszowskiego wg danych Urzędu Statystycznego w Rzeszowie – stan na 31.XII. 2002 roku.
Tab. nr 3. Struktura wiekowa mieszkańców gminy Tyczyn w porównaniu ze strukturą wiekową mieszkańców powiatu
Wyszczegól
nienie
Powiat
Rzeszowski
Miasto
Tyczyn
Gmina
Tyczyn
W strukturze zawodowej na koniec 2001 roku 57 % stanowili mieszkańcy
w wieku produkcyjnym, 28 % w wieku przedprodukcyjnym,, natomiast 15 %
mieszkańcy w wieku poprodukcyjnym. Liczba osób zawodowo czynnych
wynosi obecnie ok. 7,4 tysiąca osób, czyli jest to blisko 50% mieszkańców.
Powierzchnia.
Powierzchnia gminy zajmuje obszar 82,5 km2, przy czym miasto Tyczyn,
usytuowane w centrum gminy zajmuje obszar 9,67 km2 i posiada 779
gospodarstw domowych.
Powierzchnie poszczególnych miejscowości gminy oraz liczba gospodarstw
domowych znajdujących się na ich terenie wygląda następująco:
• Biała – zajmuje obszar 606 ha, na terenie wsi znajduje się 420
gospodarstw domowych;
• Borek Stary – zajmuje obszar 1337 ha. We wsi jest 355 gospodarstw
domowych;
• Budziwój – położony 3 km od Tyczyna, w północnej części wsi
znajdują się przysiółki: Porąbki, Podłęże, Kolonia i Dębina.
W zachodniej części leży Pułanek, a na południu Podlesie, Rabka,
Potoki Budziwojskie. Cała wieś wraz z przysiółkami ma powierzchnię
1750 ha. Jest tutaj 793 gospodarstwa domowe;
• Hermanowa
–
liczy
519
gospodarstw
domowych,
łącznie
z przysiółkiem Przylasek zajmuje obszar o powierzchni 1730 ha;
• Kielnarowa – Z przysiółkami: Zagrody, Królka, Dalnica, i Czerwonki
Kielnarowskie zajmuje obszar o powierzchni 1338 ha. Na terenie wsi
istnieje 373 gospodarstwa domowe;
• Matysówka – zajmuje obszar 530 ha i posiada 261 gospodarstw
domowych;
1.2. Budowa geologiczna.
Położenie obszaru stanowi o zróżnicowaniu jego rzeźby i budowy
geologicznej. Pod względem geologicznym gmina Tyczyn wchodzi w skład
dwóch
jednostek
geograficznych:
część
w
obręb
Zapadliska
Przedkarpackiego, a pozostała część w obręb Karpat Zewnętrznych
(Fliszowych). Część obszaru położona w Zapadlisku Podkarpackim wznosi
się na wysokości od 210 do 260 m n.p.m. i charakteryzuje się niewielkim
zróżnicowaniem rzeźby. Jest to teren łagodnie opadający w kierunku
północnym i zachodnim, poprzecinany dolinami dopływów Wisłoka.
W obrębie doliny Wisłoka występują plejstoceńskie i holoceńskie utwory
rzeczne w postaci glin pylastych, pyłów i pyłów piaszczystych, a w spągu –
żwirów i piasków. Zapadlisko Przedkarpackie wypełnione jest utworami
trzeciorzędowymi i iłami mioceńskimi
Część gminy wznosi się na wysokości od 230-460 m n.p.m. Obszar ten jest
bardziej zróżnicowany morfologicznie, ponieważ leży na pograniczu
Pogórza
Dynowskiego
i
ma
charakter
podgórski.
Krajobraz
ma
urozmaiconą rzeźbę. Występujące tutaj wzniesienia są o różnych
kierunkach przebiegu grzbietów, różnym stopniu nachylenia stoków,
z licznymi dolinami cieków wodnych. Znaczne powierzchnie stoków objęte
są ruchami masowymi – osuwiskami i złaziskami.
Rzeźbę terenów Pogórza spowodowały ruchy tektoniczne czwartorzędowe.
Podczas kolejnych zlodowaceń w utworach fliszowych zostały wyżłobione
głębokie doliny pokryte holoceńskimi utworami rzecznymi: piaskami,
żwirami i madami. Powstanie mad związane jest z rozwojem dolin
rzecznych i przepływem wód w korytach tych rzek, które nanoszą okresowo
osady. Mady mają budowę warstwową. Pomiędzy poszczególnymi
warstwami
występują
różnice
w
miąższości
oraz
w
składzie
granulometrycznym. Doliny oddzielają poszczególne pasma fliszowych
wzgórz o stromych stokach i szerokich płaskich grzbietach, tworząc tzw.
Wzgórza wierzchowinowe, które są ukierunkowane głównie na północny
12
wschód i północny zachód. Dominują tu wzgórza o długich spłaszczonych
grzbietach i stokach pociętych debrzami – inaczej parowami i jarami.
Różnice wysokości terenu wynoszą tutaj od 130 do 170 m. W tej części
gminy można wyróżnić kilka znaczniejszych wzniesień: bezpośrednio nad
Tyczynem wznosi się Dalnica (343 m.n.p.m.), Przylasek Hermanowski leży
w paśmie sięgającym 384 m.n.p.m., natomiast grupa wzniesień zwana
Działem Matysówki leży na wysokości 361 – 366 m.n.p.m., a między
dolinami potoków Chmielnik, Strug i Tatyna zalega długi grzbiet – tzw. Dział
Borówek, o wysokości 363 – 372 m.n.p.m.
Nierozerwalnie z budową geologiczną terenów gminy związane jest
występowanie surowców mineralnych. W pradolinie Wisłoka, gdzie
występowały bogate pokłady glin lessowych i zwietrzelinowych, piasków
i żwirów, od kilku dziesięciu lat trwała ich intensywna eksploatacja . Do dziś
w rejonie Budziwoja wydobywa się rocznie ok. 250 tys. m3 glin lessowych
i ok. 40 tys. ton żwirów i piasków. Pozostałe okoliczne złoża są bądź
w zupełności wyeksploatowane , bądź pokryte dobrymi klasowo glebami,
co decyduje o rolniczym zagospodarowaniu tych terenów.
Bogate w minerały są okolice Hermanowej, gdzie występują pokłady
łupków, wapieni i gipsów, z których tylko te ostatnie są eksploatowane.
Pozyskiwanie tych surowców skalnych odbywa się metodą odkrywkową.
Gipsowe złoże znajduje się w przysiółku Gradkowiec. Łupki (menilitowe),
ze względu na występowanie w nich warstwy twardej, zbitej krzemionki
i podwyższoną zawartość potasu, uranu i torfu, mają niewielką przydatność
gospodarczą. Natomiast na udokumentowanie czekają odkryte tu złoża
wapienii litotamniowych, utworzonych przez skalniki – glony do dziś
budujące rafy wapienne na Oceanie Indyjskim i Spokojnym.
Do surowców nieeksploatowanych zaliczyć można potencjalne złoża gipsu
w okolicach Białej i Budziwoja oraz potencjalne złoża gazu ziemnego.
Kielnarowa znana była w okolicy ze swoich kamieniołomów. Stąd
wydobywano kamień na potrzeby między innymi rzeszowskiego zamku.
Ślady tych dawnych wyrobisk odnaleźć można jeszcze w rozpadlinach
13
przysiółka Wólka Kielnarowska. Na stoku jednego z okolicznych wzniesień
funkcjonowała także kopalnia lignitu, odmiany węgla brunatnego o dobrze
zachowanej strukturze drzewa.
1.3.
Klimat.
Obszar, na terenie którego położona jest gmina Tyczyn należy do piętra
podgórskiego, umiarkowanie ciepłego. Różnice klimatyczne jakie występują
są wynikiem oddziaływania rzeźby terenu i wyniesienia nad poziom morza.
Skutkuje to naturalnym podziałem gminy na dwie krainy klimatyczne.
Obejmująca zachodnią i północną część gminy to Kraina Równin i Kotlin
Podgórskich, która charakteryzuje się przewagą wpływów kontynentalnych
o większych rocznych amplitudach temperatury. Powoduje to, iż są tutaj
krótkie wiosny przechodzące w długie upalne lata, oraz długie i mroźne
zimy. Drugą krainą klimatyczną jest Kraina Wyżyn Podkarpackich, w skład
której
wchodzi
część
gminy
położona
na
Pogórzu
Dynowskim.
Charakteryzuje się ona dosyć wysokimi sumami opadów rocznych oraz
niewielkimi rocznymi amplitudami temperatury.
Na całym obszarze gminy średnia roczna temperatura powietrza wynosi
7,5 0C, a amplituda średniej rocznej temperatury wynosi do 2 0C. Najniższa
średnia miesięczna temperatura jest rzędu od - 3,5 0C do - 4 0C i występuje
w styczniu, natomiast najwyższa jest w lipcu i oscyluje w granicach
18,0 0C – 18,5 0C. Temperatury maksymalne dobowe osięgają wartość
36, 0C, a temperatury minimalne spadają do – 30 0C.
W okresie wegetacyjnym często występują szkodliwe dla upraw posuchy
z częstotliwością raz na trzy lata. Wilgotność względna powietrza wynosi
średnio w roku 80 %. Liczba dni z pokrywą śnieżną sięga 120 dni w ciągu
roku. Średnia roczna liczba dni z przymrozkiem wynosi ok. 110 w ciągu
roku, ilość dni w których występują burze jest 26, z gradem 3 dni, oraz 41
dni z mgłą. Ilość dni pogodnych w ciągu roku wynosi od 35 do 40 natomiast
dni pochmurnych od 130 do 140. Opady przenoszone są przez
14
deszczonośne wiatry z kierunków zachodnich, a stoki o tej ekspozycji mogą
otrzymywać nawet o 15 % większe sumy opadów, przy czym najwyższe
roczne sumy przekraczać mogą 1000 mm, a najniższe sięgają 300 mm.
Średnia roczna suma opadów atmosferycznych wynosi 700 mm.
1.4 Infrastruktura ochrony środowiska
Komunikacja i system dróg.
Gmina Tyczyn jest dobrze wyposażona w infrastrukturę techniczną. Posiada
stosunkowo
dobrze
ukształtowany
system
połączeń
komunikacyjnych.
Usytuowanie w bliskim sąsiedztwie Rzeszowa spowodowało powstanie gęstej
sieci dróg, które zapewniają dogodne połączenie na obszarze całej gminy.
Położenie to zapewnia przede wszystkim dobrą komunikację do stolicy
województwa, gdzie gro mieszkańców gminy udaje się do swoich miejsc pracy
oraz do szkół. Sieć dróg gminy Tyczyn przedstawia tabela nr 4.
Gminę przecina ponad 10 – kilometrowy odcinek drogi wojewódzkiej nr 878
relacji Rzeszów – Dylągówka. Od niej odgałęziają się drogi powiatowe
o znaczeniu ponadlokalnym i lokalnym. Sieć dróg gminy Tyczyn przedstawia
tabela nr 4. Pozostałą sieć dróg tworzą drogi gminne. Droga wojewódzka
prowadzi przede wszystkim ruch gospodarczy,a okresowo turystyczny. Droga
ta na odcinku Rzeszów – Tyczyn przenosi ruch zdecydowanie wyższy od
średniego
ruchu
dobowego
występującego
na
drogach
regionalnych
województwa.
Tab. nr 4. Sieć dróg gminy Tyczyn.
Rodzaj drogi
Długość
dróg
ogółem
[km]
Długość dróg
Nieutwardzonych
[km]
Długość
dróg
żwirowych
[km]
Długość
dróg
asfaltowych
[km]
Wojewódzka 878 12,265
Powiatowe
48,166
x
5,800
x
1,300
12,265
37,466
Gminne
120,636
22,445
53,273
35,592
Ogółem
181,067
28,245
54,573
85,323
15
Porównanie wszystkich dróg na obszarze gminy pod względem rodzaju
nawierzchni wskazuje, iż 100% dróg wojewódzkich, 90 % dróg powiatowych
i 78 % dróg gminnych jest asfaltowa. Wiele z tych dróg wymaga jeszcze
remontów i modernizacji. Braki drożności spowodowane są przede wszystkim
złym stanem technicznym nawierzchni dróg i obiektów mostowych oraz
ograniczeniami prędkości wskutek odbudowy dróg.
Obszar gminy Tyczyn obsługiwany jest przez Miejskie Przedsiębiorstwo
Komunikacyjne Rzeszów i Państwową Komunikację Samochodową, które
uruchomiły sieć częstych połączeń autobusowych z Rzeszowem oraz przez
prywatnego przewoźnika. Wszystkie miejscowości gminy mają połączenie
z Tyczynem.
Sieć dróg miasta Tyczyn.
System komunikacyjny miasta Tyczyna tworzy historycznie ukształtowaną sieć
ulic zbiorczych bądź lokalnych. Ulice zbiorcze to ulice będące ciągami dróg
wojewódzkich. Ulice lokalne odpowiadają drogom gminnym. Stan techniczny
tych ulic można uznać za zadowalający, jednak znaczna ilość ulic wymaga
odnowy lub modernizacji.
Telefonizacja.
Gmina Tyczyn należy do gmin o wysokim stopniu stelefonizowania. Obszar
gminy
obsługiwany
jest
przez
Okręgową
Spółdzielnię
Telefoniczną
w Chmielniku oraz przez Telekomunikację Polską S.A. Całkowita długość sieci
telefonicznej wynosi 7844 km.
Liczbę abonentów indywidualnych oraz liczbę podmiotów gospodarczych
obsługiwanych przez w/w Spółdzielnię telefoniczna przedstawia tabela nr 5.
16
Tab. nr 5. Abonenci telefoniczni Okręgowej Spółdzielni Telefonicznej w gminie
Tyczyn stan na 31.XII.2003r.
Miejscowość
Liczba
Udział
Liczby
indywidualnych
w [%]
podmiotów
abonentów
gosp. i instytucji
Biała
432
95 %
44
Borek Stary
325
80 %
27
Budziwój
693
80 %
80
Hermanowa
434
75 %
13
Kielnarowa
321
75 %
29
Matysówka
228
77 %
8
Tyczyn
619
80 %
169
3 422
83 %
370
Ogółem:
Największa liczba indywidualnych abonentów jest obsługiwana przez
Okręgową Spółdzielnię Telefoniczną w Tyczynie z siedzibą w Chmielniku. Jest
to nowoczesna centrala telefoniczna DSM – 10 firmy Northern Telecom, która
dzięki łączności przewodowej zapewnia wysoką jakość połączeń krajowych
i międzynarodowych. Nadmienić warto, iż jest to Spółdzielnia Telefoniczna,
która jako pierwsza w kraju uzyskała koncesję Ministra Łączności na
prowadzenie tego typu działalności. Pozostałych abonentów (obecnie ok. 500
na terenie gminy) obsługuje Telekomunikacja Polska S.A, której centrala
główna również jest zlokalizowana w Chmielniku. Wszystkie miejscowości
gminy posiadają połączenie telefoniczne. Liczba abonentów w gminie wynosi
ogółem 3922. Ponadto na terenie gminy znajduje się 3 budki telefoniczne
TP.S.A oraz 20 ogólnodostępnych aparatów samoinkasujących Spółdzielni
Telefonicznej w Chmielniku.
17
Wodociągi.
Łączna długość sieci wodociągowej z ujęć w Tyczynie i Budziwoju wynosi
124,4km
w
w
tym
26,3km
poszczególnych
wodociągu
miejscowościach
MPWiK.
gminy
Długość
oraz
ilość
wodociągu
przyłączonych
budynków przedstawia tabela nr 6. Z wodociągu w 95 % korzysta ludność
miejscowości: Budziwój i Tyczyn, w 50 % Hermanowa, a w 75 % Biała,
w 35 % Kielnarowa oraz w 8 % Matysówka i w 5 % Borek Stary. Mieszkańcy,
którzy nie korzystają z sieci wodociągowej czerpią wodę ze studni ręcznych
oraz studni wyposażonych w pompy i hydrofory.
Tab. nr 6. Długość sieci wodociągowej w gminie Tyczyn i ilość przyłączonych
do niej budynków - stan na koniec 2003r.
Ilość
przyłączonych
budynków
342
udział
ludności
w [%]
75 %
0,7
20
5%
495
95 %
Hermanowa
55,6 w tym 12,9
MPWiK
13,5
263
50 %
Kielnarowa
9,3
142
35 %
Matysówka
0,8 MPWiK
23
8%
Tyczyn
31,9
823
95 %
2108+około 1500
przyłączonych
budynków przez
MPWiK
51,8 %
Miejscowość
Długość
wodociągu w km
Biała
12,6 MPWiK
Borek Stary
Budziwój
Ogółem
124,4 w tym 26,3
km wodociągu
MPWiK
Kanalizacja.
Gmina Tyczyn nie posiada własnej oczyszczalni ścieków. Całkowita długość
sieci kanalizacyjnej odprowadzającej ścieki z terenu gminy wynosi 199,6 km.
Ilość przyłączonych budynków do kanalizacji w gminie wynosi 2065, co
stanowi 55 % całej społeczności tego obszaru. Łączna długość sieci
18
kanalizacyjnej w gminie oraz ilość przyłączonych budynków przedstawia
tabela nr 7.
Tab. nr 7. Długość sieci kanalizacyjnej oraz ilość przyłączonych do niej
budynków na terenie gminy Tyczyn.
Miejscowość
Długość sieci
Kanalizacyjnej [km]
Biała
Borek Stary
31,5
Ilość
przyłączonych
budynków
378
udział
ludności
w [%]
85 %
-
-
-
89
723
85 %
Hermanowa
14,8
128
25 %
Kielnarowa
-
-
-
Matysówka
13,9
183
60 %
Tyczyn
50,4
653
85 %
Ogółem
199,6
2065
55 %
Budziwój
Gazociąg
Miasto i gmina Tyczyn w gaz ziemny wysokometanowy GZ – 50 zasilane są
z sieci w sposób pośredni z sieci miasta Rzeszowa. Właścicielem
i dysponentem sieci jest Karpacka Spółka Gazownictwa Sp. z o.o w Tarnowie
Oddział – Zakład Gazowniczy w Rzeszowie, Rozdzielnia Gazu w Tyczynie.
Gmina posiada dobrze rozwiniętą sieć gazową, która zabezpiecza potrzeby
obecnych i przyszłych mieszkańców. Nie ma bowiem ograniczeń ilości
podłączeń. Całkowita długość sieci gazowej wynosi 311,278 km. Odbiorcami
gazu są przede wszystkim indywidualne gospodarstwa domowe, które
korzystają z gazu m.in. na ogrzewanie mieszkań i do celów gospodarczych.
Około 2 % mieszkańców korzysta z gazu zbiornikowego butlowego propan –
butan. Liczbę odbiorców gazu ziemnego oraz procentowy ich udział
przedstawia tabela nr 8.
19
Tab.nr 8.Odbiorcy gazu ziemnego w gminie Tyczyn - stan na 31.XII.2003r.
Wyszczególnienie
Liczba odbiorców
Udział w [%]
Tyczyn - miasto
527
70 %
Pozostałe miejscowości
gminy
Razem
1776
60 %
2303
65 %
1.5. Działalność gospodarcza.
Ilość podmiotów gospodarczych zarejestrowanych na terenie gminy Tyczyn
wynosi ogółem 916. Ilość w poszczególnych działach przedstawia tabela nr 9.
Tab nr 9. Ilość podmiotów gospodarczych w poszczególnych działach
gospodarki na terenie gminy Tyczyn.
x
Razem
Ilość
podmiotów
916
Gastronomia Handel
15
280
Produkcja
Transport
Usługi
inne
20
54
275
272
Jednocześnie nadmienić należy, iż liczba podmiotów gospodarczych na
terenie gminy Tyczyn wg stanu na koniec czerwca 2004r.wynosi 949.
Największe firmy produkcyjne na terenie gminy Tyczyn:
1. PPH „POM – Tyczyn”
2. Linker – Europa Sp. z o.o
3. Tyczyńska Fabryka Urządzeń Wentylacyjnych „Tywent“ Sp. z o.o
4. „Jar” Zakład Produkcyjno – Usługowo – Handlowy
5. Zakłady Mięsne „Herman” Sp. z o.o
6. Zakład Produkcyjno – Usługowo – Handlowy „Agamik” Domino Jerzy
20
2. Informacja o stanie środowiska
2.1. Gleby.
Rodzaj gleb wynika z budowy geologicznej. W związku z występowaniem
zróżnicowania budowy geologicznej i rzeźby powierzchni gminy występuje
również zróżnicowanie typów gleb. Na terenie gminy Tyczyn dominują
gleby wytworzone z lessów. Są to gleby brunatne wyługowane, zaliczane
do klasy bonitacyjnej IIIa i IIIb. Tylko lokalnie na wyższych stokach
występują gleby klasy V. Do pierwszych trzech klas bonitacyjnych należy
około 55% ziemi, w tym 47,5% do klasy III. Gleby brunatne wykształciły się
ze
skał
macierzystych
charakterystyczną
poziomem
tych
próchniczym
zasobnych
gleb
jest
w
węglany
występowanie
poziomu
brunatnienia.
wapnia.
Cechą
bezpośrednio
Gleby
pod
brunatne
wyługowane mają odczyn kwaśny lub lekko kwaśny. Występują one na
terenie całej gminy, zarówno w części równinnej jak i górskiej. Miąższość
poziomu próchniczego tych gleb zależy od ich położenia w rzeźbie terenu
i najczęściej wynosi 18-20 cm na stokach o większym nachyleniu, oraz
20-35 cm w miejscach płaskich u podnóży stoków.
W centralnej części gminy, tam gdzie skałę macierzystą stanowią utwory
kredowe, występują gleby bielicowe. Powstały one z różnych skał
macierzystych. Proces bielicowania mógł zachodzić przede wszystkim pod
lasami iglastymi, gdyż warunkiem decydującym o przebiegu tego procesu
była obecność ściółki leśnej i jej rozkład. Na obszarach poleśnych, na
których rozwinęła się gospodarka rolna proces bielicowania został
zahamowany, a gleby te pod wpływem uprawy przekształciły się w gleby
płowe lub brunatne. W chwili obecnej gleb bielicowych nie spotyka się na
terenie gminy w rolniczym użytkowaniu.
Na stokach północnych spotyka się gleby utworzone na lessach –
czarnoziem brunatniejący. Wszystkie gleby na obszarze gminy Tyczyn
zaliczane są do tzw. do gleb ciężkich. Ich przydatność roliczą określa klimat
i klasyfikacja bonitacyjna: w Białej, Budziwoju i dolnym biegu Strugu gleby
21
uznawane są jako pszenno dobre. Na nich wskazana jest produkcja
ogrodnicza i warzyw. Natomiast na terenie położonym wyżej o ostrzejszym
klimacie gleby określane są jako pszenno górskie, najbardziej przydatne
do upraw zbóż, roślin okopowych W obrębie wierzchowiny lessowej
występuja utwory pyłowe, a w dolinach gliny pylaste i pyły piaszczyste.
Odczyn gleb został w dużym stopniu ukształtowany w czasie procesu
glebotwórczego. Nie mniej jednak na aktualny odczyn gleb wywarły
również wpływ tzw. "kwaśne deszcze”. Ph mad kształtuje się w granicach
5,3 do 5,8 (średnio 5,6) co wskazuje na lekko kwaśny odczyn tych gleb.
Odczyn gleb lessowych jest zbliżony do kwaśnego.
Użytki rolne
Gmina Tyczyn ma charakter rolniczo – przemysłowy. Wiodącą funkcją
gminy jest rolnictwo. Występują tu korzystne warunki klimatyczne do
produkcji
rolnej,
sprzyjające
uprawie
wszystkich
roślin
rolniczych.
Produkcja rolnicza nastawiona jest na zaspokojenie własnych potrzeb
rolników.
W
produkcji
roślinnej
dominują
zboża,
których
ogólna
powierzchnia upraw wynosi około 1490 ha. Wśród zbóż największą
powierzchnię zajmuje pszenica – ok. 1100 ha, co stanowi 73 % ogólnej
powierzchni zasiewów. Na drugim miejscu plasuje się uprawa ziemniaków
- ok. 620 ha i roślin pastewnych.
Dzięki korzystnym warunkom glebowym i klimatycznym gmina może
stanowić bazę surowcową dla przemysłu rolno – spożywczego.
Procentowa zawartość fosforu i potasu w glebach użytków rolnych wynosi
od 41 – 60 %. Natomiast zawartość magnezu jest bardzo niska i wynosi
do 20 %.
Strukturę gruntów gospodarstw rolnych oraz powierzchnie zasiewów
w gminie Tyczyn przedstawiają poniższe tabele nr 10, nr 11 i nr 12.
22
Tab. nr 10. Powierzchnia gruntów na terenie gminy Tyczyn - stan na
31.XII. 2003r.
Ogó
łem
pow
.
Grun
ty
orne
Sa
dy
Łąki Pas
twis
ka
Lasy
Wody
[ha]
[%]
[%]
[%]
[%]
[%]
[%]
Biała
606
57
4
8
11
5
1
4,9
9
0,1
Borek
Stary
Budziwój
1337
59
2
4
10
16
0,5
3
5
0,5
1750
70
7
2
7
3
2
2,5
76
0,5
Hermanowa
1730
43
10
2
8
29
0,1
2,4
5
0,5
Kielnarowa
1338
56
3
4
12
17
0,9
2
5
0,1
Matysówka
530
50
7
1
19
13
0,1
2,5
7
0,4
Tyczyn
967
53
4
6
10
8
1
4
13,3
0,7
OGÓŁEM
8258
55
6
3
9
14
0,7
3
9
0,3
Miejscowość
Tere Tere
ny
ny
komu zurba
ni
ni
kacyj zowa
ne
ne
[%]
[%]
Nieu
żytki
[%]
Rys.nr 2. Procentowy udział gruntów w gminie Tyczyn – stan na koniec 2003r.
55
grunty orne
sady
łąki
12,7
6
pastwiska
lasy
3
nieużytki
pozostałe
9
0,3
14
23
Tab.nr 11. Struktura gospodarstw rolnych wg grup obszarowych na terenie
gminy Tyczyn w porównaniu z powiatem rzeszowskim - stan na koniec 2002r.
Wyszczegól Ogółem
nienie
Powiat
rzeszowski
Gmina
Tyczyn
Miasto
Tyczyn
Użytki rolne w [ha]
do1 ha
1,011,99
2,0 2,99
3,0 4,99
5,0 9,99
Powyżej
10
38 092
16 223
10 130
5 041
4 476
1 954
268
3 142
1 514
874
405
263
69
17
505
172
57
35
6
5
780
Tab. nr 12. Powierzchnia upraw w [ha] w gminie Tyczyn w porównaniu
z powiatem rzeszowskim – stan na koniec 2002r.
Wyszczególnienie Powierzchnia W tym zboża
zasiewów
pszenica żyto
Pozostałe
ziemniaki uprawy
i zasiewy
Powiat rzeszowski
31 144
11 127
2908 6 461
475
Gmina Tyczyn
1 830
835
47
430
518
Miasto Tyczyn
205
83
8
52
62
Grunty rolne indywidualnych gospodarstw na terenie gminy Tyczyn bardzo
często rozmieszczone są w szachownicy, tzn. poszczególne działki
gospodarstw są rozproszone pomiędzy gruntami innych gospodarstw. Grunty
te mogą znajdować się na obszarze wsi, w której zamieszkuje właściciel,
wtedy nazywa się to szachownica wewnętrzną lub, kiedy właściciel znajduje
się poza obszarem wsi, wtedy jest to szachownica międzywioskowa. Proces
powstawania szachownicy międzywioskowej gruntów ma charakter ciągły
i jest ściśle związany z rozwojem społeczności wiejskiej oraz występowania
systemów porządkowo ekonomicznych, kulturowych i prawnych (dziedziczenie
24
gruntów).
Występowanie
szachownicy
międzywioskowej
gruntów
jest
zjawiskiem negatywnym, bo z reguły grunty będące w tej szachownicy są
bardzo oddalone od zagrody właściciela. W gminie Tyczyn zostały
przeprowadzone badania nad występowaniem międzywioskowej szachownicy
gruntów. Badania te przeprowadzono we wszystkich wsiach gminy i wykazały
one, że grunty te odznaczają się bardzo dużym rozproszeniem w przestrzeni
i rozdrobnieniem powierzchniowym. Charakterystycznym zjawiskiem jest
bardzo duży odsetek gruntów właścicieli zamieszkałych w mieście Rzeszowie.
Najwięcej tych gruntów występuje w północnej części tj. we wsiach: Biała
i Matysówka, graniczących z Rzeszowem. Zaobserwowany wadliwy układ
przestrzenny wsi i gospodarstw rolnych powinien być przekształcony
i dostosowany do racjonalnego wykorzystania rolniczej i leśnej przestrzeni
produkcyjnej. Możliwości te można usunąć poprzez wymianę gruntów
dzierżawą oraz przez scalenie gruntów.
2.2. Gospodarka wodna.
Wody powierzchniowe.
Wody powierzchniowe można podzielić na wody płynące i wody stojące
(jeziorne).
W
gminie
Tyczyn
położonej
w
dorzeczu
Wisłoka
wody
powierzchniowe stojące występują w kilku niewielkich stawach, pełniących rolę
małej retencji, położonych na zachód od parku w Tyczynie. Ponadto północna
część gminy przylega do zbiornika retencyjnego na Wisłoku w Rzeszowie.
Największym ciekiem wodnym przepływającym przez całą gminę jest rzeka
Strug, wpadająca do Wisłoka (już poza granicami gminy). Rzeka ta bierze
swój początek w rejonie Borku Nowego, gdzie łączy dwie rzeczki: Ryjak
i Tatynę. Niesie ona wody wielu swoich dopływów, m.in. potoku Chmielnik
wpadającego doń w okolicach Kielnarowej. Dopływy mają zbliżone do siebie
długości
i duże spadki, a ich obszar zasilania ma niewielkie zdolności
retencyjne. W przypadku nagłych odwilży powoduje to spływ do potoków
ogromnych mas wody, których nie mieści koryto rzeki, a co za tym idzie
25
następuje podtapianie niżej położonych gospodarstw domowych i pól
uprawnych. Źródła tych dopływów znajdują się na obszarach gmin: Błażowa,
Hyżne , Chmielnik, jak również na terenie gminy Tyczyn.
Skład chemiczny wody w ciekach zmienia się w zależności od stanu pogody
i pory roku, ponieważ występuje powierzchniowe zasilanie wód rzecznych
wodami - np. z topniejących śniegów oraz zasilanie gruntowe wodami
podziemnymi. Okresy wezbrań Strugu są związane z wiosennymi roztopami
oraz nasilonymi opadami w okresie od czerwca do sierpnia. Zlewnia tej rzeki
w przypadku nagłych odwilży i roztopów nie mieści w swym korycie
zwiększającej się szybko ilości wody i skutkiem tego jest zalanie dna doliny
rzeki i ujściowych odcinków jej dopływów.
Gmina Tyczyn zasilana jest w wodę z miejskiej sieci wodociągowej Rzeszowa,
czerpiącej wodę poprzez ujęcie w Zwięczycy z rzeki Wisłok. Zaopatruje ona
mieszkańców części Tyczyna, północnej części Budziwoja, północno –
zachodniej części Matysówki oraz miejscowości Biała. Ponadto kilka
budynków w Matysówce,
Gmina ponadto korzysta z wodociągu gminy Krasne, z ujęcia w Słocinie,
z którego korzysta kilka budynków w Matysówce,
W związku z brakiem kanalizacji w większości obszaru dorzecza i zrzucaniem
ścieków bytowych do przepływających cieków, ocenia się iż stan czystości
wód w Wisłoku i Strugu nie jest dobry.
Gmina Tyczyn jest obszarem źródliskowym dla wielu cieków stałych. Źródła
cieków
znajdują
się
w
podszczytowych
partiach
wzniesień
Pogórza
Dynowskiego.
Wody podziemne.
Wody podziemne wykorzystywane są do zaopatrzenia ludności na terenach
wiejskich i małych miast czyli generalnie tam, gdzie brakuje dużych rzek czy
jezior. Wody wykorzystywane do celów pitnych poddawane są procesom
uzdatniania, polegających na dostosowaniu ich własności i składu do
wymagań wynikających z ich przeznaczenia.
26
Wody podziemne charakteryzują się dużą przezroczystością, brakiem bakterii,
dużą ilością rozpuszczonych soli, często zawartością żelaza i manganu,
siarkowodoru, niewielką ilością substancji organicznych (najwyżej 8 mg/dm3).
Wody podziemne występujące na terenie gminy Tyczyn posiadają na ogół
dobre właściwości fizykochemiczne. Najczęściej przekraczane są tylko normy
dotyczące dopuszczalnych ilości magnezu i żelaza.
Na terenie gminy wyróżnia się trzy obszary o odmiennych warunkach
hydrogeologicznych:
1. obszar doliny Wisłoka, Strugu oraz ich dopływów
2. obszar związany z wierzchowiną lessową Podgórza Rzeszowskiego
3. obszar obejmujący fragmenty Pogórza Dynowskiego
Pozim wód gruntowych tego obszaru związany jest z czwartorzędowymi
osadami piaszczysto – żwirowymi pochodzenia rzecznego, pokrytymi madami.
Warstwa wodonośna jest zasilana przez wody z rzek i infiltrujące wody
poopadowe.
Wody podziemne wykorzystywane są poprzez studnie kopane dochodzące
zwykle do pierwszego napotkanego poziomu wodonośnego lub wód
śródglinowych. Jakość wód w studniach wierconych, głębinowych i ujęć
źródlanych odpowiada obowiązującym normom. Natomiast woda w studniach
kopanych narażona jest na zanieczyszczenie ze względu na sąsiedztwo
źródeł skażeń.
Gmina Tyczyn korzysta z czterech ujęć wody podziemnej, czerpiących wodę
ze studni wierconych zlokalizowanych w: Borku Starym, Kielnarowej – Królce
(ok. 50 % gospodarstw korzysta z wody tego ujęcia), w Tyczynie –Lasku oraz
w Budziwoju. Pozwolenia wodno – prawne na pobór wód z tych źródeł posiada
Przedsiębiorstwo
Gospodarki
Komunalnej
„EKO-STRUG”
Sp.
z
o.o
w Tyczynie. Pobierana woda musi być jednak uzdatniona, a metody
uzdatniania i ilości w poszczególnych ujęciach przedstawia tabela nr 13.
27
Tab.nr 13. Pobór wody podziemnej z ujęć na terenie gminy Tyczyn
dane - za 2003r.
Nazwa ujęcia
Pobór wody w 2003r.
[m3]
113 093
Tyczyn – Lasek
Tyczyn – Budziwój
Kielnarowa – Królka
130 097
2 193
Borek Stary
Ogółem
15 760
261 143
Metoda
uzdatniania
Usuwanie amoniaku
koagulacja domieszek
Odmanganianie
Dezynfekcja,
demineralizacja
Odżelazienie, utlenianie
x
Wody mineralne.
Specyficzną
grupę
wód
podziemnych
stanowią
wody
mineralne
wykorzystywane do celów leczniczych. Wody lecznicze są naturalnymi
wodami
podziemnymi
o
udowodnionych
właściwościach
leczniczych,
cechującymi się stałym składem chemicznym i naturalną czystością
mikrobiologiczną. Gmina Tyczyn posiada zasoby wód mineralnych. Są to
wody oligoceńskie zlokalizowane w Borku Starym. Eksploatowane są one
z odwiertów dla potrzeb komunalnych miasta oraz dla wytwórni wód
„Rzeszowianka”. Drugie źródło wody mineralnej znajduje się w Tyczynie –
Łanach. Jest to źródło, z którego płynie woda o bogatych walorach
(siarczkowo – chlorkowo – wodorowo węglanowo – sodowo – wapniowa
z obecnością kationu żelazowego i anionu fluorkowego ). Wydajność źródła
jest niewielka i wynosi ok. 5l/min. Występuje ono w pobliżu skał kredowych,
przebiegających ze wschodu na zachód. Kilkadziesiąt metrów powyżej
źródełka pojawiają się wycieki żelaziste z banieczkami palącego się gazu
ziemnego. Pomimo niewątpliwych zalet wody z tego źródła, jest ono jak dotąd
nieeksploatowane.
28
2.3 Gospodarka ściekowa
Gmina Tyczyn nie ma swojej oczyszczalni ścieków. Ścieki odprowadzane są
i unieszkodliwiane dwoma sposobami. Pierwszy opiera się na odprowadzaniu
ścieków siecią kanalizacyjną na oczyszczalnię ścieków miasta Rzeszów. Drugi
sposób dotyczy indywidualnych, nieskanalizowanych mieszkańców, którzy
gromadzą ścieki w zbiornikach bezodpływowych, rzadko w osadnikach
gnilnych. Z pierwszego sposobu korzystają mieszkańcy miasta Tyczyn oraz
większości wsi (oprócz Borku Starego i Kielnarowej). Sieć kanalizacyjna na
terenie gminy Tyczyn i miasta Tyczyn jest własnością gminy. Została ona
przekazana
do
eksploatacji
Przedsiębiorstwu
Gospodarki
Komunalnej
„EKO – STRUG” Sp. z o.o w Tyczynie na podstawie stosownych umów
zawartych z gminą.
Zgodnie z zapisaami ustawy z dnia 13 września 1996r. o utrzymaniu czystości
i porządku w gminach jednostki dokonujące odbioru zawartości zbiorników
bezodpływowych
winny
posiadać
zezwolenie
na
prowadzenie
takiej
działalności. Zezwolenie takie posiadają:
1. MPGK Sp. z o.o w Rzeszowie,
2. Gospodarka Komunalna Sp. z o.o w Błażowej
3. Czesław Woźny – Zakład Usług Komunalnych „WOŹNY” Rudna Mała
4. Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej „EKO – STRUG” Sp. z o.o
w Tyczynie
W okresie od stycznia do grudnia 2003r. wywieziono z gminy 898,9 m3
nieczystości
ciekłych.
Przy
niektórych
gospodarstwach
domowych,
nieczystości płynne pochodzenia bytowego i gospodarczego gromadzone są
w gnojownikach.
2.4. Gospodarka odpadami.
Gmina Tyczyn nie posiada własnego składowiska odpadów komunalnych.
Działalność w zakresie zbierania, transportu, odzysku lub unieszkodliwiania
odpadów komunalnych prowadzi na terenie gminy Tyczyn cztery podmioty
29
gospodarcze, które posiadają stosowne pozwolenia na prowadzenie tego typu
działalności:
1. MPGK Sp. z o. o w Rzeszowie,
2. Przedsiębiorstwo Higieny Sanitarnej Sp. z o.o Trans Formers
Podkarpacie Oddział w Rzeszowie,
3. Gospodarka Komunalna Sp. z o. o w Błażowej,
4. Czesław Woźny – Zakład Usług Komunalnych „WOŹNY” Rudna Mała
Zgodnie z Uchwałą nr XXXIV/241/97 Rady Miejskiej w Tyczynie z dnia
29 grudnia 1997r. w sprawie szczegółowych zasad utrzymania czystości
i porządku w gminach Uchwałą Rady Gminy odpady wywożone są
i deponowane na składowisku w miejscowości Kozodrza – gmina Ostrów, oraz
w miejscowości Sigiełki, gmina Krzeszów.
W okresie od stycznia do grudnia 2003r. wywieziono z gminy 1090, 44 Mg
odpadów stałych. oraz 898,9 m3 nieczystości ciekłych.
Nadmienić należy również o odpadach niebezpiecznych, które co prawda
powstają głównie w sektorze działalności przemysłowej i usługowej. Ich
wytwórcami są również gospodarstwa domowe. Odpady niebezpieczne
powstające w gospodarstwach domowych kierowane są obecnie ze
strumieniem odpadów komunalnych na składowisko komunalne.
Ponadto
gmina
prowadzi
selektywną
zbiórkę
odpadów,
a
ilość
wyselekcjonowanych odpadów za 2003r. wyniosła:
• 1,31 Mg - makulatury
• 2,22 Mg – tworzyw sztucznych
• 32,46 Mg – szkła
Odbiorcą powyższych odpadów była Gospodarka Komunalna w Błażowej oraz
Recykling Centrum Jarosław.
Obecnie inwestycje w zakresie gospodarki odpadami w gminie planowane są
w ramach współpracy wraz ze Związkiem Komunalnym „Wisłok”.
Na terenie gminy zlikwidowano kilka dzikich wysypisk. Istnienie ich stanowi
duży problem dla władz i społeczności, która zamieszkuje ten teren.
30
Mapa nr 3. Lokalizacja miejsc deponowania odpadów z gminy Tyczyn.
31
Gospodarce odpadami poświecony jest „Związkowy Plan Gospodarki
Odpadami gmin Związku Komunalnego „WISŁOK”, będący integralną częścią
„Programu Ochrony Środowiska dla gminy Tyczyn”. Z gminy Tyczyn
wywieziono w 2002r. ogółem 1118 Mg odpadów, z czego na wysypisko do
Kozodrzy 923 Mg, a do Sigiełek 195 Mg. W 2003r. ogólna liczba wywiezionych
odpadów wynosiła 1090 Mg, z czego do Kozodrzy wywieziono 971 Mg, a do
Sigiełek 119 Mg. Miejsce, gdzie odpady z gminy Tyczyn są deponowane
przedstawia
mapa nr 3.
2.5 Hałas.
Ponadnormatywny hałas, to uciążliwość w środowisku, którego źródłem jest
przede wszystkim hałas drogowy, pochodzący od środków komunikacji
i transportu samochodowego, hałas przemysłowy, którego źródłem jest
działalność zakładów przemysłowych, przemysłowych także hałas kolejowy,
wynikający
z
komunikacji
szynowej.
Ponadto
w
związku
z bytowaniem i przemieszczaniem się ludzi na określonym terenie związany
jest tzw. hałas osiedlowy.
Najbardziej uciążliwy dla gminy Tyczyn jest hałas komunikacyjny wywołany
środkami komunikacji drogowej. Przez gminę przebiega bowiem droga
wojewódzka relacji Rzeszów – Dylągówka o dość dużym nasileniu ruchu.
Najbardziej na hałas narażeni są mieszkańcy gminy, których posesje są
zlokalizowane w bezpośrednim sąsiedztwie trasy komunikacyjnej.
Hałas przemysłowy, pochodzący z zakładów przemysłowych i usługowych
bardzo zakłóca środowisko człowieka, szczególnie w bezpośrednim otoczeniu
źródła jego powstania. Na terenie gminy nie ma uciążliwych zakładów
emitujących
do
otoczenia
hałas.
Na
obszarze
gminy
przeprowadzano pomiaru natężenia hałasu komunikacyjnego.
32
Tyczyn
nie
Przez obszar gminy nie przebiega żadna trasa kolejowa, w związku z tym nie
występuje hałas kolejowy.
Wyniki badań wskazują, że w Polsce poszerzają się obszary o niekorzystnym
klimacie akustycznym. Gmina Tyczyn należy do województwa, które
zakwalifikowano do województw średnio zagrożonych hałasem.
2.6.Ochrona powietrza.
Zanieczyszczenia wprowadzane do powietrza niekorzystnie wpływają nie tylko
na stan atmosfery, ale także na jakość oraz czystość wód i gleb, rozwój roślin
i zwierząt, a co za tym idzie, także na zdrowie człowieka. Zanieczyszczenia
powietrza atmosferycznego można podzielić na chemiczne wprowadzane
w postaci gazów i aerozoli (dwutlenki siarki, tlenki azotu, tlenek i dwutlenek
węgla), oraz mechaniczne, do których zaliczane są różnego rodzaju pyły.
Dwutlenek siarki (SO2) - to zanieczyszczenia gazowe charakterystyczne dla
procesów spalania paliw zawierających siarkę (węgiel kamienny , brunatny,
oleje napędowe i opałowe). Pochodzi głównie z energetycznego spalania
paliw, produkcji wyrobów przemysłowych. Stężenie tego zanieczyszczenia
wzrasta wraz z rozpoczęciem sezonu grzewczego. Występując w powietrzu
jest przyczyną zakwaszenia wody deszczowej, następstwem czego jest
wzmożona korozja metali.
Tlenki azotu ( NOx)- powstają w procesie spalania , w wyniku bezpośredniej
syntezy azotu i tlenu. Największy udział w emisji tlenków azotu ma transport.
Znaczący wpływ ma również produkcja przemysłowa i rolnictwo.
Tlenek węgla (CO) – powstaje w wyniku niecałkowitego procesu spalania.
Największe stężenie CO notuje się wzdłuż tras komunikacyjnych, co dowodzi,
że pojazdy mechaniczne są największym jego źródłem.
Pyły zawieszone – to bardzo drobne cząstki substancji stałych zawieszone
w powietrzu. Mogą pochodzić ze spalania węgla, z silników wysokoprężnych,
33
jak również powstawać w wyniku reakcji pomiędzy zanieczyszczeniami
gazowymi.
Skutkiem oddziaływania wprowadzonych do powietrza pyłów i gazów jest stan
zanieczyszczenia powietrza zwany imisją. Obszar gminy Tyczyn nie jest
zagrożony ponadnormatywnymi stężeniami zanieczyszczeń w powietrzu.
Emisja na terenie gminy pochodzi głównie z lokalnych kotłowni pracujących na
rzecz szkół, budynków użyteczności publicznej, gospodarstw domowych
opalanych zazwyczaj węglem kamiennym o zróżnicowanych parametrach –
niejednokrotnie wysokiej zawartości siarki.
Na terenie gminy Tyczyn najwięcej zanieczyszczeń do powietrza emitują
zakłady przedstawione w tabeli nr 14.
Tab.nr 14.
Podmioty gospodarcze, które emitują najwięcej zanieczyszczeń do powietrza
na terenie gminy Tyczyn – dane za 2003r.
Podmiot
gospodarczy
Tyczyńska
Kod i nazwa substancji
Fabryka 11benzo (a) piren
Wielkość
ładunku
[Mg]
0,000756
Urządzeń
22 dwutlenek siarki
0,392676
Wentylacyjnych
23 dwutlenek węgla
111,3
„Tywent”
50 pyły węglowo - grafitowe,sadza
0,008227
51 pyły ze spalania paliw
0,232876
54 tlenek węgla
2,4312
55 tlenki azotu
0,064
Przedsiębiorstwo
4 alkohole alifatyczne i pochodne
0,071195
PUH
23 dwutlenek węgla
0,160175
„POM –Tyczyn”
32 mangan
0,0002182
40 pierwiastki niemetaliczne
0,000453
47 pyły pozostałe
0,043315
54 tlenek węgla
0,0256929
55 tlenki azotu
0,0022484
58 węglowodory alifatyczne i poch.
0,05892
59 węglowodory aromatyczne i poch
0,115385
34
W
2002
roku
na
terenie
województwa
podkarpackiego
zostały
przeprowadzone badania zanieczyszczeń powietrza. Na terenie gminy Tyczyn
nie zainstalowano stacjonarnego stanowiska pomiarowego.
W zakładach szczególnie uciążliwych dla czystości powietrza zainstalowane
są urządzenia mające na celu redukcję zanieczyszczeń. W gminie Tyczyn
funkcjonuje zakład produkujący urządzenia klimatyczne „Tywent”, który
posiada zamontowane urządzenia (cyklony) zmniejszające emisję pyłów do
atmosfery.
W celu ograniczenia emisji, na terenie gminy Tyczyn w roku 2003 zakończono
wymianę kotłowni węglowych na kotłownie gazowe we wszystkich Szkołach
Podstawowych.
W roku 2004 planowana jest w Urzędzie Gminy Tyczyn wymiana kotłowni
opalanej paliwem płynnym na kotłownię opalaną paliwem gazowym. Obecnie
inwestycja jest w fazie projektowania. Ponadto w okresie 2004 – 2009
planowana jest taka wymiana kotłowni we wszystkich Domach Ludowych na
terenie gminy.
2.7. Promieniowanie niejonizujące.
Pole elektromagnetyczne wytwarzane jest przez wszystkie urządzenia
elektryczne, w tym napowietrzne linie przesyłowe. W zależności od zakresu
częstotliwości pola elektromagnetyczne wytwarzają elektromagnetyczne
promieniowanie niejonizujące (1-1016 Hz) oraz promieniowanie jonizujące
(1016 – 1022 Hz). Promieniowanie niejonizujące wytwarzane jest przez systemy
przesyłowe energii elektrycznej, stacje nadawcze radiowe, telewizyjne,
telefonii komórkowej, urządzenia radiolokacyjne (radary), telefony komórkowe,
medyczne
urządzenia
diagnostyczne
i
terapeutyczne
oraz
przez
gospodarstwa domowe (np. kuchenki mikrofalowe). Urządzenia te emitują fale
o wysokiej częstotliwości. Energia, która powstaje nie ma właściwości jonizacji
cząstek materii, ale może wywoływać w otaczającej materii - a więc również
w organizmach żywych – przepływ prądów elektrycznych, powodujących
zakłócenia działania układu nerwowego i układu krążenia.
35
Na terenie gminy Tyczyn, na maszcie sięgającym 50 m wysokości znajduje się
nadajnik radiowy stacji RMF FM. Na wysokości 45 m umieszczone są
4 nadajniki telefonii komórkowej.
System rozdzielczy wysokiego napięcia tworzą układy linii110 kV zasilające
stacje redukcyjne wysokiego na średnie napięcie (GPZ-y). Trasy takich linii
biegną tranzytowo przez gminę Tyczyn w kierunkach: Boguchwała – Leżajsk,
Boguchwała – Głuchów, Boguchwała – Dynów. Natomiast sama gmina Tyczyn
zasilana
jest
napowietrznymi
napięciem
średnim
wyprowadzonymi
o
ze
wartości
stacji
15
kV
magistralami
redukcyjnej
Boguchwała
w kierunku Chmielnika, Błażowej i Lubenii.
2.8. Zasoby przyrodnicze
2.8.1. Flora.
Zróżnicowane ukształtowanie terenu i szata roślinna decydują o atrakcyjności
krajobrazu danego obszaru. Tak jest również w przypadku gminy Tyczyn.
Dolina rzeki Wisłok, w której leży Biała i część Budziwoja, to rozległa równina
o szerokości od 4,5 do 5 km. Tu, nad brzegami Strugu i mniejszych potoków
spotkać można pozostałości pradawnych lasów łęgowych i rosnące
pojedynczo lub w grupach olsze, wierzby, wiązy, jesiony i zespoły łozowisk.
Kiedyś występowały tu bagna porośnięte olsem, oraz lasy liściaste z bogatym
runem. Obecnie na tym miejscu znajdują się budynki gospodarstw domowych,
pola uprawne i łąki. O występujących tu lasach świadczą dziś jedynie nazwy
np. przysiółków Budziwoja: Dębina, Podłęże, Porąbki. Prawie całkowicie
zniknęły naturalne łęgi, olsy, grądy i bory bagienne.
Na terenie gminy Tyczyn, na łąkach kośnych spotyka się pojedyncze kępy
drzew śródpolnych. W gęstej zabudowie wsi występuje zadrzewienie
przyzagrodowe oraz coraz rzadziej przydrożne. Gmina posiada dorodne,
piękne pomnikowe okazy drzew jak: topole, dęby, lipy, wierzby, jesiony i buki.
Na stokach i zboczach niższych wzniesień spotyka się powierzchnie
36
o charakterze grądu wysokiego. Drzewostan budują gatunki drzew jak: grab,
brzoza brodawkowata, jawor, jarzębina, buk, sosna, sporadycznie brzoza
czarna. Podszycie budują podrosty graba, buka, brzozy, jarzębiny, leszczyny,
czarnego bzu, porzeczki czarnej, czeremchy i maliny. Spora część lasów ma
sztucznie wprowadzone okazy sosny zwyczajnej, modrzewia europejskiego
i innych gatunków. Spotyka się tu niewielkie fragmenty buczyny karpackiej,
gdzie w drzewostanie obok buka licznie występuje jodła. Na najwyższych
wzniesieniach lasy przyjmują typową forme górską – regla dolnego, a wilgotne
źródliska potoków i jary zajmuje żyzna buczyna karpacka. Bezleśne partie
wzgórz w zasadzie porastają ubogie i suche łąki. Dorodne drzewa i krzewy
spotyka się przy obiektach sakralnych. Są one lub powinny być chronione jako
pomniki przyrody.
Nad brzegami Strugu i mniejszych potoków spotyka się turzyce, jaskry,
kaczeńce, niezapominajki. Na zubożenie łąkowego świata roślin wpłynęła
w znacznym stopniu melioracja tych obszarów.
W runie leśnym spotykamy łuskiewnika różowego, cebulicę dwulistną,
miodunkę ćmę, sałatnicę cuchnącą, orlicę pospolitą , paprotnika kolczastego,
bluszcz pospolity, kopytnik pospolity, widłak goździsty. Miedze i skarpy
śródpolne porastają zarośla śródpolne z dominującą tarniną , różą dziką,
głogiem jednoszyjkowym. W runie lasów najwyższych wzniesień pojawiają się
gatunki górskie jak: żywiec gruczołowaty, żywiec cebulkowy. Inne rośliny
spotykane na polach i łąkach to: żywokost sercowaty, tojeść gajowa, trybula
leśna, bluszcz pospolity, podkolan biały, pierwiosnka wyniosła, marzanka
wonna, kopytnik pospolity, śnieżyczka przebiśnieg,śnieżyca wiosenna i inne.
2.8.2. Fauna.
Na Wisłoku w okolicy Budziwoja znajdują się żeremia bobra europejskiego. Na
terenie całej gminy występują różne gatunki wolno żyjących zwierząt. Są tu
zające, wiewiórki, lisy, kuny, a w pobliżu większych skupisk leśnych: dziki,
borsuki, bażanty, kuropatwy, gronostaje, piżmaki. Występuje tutaj ok. 100
37
gatunków ptaków, m.in. tak rzadkie jak: kwiczoł, jarząbek, myszołów,
zimorodek. Płazy występujące na tym terenie to m.in. salamandra plamista,
traszka karpacka, kumak górski, ropucha szara, rzekotka drzewna itp. Gady
reprezentuje m.in. jaszczurka zwinka, jaszczurka żyworodna, padalec,
zaskroniec, żmija zygzakowata.
2.8.3 Obszary chronione.
Ostoje naturalnych lasów winny mieć połączenia wytworzone przez człowieka
tak, aby były zbliżone do natury tworząc „naczynia „ łączące poszczególne
elementy całej przyrody. Aby osiągnąć taki stan, powstała ustawa o ochronie
przyrody, która wyodrębnia następujące formy ochrony przyrody: parki
narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego
krajobrazu, ochronę gatunkową roślin i zwierząt, pomniki przyrody, stanowiska
dokumentacyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo – krajobrazowe.
W wielu sołectwach gminy Tyczyn znajdują się pomniki przyrody. Wg definicji
pomniki przyrody są to pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich
skupienia o szczególnej wartości naukowej, kulturowej, historyczno –
pamiątkowej i krajobrazowej, odznaczające się indywidualnymi cechami.
Należą tutaj zwykle m. in. sędziwe okazałych rozmiarów drzewa i krzewy.
Na terenie gminy Tyczyn znajdują się piękne, dorodne pomnikowe okazy
drzew jak: topole, dęby, lipy, wierzby, jesiony i buki. Na listę pomników
przyrody wpisane zostały dwa dęby szypułkowe. Jeden o obwodzie
530 cm, którego wiek określa się na ok. 328 lat oraz drugi o obwodzie 523
cm, którego wiek określa się na ok. 420 lat. Drzewa te rosną na terenie parku
dworskiego w Tyczynie. Za pomnik przyrody uznana została również grupa
drzew rosnących przy szkole podstawowej w Borku Starym, składająca się
z dwóch dębów szypułkowych o obwodach 410 cm i 465 cm oraz lipy
drobnolistnej o obwodzie 460 cm. Ponadto do drzew o charakterze
pomnikowym zalicza się również:
38
•
pięć dębów szypułkowych w Budziwoju,
• lipę nieopodal zespołu dworskiego w Tyczynie przy kapliczce obok
stawu – obwód 445 cm,
• liczne lipy, graby, jesiony, klony, robinie, buk, dąb piramidalny,
tulipanowiec amerykański – na terenie parku dworskiego w Tyczynie,
• dąb szypułkowy o obwodzie 405 cm w sąsiedztwie kościoła w Tyczynie,
• lipę
drobnolistną
o
obwodzie
350
przy
ogrodzeniu
cmentarza
w Tyczynie
• grupę trzech dębów w Kielnarowej, w przysiółku Za Wodą (obwody:
355, 410 i 430 cm),
• starodrzew wokół klasztoru i przy kościele w Borku Starym,
• dęby szypułkowe przy gajówce w Hermanowej,
• 2 lipy i 2 dęby szypułkowe liczące od 150 do 200 lat przy domostwach
starej części Białej, przy drodze do kościoła i na Zagumniu.
Najbardziej atrakcyjnym krajobrazowo i przyrodniczo jest południowo –
wschodnia część gminy Tyczyn. Obszar ten wchodzi w skład Hyżniańsko –
Gwoźnickiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Jego granica przebiega
wzdłuż dróg wiodących z Chmielnika do Kielnarowej i dalej przez Borek Stary
w kierunku wsi Brzezówka (gmina Hyżne). Cały obszar chronionego
krajobrazu zajmuje powierzchnię 24 620 ha, z czego 1 100 ha obejmuje swym
zasięgiem gminę Tyczyn i stanowi to około 13 % jej powierzchni. Obszar
chronionego krajobrazu obejmuje wyróżniające się krajobrazowo tereny
o różnych typach ekosystemów. Zagospodarowania tych systemów powinno
zapewnić stan względnej równowagi ekologicznej systemów przyrodniczych.
Obszar chronionego krajobrazu uwzględnia się w planach zagospodarowania
przestrzennego. Na obszarach tych zabronione jest fizyczne i chemiczne
zanieczyszczanie
środowiska.
W
drzewostanie
dominuje: jodła, buk, sosna i grab w wieku
chronionego
obszaru
od 60 do 80 lat, a starsze
spotykane są sporadycznie, głównie jodły, buki i dęby. Runo bogate jest
w gatunki górskie, chronione i rzadkie. Spośród gatunków zwierząt spotyka się
tu: niepylaka mnemozynę, rzekotkę, krogulca, bociana czarnego, puchacza
39
orlika, borsuka. Na tym obszarze spotkać można prawie wszystkie formy
geologiczne i biocenozy zbliżone do naturalnych. Teren ten jest bogaty
w zasoby wód mineralnych mało eksploatowanych.
2.9. Klęski żywiołowe
Bardzo duże zagrożenie dla środowiska niosą za sobą różnego rodzaju
sytuacje awaryjne, zdarzenia losowe, wypadki i katastrofy. Wg ustawy z dnia
18 kwietnia 2002r. (Dz.U. Nr 62, poz, 558) dotyczącej stanu klęski żywiołowej
przez klęskę żywiołową rozumie się katastrofę naturalną lub awarię
techniczną, których skutki zagrażają życiu lub zdrowiu dużej liczby osób,
mieniu w wielkich rozmiarach, albo środowisku na znacznych obszarach,
a pomoc i ochrona mogą być skutecznie podjęte tylko przy zastosowaniu
nadzwyczajnych środków, we współdziałaniu różnych organów i instytucji oraz
specjalistycznych służb i formacji działających pod jednolitym kierownictwem.
Do poważnych awarii zalicza się:
• awarie w zakładach przemysłowych
• przewozy ładunków niebezpiecznych
• katastrofy naturalne
Do katastrof naturalnych mających miejsce w gminie Tyczyn zalicza się:
• huragany
• gradobicia
–
intensywne
opady
gradu
występują
zazwyczaj
w połączeniu z burzami powodując duże zniszczenia zwłaszcza
w rolnictwie
• osuwiska ziemi – zjawisko dość częste o ograniczonym zasięgu
oddziaływania
(nieraz do kilkudziesięciu m2). Występuje zazwyczaj
lokalnie na skutek działalności wód stokowych, wycinania lasu oraz
podcinania skarp przez drogi. Następowanie osuwisk może zagrażać
obiektom budowlanym.
• susze – mogą być powodowane zmniejszaniem naturalnej retencyjności
zlewni, a także zmniejszaniem się poziomów wód podziemnych.
40
• pożary – najczęściej mają miejsce w okresach wiosennych i związane
są z wypalaniem traw przez rolników. Sporadycznie spotykane są też
pożary lasów. Pożary te mogą obejmować swoim zasięgiem znaczne
powierzchnie i wywoływać zróżnicowane skutki.
• powodzie – rzeka Strug prowadzi wody z bardzo dużej zlewni
o charakterze górskim i intensywne opady w jej górnej zlewni przy
gwałtownym spływie powodują występowanie wód z koryta i zalewanie
terenów przyległych. Brak regularnej konserwacji rowów melioracyjnych
oraz budowli komunikacyjnych powoduje, że w przypadku wystąpienia
intensywnych opadów w górnej zlewni rzeki Strug i jej dopływach,
spływające gwałtownie wody zalewają tereny doliny bez udziału wody
prowadzonej przez rzekę. W dolinie rzeki Strug na terenie miejscowości
Biała i Tyczyn została zlikwidowana sieć rowów melioracyjnych poprzez
zaoranie lub zasypanie.
Na terenie gminy Tyczyn działa Rejonowy Związek Spółek Wodnych w
Rzeszowie z/s w Trzebownisku i obejmuje następujące miejscowości:
Biała, Borek Stary, Tyczyn. Rowy melioracyjne czyszczone są za składki
rolników, których działki znajdują się w obszarze konkurencyjnym rowów
melioracyjnych. W pozostałych miejscowościach obowiązek czyszczenia
rowów
spoczywa
na
właścicielu
działki
przyległej
do
rowu.
W wyniku występowania zagrożeń powodziowych na rzece Strug
powstały wały przeciwpowodziowe. Znajdują się one na odcinku rzeki Strug
na długości 926 m, tj. w km 5+560 do 6+486, a średnia wysokość wałów
wynosi około 2,0 m.
Ponadto
opracowane
jest
„Studium
programowo
–
przestrzenne
zabezpieczenia przed powodzią terenów położonych w Dolinie Rzeki Strug
oraz dla miasta Rzeszów”.
41
3. Nakłady inwestycyjne na ochronę środowiska.
Nakłady inwestycyjne są to nakłady finansowe lub rzeczowe, których celem
jest stworzenie środków trwałych lub ulepszenie (przebudowa, rozbudowa,
rekonstrukcja, adaptacja lub modernizacja) istniejących obiektów majątku
trwałego, a także nakłady na pierwsze wyposażenie.
Środki finansowe na ochronę środowiska mogą pochodzić z kilku źródeł
i przybierać różne formy. Dzielą się one na źródła publiczne, pochodzące
z budżetu państwa, samorządowe oraz pozabudżetowe.
Środki budżetowe dominują obecnie na rynku finansowym ochrony środowiska
i są wykorzystywane do wspierania realizacji polityki ekologicznej państwa
oraz regionalnych i lokalnych programów ochrony środowiska. Drugą grupę
źródeł finansowania inwestycji z zakresu ochrony środowiska stanowią
instytucje sektora prywatnego takie jak: banki komercyjne, fundusze
inwestycyjne oraz towarzystwa leasingowe. Odrębną grupę stanowią fundusze
ochrony środowiska. (Narodowy i Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska).
Formy
finansowania
inwestycji
ekologicznych
można
podzielić
na
zobowiązania finansowe, udziały kapitałowe oraz dotacje. W ostatnich latach
najbardziej rozpowszechnione są pożyczki udzielane przez fundusze
ekologiczne. Dotacje stanowią natomiast tradycyjną formę finansowania
nakładów na poszczególne ważne inwestycje ekologiczne. Fundusze
ekologiczne i fundacje oraz pomoc zagraniczna są głównymi źródłami dotacji.
Gmina Tyczyn posiada duże doświadczenie w pozyskiwaniu środków z Unii
Europejskiej. Pozyskiwanie środków finansowych w latach 1997 do 2003
wyglądało następująco:
• W latach 1997 – 1998 dotacja z funduszu Phare – wykonano zasilanie
energetyczne drugostronne Strefy Rozwoju Gospodarczego miasta
Tyczyna.
• W latach 2001 – 2002 uzyskano dotację z PAOW na budowę drogi
gminnej Kielnarowa Zagrody.
42
• W roku 2002 uzyskano dotację z Fundacji Polsko Szwajcarskiej
Środków Pomocowych na budowę kanalizacji sanitarnej w miejscowości
Budziwój
• W 2002 roku gmina otrzymała dotację z funduszu Phare 2000 na
wybudowanie części kanalizacji sanitarnej w Tyczynie etap III.
W programie pod nazwą „Spójność Społeczno – Gospodarcza” Tyczyn
był jedną z siedmiu gmin biorących udział w projekcie pt. „Ochrona
Środowiska w Rzeszowie”. Budżet projektu dla gminy Tyczyn wynosił
346 856,47 Euro , środki z programu Phare 2000 SSG dla tej gminy
wyniosły 184 216, 92 Euro. Realizacja projektu „Ochrona Środowiska
w Rzeszowie” została zakończona we wrześniu 2002r. Zostały
zakończone roboty budowlane, natomiast trwa proces rozliczeń
końcowych projektu. Zakończenie programu Phare 2000 ma nastąpić do
31 października 2004r.
• Z programu Phare - Inred gmina Tyczyn otrzymała dofinansowanie dla
projektu pod tytułem „Kanalizacja Sanitarna we wsi Budziwój Dębina”.
Całkowity budżet tego projektu wynosił: 332 007 Euro, z czego środki
Phare w tym wyniosły: 119 522
Euro, pozostałą część środków
finansowych stanowił wkład własny gminy Tyczyn,
• W roku 2003 z programu SAPARD gmina uzyskała pieniądze na
modernizację drogi i budowę kanalizacji. Na modernizację drogi
żwirowej w Hermanowej Kamieńcu wydanych zostało ok. 1 mln zł, przy
czym dotacja z programu SAPARD wyniosła 594 389 zł. Natomiast
budowa pierwszego etapu kanalizacji sanitarnej w Hermanowej
kosztowała ok. 1 500 000, 00 zł – dotacja wyniosła 1 046 000, 00 zł.
43
• W 2003 roku gmina Tyczyn złożyła 5 wniosków do Programu SAPARD:
3 wnioski na budowę (modernizację) dróg gminnych i 2 wnioski na
budowę kanalizacji na łączną kwotę: 3 450 574 zł. Z czego
dofinansowanie z SAPARDU ma wynosić: 2 093 662 zł. Dzięki środkom
finansowym pozyskanym w 2003 roku z funduszu pomocowego
SAPARD w gminie Tyczyn rozpocznie się niebawem realizacja
5 inwestycji.
• W roku 2004 gmina zamierza skorzystać z funduszy strukturalnych
w
ramach
Zintegrowanego
Programu
Operacyjnego
Rozwoju
Regionalnego.
W Urzędzie Gminy i Miasta w Tyczynie powołany został zespół osób do
realizacji zadań związanych z integracją z Unią Europejską. Osoby te
uczestniczą w szkoleniach przygotowując się do korzystania z funduszy
strukturalnych.
4. Edukacja ekologiczna
Jednym z zadań ekologicznych na najbliższe lata jest edukacja ekologiczna.
Na terenie gminy Tyczyn zostało przeprowadzonych w ostatnich latach szereg
akcji i konkursów ekologicznych Głównym ich organizatorem i koordynatorem
jest Związek Komunalny „Wisłok”, do którego należy gmina Tyczyn. Celem
przeprowadzania konkursów ekologicznych jest kształtowanie nawyków
zachowań proekologicznych, segregacja odpadów u źródła, oszczędzanie
zasobów natury (woda) i źródeł energii (oszczędność elektryczności). Uczą
dzieci i młodzież poszanowania przyrody i aktywnego troszczenia się o nią.
Ważnym efektem edukacyjnym konkursu jest również wspólne rodzinne
poznanie najbliższej okolicy i dalszej okolicy zamieszkania.
Do najważniejszych konkursów przeprowadzonych na terenie gminy Tyczyn
zaliczyć można:
44
• „Łowcy Baterii” – konkurs organizowany w 2002r. i 2003r.;w którym
brały udział dzieci i młodzież szkolna. Z pewnością zebrana ilość
zużytych baterii na terenie gminy Tyczyn przyczyniła się do powstania
Podkarpackiego Systemu Selektywnej Zbiórki Zużytych Baterii.
• „Wiecznie Zielone Drzewo” – konkurs przeprowadzony w 4 edycjach
w latach 2000 – 2003, który obejmował wszystkie dzieci a od
2004r.będzie obejmował dzieci z klas 1 – 3 szkoły podstawowej.
• „Ekologiczna Szkoła” – edycja 2000 i 2001.
Akcje ekologiczne przeprowadzone w gminie Tyczyn:
• „Sprzątanie Świata” – akcja organizowana od 1999r. mobilizuje coraz
większą rzeszę wolontariuszy w różnym wieku,
• „Wyprawy
w
poszukiwaniu
Ekolandii”
–
to
akcje
edukacyjne,
organizowane od 1999r. Głównym celem ”Wypraw…” jest nauczenie
dzieci
świadomego
postępowania
z
odpadami
(szczególnie
opakowaniowymi)i kształtowanie nawyków segregacji u źródła, oraz
pokazanie jak w praktyce funkcjonują „gniazda recyklingowe”. Są to
jednodniowe wycieczki ekologiczne, na trasach których znajdują się
zarówno tereny zurbanizowane (osiedla z gniazdami recyklingowymi,
oczyszczalnie ścieków, wysypiska komunalne) jak i naturalne tereny
leśne, bagienne, otuliny rezerwatów przyrody. Bardzo istotnym
elementem
tych
wycieczek
jest
zestaw
interaktywnych
zajęć
edukacyjnych pozwalających w pełni poznać przyrodę i jej tajemnice.
Program tych wycieczek jest dostosowany odpowiednio dla dzieci
od 5 do 14 lat.
• „Światowy Dzień Ochrony Środowiska”,
• „Międzynarodowy Dzień Ziemi”
Ponadto w ramach poszerzenia kierunków działań jakie zostały podjęte przez
gminy Związku Komunalnego „Wisłok” w zakresie ochrony środowiska
i gospodarki odpadami powstał projekt programu „Wisłok dla Europy”,
45
przewidziany do realizacji w latach 2004 – 2007. Zakres planowanych działań
obejmuje przeprowadzenie cyklu szkoleń i warsztatów, organizowanie akcji
edukacyjno – informacyjnych i konkursów.
5. Prognoza działań w zakresie ochrony środowiska
Program ochrony środowiska gminy Tyczyn realizowany będzie poprzez
systematyczne działania na rzecz ochrony wód, powietrza, powierzchni ziemi
i przyrody ukierunkowane na zahamowanie niekorzystnych oddziaływań na
poszczególne elementy środowiska naturalnego. Zakłada zmniejszenie,
eliminację lub przeciwdziałanie zagrożeniom środowiskowym szczególnie
związanym z narażeniem zdrowia i życia mieszkańców oraz wpływającym na
stan najcenniejszych walorów przyrodniczych Tyczyna.
Formułując listę priorytetów wzięto pod uwagę takie czynniki jak:
- ponadlokalny wymiar przedsięwzięcia,
- spodziewany efekt ekologiczny,
- możliwość uzyskania wsparcia ze źródeł zewnętrznych,
- aktualne zaawansowanie inwestycji .
Zakłada się, że do 2007 roku wszystkie miejscowości gminy będą objęte
układem
kanalizacji
zbiorczej
co
poprawi
znacznie
jakość
wód
powierzchniowych i podziemnych oraz spowoduje wzrost racjonalnego zużycia
wody.
Następować będzie sukcesywna likwidacja zrzutu ścieków z gospodarstw
domowych do potoków, rowów melioracyjnych, do gleb, a co za tym idzie
zmniejszy się ładunek zanieczyszczeń odprowadzanych do wód ze spływu
powierzchniowego. Zakłada się, również że sukcesywnie będą się zmniejszać
zanieczyszczenia azotowe pochodzące z rolnictwa.
W zakresie gospodarki odpadami zaproponowano działania pozwolą na
uporządkowanie strumienia odpadów, zwiększą stopień odzysku odpadów
wyselekcjonowanych ze strumienia odpadów komunalnych, w tym odpadów
niebezpiecznych.
46
Nastąpi poprawa klimatu akustycznego (zwłaszcza hałasu drogowego) dla
budynków
zlokalizowanych
wzdłuż
tras
komunikacyjnych
poprzez
zastosowanie nasadzeń wygłuszających lub budowę ekranów akustycznych.
Zwiększy się bezpieczeństwo chemiczne i biologiczne w gminie.
Utrzymywany będzie dobry stan lasów.
Podniesiony zostanie poziom świadomości ekologicznej społeczeństwa oraz
nastąpi akceptacja społeczna dla prowadzonych działań w zakresie ochrony
środowiska.
Zadania objęte harmonogramem zostały uznane za najważniejsze a ich
zrealizowanie winno przyczynić się do poprawy jakości środowiska
6. Priorytety i cele ekologiczne na lata 2004 – 2007 z uwzględnieniem
lat 2008 – 2011.
Głównym priorytetem krótkoterminowym (lata 2004 – 2006) w gminie Tyczyn
będzie kompleksowe skanalizowanie gminy - rozbudowa sieci kanalizacyjnej
we wsi Hermanowa i budowa sieci kanalizacyjnej we wsi Kielnarowa i Borek
Stary. Wykonanie działań przewidziano na lata 2004 – 2007. Koszty
powyższych inwestycji w poszczególnych etapach przedstawia tabela nr 15:
Tab. nr 15. Etapy oraz koszty rozbudowy kanalizacji w gminie Tyczyn.
Inwestycja
Koszt całkowity
1.400.000
Środki
własne
420.000
Hermanowa etap II
980.000
Hermanowa etap III
1.000.000
500.000
500.000
Kielnarowa
3.200.000
960.000
2.240.000
Borek Stary
2.600.000
780.000
1.820.000
47
Inne
Przedsięwzięciem priorytetowym dla gminy będzie budowa stacji uzdatniania
wody w Tyczynie. Inwestycja ta jest obecnie w fazie projektowej, a realizacja
przewidziana jest na lata 2005 –2006. Szacunkowy koszt realizacji wynosi
1 400 000 zł. W przypadku pozyskania środków z SAPARDU koszty
pozyskane wyniosą 70% a własne 30%. Budowa nowej stacji uzdatniania
wody ma na celu poprawę jakości wody pitnej dla mieszkańców Tyczyna
i okolicznych miejscowości.
Inwestycją, która jest w fazie projektowej, a którą również zaliczyć można do
priorytetów jest wymiana kotłowni we wszystkich Domach Ludowych na
terenie gminy. Realizacja tego przedsięwzięcia przewidziana jest na lata 2004
– 2009r.
7. Harmonogram działań proekologicznych.
Jednostka
odpowiedzialn
a
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
1.
Zapobieganie
zanieczyszczeniu
wód
powierzchniowych
oraz
gleby poprzez likwidowanie
„nielegalnych” kolektorów
odprowadzających
ścieki
z gospodarstw domowych
Gmina
2.
Ograniczenie
emisji
zanieczyszczeń pyłowych
i gazowych do powietrza ze
źródeł lokalnych
Gospodarstwa
domowe,
przedsiębiorstwa,instytucje
3.
Wprowadzenie selektywnej
zbiórki
makulatury
instytucje
i szkoły
4.
Eliminacja
odpadów
niebezpiecznych
ze
strumienia
odpadów
komunalnych
Gminy
5.
Systematyczne
likwidowanie
wyrobów
zawierających azbest (np.
usuwanie
pokryć
dachowych z eternitu)
Właściciele
nieruchomości
Lp
1
Nazwa zadania
48
Termin realizacji
do
2030r
6
Bieżąca ochrona walorów
przyrodniczych
oraz
pielęgnacja i konserwacja
pomników
przyrody
ożywionej i nieożywionej
Wojewoda,
Gmina
7.
Tworzenie nowych form
ochrony
przyrody
obejmujących
ochroną
prawna tereny i obiekty o
szczególnych
walorach
przyrodniczych
i krajobrazowych
Wojewoda,
Gmina
8.
Edukacja
ekologiczna
dzieci i młodzieży
9.
Działania
w
zakresie
podniesienia świadomości
ekologicznej dorosłych
Związek Komunalny Wisłok,
szkoły, Gmina
Związek KomuNalny Wisłok,
Gmina
10.
Wspieranie
ekologicznego
Marszałek
Gmina
11.
Przeciwdziałanie
poważnym awariom oraz
zwiększenie
bezpieczeństwa
ruchu
pojazdów
z
ładunkami
niebezpiecznymi na terenie
Miasta
Tyczyn
–
współpraca w tym zakresie
z sąsiadującymi gminami.
Gmina,
zarządcy dróg,
12.
Budowa stacji uzdatniania
wody w Tyczynie
Gmina
13.
Wymiana kotłowni opalanej
paliwem
płynnym
na
kotłownie opalane paliwem
gazowym
Gmina
rolnictwa
Szczegółowe informacje w zakresie gospodarki odpadami zawarte są
w „Planie Gospodarki Odpadami” opracowywanym przez Związek Komunalny
„WISŁOK”. Obejmują one wszystkie rodzaje odpadów, w tym także odpady
niebezpieczne.
W Programie Ochrony Środowiska szczególnej uwadze poddano – zgodnie
z zapisami rozporządzenia dotyczącego opracowywania planów gospodarki
odpadami – gospodarkę odpadami komunalnymi.
49
8. Spis map, rysunków i tabel.
Mapy:
Mapa nr 1. Lokalizacja gminy Tyczyn na tle powiatu rzeszowskiego
Mapa nr 2. Połączenia komunikacyjne na terenie gminy Tyczyn
Mapa nr 3. Lokalizacja miejsc deponowania odpadów z gminy Tyczyn
Rysunki:
Rys. nr 1. Liczba mieszkańców poszczególnych miejscowości gminy
wyrażona w [%]
Rys. nr 2. Procentowy udział gruntów gminie Tyczyn
– stan na 31.XII. 2003r.
Tabele:
Tab. nr 1. Liczba mieszkańców gminy Tyczyn w rozbiciu na sołectwa –
stan na 31.XII.2003r.
Tab. nr 2. Ludność w gminie Tyczyn – stan na koniec 2002r.
Tab. nr 3. Struktura wiekowa mieszkańców gminy Tyczyn w porównaniu
ze strukturą wiekową mieszkańców powiatu rzeszowskiego
wg danych Urzędu Statystycznego w Rzeszowie – stan na
31.XII. 2002r.
Tab. nr 4. Sieć dróg gminy Tyczyn
Tab. nr 5. Abonenci telefoniczni Okręgowej Spółdzielni Telefonicznej
W gminie Tyczyn – stan na 31.XII. 2003r.
Tab. nr 6. Długość sieci wodociągowej oraz ilość przyłączonych do niej
budynków na terenie gminy Tyczyn
Tab. nr 7. Długość sieci kanalizacyjnej oraz ilość przyłączonych do niej
budynków na terenie gminy Tyczyn
Tab. nr 8. Odbiorcy gazu ziemnego w gminie Tyczyn
- stan na 31.XII.2003r.
Tab. nr 9. Ilość podmiotów gospodarczych w poszczególnych działach
gospodarki na terenie gminy Tyczyn
Tab. nr 10. Powierzchnia gruntów na terenie gminy Tyczyn
- stan na 31.XII. 2003r.
50
Tab. nr 11. Struktura gospodarstw rolnych wg grup obszarowych na
terenie gminy Tyczyn w porównaniu z powiatem
rzeszowskim – stan na koniec 2002r.
Tab. nr 12. Powierzchnie upraw w [ha] w gminie Tyczyn
w porównaniu z powiatem rzeszowskim – stan na koniec
2002r.
Tab. nr 13. Pobór wody podziemnej z ujęć na terenie gminy Tyczyn
dane za 2003r.
Tab. nr 14. Podmioty gospodarcze, które emitują najwięcej
zanieczyszczeń do powietrza na terenie gminy Tyczyn,
dane za 2003r.
Tab. nr 15. Etapy oraz koszty rozbudowy kanalizacji w gminie Tyczyn
51
9. Bibliografia:
1. Narodowa strategia ochrony środowiska na lata 2000 – 2006; Ministerstwo
Środowiska, Warszawa, 2000
2. Narodowa strategia edukacji ekologicznej; Ministerstwo Środowiska,
Warszawa, 1998
3. Długookresowa strategia trwałego i zrównoważonego rozwoju – Polska
20025; Rządowe Centrum Studiów Strategicznych, Warszawa 2000
4. Narodowa strategia rozwoju regionalnego; Ministerstwo Gospodarki,
Warszawa 2000
5. Średniookresowa strategia rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich;
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi , Warszawa 1999
6. Strategia Rozwoju Gminy i Miasta Tyczyn na lata 2000 – 2006; Rzeszów –
Tyczyn 2000r.
7. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego
Gminy i Miasta Tyczyn. Załącznik nr 1 do uchwały Rady Miejskiej
w Tyczynie nr XXXVIII/290/02 z 29 sierpnia 2002r.
8. Ustawa o samorządzie gminnym (Dz.U.Nr 142, poz. 1591) z 8 marca
1990r.
9. Stan gleb użytków rolnych w województwie podkarpackim; Beata Hadam,
Jan Pęcek, Kazimierz Szczepański; Stacja Chemiczno – Rolnicza
w Rzeszowie, Rzeszów 2002r.
10. Gospodarka odpadami w województwie podkarpackim, WIOŚ – Rzeszów 2001r.
11. Stan środowiska w województwie podkarpackim w 2002r. WIOŚ –
Rzeszów 2003r.
12. Szanse i bariery rozwoju gmin – Zbigniew Stachowski, Kazimierz
Szczepański
13. Odpady komunalne w gminie Tyczyn – dane za 2003r. Urząd Gminy
Tyczyn
52
14. „Tyczyn i okolice” – Barbara Samolewicz – PUW Roksana sp. z o.o
Krosno 2003r.
15. „Mikroregion Dolina Strugu” – przewodnik historyczno – krajoznawczy –
Towarzystwo Rolno Przemysłowe Dolina Strugu, Tyczyn 1999r.
16. Urząd Statystyczny w Rzeszowie „Rocznik Statystyczny 2002”
17. Związek Komunalny „Wisłok”, Ogólnopolska Konferencja Związków
Gmin – Rzeszów 8 – 9 październik 2003r. materiały pokonferencyjne
53