Pobierz plik PDF - Izba Gospodarcza Energetyki i Ochrony Środowiska

Pobierz plik PDF - Izba Gospodarcza Energetyki i Ochrony Środowiska

PRZEGL¥D
3
Numer
(47)
wrzesieñ 2007
ISSN 1641-7992
ENERGETYCZNY
Rok za³o¿enia 1996
IZBA GOSPODARCZA ENERGETYKI
I
OCHRONY ŒRODOWISKA
Z
DZIA£ALNOŒCI IZBY
Naszym zadaniem bêdzie wskazywanie
najlepszych rozwi¹zañ
• Co sprawi³o, ¿e zdecydowa³ siê Pan na kandydowanie na prezesa Izby?
– Moja decyzja o kandydowaniu wynika³a
z przekonania, ¿e ogromne wyzwania stoj¹ce przed
polsk¹ elektroenergetyk¹ nale¿y postrzegaæ jako
wielk¹ szansê dla firm sektora. By tê szansê w pe³ni wykorzystaæ konieczna jest ich wspó³praca. Izba
Gospodarcza Energetyki i Ochrony Œrodowiska od
pocz¹tku swojego istnienia, tj. od 1993 r., odgrywa³a istotn¹ rolê w kreowaniu zmian w polskim sektorze elektroenergetycznym. Stanowi forum wspó³pracy zarówno przedsiêbiorstw, których w³aœcicielem jest skarb pañstwa oraz firm prywatnych opartych na kapitale polskim jak i zagranicznym.
Cz³onkowie Izby reprezentuj¹ ca³¹ bran¿ê: od wytwórców, dystrybutorów i sprzedawców energii
przez producentów maszyn i urz¹dzeñ dla energetyki po firmy stanowi¹ce zaplecze intelektualne i finansowe sektora. W warunkach zmian strukturalnych polskiej energetyki, wyzwalania jej mo¿liwoœci w wyniku konsolidacji, niezbêdnych inwestycji
zwi¹zanych z odtworzeniem starych i budow¹ nowych mocy produkcyjnych, budow¹ odnawialnych
Ÿróde³ energii, rosn¹cych wymagañ w zakresie
ochrony œrodowiska naturalnego, tworzenia podstaw do rozwijania dzia³alnoœci na rynkach krajów
oœciennych – wspó³praca firm sektora na ró¿nych
p³aszczyznach jest koniecznoœci¹. Uzna³em, ¿e mogê byæ przydatny w tworzeniu najlepszych form tej
wspó³pracy, s³u¿¹c tym samym rozwojowi ca³ej
polskiej elektroenergetyki.
• Jak Pan odbiera fakt, ¿e zosta³ wybrany na to
stanowisko niemal przez aklamacjê?
– To dla mnie wielka satysfakcja. Odbieram to jako uznanie dla moich dotychczasowych dzia³añ zwi¹zanych z budow¹ najwiêkszego polskiego przedsiêbiorstwa energetycznego jakim jest Polska Grupa
Energetyczna. Myœlê, ¿e cz³onkowie Izby dostrzegli,
mimo ogromnej skali trudnoœci i wielu przeszkód,
konsekwencjê z jak¹ stara³em siê zbudowaæ PGE i licz¹, ¿e z podobn¹ konsekwencj¹ bêdê realizowa³ zadania, które mi postawi¹.
Stanowisko, na które mnie wybrano, wymaga nie
tylko konsekwencji, ale i umiejêtnoœci tworzenia p³aszczyzn wspó³pracy oraz godzenia, dla wspólnego
dobra, czêsto zró¿nicowanych celów cz³onków Izby.
Mam nadziejê, ¿e sprostam tym oczekiwaniom.
W tym miejscu chcê jeszcze raz podziêkowaæ za zaufanie, którym minie obdarzono.
• Czy ta funkcja umo¿liwia nowe spojrzenie na
dzia³alnoœæ sektora elektroenergetycznego?
– Kierowanie Izb¹, któr¹ tworzy 140 firm, chocia¿
funkcjonuj¹cych w ramach jednego sektora, to jednak o bardzo zró¿nicowanej dzia³alnoœci, pozwala na
dostrze¿enie niemal wszystkich aspektów tej dziedziny gospodarki. Tak¿e tych, które z punktu widzenia
wielkich przedsiêbiorstw wydaj¹ siê mniej istotne,
lecz bez których prawid³owa dzia³alnoœæ sektora nie
by³aby mo¿liwa. £¹czenie interesów tych firm, ³¹czenie interesów przedsiêbiorstw prywatnych i o przewadze kapita³u publicznego, dla dobra polskiej gospodarki wydaje mi siê najwa¿niejszym wyzwaniem,
któremu chcia³bym podo³aæ na stanowisku prezesa
IGEiOŒ.
Z JACKIEM SOCH¥,
Prezesem Izby Gospodarczej
Energetyki i Ochrony
Œrodowiska,
rozmawia Jerzy Bojanowicz
• Czy planuje Pan jakieœ zmiany w dzia³alnoœci
Izby i ewentualnie nowe kierunki jej dzia³ania?
– Niew¹tpliwie jesteœmy w okresie zmian zwi¹zanych z odejœciem na emeryturê Ryszarda Popowicza,
który pe³ni³ funkcjê zastêpcy dyrektora Biura Izby.
W tym miejscu chcê mu serdecznie podziêkowaæ za
wielki wk³ad pracy i wybitn¹ rolê jak¹ odegra³
w umacnianiu pozycji Izby. Kierowa³ pracami biura
z wielkim oddaniem i z pewnoœci¹ nie³atwo bêdzie go
zast¹piæ. Oczywiœcie, ci¹g³oœæ prac zapewnia S³awomir Krystek, dyrektor generalny, bez którego realizacja wielu przedsiêwziêæ nie by³aby mo¿liwa. Ale
up³ynie trochê czasu nim stworzy zgrany tandem
z nastêpc¹ dyr. Popowicza.
Co do kierunków dziania, to zamierzam zintensyfikowaæ wspó³pracê Izby z instytucjami rz¹dowymi
i samorz¹dowymi oraz instytucjami Unii Europejskiej. Chcê, by g³os cz³onków Izby w tych strukturach by³ jeszcze bardziej s³yszalny. Szczególnie zale¿y mi na wspó³pracy z osobami kieruj¹cymi gospodark¹. Zamierzam na bie¿¹co przekazywaæ im sygna³y p³yn¹ce z sektora i dbaæ by by³y brane pod uwagê.
Przyk³adem konstruktywnych dzia³añ Izby by³a ustawa o rozwi¹zaniu KDT. Cz³onkowie Izby mieli istotny wk³ad w jej ostateczny kszta³t.
• Jakie wyzwania stoj¹ce przed sektorem uwa¿a
pan za najwa¿niejsze i jak Pan widzi rolê Izby w ich
rozwi¹zywaniu?
– Jednym z najwa¿niejszych wyzwañ jest skuteczne dokoñczenie procesu konsolidacji sektora i jego
prywatyzacji. Wydaje siê, ¿e najkorzystniejsz¹ dla
Skarbu Pañstwa i rynku kapita³owego form¹ prywatyzacji jest przeprowadzenie jej poprzez gie³dê. Kolejne wyzwania to wdro¿enie ustawy o likwidacji
kontraktów d³ugoterminowych, deregulacja sektora,
a tam gdzie regulacja jest konieczna prowadzenie stabilnej, przewidywalnej polityki regulacyjnej. Wszystko to ma s³u¿yæ wprowadzeniu konkurencji w sektorze i wreszcie uruchomiæ na wiêksz¹ skalê ni¿ dotychczas modernizacjê starych i budowê nowych mocy wytwórczych oraz rozbudowê sieci elektroenergetycznych, co jest niezwykle wa¿ne dla bezpiecznego
funkcjonowania polskiej gospodarki. Naszym zadaniem bêdzie wskazywanie najlepszych rozwi¹zañ
i przekonywanie do wprowadzenia ich w ¿ycie. Widzê tak¿e du¿e mo¿liwoœci we wspó³pracy cz³onków
Izby w realizacji konkretnych projektów inwestycyjnych.
• Sektor elektroenergetyczny to oczywiœcie elektrownie i (elektro)ciep³ownie, ale równie¿ farmy
wiatrowe, których w Polsce coraz wiêcej powstaje.
Czy, patrz¹c szerzej, planuje Pan wspó³pracê z organizacjami, których cz³onkami s¹ producenci energii
odnawialnej, jak np. Polska Izba Energetyki Odnawialnej, Stowarzyszenie Energii Odnawialnej, Pol-
skie Stowarzyszenie Energetyki Wiatrowej, Towarzystwo Rozwoju Ma³ych Elektrowni Wodnych, Polska Izba Biomasy czy Polskie Stowarzyszenie Energetyki S³onecznej? Jeœli tak, to na czym ma polegaæ?
– Ka¿da z wymienionych przez pana organizacji
ma swoje konkretne plany dzia³ania, nierzadko ze sob¹ koliduj¹ce. Izba Gospodarcza Energetyki i Ochrony Œrodowiska, jako najwiêksza z tych organizacji,
mog³aby koordynowaæ ich dzia³alnoœæ o ile oczywiœcie organizacje te zechc¹ takiej wspó³pracy. Koordynacja mo¿e dotyczyæ na przyk³ad opiniowania aktów
prawnych istotnych dla ca³ego sektora a tak¿e konkretnych projektów inwestycyjnych. Uwa¿am, i¿
wspólny g³os by³by znacznie bardziej s³yszalny ni¿
opinia ka¿dej organizacji z osobna.
• Jednym z zadañ izby gospodarczej jest lobowanie na rzecz swoich cz³onków. Jak Pan widzi wspó³pracê z rz¹dem i parlamentem?
– Zasady lobbingu w Polsce s¹ uregulowane stosown¹ ustaw¹ i o tych regulacjach zawsze nale¿y pamiêtaæ. Rol¹ Izby w tym zakresie jest monitorowanie
dzia³añ instytucji maj¹cych wp³yw na sytuacjê sektora, uzgadnianie stanowisk cz³onków Izby tak, by
w wypowiedziach publicznych mówiæ jednym g³osem. Stanowiska Izby jak i poszczególnych jej cz³onków, wypowiadane w mediach czy podczas konferencji, w najistotniejszych tematach dla bran¿y powinny byæ spójne. Tylko wtedy nasze oddzia³ywanie
mo¿e byæ skuteczne.
Na pewno w zakresie wspó³pracy z rz¹dem nale¿y
zintensyfikowaæ kontakty. Chcê wprowadziæ jako zasadê regularne spotkania cz³onków Izby z przedstawicielami rz¹du i parlamentu. Dziêki temu bêdziemy
mogli regularnie przedstawiaæ najistotniejsze problemy sektora. Jestem przekonany, ¿e w czasie intensywnych zmian w sektorze g³os œrodowiska skupionego w IGEiOŒ bêdzie s³yszalny i brany pod uwagê.
• Dziêkujê za rozmowê.
!
SPIS
TREŒCI
Z DZIA£ALNOŒCI IZBY
3 Naszym zadaniem bêdzie wskazywanie najlepszych rozwi¹zañ
30 Polska elektroenergetyka – realia, problemy, dylematy
POWER -GEN Europe 2007
32–33 XV Walne Zgromadzenie Sprawozdawczo-Wyborcze
Izby Gospodarczej Energetyki i Ochrony Œrodowiska
Nowe w³adze Izby
34–35 EXPOPOWER 2007
W obliczu zmian i wyzwañ
36 Nowe ograniczenia emisji py³u w Polsce od stycznia 2008
Energetyka przygraniczna Polski i Niemiec – doœwiadczenia
i perspektywy
ENERGETYKA J¥DROWA
6–7 Coraz wiêksze poparcie
Renomowana marka
OFERTA
8–9 Energetyka kluczowym segmentem dla ING
10–11 Renomowana marka
12–13 Nadzór i diagnostyka
î strona 10
LUDZIE ENERGETYKI
14, 16 Z pr¹dem i pod pr¹d
LIBERALIZACJA RYNKU ENERGII
18–19 Czy s¹ szanse na dynamiczne taryfy?
20–25 Czy rozdzia³ przedsiêbiorstw zintegrowanych pionowo
w sektorze energii elektrycznej na podstawie Dyrektywy
Energetycznej – jest rzeczywiœcie skuteczny?
EKOLOGIA
26–29 Parametry zbytu energii elektrycznej produkowanej z gazu
wysypiskowego
INFORMACJE
38–39 Energetyka na œwiecie
DZIA£ NAUKOWO-TECHNICZNY
40–42 Wêgiel w ciep³ownictwie – paliwo przesz³oœci czy przysz³oœci
XV Walne
Zgromadzenie
Sprawozdawczo-Wyborcze
IGEiOŒ
Nadzór i diagnostyka
î strona 32
PRZEGL¥D ENERGETYCZNY
k
w
a
r
t
a
l
n
i
k
Wydawca: IZBA GOSPODARCZA ENERGETYKI I OCHRONY ŒRODOWISKA
Adres redakcji:
00-950 Warszawa
ul. Krucza 6/14
tel. (0-22) 621-65-72,
621-35-29
fax (0-22) 628-78-38
Rada Programowa:
Janusz Lewandowski – przewodnicz¹cy
Miros³aw Duda, Andrzej Jankowski
Micha³ Klawe, S³awomir Krystek
Ludwik Pinko, Regina Wegnerowska
"
Redaguje zespó³:
Redaktor Naczelny – Józef Kêpka
Reklamy: „V I C O 2 0 0 0 ” Agencja Reklamowa
tel./fax (+48 22) 304-98-35, tel. kom. 0 501-092-304,
e-mail: [email protected]
Opracowanie graficzne, komputerowe:
„FOTOSK£AD” – Pracownia Poligraficzna
02-169 Warszawa, ul. Czardasza 16/18
tel./fax (+48 22) 868-78-30
e-mail: [email protected]
Druk: Drukarnia LOTOS Sp. z o.o.
î strona 12
Biuro Izby
S³awomir Krystek
– dyrektor generalny
Krzysztof Sad³owski
– zastêpca dyrektora generalnego
Adres Biura Izby:
00-950 Warszawa
ul. Krucza 6/14 pok. 124
tel. (0 22) 621 65 72,
621 35 29
fax (0 22) 628 78 38
e-mail: [email protected]
internet: www.igeos.pl
ENERGETYKA
J¥DROWA
Coraz wiêksze poparcie
Z prof. dr. hab. JERZYM NIEWODNICZAÑSKIM,
prezesem Pañstwowej Agencji Atomistyki,
rozmawia Jerzy Bojanowicz
• Dlaczego w Polsce musi powstaæ elektrownia j¹drowa?
– Odpowiem nie jako Prezes Pañstwowej Agencji Atomistyki, lecz jako profesor
wy¿szej uczelni, który przez 50 lat zajmowa³ siê tymi zagadnieniami, a tak¿e jako
wspó³za³o¿yciel w Krakowie organizacji
ekologicznej: bez energetyki j¹drowej Polska i œwiat sobie nie poradz¹.
Najistotniejsze jest bezpieczeñstwo
energetyczne. Po drugie, wobec koniecznoœci istotnego zwiêkszenia produkcji
energii elektrycznej, a mówi siê o jej
podwojeniu w Polsce w ci¹gu najbli¿szych
20 lat, wykorzystanie dotychczasowych
technologii jest niemo¿liwe ze wzglêdu na
obci¹¿enie œrodowiska. I nawet nie chodzi
o iloœæ emitowanego przez konwencjonalne elektrownie CO2, bo trudno sobie wyobraziæ spalanie dwukrotnie wiêcej wêgla.
Po trzecie, energia j¹drowa jest nie tylko
czysta, ale najbardziej ekonomiczna. Wytwarzany pr¹d jest – uwzglêdniaj¹c koszty
inwestycji, eksploatacji (a jej czas wyd³u¿ono nawet do 60 lat) i usuniêcia skutków
po zakoñczeniu dzia³alnoœci – tañszy ni¿
z jakichkolwiek innych Ÿróde³.
Jednak trzeba byæ uczciwym wobec spo³eczeñstwa, nastêpnych generacji, i dlatego
od razu podj¹æ decyzjê co z wypalonym paliwem i innymi odpadami. Trzeba te¿ przyj¹æ rozwi¹zanie wykluczaj¹ce jak¹kolwiek
awariê. W elektrowniach w Czarnobylu
czy na Three Mile Island by³y reaktory
pierwszej generacji. Obecnie s¹ trzeciej
a nawet trzeciej+.
• O budowie w Polsce elektrowni j¹drowej wspomina przyjêty w marcu 2006 r.
przez Radê Ministrów „Program dla elektroenergetyki” enigmatycznie stwierdzaj¹c, i¿ jest „potrzeba nowych technologii”,
do których zaliczono „wytwarzanie ener-
$
gii elektrycznej w elektrowniach atomowych”. W 2005 r. wicedyrektor Departamentu Bezpieczeñstwa Energetycznego
MGiP na spotkaniu z dziennikarzami powiedzia³: – Uruchomienie pierwszej elektrowni j¹drowej w Polsce bêdzie mo¿liwe
nie wczeœniej ni¿ ok. 2021–2022 r. Proces
ten zostanie jednak poprzedzony kampani¹ informacyjn¹. Czas mija i…
– … mamy go coraz mniej. Niestety,
du¿o siê mówi, ale nic nie robi! Poprzedni rz¹d by³ bardziej konkretny. W lipcu
2005 r. stwierdzono, ¿e jeœli pierwsza polska elektrownia j¹drowa ma zostaæ w³¹czona do sieci w latach 2021–22, to w 2006 r.
nale¿a³oby rozpocz¹æ uœwiadamianie spo³eczeñstwa na temat korzyœci z tej inwestycji i ewentualnych zagro¿eñ (do prowadzenia dzia³alnoœci edukacyjnej zosta³a zobligowana Pañstwowa Agencja Atomistyki), a w 2008 r. powinna byæ wybrana lokalizacja.
Minister Gospodarki dwukrotnie próbowa³ powo³aæ zespó³ z udzia³em przedstawicieli producentów, administracji rz¹dowej
i organizacji pozarz¹dowych, który mia³
siê zaj¹æ kwestiami technicznymi zwi¹zanymi z budow¹ elektrowni. Zg³osiliœmy
swoich przedstawicieli i… cisza. Czy rz¹d
zmieni³ stanowisko, czy w tej sprawie s¹
ró¿nice miêdzy premierem i ministrem gospodarki, czy w³adza nie chce dra¿niæ elektoratu przed wyborami?
• A co z kadrami?
– Mój niepokój spowodowany dotychczasowym brakiem konkretnej decyzji
zwi¹zany jest z tym, ¿e w rezultacie uniemo¿liwia to przygotowanie kadr. Jeœli bêdziemy musieli rozstrzygn¹æ przetarg, do
którego z pewnoœci¹ stanie wielu producentów technologii, to nie ma ludzi, którzy
mogliby go rozstrzygn¹æ! Brakuje specjalistów w zakresie tzw. nuclear engineering.
To nie tylko fizycy czy chemicy, ale ludzie,
którzy maj¹ odpowiedni¹ wiedzê i sta¿
w obiektach j¹drowych: in¿ynierowie elektrotechnicy, mechanicy, ciep³ownicy, hydraulicy (od przep³ywów) z wykszta³ceniem j¹drowym, no i oczywiœcie fizycy reaktorowi.
Proces budowy elektrowni j¹drowej: od
lokalizacji, przez wybór projektu, technologii i dostawców, wymaga zaanga¿owania
mnóstwa ludzi. Na budowie fiñskiej elek-
trowni j¹drowej Olkiluoto 3, której uruchomienie planowane jest w 2009 r., jest ponad
60 firm z 23 krajów. Praca kilku tysiêcy ludzi jest nadzorowana z punktu widzenia
bezpieczeñstwa j¹drowego. Dozór j¹drowy
zatwierdza wszystkie dostarczane do elektrowni elementy i ich monta¿ – sprawdzaj¹c na przyk³ad wszystkie zawory i spawy,
newralgiczne punkty, w których mo¿e nast¹piæ awaria. Kontrole przeprowadzaj¹ inspektorzy z fiñskiego odpowiednika PAA.
Ale ja, szef Urzêdu Dozoru J¹drowego, nie
mam tylu ludzi! Mam przeszkolonych i doœwiadczonych inspektorów dozoru j¹drowego, którzy potrafi¹ nadzorowaæ reaktor
badawczy, jakim jest „Maria”. Maj¹ równie¿ pewne doœwiadczenie w zakresie elektrowni j¹drowych, ale to za ma³o. Pomijam
fakt, ¿e to s¹ ludzie, których si³¹ przetrzymujê, nie puszczaj¹c na dawno zas³u¿on¹
emeryturê! Dlatego cieszê siê, ¿e Polska
zaanga¿owa³a siê w Ignalino, co w jakimœ
stopniu przygotuje kadry.
Kiedy by³ realizowany program budowy
elektrowni j¹drowej w ¯arnowcu, to fachowców kszta³ci³y Politechnika Gliwicka
– ciep³ownicy (energetykê j¹drow¹ studiowa³o wielu dyrektorów elektrowni i ministrów, którzy prace magisterskie pisali
w Œwierku), Politechnika Gdañska – elektrycy, Politechnika Warszawska – specjalnoœæ na MEL-u. Techników j¹drowych
kszta³ci³y te¿ inne uczelnie, m.in. moja macierzysta AGH. W latach 1988–90 by³em
dyrektorem Miêdzyresortowego Instytutu
Techniki J¹drowej, a po jego przekszta³ceniu – dziekanem Wydzia³u Fizyki i Techniki J¹drowej (do 1993 r.). Kilka lat po moim
odejœciu zmieniono jego profil i nazwê na
Wydzia³ Fizyki i Informatyki Stosowanej.
Musimy równie¿ wykszta³ciæ wszystkich pracowników elektrowni j¹drowej, od
pilnuj¹cych p³otu pracowników ochrony
do managerów – dyrektorów elektrowni.
Wszyscy zatrudnieni musz¹ przejœæ specyficzne szkolenie, które przeprowadza siê na
pracuj¹cych instalacjach.
• Zacz¹³ Pan od stwierdzenia, ¿e o koniecznoœci budowy nie wypowiada siê Pan
jako prezes Pañstwowej Agencji Atomistyki. A jaka bêdzie jej rola gdy zostan¹ podjête wi¹¿¹ce decyzje?
– W obowi¹zuj¹cej w Polsce od 2000 r.
ustawie Prawo atomowe stwierdzono, ¿e
ENERGETYKA
ka¿da dzia³alnoœæ ze Ÿród³ami promieniowania jonizuj¹cego i budowa jakiejkolwiek
instalacji j¹drowej, a wiêc i elektrowni,
wymaga zezwolenia Prezesa PAA. I to na
ró¿nych etapach inwestycji: od poprzedzonego analiz¹ wszystkich elementów projektu, pozwolenia na budowê, przez zezwolenie na próbn¹ eksploatacjê, a nastêpnie na pe³n¹ eksploatacjê, a¿ po jej zakoñczenie, czyli likwidacjê elektrowni.
Ustawa definiuje rolê Prezesa PAA jako
rz¹dowego organu dozoru j¹drowego, precyzuje kwalifikacje inspektorów dozoru j¹drowego oraz pracowników zatrudnionych
na stanowiskach istotnych z punktu widzenia bezpieczeñstwa i ochrony radiologicznej. Pozycja Prezesa PAA jest te¿ okreœlona w ratyfikowanych przez Polskê miêdzynarodowych konwencjach. Najwa¿niejsza
z nich, Konwencja bezpieczeñstwa j¹drowego z 1994 r. mówi, ¿e pañstwo prowadz¹ce dzia³alnoœæ zwi¹zan¹ ze Ÿród³ami
promieniowania musi ustanowiæ niezale¿ny od innych organów administracji rz¹dowej nadzór, który pilnuje szeroko rozumianego bezpieczeñstwa. Ma nie tylko nie dopuszczaæ do przekroczenia okreœlonych
poziomów promieniowania (dla pracowników, œrodowiska, ludnoœci), ale zabezpieczaæ przed proliferacj¹, czyli rozprzestrzenianiem broni j¹drowej. Dziœ jest to równie¿ nadzór w zakresie zapobiegania aktom
sabota¿u i atakom terrorystycznym.
• Wspomina³ Pan o nadzorze nad kolejnymi etapami inwestycji. A co z lokalizacj¹?
– Prezes PAA nie wydaje zgody na lokalizacjê. Jej wybór zale¿y od wielu czynników, m.in. od dostêpu do wody ch³odz¹cej, rodzaju reaktora (oferowane typy narzucaj¹ lokalizacjê), stopnia rozbudowania
sieci energetycznej czy dostêpnoœci energii. Elektrownia z pewnoœci¹ powstanie
w regionie, do którego dziœ przesy³a siê
energiê…
• … czyli na Pomorzu!
– Generalnie chyba to bêdzie pó³noc Polski.
• Podobno pod uwagê jest brane Gryfino lub Drawsko Pomorskie. A burmistrz
Jarocina ju¿ zapowiedzia³, ¿e nie zgodzi
siê na budowê sk³adowiska odpadów radioaktywnych!
– W Polsce od kilkudziesiêciu lat powstaj¹ odpady promieniotwórcze, które
wymagaj¹ sk³adowania pod ziemi¹, w formacjach geologicznych. Czêœæ, tymczasowo, jest przechowywana w Œwierku, a reszta na jedynym powierzchniowym sk³adowisku w Ró¿anie ko³o Ostro³êki.
Agencja nie odpowiada bezpoœrednio za
sk³adowanie i sk³adowisko, ale za jego
bezpieczeñstwo i radiologiczne bezpieczeñstwo kraju. Pod koniec lat 90. koordynowaliœmy 3-letni strategiczny program
rz¹dowy dotycz¹cy znalezienie miejsc na
J¥DROWA
sk³adowiska na najbli¿sze stulecie. Zaczêto
od sprawdzenia czy do tego celu nadawa³yby siê istniej¹ce kopalnie, a póŸniej wytypowano kilka miejsc, m.in. okolice Jarocina, gdzie jest odpowiednia formacja i³ów,
a tak¿e trzy wysady solne: Damas³awek,
£aniêta i K³odawa (gdzie robi³em pracê
magistersk¹) i rejon ko³o Suwa³k na granitach.
W Szwecji gminy konkuruj¹ miêdzy sob¹, bo ka¿da chce mieæ takie sk³adowisko
na swoim terenie. Z jednej strony daje ono
zatrudnienie niewielkiej liczbie osób, ale
przez… setki czy tysi¹ce lat, a z drugiej,
jest zlokalizowane w miejscu w pe³ni kontrolowanym i czystym jeœli chodzi o oddzia³ywanie na œrodowisko. Takie miejsce
jest atrakcyjne dla „czystego” przemys³u,
jak np. produkcja uk³adów scalonych.
Podkreœlê, ¿e nic nie zosta³o przes¹dzone, a jedynie zosta³y wskazane odpowiednie rejony. Ostateczny wybór, a pierwsze
sk³adowisko musi byæ gotowe za 50–60 lat,
przes¹dz¹ dok³adne badania geologiczne
i konsultacje z lokaln¹ spo³ecznoœci¹.
• Czy Agencja prowadzi jak¹œ edukacjê?
– Zgodnie z Prawem atomowym jednym
z obowi¹zków Prezesa PAA jest edukowanie spo³eczeñstwa w zakresie promieniowania: co to jest, jakie jest realne zagro¿enie, czy siê baæ czy nie itd. Nie mo¿emy
jednak agitowaæ i twierdziæ, ¿e elektrownia j¹drowa jest najlepszym rozwi¹zaniem. Wydajemy rozsy³ane do szkó³ plakaty (gazetki œcienne) i foldery. Na konferencjach wyjaœniamy co to jest reaktor
trzeciej generacji, reaktor wysokotemperaturowy itd.
• A kto siê podejmie dyskusji z ekologami?
– Przede wszystkim ci, którzy bêd¹
sprzedawaæ energiê elektryczn¹. Agencja
bêdzie aktywna, ale neutralna. Na œwiecie
roœnie w si³ê ruch ekologów popieraj¹cych budowê elektrowni j¹drowych. Od
katastrofy w Czarnobylu co 2 lata zlecamy
oœrodkowi badania opinii publicznej badanie akceptacji spo³ecznej odnoœnie do
energetyki j¹drowej. Do 2002 r. w tzw.
próbie ogólnej zawsze by³o wiêcej przeciwników ni¿ zwolenników, choæ im respondenci byli m³odsi tym poparcie by³o
wiêksze. W 2004 r. by³o ju¿ 42% zwolenników i 38% przeciwników, a w 2006 r. na
pytanie: „czy jesteœ za energetyk¹ j¹drow¹
ograniczaj¹c¹ emisjê CO2” pozytywnie
odpowiedzia³o 62% (23% by³o przeciw).
Tak¿e wiêkszoœæ „zgodzi³aby siê na budowê elektrowni j¹drowej w s¹siedztwie
swego miejsca zamieszkania”. To efekty
edukacji, ale równie¿ obawy przed bezrobociem (elektrownia generuje rozbudowê
lokalnej infrastruktury) b¹dŸ strachu
przed zamkniêciem kurka z gazem czy
rop¹.
• Czy, nie czekaj¹c na oficjalne ustalenia, podejmujecie jakieœ dzia³ania dotycz¹ce lokalizacji, technologii itp.?
– Lokalizacji nie, choæ czêsto nas pytaj¹
czy ¯arnowiec siê nadaje? Niezmiennie
odpowiadamy, ¿e nie wiemy. A Be³chatów? Byæ mo¿e tak. Polska jest otoczona
elektrowniami j¹drowymi: w pasie wokó³
granic o szerokoœci 310 km pracuje 28 bloków o mocy 18 GW. Jako Krakowiak ¿yjê
w cieniu Temelina, Mochovców, Dukovan
i elektrowni Chmielnicki, a nie ¯arnowca!
Znamy te elektrownie: ich technologie
i warunki eksploatacji. Znamy te¿ inne
technologie i zak³ady przerobu paliwa. Dostêpnych jest wiele typów elektrowni j¹drowych porównywalnych cenowo. Ka¿da
ma swoje zalety i wady.
• To czym siê kierowaæ przy wyborze:
kolorem, jak przy podejmowaniu decyzji
o kupnie samochodu?
– Kiedy zapad³a decyzja o budowie Olkiluoto 3, to zg³osi³o siê 6 firm. Wygra³a ta,
która zagwarantowa³a – jak w offsecie –
najwiêksze wykorzystanie fiñskiego przemys³u. Do wyboru s¹ reaktory trzeciej generacji i trzeciej+, które ró¿ni¹ siê prawdopodobieñstwem awarii poszczególnych
elementów: 10–5…10–6 w ci¹gu roku czy
10-7 oraz prostsz¹ konstrukcj¹, uniemo¿liwieniem proliferacji, przerobem paliwa
i krótszym okresem jego sk³adowania
(300–500 lat). Trwaj¹ prace nad projektami
znacznie tañszych reaktorów czwartej generacji (powielaj¹cymi paliwo ze swego
„popio³u”), choæ zalicza siê ju¿ do nich reaktor wysokotemperaturowy o mocy 165
MW – 8 takich ruszy ok. 2015 r. w P³d.
Afryce.
• A co z paliwem?
– Nawet przy obecnej cenie na œwiecie,
w wielu „strefach politycznych”, jest wiêcej uranu ni¿ innych surowców energetycznych. Jeœli cena wzroœnie 10-krotnie to jego zapasy zwielokrotni¹ siê niewyobra¿alnie. A wzrost ceny nie ma takiego znaczenia, gdy¿ stanowi 3–5% wartoœci sprzedawanej 1 kWh energii. Ponadto wszyscy licz¹ na to, ¿e w reaktorach zostanie, co zreszt¹ ju¿ jest robione, spalony uran czy pluton z materia³ów militarnych.
• Na koniec: moc i koszty planowanej
inwestycji?
– Obecnie koszt 1 GW mocy elektrycznej kosztuje 1,5 mld USD – niektórzy
twierdz¹, ¿e euro, co daje ok. 1,8 mld USD.
Kwotê tê nale¿y roz³o¿yæ na 60 lat. By
elektrownia by³a konkurencyjna powinna
mieæ kilka bloków. Optymalna ekonomicznie moc to 10 GW, choæ s¹dzê, ¿e w Polsce
powinno siê zacz¹æ od 3–4 GW. Jednak jeœli w Polsce bêdzie rós³ koszt kredytu bankowego i znacznie przekroczy 5%, a tym
bardziej 10%, to inwestycja przestanie byæ
op³acalna.
• Dziêkujê za rozmowê.
%
OFERTA
Energetyka
kluczowym segmentem dla ING
Rozmowa z prezesem BRUNONEM BARTKIEWICZEM oraz wiceprezesem BENEM VAN DE VRIE
z ING Banku Œl¹skiego S.A.
• Polsk¹ energetykê czekaj¹ gigantyczne
przedsiêwziêcia inwestycyjne. Mimo i¿
energetyka dysponuje pieniêdzmi bez kredytów siê nie obejdzie. Czy banki s¹ zainteresowane tym sektorem?
– BB: – Energetyka jest dla naszego banku jednym z kluczowych obszarów dzia³ania. Dla sektora energetycznego w Polsce
rozpoczyna siê okres g³êbokich zmian i modernizacji. Niezbêdny jest w tym udzia³ instytucji finansowych. Ponadto energetyka
jest atrakcyjnym sektorem jeœli chodzi
o mo¿liwoœci lokowania aktywów przez
banki. Zainteresowanie tym obszarem jest
wyrazem strategii ING Banku, która zak³ada podejœcie sektorowe, czyli specjalizacjê
w poszczególnych dziedzinach gospodarki.
Sektor energetyczny jest jednym z podstawowych, na których siê koncentrujemy.
Podsumowuj¹c, jesteœmy otwarci na potrzeby tego sektora, mamy niezbêdne doœwiadczenie i zasoby.
• Kwota potencjalnych inwestycji
w energetyce idzie w miliardy euro. Czy
banki w Polsce bêd¹ w stanie sfinansowaæ
tak du¿e transakcje?
– BB: – £¹czna kwota niezbêdnych inwestycji w sektorze energetycznym faktycznie mo¿e robiæ wra¿enie. Jeœli jednak
roz³o¿y siê j¹ w czasie, na poszczególne
projekty oraz za³o¿y, ¿e czêœæ tych kwot bêdzie wk³adem w³asnym wypracowanym
przez spó³ki, to perspektywa jest ju¿ inna.
Dlatego banki nie powinny mieæ problemów ze wspó³finansowaniem ciekawych
projektów inwestycyjnych.
• Jeœli chodzi o doœwiadczenia i posiadanie odpowiednich zasobów to, czy banki
w Polsce s¹ przygotowane do finansowania takich projektów? Do tej pory w naszym kraju bran¿a finansowa raczej nie
mia³a do czynienia z transakcjami takiej
wielkoœci jak w energetyce.
– BvdV: – W ING jesteœmy dobrze przygotowani do finansowania du¿ych projektów, w tym w energetyce. Mamy doœwiadczenie miêdzynarodowe i zespó³ specjalistów powo³any do prowadzenia takich
przedsiêwziêæ. Osoby te, na co dzieñ pracuj¹ce w Londynie i Amsterdamie, zajmuj¹
siê tego typu transakcjami na ca³ym œwiecie, zarówno w formule kredytów korporacyjnych, tj. opartych na bilansie dzia³aj¹cego podmiotu, transakcji project finance, jak
&
BRUNON CEZARY BARTKIEWICZ –
prezes zarz¹du ING Banku Œl¹skiego
S.A., urodzony w 1962 r., ukoñczy³ Wydzia³ Handlu Zagranicznego Szko³y
G³ównej Planowania i Statystyki (1986)
z tytu³em magistra ekonomii. Przeby³
równie¿ szkolenia z zakresu zarz¹dzania i bankowoœci: Midland Bank U.K.
(1989), NBA Austria (1992–93), CEDEP
– Insead France (1994–96), IBS (2002)
i innych form finansowania. Praca nad projektami w wielu krajach, zarówno w Unii
Europejskiej, jak i w Rosji, czy Bu³garii poszerza nasz¹ wiedzê na temat sektora. Dziêki temu jesteœmy „na bie¿¹co” ze œwiatowymi trendami w energetyce oraz mo¿emy
zaproponowaæ rozwi¹zania w obszarze finansowania projektów inwestycyjnych,
które stosowane s¹ przez najwiêkszych graczy z sektora.
Doœwiadczenie ING na rynku miêdzynarodowym z sukcesem ³¹czymy z nasz¹ znajomoœci¹ rynku polskiego oraz specyfiki
naszego sektora energetycznego. Na potrzeby naszego rynku utworzyliœmy zespó³,
który skupia ekspertów z zagranicy i z Polski. Jednym z efektów wspólnych prac by³
raport „Rynek Energii Elektrycznej w Polsce”, który powsta³ w zesz³ym roku. Niemniej jednak naszym najwiêkszym dotychczasowym sukcesem w energetyce polskiej
by³o zorganizowanie finansowania konsorcjalnego dla BOT Elektrowni Be³chatów
S.A. To pokazuje, ¿e mamy odpowiedni¹
wiedzê na temat sektora i jesteœmy nim za-
BEN VAN DE VRIE – wiceprezes zarz¹du ING Banku Œl¹skiego S.A. odpowiedzialny za Pion Bankowoœci
Korporacyjnej. Urodzony w 1962 r.,
zdoby³ dyplom magisterski z ekonomii finansowej w Tilburgu (1988) oraz
dyplom magisterski z ekonomii na
Wolnym Uniwersytecie w Amsterdamie (1991). Przeby³ równie¿ szkolenia
z zakresu zarz¹dzania i biznesu: Grupa ING – Miêdzynarodowy kurs biznesowy (1996), Nijedrode – Kurs biznesowy (1997), Insead – Fontainebleau –
Miêdzynarodowy Program Marketingowy (2001), CEDEP – Insead France
(2003). Zwi¹zany z ING od 1988 roku,
zatrudniony jako sta¿ysta w ING Banku, w 1992 r. obj¹³ stanowisko dyrektora.
interesowani. Po³¹czenie wiedzy zdobytej
na rynkach miêdzynarodowych ze znajomoœci¹ rynku lokalnego powoduje, ¿e jesteœmy w stanie przygotowaæ du¿e projekty
w taki sposób, aby odpowiada³y potrzebom
spó³ek energetycznych oraz by³y akceptowalne dla banków zarówno polskich i zagranicznych, które do³¹czaj¹ do finansowania na etapie jego syndykacji.
• W jakie projekty w sektorze energetycznym bank jest obecnie zaanga¿owany?
– BvdV: – Niestety, nie mo¿emy wypowiadaæ siê na temat obecnie prowadzonych
projektów. O skali naszego zaanga¿owania
dobrze œwiadczy ju¿ wspomniany kredyt
strukturalny o wartoœci 879 mln euro dla
OFERTA
BOT Elektrowni Be³chatów S.A. przeznaczony na budowê nowego bloku energetycznego o mocy 833 MW oraz modernizacjê istniej¹cych 12 bloków. W transakcji tej
ING Bank odegra³ kluczow¹ rolê bêd¹c
w projekcie jednym z trzech G³ównych
Organizatorów Finansowania. By³a to najwiêksza transakcja w sektorze energetycznym w Europie Œrodkowo-Wschodniej.
Euromoney Projekt Finance Magazine nagrodzi³ j¹ tytu³em „Transakcja roku 2006
dla sektora energetycznego regionu Europy,
Bliskiego Wschodu i Afryki”. ING Bank
aktywnie anga¿uje siê tak¿e w inne projekty w sektorze energetycznym uczestnicz¹c
w licznych przetargach publicznych.
• Na ile przy transakcjach w energetyce
pomaga wam doœwiadczenie miêdzynarodowe? Inwestycje dotycz¹ podmiotów dzia³aj¹cych wy³¹cznie w Polsce.
– BvdV: – Przedsiêwziêcia w energetyce
s¹ du¿e i zwykle finansowanie jest organizowane w konsorcjach. To kwestia strategii
dywersyfikacji ryzyka dla instytucji finansowych. W zwi¹zku z tym istotne jest, aby
te projekty by³y przygotowane nie tylko
pod k¹tem specyfiki rynku polskiego, ale
te¿ uwzglêdnia³y standardy finansowania,
które s¹ stosowane na rynkach miêdzynarodowych. Kredyty takie syndykuje siê nie
tylko na rynku polskim, ale te¿ za granic¹.
Przyk³adem tego by³a sprzeda¿ finansowania dla BOT Elektrowni Be³chatów S.A.
bankom krajowym i zagranicznym, która
zamknê³a siê nadsubskrypcj¹.
• Wed³ug ekspertów program modernizacji sektora energetycznego jest opóŸniony o kilka lat. Jednoczeœnie prace nad projektami inwestycyjnymi w energetyce s¹
mierzone w latach. Co sprawia, ¿e trwa to
tak d³ugo?
– BB: – Ze wzglêdu na stopieñ skomplikowania, koniecznoœæ zaanga¿owania wielu podmiotów w du¿e projekty inwestycyjne, równie¿ zorganizowanie finansowania
dla tych projektów trwa zazwyczaj d³ugo.
Z doœwiadczeñ na naszym rynku wynika,
¿e niektóre z nich faktycznie s¹ mierzone
w latach. W tych procesach bardzo wiele
zale¿y od przygotowania projektu przez sam¹ spó³kê, poniewa¿ ma to istotny wp³yw
na czas potrzebny na jego analizê przez
banki i ich doradców, badanie sytuacji ekonomicznej i finansowej potencjalnego kredytobiorcy. Dlatego trudno jest okreœlaæ
œcis³e ramy czasowe. Banki organizuj¹ce finansowanie nie s¹ zainteresowane przeci¹ganiem tego procesu, ale sprawnym zakoñczeniem transakcji. Jednym z problemów
polskiego sektora energetycznego by³o
w ostatnich latach zmieniaj¹ce siê otoczenie zewnêtrzne oraz przysz³oœæ sektora tak
w obszarze w³aœcicielskim (konsolidacja)
jak i regulacyjnym (KDT-y, liberalizacja
rynku). Powstanie „Programu dla energetyki” by³o zapowiedzi¹ zmian w strukturze
ca³ego sektora, która jest obecnie realizowana. Udzielaj¹c finansowania musimy
wiedzieæ kogo finansujemy, na jak d³ugi
okres oraz mieæ pewnoœæ, i¿ podejmujemy
decyzjê kredytow¹ na podstawie wiarygodnych danych dotycz¹cych sytuacji finansowej i rynkowej kredytobiorcy. Zmiany otoczenia zewnêtrznego oraz ich konsekwencje w przysz³oœci musz¹ byæ jasne i zrozumia³e dla kredytodawców. Podobnie by³o
w trakcie negocjacji kredytu dla BOT Elektrownia Be³chatów S.A. Jednak ostatecznie
zakoñczyliœmy transakcjê z sukcesem. Pokazaliœmy, ¿e potrafimy uporaæ siê z bie¿¹cymi problemami i niepewnoœci¹ rynku.
• Jakie bank stawia warunki sektorowi
energetycznemu w kwestii udzielenia kredytów d³ugoterminowych?
– BB: – Z naszego punktu widzenia, ka¿da inwestycja, która przy okreœlonych za³o¿eniach jest sp³acana w racjonalnym okresie
czasu mo¿e byæ finansowana przez bank.
Je¿eli przedsiêwziêcia w energetyce bêd¹
przygotowane w taki sposób, to wówczas
banki bêd¹ gotowe je finansowaæ. Generalnie rzecz ujmuj¹c, nie ma wiêkszej ró¿nicy
czy dany projekt jest z sektora energetycznego, czy te¿ innego, wa¿ne, ¿eby by³ on dobrze przygotowany. Jednak proces ten le¿y
w du¿ej mierze po stronie spó³ki. Kto, jeœli
nie energetycy bêdzie wiedzia³ jak wybudowaæ elektrowniê? Dlatego niezbêdne jest
okreœlenie parametrów inwestycji, kosztów,
stworzenie projekcji finansowych pokazuj¹cych w jakiej czêœci te przedsiêwziêcia mog¹ byæ realizowane ze œrodków w³asnych,
a w jakiej z po¿yczonych i w jakim okresie
kredyty mog³yby zostaæ sp³acone. Wówczas
banki mog¹ oceniæ projekt pod k¹tem mo¿liwych form jego finansowania. Sposoby finansowania s¹ ró¿ne i mo¿na korzystaæ ze
wszystkich jednoczeœnie.
• Dot¹d udzielane kredyty opiera³y siê
na mechanizmie KDT, czyli subsydiowaniu energii. Czas KDT siê koñczy. Banki
w swych decyzjach kredytowych musz¹
uwzglêdniæ przysz³¹ cenê energii. Jakie
znaczenie zmiany te maj¹ dla banków?
– BvdV: – Dla producentów cena energii
to sprawa podstawowa, a jedynym efektywnym systemem jej ustalania jest wolny rynek. Ka¿da spó³ka, która mo¿e nam wykazaæ, ¿e dzia³aj¹c na wolnym rynku bêdzie
w stanie obs³u¿yæ zad³u¿enie jest dla banków potencjalnym kredytobiorc¹. Oczywiœcie banki s¹ zainteresowane finansowaniem nowych przedsiêwziêæ w oparciu
o warunki rynkowe, a prawdziwy rynek
energii w Polsce w³aœnie zaczyna istnieæ.
Nie mo¿na by³o dotychczas o tym mówiæ,
gdy handel energi¹ elektryczn¹ by³ zdominowany przez KDT-y, co nie pozwala³o na
budowanie odpowiedniej struktury finansowania inwestycji.
• Konsolidacja sektora energetycznego
doprowadzi³a do powstania czterech grup.
Czy to dobra koncepcja? A mo¿e tych
podmiotów powinno byæ jeszcze mniej?
Ka¿da z nich mo¿e okazaæ siê za „s³aba”
dla banków jako kredytobiorca?
– BB: – S¹dzimy, ¿e obecnie proponowana struktura rynku jest dobra. Banki z wiêksz¹ przychylnoœci¹ patrz¹ na podmioty
skonsolidowane pionowo. Celem tworzenia
grup kapita³owych jest wzmocnienie pozycji rynkowej poszczególnych podmiotów
poprzez ³¹cznie ich w silne grupy energetyczne. Spodziewamy siê, ¿e wartoœæ poszczególnych podmiotów po konsolidacji
bêdzie wiêksza ni¿ obecnie, jak i zdolnoœæ
grup do generowania œrodków przede
wszystkim na inwestycje. Wytwórcy bêd¹
stanowiæ jedn¹ grupê z dystrybutorami maj¹cymi bezpoœredni dostêp do odbiorców
finalnych, w innych podmiotach konsolidacja bêdzie skutkowaæ zabezpieczeniem dostêpu do surowca. Taka struktura podmiotów sprawi, ¿e bêd¹ one silniejsze i bardziej
stabilne. Nie jest to dla nas zupe³nie nowa
sytuacja, poniewa¿ niemal wszystkie grupy
energetyczne w Europie s¹ skonsolidowane
pionowo.
Oczywiœcie teoretycznie mo¿na by³oby
mieæ w Polsce jedn¹ du¿¹ grupê skupiaj¹c¹
znacz¹ wiêkszoœæ aktywów energetycznych pozostaj¹cych pod kontrol¹ Skarbu
Pañstwa. Projekty inwestycyjne takiego
podmiotu tak¿e mog³yby byæ finansowane
przez banki. Jednak zbyt du¿a koncentracja
mog³aby stanowiæ dla sektora finansowego
element ryzyka. Czy jednak w takim przypadku mo¿na by mówiæ o wolnym rynku
energii?
• W Polsce powstaj¹ równie¿ elektrownie czerpi¹ce energiê ze Ÿróde³ odnawialnych. Czy bank jest zainteresowany tak¿e
takimi inwestycjami?
– BvdV: – Obecnie pojawia siê coraz wiêcej projektów w obszarze Ÿróde³ odnawialnych. Dotyczy to g³ównie energetyki wiatrowej. Jesteœmy zainteresowani finansowaniem tych inwestycji. Jeœli chodzi o energetykê wodn¹, to wybudowanie nowych mocy
mo¿e byæ problemem ze wzglêdu na warunki geograficzne. Projekty oparte na biomasie mog¹ byæ równie¿ pewn¹ alternatyw¹.
W przypadku elektrowni ekologicznych
wa¿na jest stabilnoœæ przepisów prawnych
zapewniaj¹cych odpowiednie preferencje.
• Dziêkujemy za rozmowê.
'
OFERTA
abryka Kot³ów RAFAKO S.A. jest
najwiêkszym w Europie producentem kot³ów parowych i wodnych dla
energetyki zawodowej i przemys³owej oraz urz¹dzeñ ochrony œrodowiska.
Ten czo³owy producent elementów kot³owych, w tym czêœci ciœnieniowych, konstrukcji stalowych, kana³ów powietrza
i spalin oraz obrotowych podgrzewaczy
powietrza, dostarczy³ kot³y dla niemal
wszystkich krajowych elektrowni zawodowych oraz setki jednostek dla energetyki
przemys³owej w Polsce. RAFAKO S.A.
jest równie¿ liderem w dostawach instalacji odsiarczania spalin metodami mokr¹
i pó³such¹ dla krajowej energetyki.
Grupa Kapita³owa RAFAKO sk³ada siê
z jednostki dominuj¹cej (RAFAKO SA Racibórz) i jednostek zale¿nych: ELWO S.A.
Pszczyna – producenta urz¹dzeñ odpylaj¹cych dla energetyki, w tym przede wszystkim elektrofiltrów i PGL; DOM Sp. z o.o.
Racibórz – obs³uga nieruchomoœci na w³asny rachunek. G³ównymi akcjonariuszami
RAFAKO S.A. s¹ ELEKTRIM S.A. –
12,47% udzia³u w ogólnej liczbie g³osów na
Walnym Zgromadzeniu), Laris Investment
Sp. z o.o. (spó³ka zale¿na od ELEKTRIM
S.A.) – 37,45%, Fundusze Inwestycyjne
zarz¹dzane przez BZ WBK AIB Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A. –
10,05% i Fundusze Inwestycyjne zarz¹dzane przez Pioneer Pekao Investment
Management S.A. – 9,98%
Za dwa kwarta³y br. Spó³ka uzyska³a 430
mln z³ przychodów netto ze sprzeda¿y i 7,3
mln. z³ zysku netto (w 2006 r. analogicznie
231 mln z³ i 3,4 mln z³). Maj¹ca referencje
w wielu krajach Europy i Azji firma oferuje
projektowanie i wykonawstwo szerokiej gamy kot³ów opalanych wêglem brunatnym,
kamiennym, olejem, gazem b¹dŸ kombinacj¹ tych paliw, wœród nich kot³ów na parametry nadkrytyczne. Ponadto od wielu lat
dostarcza kot³y do termicznej utylizacji odpadów, do spalania biomasy oraz kot³y
odzyskowe dla bloków parowo-gazowych.
Spó³ka projektuje równie¿ i dostarcza „pod
klucz” instalacje odsiarczania spalin wg
ró¿nych metod. Natomiast ofertê w dziedzinie kot³owej uzupe³niaj¹ ró¿norodne us³ugi
serwisowe: od diagnostyki przez naprawy,
remonty i dostawy czêœci zamiennych po
kompleksowe modernizacje kot³ów i urz¹dzeñ towarzysz¹cych.
F
Kot³y
Najpopularniejsze z kot³ów py³owych,
kot³y walczakowe, zdominowa³y polsk¹
energetykê (m.in. Elektrownie Rybnik, £aziska, Jaworzno III, Dolna Odra, Siersza,
£agisza i Kozienice, w której pracuj¹ dwa
najwiêksze kot³y walczakowe w kraju –
AP-1650 ze wspomagan¹ cyrkulacj¹,
wspó³pracuj¹ce z turbinami 500 MW). Du¿e kot³y py³owe s¹ budowane w RAFAKO
Renomowana marka
w oparciu o wspó³pracê z firm¹ Alstom
Power. Kot³y py³owe przep³ywowe budowano g³ównie na wêgiel brunatny, najwa¿niejszym obiektem, w którym te kot³y s¹
opalane wêglem kamiennym jest Elektrownia Opole (cztery kot³y BP-1150).
RAFAKO zbudowa³o prawie wszystkie
pracuj¹ce w polskich elektrowniach kot³y
py³owe walczakowe. Kot³y te, w których
konstrukcja paleniska zosta³a rozwiniêta w
oparciu o wspó³pracê z dawn¹ firm¹ EVT,
s¹ najwa¿niejsz¹ pozycj¹ na liœcie eksportowej – pracuj¹ w m.in. w elektrowniach
w Turcji i krajach by³ej Jugos³awii.
Najwiêkszymi ze zbudowanych dot¹d
przez RAFAKO kot³ów s¹ dwa kot³y przep³ywowe BB-1880 pracuj¹ce w Elektrowni
Nikola Tesla w Jugos³awii. Tym niemniej
najwa¿niejszym obiektem referencyjnym
jest Elektrownia Be³chatów, gdzie pracuje
12 kot³ów BB-1150 (bloki 360 MW).
Redukcjê emisji tlenków azotu i siarki
ju¿ w samym procesie spalania umo¿liwiaj¹ kot³y fluidalne. Spó³ka zaprojektowa³a
i dostarczy³a 7 kot³ów z cyrkuluj¹cym z³o¿em fluidalnym, przeznaczonych do spalania wêgla kamiennego oraz z³o¿y³a liczne
oferty na kot³y opalane wêglem brunatnym. Konstrukcja tego typu jednostek
oparta jest na licencji dawnej firmy EVT.
Oprócz kot³ów ze z³o¿em cyrkuluj¹cym,
RAFAKO dostarczy³o 10 kot³ów opalanych
wêglem brunatnym (5 o wydajnoœci 125 t/h
i 5 kot³ów OF-140) ze z³o¿em stacjonarnym do Elektrociep³owni Komorzany
w Czechach.
W 2006 r. spó³ka podpisa³a kilka wa¿nych kontraktów, m.in. z tureck¹ firm¹ GAMA Power Systems and Contracting na
dostawê elementów ciœnieniowych do
dwóch kot³ów olejowych w hucie ISDEMIR w miejscowoœci Iskenderum – Turcja
(ok. 8 mln USD) i z serbsk¹ firm¹ JP EPS
TENT Obrenovac na dostawê systemu ciœnieniowego kot³a 300 MW bloku A4 wraz
z nadzorem nad monta¿em, uruchomieniem
i ruchem próbnym dostarczonych urz¹dzeñ
(ok. 5,7 mln euro). Oba kontrakty ju¿ zosta³y zrealizowane.
– Dalszy rozwój w energetyce zawodowej
bêdzie oparty na blokach du¿ych mocy o parametrach nadkrytycznych, co pozwoli na
uzyskanie wiêkszych sprawnoœci i zmniejszenie emisji CO2. Szybki rozwój w budowie nowych i modernizowanych blokach wymaga
rozbudowy zarówno mocy przerobowej i naboru kadry in¿ynieryjno–technicznej, która
przygotowuje dokumentacjê dla wykonawstwa we w³asnej wytwórni, jak i u poddostawców. Dzia³ania te umo¿liwi podwy¿szenie kapita³u zak³adowego Spó³ki z kwoty
34,8 mln z³ o kwotê nie wy¿sz¹ ni¿ 104,4 mln
z³ poprzez emisjê akcji zwyk³ych na okaziciela – wyjaœnia cel styczniowej uchwa³y Nadzwyczajnego Walnego Zgromadzenia
RAFAKO SA Jerzy Thamm, wiceprezes
Zarz¹du, dyrektor techniczno-produkcyjny.
I dodaje: – Jesteœmy w pe³ni przygotowani
do projektowania i wykonawstwa takich bloków. Pierwszy w Polsce kocio³ na parametry
nadkrytyczne pary o wydajnoœci 1345 t/h bêdzie jeszcze w tym roku uruchomiony w Elektrowni P¹tnów. Moc bloku 460 MWel.
W 2006 r. Spó³ka podpisa³a z firm¹ Hitachi Power Europe GmbH dwie umowy.
Pierwsza dotyczy wyprodukowania do lutego 2009 r. czêœci ciœnieniowych kot³a na
nadkrytyczne parametry pary dla bloku 670
MW w Elektrowni Boxberg w Niemczech
(wartoœci ok. 12 mln euro), a druga, której
wejœcie w ¿ycie jest uwarunkowane od wejœcia w ¿ycie opcji kontraktu g³ównego na
dostawê kot³a pomiêdzy Hitachi Power Europe a Vattenfall Europe Generation AG &
Co.KG, Germany – czêœci ciœnieniowej dla
dwóch kot³ów nadkrytycznych w Elektrowni Moorburg (2 x 820 MW) w Niemczech
(termin realizacji do sierpnia 2010 r.). Obie
umowy zawieraj¹ opcje dotycz¹ce m.in. dostawy czêœci nieciœnieniowych oraz in¿ynieringu, które mog¹ zwiêkszyæ ich wartoœæ.
Warto te¿ przypomnieæ, ¿e w 2004 r. konsorcjum firm Alstom Power Boiler GmbH
podpisa³o z Elektrowni¹ Be³chatów SA
kontrakt na dostawê nowego bloku nadkrytycznego o mocy 833 MW. W ramach tego
kontraktu RAFAKO SA, jako cz³onek we-
OFERTA
wnêtrznego konsorcjum, w latach
2005–2009 dostarczy kocio³ wraz z kompletn¹ instalacj¹ odsiarczania spalin. Wartoœæ dostaw i us³ug Spó³ki wynosi ok.
178,28 mln euro.
Instalacje proekologiczne
– Od 2005 r. zdecydowanie wzros³y zamówienia zarówno w kot³ach (w 2006 r.
mia³y 40,7% udzia³ w przychodach) jak i Instalacjach Odsiarczania (38,4%) i Odazotowania – ocenia sytuacjê wiceprezes. – Wygraliœmy przetarg na dostawê pod klucz bloku o mocy 10,5 MWel i 30 MWt z dwoma kot³ami dla EC Kielce. Jeden z kot³ów spala
wêgiel w palenisku rusztowym, a drugi biomasê w postaci zrêbków i trocin pochodzenia leœnego i zrêbków z upraw roœlin energetycznych w iloœci ok. 85% zapotrzebowanej biomasy. Pozosta³e ok. 15% biomasy pochodziæ bêdzie ze zrêbkowania pni, konarów, zrzynów tartacznych, drzew iglastych,
liœciastych oraz wierzby energetycznej. Nominalne zapotrzebowanie biomasy dla œrednich parametrów (tj. wartoœci opa³owej
8,5 MJ/kg i wydajnoœci parowej kot³a 25 t/h)
wynosi ok. 10 t/h.
Umowa pomiêdzy Konsorcjum RAFAKO SA i ZRE Katowice SA a Elektrociep³owni¹ Kielce SA zosta³a zawarta 1
czerwca 2007 r. WartoϾ kontraktu to ok. 85
mln z³, z czego udzia³ Spó³ki – ok. 54,1 mln
z³. Termin zakoñczenia inwestycji – paŸdziernik 2008 r.
W paŸdzierniku 2006 r. Fabryka Kot³ów
RAFAKO SA podpisa³a z Elektrowni¹
Skawina SA umowê o wartoœci 81,8 mln z³
na wybudowanie do grudnia br. „pod klucz”
Instalacji Odsiarczania Spalin dla bloków
8 – 11. Natomiast w marcu br. kolejn¹ umowê wartoœci 34,1 mln z³ na wybudowanie
„pod klucz” do grudnia 2008 r. drugiej nitki
IOS dla bloków 5 i 6.
– W realizowanym dla Elektrowni Skawina projekcie budowy instalacji odsiarczania
metod¹ pó³such¹ proces inwestycyjny
podzielony zosta³ na dwa etapy – t³umaczy
Jerzy Thamm. – W pierwszym budowany
jest ci¹g technologiczny na przepustowoœæ
maksymaln¹ 615 000 Nm3 spalin zasiarczonych, co pozwoli na odsiarczenie spalin
z 2,5 kot³ów OP 210. Uk³ad spalin budowany w tym etapie pozwala na swobodny wybór spalin z kot³ów 8 – 11 i jest obliczony na
przejêcie spalin z drugiego etapu budowy,
z kot³ów K5 i K6. Nadmiar spalin nieoczyszczonych jest wprowadzany do istniej¹cego
komina. Spaliny odsiarczone s¹ wyprowadzane do atmosfery nowym dwuprzewodowym kominem o wysokoœci 121 m. Zbudowany zostanie tak¿e pe³ny zakres instalacji
pomocniczych obs³uguj¹cych oba etapy takich jak zaplecza magazynowe sorbentu
i gospodarki produktem poreakcyjnym,
uk³ady zasilania energi¹ elektryczn¹ i sterowania prac¹ IOS, zasilanie sprê¿onym powietrzem, drogi i place oraz nowy komin
przejmuj¹cy spaliny odsiarczone.
W drugim etapie bêdzie budowany identyczny ci¹g technologiczny o identycznej jak
dla pierwszego etapu przepustowoœci
i sprawnoœci. Identyczne tak¿e bêd¹ urz¹dzenia technologiczne. Ró¿nica pomiêdzy
oboma etapami wyst¹pi jedynie w uk³adzie
kana³ów dolotowych spalin z kot³a K5 i K6
na odcinku dolotowym do kana³u zbiorczego spalin zbudowanego w pierwszym etapie.
Po zbudowaniu obu etapów instalacje odsiarczania bêd¹ mog³y swobodnie pobieraæ
spaliny z uk³adu kana³ów nie kieruj¹c siê ju¿
przynale¿noœci¹/ przypisaniem do danych
kot³ów w fazie budowy. Sprawnoœæ trwa³a
budowanych instalacji jest wiêksza ni¿ 92%.
Pozostaj¹c przy IOS, to w marcu 2006 r.
RAFAKO SA podpisa³a z BOT Elektrownia
Be³chatów SA umowê o wartoœci ok. 43 mln
euro na wykonanie do 31 grudnia 2008 r.
kompleksowej modernizacji IOS na blokach
numer 8, 10, 11,12 w Elektrowni Be³chatów.
Instalacje te zosta³y zbudowane przez holendersk¹ firmê w pierwszej po³owie lat 90.
i obecnie, z uwagi na koniecznoœæ dostosowania do jeszcze ostrzejszych norm œrodowiska, wymagaj¹ gruntownej modernizacji.
Pierwsza linia zosta³a oddana do eksploatacji w czerwcu 2007 roku.
Natomiast w Elektrowni Jaworzno III
Spó³ka do czerwca 2008 r. wybuduje „pod
klucz” trzeci¹ nitkê odsiarczania spalin
dla bloków 3 i 4. Pozosta³e cztery bloki
200 MW w tej elektrowni zosta³y wyposa¿one w instalacje odsiarczania 15 lat temu.
Wtedy wykonawc¹ by³o konsorcjum firm
Steinmueller – RAFAKO SA. Kontrakt
wartoœci 134,49 mln z³ tym razem raciborska Spó³ka zrealizuje jako samodzielny generalny wykonawca. Przy budowie najnowszej instalacji wykorzystane zostan¹ wszystkie dotychczasowe doœwiadczenia i prace
rozwojowe firmy. Spaliny, podobnie jak
w przypadku pierwszych dwóch nitek odsiarczania, zostan¹ wyprowadzone przez
istniej¹c¹ ch³odniê kominow¹.
Zarz¹dzanie przez jakoœæ
– Na najbli¿sze 10 lat musimy siê przygotowaæ na zwiêkszenie mocy od strony projektowania i wytwarzania. Pierwsze kroki
zosta³y zrobione przez kupno w kwietniu br.
za ok 10,5 mln z³ Wyrskich Zak³adów Urz¹-
dzeñ Przemys³owych NOMA INDUSTRY
oraz wydzier¿awieniu du¿ej hali produkcyjnej w Radomsku. Przejête przedsiêbiorstwo,
wraz z zatrudnionymi w nim pracownikami,
zostanie przekszta³cone w wydzia³ produkcyjny RAFAKO SA, który bêdzie realizowa³
g³ównie zamówienia dotycz¹ce kot³ów przemys³owych oraz urz¹dzeñ do utylizacji odpadów komunalnych, przemys³owych oraz
biomasy. Nadal du¿¹ czêœæ naszych wyrobów bêdziemy eksportowaæ – deklaruje wiceprezes Jerzy Thamm. – Wymaga to ci¹g³ego rozwijania Zintegrowanych Systemów
Zarz¹dzania, co jest jednym z podstawowych punktów przy organizacji du¿ego zak³adu.
Firma od wielu lat spe³nia wymagania
przepisów polskich (UDT), amerykañskich
(ASME), niemieckich (TRD) oraz brytyjskich, szwajcarskich, fiñskich i innych.
W 1995 r. Spó³ka otrzyma³a Certyfikat
ISO-9001, w 1998 r. – certyfikat zarz¹dzania œrodowiskiem ISO-14001, a w 2002 r.
zakoñczy³a proces integracji Systemu Zapewnienia Jakoœci oraz Systemu Zarz¹dzania Œrodowiskowego wg wymagañ
normy PN-EN 9001:2000 i PN-ISO
14001. W tym samym roku otrzyma³a Certyfikat Systemu Zapewnienia Jakoœci wg
wymagañ Dyrektywy nr 97/23/UE, dla
modu³u H/H1 oceny wyrobów na zgodnoœæ
z wymaganiami Dyrektywy – prawo nadawania wyrobom znaku bezpieczeñstwa CE
w zakresie m.in. oceny poziomu bezpieczeñstwa wyrobów eksportowanych na rynek Unii Europejskiej.
Najnowszymi certyfikatami, jakimi mo¿e
siê poszczyciæ firma s¹ wa¿ne do 2010 r.
certyfikaty dopuszczaj¹ce jej wyroby na
rynek Chin. Wydane przez Urz¹d Generalny
Nadzoru Jakoœciowego, Kontroli i Kwarantanny Chiñskiej Republiki Ludowej, dotycz¹ produkcji Kot³ów klasy A i Zbiorników Ciœnieniowych klasy A1 i A2.
Otrzymane certyfikaty s¹ kolejnymi etapami doskonalenia organizacji firmy pod
k¹tem zasad TQM, czyli zarz¹dzania przez
jakoœæ. Zaczêto na pocz¹tku lat 90.,
a w 2001 r., za pierwszym podejœciem,
RAFAKO SA uzyska³o Polsk¹ Nagrodê
Jakoœci – wczeœniej zosta³o nagrodzone
w œl¹skiej edycji tej nagrody.
Jerzy Robert
OFERTA
rzed 18 laty z inicjatywy Krzysztofa Kotry powsta³o Przedsiêbiorstwo Wdra¿ania Diagnostyki Technicznej TECHNICAD. Za³o¿yciele nowopowsta³ego
przedsiêbiorstwa byli poprzednio pracownikami
Zak³adów Pomiarowo-Badawczych Energetyki ENERGOPOMIAR w Gliwicach. Dzia³,
w którym pracowali zajmowa³ siê serwisem aparatury produkcji zachodniej przeznaczonej do
nadzoru pracy turbozespo³ów parowych.
Od pocz¹tku swojego istnienia Technicad oferuje kompleksowe wdra¿anie diagnostyki technicznej maszyn wirnikowych: turbo i hydrogeneratory, sprê¿arki, ssawy, pompy, dmuchawy,
wentylatory, silniki elektryczne w oparciu o dostawy aparatury w³asnej produkcji, a tak¿e us³ugi diagnostyczne, kursy i szkolenia.
– Diagnostykê techniczn¹ w zak³adach przemys³owych traktujemy jako narzêdzie postêpu
i œrodek do uzyskania wymiernych efektów technicznych i ekonomicznych u naszych klientów –
Henryk Wrodarczyk, od 2004 r. prezes Zarz¹du. – Nasza aparatura pozwoli³a zapobiec wielu
awariom, a dokonane dziêki niej pomiary i analizy wyjaœni³y przyczyny szeregu niekorzystnych
zjawisk.
P
W³asne opracowania
Za³o¿yciele firmy zaczêli od opracowania
i wdro¿enia do produkcji podstawowego asortymentu urz¹dzeñ, które – z nieustannymi modyfikacjami – wci¹¿ s¹ w ofercie.
– To by³o opanowanie na pocz¹tku lat 90. ub.
wieku technologii i sposobu wytwarzania bezdotykowych czujników wiropr¹dowych serii MDS
przeznaczonych do pomiaru przemieszczeñ, które
wczeœniej by³y oferowane jedynie przez dwie firmy na œwiecie – wspomina pocz¹tki prezes Wrodarczyk. – Na konstrukcje te uzyskaliœmy w Urzêdzie Patentowym RP kilka patentów i wzorów
u¿ytkowych. Z czasem pojawi³y siê nowe opracowania miêdzy innymi czujnik drgañ bezwzglêdnych, a nastêpnie opracowaliœmy system diagnostyki. Spe³niliœmy tym samym oczekiwania klientów, którzy maj¹c tzw. front-endy, czyli uk³ady pomiarowe sk³adaj¹ce siê z czujnika i uk³adu kondycjonowania sygna³u wykorzystywane dotychczas w systemach zabezpieczenia maszyn, dodatkowo chcieli rejestrowaæ i przetwarzaæ cyfrowo
pochodz¹ce z nich sygna³y, aby nastêpnie móc je
przegl¹daæ w formie graficznej i analizowaæ przy
u¿yciu coraz popularniejszych wówczas komputerów klasy PC. Stwarza³o to dodatkowo mo¿liwoœæ diagnozowania – oceny stanu maszyny.
W latach 1991–96 Technicad dorobi³ siê w³asnych opracowañ w zakresie diagnostyki ró¿-
Nadzór i diagnostyka
nych maszyn wirnikowych. Powsta³ przenoœny
analizator-rejestrator PAR wykorzystywany do
badañ diagnostycznych w trybie offline, a nieco
póŸniej system stacjonarny, który w trybie online umo¿liwia monitorowanie pracy maszyn, automatyczn¹ rejestracjê danych i ocenê stanu –
diagnostykê.
Na pocz¹tku XXI w. zaczê³a siê przebudowa
czêœci przetwarzaj¹cej systemu, która znajduje
siê miêdzy czujnikiem a interfejsem u¿ytkownika, z urz¹dzeñ analogowych na zunifikowane
urz¹dzenia cyfrowe. Wtedy to powsta³ pierwszy
modu³ do pomiaru drgañ wzglêdnych z serii
VMSH wykorzystuj¹cy 32 bitowy procesor DSP
do obróbki sygna³u. W dalszej kolejnoœci poprzez modyfikacjê oprogramowania modu³u pojawia³y siê nastêpne modu³y do pomiaru mimoœrodowoœci, drgañ bezwzglêdnych obudów ³o¿ysk, przesuwu osiowego wa³u, wyd³u¿eñ cieplnych wirnika i korpusu maszyny oraz po³o¿enia
elementów regulacyjnych zaworów.
– Wyrobami, których wdro¿enie do produkcji
uwa¿amy za szczególny sukces s¹ chronione patentami czujniki wiropr¹dowe przemieszczeñ serii MDS, elektrodynamiczne czujniki drgañ bezwzglêdnych VST, akcelerometry przemys³owe serii AT, modu³y pomiarowe VMSH i oprogramowanie – mówi prezes.
Podstawowymi produktami firmy s¹ systemy
pomiarowe do nadzoru maszyn wirnikowych
TNC 2000 i TCN 2010. Mierz¹ drgania korpusów, drgania wirników, przemieszczenia osiowe
wirników, wyd³u¿enia cieplne korpusów i wirników, temperaturê ³o¿ysk i prêdkoœæ obrotow¹
wirników. System TNC 2010 jest przeznaczony
do zastosowania na mniejszych maszynach typu
wentylatory, silniki elektryczne, pompy. W ofercie jest te¿ aparatura przenoœna: miernik drgañ
CMD-3 do kontroli poziomu drgañ maszyn,
umo¿liwia pomiar przyspieszenia, prêdkoœci
i przemieszczenia drgañ; laserowy miernik prêdkoœci obrotowej LMD-1 umo¿liwia bezdotykowy pomiar z odleg³oœci do 10 m, ma pamiêæ maksymalnej wartoœci obrotów, dodatkowo s³u¿y
jako Ÿród³o sygna³u referencyjnego tzw. znacznik fazy, oraz zbieracz i analizator drgañ – przyrz¹d do wywa¿ania EASY-BALANCER. To
tak¿e przenoœny zestaw diagnostyczny, który
szczególnie jest przydatny przy analizie rozruchów i odstawieñ maszyny. Posiada oprogramowanie do prowadzenia diagnostyki, a dodatkowo
umo¿liwia wywa¿anie. W ofercie s¹ te¿ oprogramowanie do wizualizacji, archiwizacji danych
i diagnostyki maszyn wirnikowych.
Niektóre urz¹dzenia s¹ produkowane w wersjach specjalnych, np. czujniki MDS z przetwornikami MDT i czujniki drgañ bezwzglêdnych AT s¹ produkowane w wersji EX (iskrobezpiecznej). Czêœæ urz¹dzeñ systemu
TNC2000 ma dopuszczenie do stosowania na
statkach. Miernik drgañ CMD3 ma zatwierdzenie typu wydane przez G³ówny Urz¹d Miar
w Warszawie.
– Nasze wyroby s¹ projektowane z uwzglêdnieniem zaleceñ zawartych w normach API
670, ISO 7919 i ISO 10816 – dopowiada Andrzej Spyra, cz³onek Zarz¹du. – Norma API
HENRYK WRODARCZYK. Ukoñczy³
Wydzia³ Automatyki i Informatyki Politechniki Œl¹skiej w Gliwicach oraz podyplomowe studia pedagogiczne. Pracowa³ na Politechnice Œl¹skiej jako
asystent i starszy asystent. Otrzyma³
kilka nagród rektorskich za opracowania z zakresu robotyki i sztucznej inteligencji. Pracowa³ równie¿ za granic¹.
W 1991 r. zwi¹za³ siê z firm¹ Technicad, której jest wspó³w³aœcicielem.
Pe³ni³ funkcje kierownika Dzia³u Systemów (zajmuje siê opracowaniem
urz¹dzeñ cyfrowych i oprogramowania oraz ocen¹ diagnostyczn¹ maszyn) i cz³onka Zarz¹du odpowiedzialnego za rozwój. Od 2004 r. pe³ni funkcjê prezesa Zarz¹du Przedsiêbiorstwa
Wdra¿ania Diagnostyki Technicznej
Technicad Sp. z o.o. Autor publikacji
dotycz¹cych systemów diagnostycznych oraz ocen stanu maszyn.
(American Petroleum Institute) dotyczy systemów monitoringu i zabezpieczeñ maszyn oraz
diagnostyki maszyn, natomiast normy ISO dotycz¹ sposobów pomiaru i oceny drgañ wzglêdnych i bezwzglêdnych dla maszyn wirnikowych,
z podzia³em na rodzaje maszyn: ma³e, du¿e, t³okowe. W obu normach podane s¹ wartoœci dopuszczalne.
Mnogoœæ odbiorców
– Naszymi g³ównymi klientami s¹ elektrownie
(energetyka zawodowa, w tym równie¿ elektrownie wodne), huty, rafinerie, zak³ady chemiczne,
przemys³ motoryzacyjny, cukrownie, papiernie
i sporadycznie górnictwo. Najogólniej mówi¹c
wszyscy ci, którzy eksploatuj¹ maszyny wirnikowe: klasyczny napêd, sprê¿arka, pompa czy turbina. Niezale¿nie od mocy, choæ mo¿liwoœæ zastosowania naszych czujników wiropr¹dowych
okreœla œrednica wa³u: powy¿ej 50 mm – wyjaœnia prezes.
Od 2004 r. Spó³ka jest autoryzowanym przedstawicielem na Polskê firmy Wilcoxon Rese-
OFERTA
arch – znacz¹cego w skali œwiatowej producenta akcelerometrów.
– Inwestor kupuje instalacjê „pod klucz” i nie
zawsze ma wp³yw na to, co ona zawiera – jest po
prostu jakiœ system – t³umaczy Andrzej Spyra. –
Choæ zdarza siê, ¿e przysz³y u¿ytkownik zastrze¿e sobie wybór okreœlonego systemu do monitoringu, bo np. na kilku maszynach ju¿ go ma i nie
chce wprowadzaæ innego.
Stawka na jakoϾ
Wysok¹ pozycjê na polskim rynku Technicad
zawdziêcza szczególnemu znaczeniu jakie przywi¹zuje do jakoœci i nowych technologii. W produktach stosuje najlepsze znane na œwiecie komponenty elektroniczne, materia³owe jak i informatyczne.
– Nasze wyroby s¹ ci¹gle modernizowane.
Ponad po³owa z 20. naszych pracowników jest
zaanga¿owana w rozwój firmy – zajmuj¹ siê
modernizacj¹ czujników, opracowaniem nowych urz¹dzeñ elektronicznych, rozwijaniem
oprogramowania, poszukiwaniem nowych
aplikacji dla naszej aparatury. Jest to mo¿liwe
dziêki firmowemu laboratorium wyposa¿onemu w specjalistyczne urz¹dzenia, m.in. wzbudniki drgañ, stó³ udarowy, szafê klimatyczn¹ –
mówi Andrzej Spyra. – Przed wdro¿eniem do
produkcji nasze wyroby przechodz¹ skomplikowany program prób. Po ich wprowadzeniu do
produkcji podlegaj¹ wielostopniowemu systemowi kontroli miêdzyoperacyjnych. Prace rozwojowe g³ównie s¹ finansowane ze œrodków
w³asnych.
W 1998 r. Technicad wdro¿y³ system zarz¹dzania jakoœci¹ wed³ug normy ISO 9001, który
w 2003 r. recertyfikowa³ wg nowego wydania tej
normy ISO 9001/2000. Wyroby s¹ produkowane zgodnie z wymaganiami Unii Europejskiej
i spe³niaj¹ wymagania znowelizowanych dyrektyw Kompatybilnoœci Elektromagnetycznej
89/336/EEC oraz Niskonapiêciowej 73/23/EEC.
Docenieni
nie tylko w Polsce
Technicad swoje wyroby eksportuje m.in. do
Czech, Rumunii, Szwecji (elektrownie wodne),
Serbii. Udzia³ eksportu w przychodach zale¿y od
wielkoœci systemu i liczby czujników. Firma ma
partnera w Indiach.
– Rynek elektroenergetyczny jest ju¿ mocno
nasycony w instalacje do pomiaru drgañ na du¿ych maszynach, typu turbiny. Ale do opomiarowania pozosta³y maszyny pomocnicze i urz¹dzenia wspó³pracuj¹ce z turbogeneratorem. Czêsto
turbina jest opomiarowana z naddatkiem, ale ¿eby mog³a dzia³aæ musi wspó³pracowaæ np.
z dwoma pompami pozbawionymi jakiegokolwiek nadzoru – wyjaœnia Andrzej Spyra, pytany
o perspektywy.
Za swoj¹ dotychczasow¹ dzia³alnoœæ i oferowane wyroby oraz us³ugi Technicad uzyska³ nagrody i wyró¿niana. W 2000 r. „Medal Europejski” otrzyma³ system monitorowania i diagnozowania maszyn wirnikowych TNC
2000/SMM, w 2002 r. – za wdra¿anie wibrodiagnostyki maszyn i system TNC2010 do nadzoru
maszyn wirnikowych i w 2003 r. – system monitorowania i diagnozowania maszyn wirnikowych TNC2000/SMM, który dwukrotnie (2002,
2003) uzyska³ równie¿ tytu³ i znak promocyjny
Lidera Rynku.
Jerzy Robert
LUDZIE
ENERGETYKI
Prof. CZES£AW MEJRO – wieloletni wyk³adowca Politechniki Warszawskiej,
kierownik Zak³adu Gospodarki Energetycznej na Wydziale Mechaniczno-Energetycznym i Lotnictwa, w latach 1952–54 dziekan Wydzia³u Elektrycznego PW.
Od 1976 do 1980 pracownik naukowy w Instytucie Podstawowych Problemów
Techniki PAN. Organizator i wieloletni przewodnicz¹cy Komitetu Gospodarki
Energetycznej Naczelnej Organizacji Technicznej.
Nale¿a³ do pokolenia, o którym Roman Bratny pisa³ „Kolumbowie”, a prof. Jan
Podoski – nazywa³ pokoleniem, które mia³o nieszczêœcie ¿yæ w ciekawych czasach. Ich m³odoœæ tak piêknie rozpoczêta koñczy³a siê dramatem wojny, który
niweczy³ plany, gasi³ ambicje... Tak o tym mówi³ w udzielonym mi przed prawie
æwieræwieczem, wywiadzie.
Z pr¹dem i pod pr¹d
„Wróci³em z delegacji s³u¿bowej na Œl¹sk – póŸno w nocy i zasta³em wezwanie do pu³ku. To by³ 25 sierpnia 1939 r. Pracowa³em
wówczas w firmie Fabryka Aparatów Elektrycznych K. Szpotañski i S-ka S.A. Pracowa³em w niej od 1935 r. – przed sam¹ wojn¹, jako zastêpca dyrektora nowo otwartej fabryki w Kaczym Dole
znanym pod nazw¹ Miêdzylesie. To by³a druga fabryka tej firmy –
najwiêkszej wtedy w bran¿y elektrycznej. Pierwsza mieœci³a siê na
Kamionku w Warszawie, a w przygotowaniu by³a trzecia – w Kielcach, gdzie mia³a byæ wytwarzana aparatura elektryczna dla samochodu Chevrolet, do produkcji którego (na licencji) sposobi³a siê firma Lilpop, Rau i Loewenstein.
Wezwanie oznacza³o chwilowy koniec k³opotów zawodowych –
zgodnie z przydzia³em mia³em byæ dowódc¹ plutonu w pu³ku stacjonujacym na Pow¹zkach. Okaza³o siê jednak, ¿e dowódca ju¿
jest i mam oczekiwaæ nowego przydzia³u. Otrzyma³em go ostatniego sierpnia – do twierdzy „Modlin”, z zadaniem przeprowadzenie „kabelizacji” biegn¹cych tam linii telefonicznych. W dowództwie twierdzy, do którego dotar³em nastêpnego dnia, otrzyma³em
potrzebn¹ dokumentacjê – plany obiektów, projekt prac, które
mia³em wykonaæ. Nie otrzyma³em natomiast przewidzianych projektem œrodków – kompanii saperów, trzech ciê¿arówek, pontonów, pog³êbiarek. Nie by³o tak¿e kabli poza jednym odcinkiem,
czêœciowo ju¿ u³o¿onym przez pocztê miêdzy Modlinem, Nowym
Dworem i Kazuniem. Na domiar z³ego pocztowcy, którzy to robili, po wybuchu wojny uciekli. By³em wiêc sam z zadaniem i planami. Dopiero 5 czy 6 wrzeœnia przys³ano mi z Warszawy kilku
doskona³ych monterów cywilnych z firmy „Grupa Techniczna”
i z nimi uda³o mi siê dokoñczyæ tê zaczêt¹ liniê, która zreszt¹ potem, w czasie obrony twierdzy, odegra³a niezwykle wa¿n¹ rolê.
Twierdza, to brzmia³o dumnie, ale wygl¹da³o gorzej – to by³y
umocnienia nie na tê wojnê.Zaledwie kilka betonowych bunkrów
dla dzia³ i karabinów maszynowych, trochê zapór czo³gowych i zasieków z drutu zbudowanych w ostatnich miesi¹cach przed wojn¹
odpowiada³o jej standardom. Dotyczy³o to tak¿e linii telefonicznych – poza wspomnian¹ kablow¹ – napowietrznych, które w czasie dzia³añ bojowych by³y dos³ownie szatkowane przez nieprzyjacielskie lotnictwo i artyleriê. W ostatniej fazie obrony system ³¹cznoœci oparty by³ praktycznie na 19 radiostacjach nie licz¹c goñców.
Dowodzi³em w tym czasie plutonem „Radio” – mianowany na
to stanowisko po œmierci dowodz¹cego nim poprzednio oficera.
"
Moim bezpoœrednim szefem by³ mjr. Chimiak, a po jego œmierci kpt.
M. Standziak. Zgrupowanie na niewielkim stosunkowo terenie 19
radiostacji zmusza³o do starannego opracowywania przydzia³ów
czêstotliwoœci, sygna³ów wywo³awczych, kodów s³u¿bowych itd.
Przebywa³em wiêc g³ównie w schronie dowództwa. Moim nieod³¹cznym towarzyszem by³a radiostacja (RKD) do porozumiewania siê z Warszaw¹. By³o to towarzystwo niezwykle uci¹¿liwe, gdy¿
jej maszt, którego ukryæ nie by³o sposobu, stanowi³ dla lotników
niemieckich ulubiony cel. Opuszcza³em j¹ z prawdziw¹ przyjemnoœci¹ id¹c na kontrolê innych stacji. By³a to jednak przyjemnoœæ
szczególnej natury, porównywalna z t¹, jak¹ ma zaj¹c podczas polowania. Najczêœciej bowiem sz³o siê pod ostrza³em. Odkry³em wtedy dobre strony mojego kalectwa – nie s³yszê na jedno ucho i jest to
w takich sytuacjach niew¹tpliwa zaleta. Zdoby³em dziêki temu opiniê odwa¿nego ¿olnierza i zosta³em nawet odznaczony Krzy¿em
Walecznych.
Ze sprzêtem mieliœmy wiele k³opotów. Du¿ej radiostacji RKGA –
pochodzenia francuskiego z czasów I wojny œwiatowej – do koñca
nie uda³o siê uruchomiæ. Ma³e, bardzo dobre krótkofalówki
N-1 i N-2 polskiej produkcji, mia³y ograniczony zasiêg. Tak, ¿e
³¹cznoœæ z Warszaw¹ utrzymywaliœmy tylko za pomoc¹ dwóch radiostacji RKD z pr¹dnicami na korbkê, pracuj¹cych na falach œrednich. Potem jedn¹ z nich straci³em wraz z czêœci¹ za³ogi – bomba
trafi³a w schron gdzie pracowa³a.
Sytuacja twierdzy by³a, na dobr¹ sprawê, od pocz¹tku beznadziejna. Brak by³o dostatecznych zapasów amunicji, ¿ywnoœci i œrodków
opatrunkowych. Amunicjê pocz¹tkowo przywo¿ono ze sk³adu
w Palmirach – g³ównie ch³opskimi furmankami. Pod koniec walk,
poza miêsem z zabitych koni i wod¹ z Narwi, nie by³o nic do jedzenia. Ogromna liczba rannych wype³nia³a szpitale bombardowane
mimo znaków Czerwonego Krzy¿a. Zreszt¹ i bez tego lekarze byli
bezsilni poniewa¿, prócz osobistych opatrunków ¿o³nierskich, nie
by³o wiêcej nic. A jednak Modlin siê broni³ i skapitulowa³ dopiero
na rozkaz dowódcy obrony Warszawy, gen Rómmla – któremu podlegaliœmy – ju¿ po kapitulacji stolicy.
Warunki kapitulacji by³y honorowe – oficerom pozostawiono
broñ boczn¹, rzeczy osobiste, a nawet samochody. Dowództwo niemieckie zobowi¹za³o siê nie wywoziæ nas poza granice Polski. Tedokoñczenie na str. 16
LUDZIE
ENERGETYKI
dokoñczenie ze str. 14
raz, gdy wiemy ju¿ jaka by³a ta wojna, a¿ trudno uwierzyæ, ¿e tych
warunków dotrzyma³o. Wywieziono nas do Dzia³dowa i w koñcu
paŸdziernika otrzymaliœmy przepustki na wyjazd do domu. Dotrzeæ
do celu uda³o siê jednak nie wszystkim. Czêœæ wy³apa³y po drodze
posterunki niemieckie i nie zwa¿aj¹c na przepustki odes³a³y do innych obozów jenieckich. Mnie siê uda³o szczêœliwie dotrzeæ na Sask¹ Kêpê. Mieszkanie zasta³em spl¹drowane i puste – ¿ona z córk¹
zosta³y u teœciów we Lwowie. Gdy wkrótce w Warszawie rozpoczê³o siê prawdziwe polowanie na oficerów, zdecydowa³em siê do³¹czyæ do nich. Uda³o mi siê przejœæ granicê i utkn¹³em tam na kilka
miesiêcy.
Zima 1939–40 roku by³a we Lwowie niezwykle ciê¿ka. Jako „bie¿eniec” nie mog³em otrzymaæ pracy, a sytuacja moich teœciów by³a
niewiele lepsza od mojej. Utrzymywaliœmy siê z wyprzeda¿y tego,
co jeszcze by³o coœ warte z naszego dorobku. Na placu za teatrem,
gdzie spotyka³ siê tej zimy elegancki lwowski œwiat, posz³y moje
oficerskie buty, aparat fotograficzny, bi¿uteria teœciowej itd. Chcieliœmy wracaæ do Warszawy, ale to siê okaza³o nie proste. Próba nielegalnego przejœcia granicy zakoñczy³a sie niepowodzeniem, a na
dodatek córka przyp³aci³a j¹ tyfusem. Na wiosnê pojawi³a siê – najpierw w Przemyœlu, a nastêpnie we Lwowie – mieszana komisja niemiecko-sowiecka d/s repatriacji uchodŸców. Po kilku próbach uda³o mi siê wreszcie przed ni¹ stan¹æ wykorzystuj¹c wezwanie, jakie
nadesz³o z Banku Polskiego w Krakowie do kuzyna mojej ¿ony,
któremy wczeœniej uda³o siê przejœæ granicê. Zna³em jêzyk niemiecki i mia³em zaœwiadczenie z fabryki Szpotañskiego, wydane jeszcze
w paŸdzierniku – to zadecydowa³o, ¿e po d³ugich wprawdzie korowodach, otrzyma³em wreszcie zezwolenie na wyjazd. Wyjechaliœmy przedostatnim transportem. Nastêpnego dnia cz³onkowie komisji wrócili do Przemyœla, pozostawiaj¹c przed urzêdem we Lwowie
wielotysiêczne t³umy chêtnych do wyjazdu. W maju 1940 r. o wyjazd do GG ubiega³o sie jeszcze ok. 90 tys. z czego prawie 60 tys.
stanowili ¯ydzi. Wielu z nich doczeka³o transportu tyle, ¿e nie na
zachód, ale w bezkresn¹ otch³añ Rosji sowieckiej. Przeklinaj¹c swój
los i wiaro³omnosæ bolszewick¹ nie wiedzieli, ¿e umykaj¹ œmierci.
Po przyjeŸdzie do Warszawy wróci³em do Szpotañskiego. Fabryka, pod okiem niemieckiego Treuhandera, pracowa³a oficjalnie dla
Niemców, ale nieoficjalnie – jak w wiêkszoœci fabryk w GG – kwit³o ¿ycie okupacyjno-konspiracyjne. Fabryczne dokumenty pozwala³y bezpiecznie podró¿owaæ, przez fabrykê przechodzi³y materia³y
dla potrzeb konspiracji, sz³a na boku produkcja. Podziemie potrzebowa³o zaopatrzenia. Od po³owy 1941 r. bra³em udzia³ w przygotowywaniu dla jego potrzeb sprzêtu radiowego. Produkcja radiostacji
nadawczych, krótkofalowych sz³a w seriach 20–25 sztuk. Firma
S. Gajêckiego i Cz. Be³kowskiego (silniki GAD) produkowa³a dla
nich zespo³y spalinowo-elektryczne, a firma K. Pusto³a – pr¹dnice.
Budynki fabryczne FAE K. Szpotañski i S-ka przy ul. Ka³uszyñskiej
$
Kazimierz Szpotañski, który by³ poza wszystkim, prezesem
konspiracyjnego Stowarzyszenia Elektryków Polskich, skontaktowa³ mnie na poczatku 1941 r. z prof. Janem Obr¹palskim – najwybitniejszym spoœród polskich energetyków, a zarazem jednym z najszlachetniejszych ludzi jakich przysz³o mi w ¿yciu spotkaæ. Profesor zaproponowa³ mi wspó³pracê przy opracowywaniu programu
elektryfikacji Polski powojennej, przy czym – co by³o wtedy pora¿aj¹ce – z granic¹ zachodni¹ na Odrze i Nysie £u¿yckiej. Zgodzi³em
siê bez wahania. W zespole w którego sk³ad weszli
jeszcze: J. Kryñski, K. Przanowski, T. Kahl, S. Kwiatkowski,
R. Kontkiewicz, A. Kamiñski i K. Herniczek pe³ni³em funkcjê sekretarza, czy raczej g³ównego referenta. Mia³em wiêc okazjê pracowaæ z Profesorem po kilka godzin dziennie, dziêki czemu nauczy³em siê pracowaæ naukowo, co potwierdza tezê, ¿e najlepsz¹ szko³¹
jest terminowanie u dobrego mistrza. W chwili wybuchu Powstania
Warszawskiego mieliœmy na ukoñczeniu trzeci¹ wersjê planu elektryfikacji kraju i ta wersja stanowi³a potem podstawê przy kreœleniu
za³o¿eñ planu 3-letniego.
Koniec wojny zasta³ mnie w Wiedniu dok¹d ewakuowano maszyny i urz¹dzenia z fabryki na Kamionku i nas przy okazji. D³ugo
jednak tam nie zagrza³em miejsca – wyekspediowany pod granicê
wêgiersk¹ do kopania rowów, wróci³em z powrotem na kilka tygodni przed wyzwoleniem. To ju¿ by³o inne miasto – zbombardowane,
nie pracuj¹ce, zanarchizowane, oczekuj¹ce zwyciê¿ców. Jedenastego kwietnia obudziliœmy siê pod w³adz¹ radzieck¹ w doœæ zreszt¹
dziwnym nastroju. W oknach powiewa³y flagi bia³e i czerwone,
wczorajsi faszyœci manifestowali prokomunistyczne sympatie. Konstatowaliœmy ze zdziwieniem, ¿e nadal nie jesteœmy po zwyciêskiej
stronie.
Pchaj¹c zdobyczny wózek z niezbêdnym na podró¿ baga¿em ruszyliœmy w szeœcioosobowej grupie do Polski. Dwudziestego kwietnia przeszliœmy granicê w Chocho³owie, a w parê dni póŸniej zg³osi³em sie do pracy w ówczesnym Ministerstwie Przemys³u. W ci¹gu
tych kilku tygodni dokona³ siê w mojej karierze skok niewiarygodny – z robotnika transportowego w firmie Elin, poprzez kopacza rowów pod granica wêgiersk¹, na dyrektora naczelnego energetyki
w dawnych Prusach Wschodnich.”
Oprac. Henryk Nakielski
Nauka, technika, biznes
Rozmowa ze S£AWOMIREM WESO£KIEM,
dyrektorem naczelnym MEDCOM Sp. z o.o.
– Jakie wydarzenia w blisko 20-letniej historii firmy mia³y decyduj¹cy
wp³yw na jej obecny kszta³t?
– Za³o¿ycielami powsta³ej w 1988 r. firmy MEDCOM by³o czterech pracowników
naukowych Instytutu Sterowania i Elektroniki Przemys³owej Politechniki Warszawskiej. Skupiliœmy siê na rozwijaj¹cym siê rynku komputerowym – byliœmy pierwszym w Polsce producentem rodziny zasilaczy bezprzewodowych UPS dla komputerów osobistych. To by³ z³oty interes – urz¹dzenie by³o w cenie ma³ego Fiata.
Zakoñczyliœmy tê produkcjê w 1995 r. oddaj¹c pole konkurencji (choæ nadal wytwarzaliœmy du¿e UPS dla przemys³u, które powstaj¹ w niewielu firmach na œwiecie), zagospodarowuj¹c od 1994 r. niszê rynkow¹ jak¹ stanowi³y odtwarzaj¹ce inwestycje proekologiczne w energetyce (odsiarczanie) i przemyœle. Stworzyliœmy
jako pierwsi w Europie zasilacze buforowe o unikalnych parametrach (wspó³pracuj¹ z du¿ymi bateriami energetycznymi o ogromnych pojemnoœciach, podtrzymuj¹c systemy automatyki zabezpieczeniowej na stacjach energetycznych w elektrowniach). One wyznaczy³y standard œwiatowy w dziedzinie zasilaczy tranzystorowych. Uznaliœmy, i¿ adresatem naszych produktów bêdzie przemys³, a nie konsument indywidualny.
– Jaki jest profil dzia³alnoœci przedsiêbiorstwa?
– Produkujemy niemal wszystko co zwi¹zane jest z uk³adami zasilania. Podstawowymi produktami s¹ wspomniane zasilacze buforowe i UPS przemys³owe. Produkujemy tak¿e filtry aktywne jako jedyni w Polsce i jedni z siedmiu w Europie. Trafiaj¹ g³ównie za granicê, przede wszystkim do USA i pañstw azjatyckich. Jesteœmy
ponadto obecni w Kanadzie, Meksyku, Izraelu, W³oszech, £otwie, Belgii, Szwecji,
Ukrainie, Szwajcarii, Irlandii, Norwegii i na Wêgrzech. Eksport siêga 22 proc. wartoœci produkcji i obejmuje ponadto szybkie ³¹czniki bezstykowe, które cechuj¹ najwy¿sze wymagania ³¹czeniowe. Jest to produkt typu „hi-end”, ich producentami
jest zaledwie kilka przedsiêbiorstw na œwiecie. Innym naszym nowatorskim produktem s¹ przetwornice statyczne i napêdy dla kolejnictwa.
– Do jakiego segmentu klientów skierowana jest Pañstwa oferta?
– Skupiê siê na rynku energetyki, który stanowi obecnie 40 proc. naszej sprzeda¿y (du¿¹ grupê klientów stanowi¹ producenci taboru trakcji elektrycznej – kolejowej i tramwajowej). W latach 1990–2000 nasz udzia³ w nim rós³ bardzo szybko.
Zosta³ wyhamowany pojawieniem siê silnej konkurencji zarówno zagranicznej jak
i krajowej. Uzyskujemy na nim œredniorocznie obroty na poziomie 12–15 mln z³.
Urz¹dzenia zasilaj¹ce naszej produkcji, g³ównie zasilacze buforowe i falowniki napiêcia gwarantowanego, s¹ bez ma³a w ka¿dej polskiej elektrowni czy elektrociep³owni, równie¿ we wszystkich zak³adach energetycznych. Wobec wielkich inwestycji, które czekaj¹ polsk¹ elektroenergetykê, oczekujemy licznych zamówieñ z jej
strony. Uczestniczymy w przygotowaniach projektów oraz wstêpnych ustaleñ.
Wiele tzw. zapytañ ofertowych ju¿ do nas dociera.
– Co Pana zdaniem stanowi klucz do sukcesu w zarz¹dzaniu tak¹ firm¹ jak
MEDCOM?
– Najwiêksz¹ sztuk¹ jest umiejêtne powi¹zanie dobrej produkcji z biznesowym
sukcesem, innymi s³owy zamiana pomys³u w interes. Wiele polskich firm mimo
dysponowania genialnymi ideami nie radzi sobie z zarz¹dzaniem. Nam uda³o siê
przejœæ pomyœlnie fazê delegacji zarz¹dzania w dó³. Zaczynaliœmy w 12 osób, obecnie zatrudniamy 80 osób (9 ma tytu³ naukowy dr in¿.). Równie liczna by³a zawsze
grupa konstruktorów co osób zajmuj¹cych siê bezpoœrednio produkcj¹. Zachowu-
jemy stale cechy przedsiêbiorstwa typu Spin off czyli wywodz¹cego siê z nauki.
Zamienienie wiedzy naukowej na produkt, mówi¹c kolokwialnie, to nasz sukces.
Cech¹ naukowców jest wieczne niezadowolenie, wszystko mo¿na zrobiæ lepiej,
niemniej trzeba potrafiæ powiedzieæ stop – „dalej nie doskonalimy”. Profity biznesowe zaczê³y siê w chwili „zamkniêcia konstrukcji” (tak by³o w przypadku zasilaczy buforowych czy filtrów aktywnych, choæ obecnie produkowane s¹ ju¿ trzeciej
generacji). Umiejêtnoœci wyboru odpowiedniego momentu w dokonaniu tego rodzaju decyzji ¿yczê wszystkim mened¿erom.
ród³em naszego sukcesu jest i to, ¿e do zagadnieñ analizowanych problemów
podchodzimy kompleksowo. Klient zamawia zasilacz – pytamy o jego zastosowanie. Istotne jest jak on bêdzie pracowa³ w systemie. Generalnie rzecz ujmuj¹c
wszystkie produkty robimy pod konkretne zamówienie. Jesteœmy firm¹ projektow¹, produkcyjn¹ i instalacyjn¹.
– Jak¹ politykê jakoœci prowadzi firma?
– Ca³y proces produkcji jest nadzorowany przez system zarz¹dzania jakoœci¹
i œrodowiskiem zgodnie z norm¹ ISO 9001. Zosta³ uruchomiony w 1996 r., obecnie
funkcjonuje wedle standardu zarz¹dzania procesowego. Wszystkie procesy zachodz¹ce w firmie s¹ opisane, zarówno etap konstruowania jak i dobór komponentów,
tudzie¿ monta¿ finalny. Zamierzamy niebawem wprowadziæ system zarz¹dzania
œrodowiskiem ISO 14000 i certyfikat wojskowy AQAP. Przygotowujemy siê do
wprowadzenia systemu jakoœciowego IRIS dedykowanego dla rynku kolejnictwa.
– Spó³ka zosta³a uhonorowana wieloma presti¿owymi laurami. Które ceni
Pan najwy¿ej?
– Nasze produkty otrzyma³y bardzo wiele nagród. Wysoce sobie cenimy tytu³
„Polski Produkt Przysz³oœci” jak¹ zosta³ uhonorowany przez Agencjê Techniki
i Technologii filtr aktywny FA-2000, który znajduje zastosowania militarne w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie. Jako przedsiêbiorstwo jesteœmy od kilku lat
w rankingu Gazel Biznesu. Najwiêkszym dla nas splendorem by³o przyznanie nam
w 2001 r. Nagrody Gospodarczej Prezydenta RP w kategorii Najlepsze Ma³e Polskie Przedsiêbiorstwo. Szczególnie satysfakcjonuje nas fakt, i¿ spoœród trzech
firm nominowanych w tej kategorii przez kapitu³ê konkursu, finalnego wyboru dokona³ osobiœcie Prezydent Aleksander Kwaœniewski.
– Jakie s¹ najbli¿sze plany przedsiêbiorstwa?
– Bêdziemy d¹¿yli do kontynuacji intensywnego rozwoju, doœæ powiedzieæ, ¿e
w 2004 roku nasz obrót wyniós³ 18 mln z³, 2005 r. – 28 mln, a w ub.r. – 41 mln z³.
Dynamika mówi sama za siebie. Musimy powiêkszyæ przestrzeñ produkcyjn¹,
w tym celu zakupiliœmy dzia³kê budowlan¹ w Warszawie z zamiarem zbudowania
nowego zak³adu przemys³owego i siedziby firmy. Przenosiny planujemy na koniec
2008 r.
– Dziêkujê Panu za rozmowê.
MEDCOM Sp. z o.o.
ul. Barska 28/30, 02-315 Warszawa
tel. +48 22 314 42 00, +48 22 668 99 34, +48 607 054 159, fax +48 22 314 42 99
e-mail: [email protected], www.medcom.com.pl
LIBERALIZACJA
RYNKU ENERGII
Czy s¹ szanse na dynamiczne taryfy?
Wprowadzenie
Liberalizacja rynku energii powoli staje siê faktem. Zmieniaj¹
siê podmioty i ich struktury. Po pierwotnie wybranym kierunku
i d¹¿eniu do rozdzia³u generacji, przesy³u i dystrybucji obecnie
obserwujemy tendencje odwrotne. Nale¿y mieæ nadziejê, ¿e po
tym, jak elektroenergetyka polska przejdzie burzliwy okres zmian,
rozdzia³ów i konsolidacji osi¹gnie pewien stan ustalony. Nowy
kszta³t elektroenergetyki to nowe szanse i mo¿liwoœci, ale równie¿ nowe ograniczenia i problemy.
Z drugiej strony przemiany legislacyjne i strukturalne to jeszcze
za ma³o. W krajach rozwiniêtych obserwuje siê dalszy rozwój sektora energetycznego. Wdra¿a siê tam nowe rozwi¹zania informatyczne oparte na nowoczesnych technologiach. Coraz powszechniej stosuje siê systemy zdalnie odczytuj¹ce liczniki odbiorców komunalnych. Systemy takie maj¹ szereg dodatkowych funkcji wynikaj¹cych z jednej strony z mo¿liwoœci sterowania licznikami,
z drugiej natomiast, z bardzo zaawansowanej obróbki i przetwarzania danych.
Zmiany podmiotów na rynku energii
W Polsce obecnie w spó³kach energetycznych coraz bardziej
organicznie zostaje wydzielony obrót od dystrybucji. Tempo wydzielania jest ró¿ne dla ró¿nych spó³ek. Wydzielony ma zostaæ
Operator Pomiarów. Szykuj¹ siê zmiany konsolidacyjne zapowiedziane w rz¹dowym „Programie dla energetyki”.
Z drugiej strony postêpuj¹ zmiany na rynku energii. Od 1. stycznia br. wszyscy odbiorcy instytucjonalni mog¹ korzystaæ z zasady
TPA. Od 1. lipca równie¿ odbiorcy detaliczni bêd¹ mogli samodzielnie wybraæ dostawcê energii.
Spó³ki energetyczne przygotowuj¹ siê do konsekwencji liberalizacji rynku, czyli do rozliczania drobnych, masowych odbiorców,
którzy energiê bêd¹ kupowaæ w innych spó³kach obrotu.
W takim nawale wa¿nych zmian w sektorze energetycznym przy
koniecznych inwestycjach nierzadko wybiera siê najprostsze i najtañsze rozwi¹zania, które czêsto nie s¹ najbardziej ekonomiczne
i funkcjonalne. Zapewne dlatego odbiorcy detaliczni przynajmniej
na pocz¹tku bêd¹ rozliczani z wykorzystaniem profili standardowych, a nie systemów AMR.
Autor próbuje odpowiedzieæ, czy i jakie s¹ szanse na wprowadzenie dynamicznych taryf w Polsce obecnie i w perspektywie najbli¿szych kilku lat? Poruszany jest zatem problem, który móg³by
wyst¹piæ w przypadku wdra¿ania systemów zdalnie odczytuj¹cych
liczniki odbiorców komunalnych.
Mo¿liwoœci liczników
Powoli dobiegaj¹ koñca czasy, kiedy to licznik potrafi³ jedynie
zliczaæ energiê elektryczn¹ czynn¹ w jednym kierunku i w jednej
strefie czasowej. Obecne, nowoczesne urz¹dzenia, posiadaj¹ mo¿liwoœci programowania liczby stref, okreœlania jakie wielkoœci fizyczne oprócz energii elektrycznej maj¹ byæ mierzone, zapisuj¹
zdarzenia np. zanik jednej fazy, dzia³anie na licznik silnym polem
magnetycznym. Bardziej zaawansowane technologicznie stosowane w systemach AMR umo¿liwiaj¹ równie¿ sterowanie odbiorami,
zdalne programowanie rozk³adu stref czasowych, realizacjê funkcji przedp³atowych itd.
Wprowadzenie nowych funkcji w licznikach energii sz³o w parze z rozwojem mo¿liwoœci wymiany danych pomiêdzy urz¹dzeniem pomiarowym, a systemem obs³ugi licznika. Obecnie coraz
czêœciej transfer danych odbywa siê po sieci energetycznej PLC
lub przy wykorzystaniu GPRSa.
&
Wykorzystuj¹c nowoczesne liczniki i zaawansowane systemy
informatyczne mo¿na lepiej pos³ugiwaæ siê metodami sterowania
popytem na energiê elektryczn¹.
Sterowanie popytem
Zasadniczym celem sterowania popytem jest zmniejszenie kosztów zakupu energii poprzez wyrównanie krzywej obci¹¿enia.
Sterowanie popytem odbywa siê poprzez oddzia³ywanie na koñcowych u¿ytkowników energii elektrycznej (po stronie popytowej) okreœlonymi bodŸcami finansowymi. Zak³ada ono mo¿liwoœæ wp³ywania na profil poboru energii u konkretnych odbiorców.
Najczêœciej stosowanym mechanizmem sterowania popytem
jest wp³ywanie cenami energii pobieranej w ró¿nych strefach czasowych poprzez stosowanie okreœlonych taryf. Cena energii
w szczycie poboru jest wy¿sza, natomiast w dolinach obci¹¿enia –
ni¿sza. W konsekwencji powoduje to zmniejszenie poboru energii
w szczycie lub przesuniêcie obci¹¿enia poza szczyt (zape³nienie
dolin), tak¿e zmniejszenie zu¿ycia energii np. przez wprowadzenie
nowoczesnych, energooszczêdnych technologii.
SD natomiast nie ma mo¿liwoœci chwilowego oddzia³ywania po
stronie popytowej poboru energii.
Sterowanie odbiorami
W niektórych krajach Unii Europejskiej od pewnego czasu
wdro¿one systemy zdalnie odczytuj¹ce liczniki maj¹ mo¿liwoœæ
zdalnego za³¹czania lub wy³¹czania odbiorów. Najczêœciej jest to
wykorzystywane do za³¹czania odbiorników przy zmianie stref
czasowych z dro¿szej na tañsz¹. Wy³¹czane s¹ one przy zmianie na
dro¿sz¹ strefê. Odbiory, które mog¹ byæ tak za³¹czane to [3]:
• piece akumulacyjne,
• ogrzewacze zasobnikowe wody,
• parniki stosowane w gospodarstwach rolniczych,
• urz¹dzenia klimatyzacyjne.
Analogiczny mechanizm mo¿e byæ równie¿ wykorzystywany do
wy³¹czania odbiorów o ni¿szym priorytecie np. czêœci oœwietlenia
w czasie obowi¹zywania dro¿szej strefy czasowej (podczas szczytów poboru).
Dynamiczne taryfy
Dynamiczne taryfy to ustalenie z odbiorc¹ mo¿liwoœci czêstszego prze³¹czenia odbiorcy na tañsz¹ strefê czasow¹ pod warunkiem
za³¹czenia u niego na ten czas dodatkowego odbioru. W konsekwencji istnieje mo¿liwoœæ zwiêkszenia chwilowego zu¿ycia
energii.
Technicznie jest to realizowane w nastêpuj¹cy sposób: w systemach AMR jest mo¿liwoœæ szybkiego wys³ania dobowego wzorca rozk³adu stref czasowych do grupy liczników. Ka¿dy z takich
liczników jest zaprogramowany tak, ¿eby przy zmianie strefy
czasowej z dro¿szej na tañsz¹ za³¹cza³ styk, który nastêpnie powoduje zadzia³anie przekaŸnika i za³¹czenie odbioru. Kiedy strefa czasowa zmienia siê z tañszej na dro¿sz¹ dodatkowy odbiór
zostaje wy³¹czony. W analogiczny sposób na czas dro¿szej strefy czasowej mog¹ byæ od³¹czane odbiory o tzw. ni¿szym priorytecie.
Odbiorca zyskuje mo¿liwoœæ czêstszego korzystania z tañszej
strefy czasowej np. do nagrzewania pieca akumulacyjnego. Spó³ka energetyczna zyskuje faktyczn¹ mo¿liwoœæ chwilowego oddzia³ywania po stronie popytowej na zu¿ycie energii. W konsekwencji spó³ka energetyczna mo¿e zmniejszaæ swoje odchylenie
do zadeklarowanej wartoœci energii i oszczêdzaæ na tym.
LIBERALIZACJA
RYNKU ENERGII
Dynamiczne taryfy,
a rozdzielenie Obrotu i Dystrybucji
Podzia³ spó³ek energetycznych na Obrót i Dystrybucjê poci¹ga za
sob¹ rozdzielenie pe³nionych przez nich funkcji. Dotychczas mo¿na
by³o mówiæ o dzia³aniach w celu realizacji interesu jednej spó³ki energetycznej. Teraz osobno bêdzie wystêpowa³ interes SD, osobno Obrotu. Czasami bêd¹ sytuacjê, ¿e te interesy bêd¹ siê wzajemnie wyklucza³y. Korzyœæ Dystrybucji bêdzie mog³a byæ sprzeczna z korzyœci¹
Obrotu. Czy wtedy te podmioty bêd¹ ze sob¹ wspó³pracowaæ?
Kto bêdzie podejmowa³ decyzje o zdalnym za³¹czeniu dodatkowego odbioru u odbiorcy: SD czy Obrót? Obrót bêdzie deklarowa³
wartoœæ energii dla podmiotów kupuj¹cych od niego energiê na danym obszarze. Dystrybucja, bêdzie zg³asza³a zapotrzebowanie dla
odbiorców Obrotu, odbiorców TPA na swoim terenie oraz na pokrycie strat sieciowych. Zapewne ¿aden z nich zg³aszaj¹c dzieñ
wczeœniej swoje przewidywane zapotrzebowanie nie przewidzi sytuacji za³¹czenia dodatkowego odbioru i zwiêkszenia zu¿ycia. Zatem wielce prawdopodobna jest sytuacja gdy SD za³¹czy zdalnie
dodatkowe odbiory zmniejszaj¹c swoje odchylenie od prognozy
(energii deklarowanej) zwiêkszaj¹c odchylenie obrotu. SD zap³aci
mniej za odchylenia kosztem Obrotu, który zap³aci wiêcej.
Je¿eli zdarzy siê tak, ¿e rozk³ady stref czasowych dystrybucji
i obrotu bêd¹ inne, to wg którego ma byæ za³¹czony dodatkowy
odbiór? Któr¹ z nich ma wyœwietlaæ licznik jako bie¿¹c¹?
Dynamiczne taryfy,
a wydzielenie Operatora Pomiarów
Organiczne wydzielenie OP to w zasadzie podzia³ monopolisty
na dwóch monopolistów: SD – monopol dystrybucji i OP – monopol pomiarów. Wydaje siê, ¿e takie wydzielenie OP nie jest najlepszym mo¿liwym rozwi¹zaniem.
Podzia³ spó³ek energetycznych i wydzielanie kolejnych podmiotów wi¹¿e siê z koniecznoœci¹ zawierania kolejnych szczegó³owych umów o zasadach wspó³pracy, wzajemnych us³ugach, przep³ywach finansowych i zobowi¹zaniach.
Je¿eli OP nie bêdzie czêœci¹ SD i zostan¹ wprowadzone systemy
AMR niew¹tpliwie pojawi siê problem w przypadku braku komunikacji po PLC z licznikami. OP nie bêdzie móg³ wtedy sam prowadziæ
prac usprawniaj¹cych transmisjê danych po PLC. Podmiot ten nie jest
w³aœcicielem sieci, dlatego zarówno nie bêdzie chcia³, jak i niekoniecznie bêdzie móg³, w ni¹ inwestowaæ. S¹ one maj¹tkiem SD.
Z drugiej strony Dystrybucja w bud¿ecie na dany rok bêdzie przewidywa³a okreœlone prace sieciowe i mo¿e nie mieæ zasobów do realizacji potrzeb Operatora Pomiarów. Dzia³alnoœæ biznesowa OP przewiduje, ¿e musi on mieæ dane z liczników, które bêd¹ nastêpnie wykorzystywane do rozliczeñ. Nie mo¿e pozwoliæ sobie na to, ¿e us³yszy od Dystrybucji, ¿e dane prace sieciowe z powodu ograniczeñ bud¿etowych bêd¹ zrealizowane w przysz³ym roku, a do tego czasu OP
musi sobie radziæ jakoœ inaczej. Dobrze skonstruowana umowa:
1) daje podwójn¹ gwarancjê Dystrybucji i wyklucza mo¿liwoœæ
realizacji przez ni¹ wszystkich zachcianek OP; po pierwsze
zapewnia, ¿e pomiary bêd¹ udostêpnione w odpowiednim
czasie, po drugie daje pewnoœæ, ¿e dla OP bêd¹ realizowane
tylko jasno okreœlone, mo¿liwe do przewidzenia, prace;
2) zapewnia, ¿e konieczne prace inwestycyjne przez i na koszt
SD bêd¹ realizowane w odpowiednim czasie; w konsekwencji
daje OP poczucie bezpieczeñstwa, gwarantuj¹ce mu realizacjê podstawowego procesu biznesowego jakim jest akwizycja
i udostêpnianie pomiarów, w przypadku braku komunikacji.
OP zupe³nie nie jest zainteresowany sterowaniem urz¹dzeniami.
To nie jest jego biznes. Rozkazy za³¹czania/wy³¹czania odbiorów
zalicznikowych „zapychaj¹ eter” utrudniaj¹c podstawow¹ komunikacjê w urz¹dzeniami. Wysy³anie rozkazu o za³¹czeniu odbioru
mo¿e powodowaæ zak³ócanie transmisji i zajmowanie kana³u
transmisyjnego. W przypadku jednego licznika w obszarze trans-
formatora nie jest to problem. A co je¿eli takich liczników bêdzie
du¿o wiêcej?
W takim ujêciu nie wydaje siê sensowne organiczne wydzielenie
operatora pomiarów ze spó³ki dystrybucyjnej i jego istnienie jako
samodzielny podmiot.
Ograniczenia
Ograniczenia uniemo¿liwiaj¹ce stosowanie dynamicznych taryf
w chwili obecnej s¹ nastêpuj¹ce:
• Techniczne – brak odpowiedniej infrastruktury – systemów zdalnie odczytuj¹cych liczniki odbiorców detalicznych. Systemów takich jak nie by³o, tak nie ma. Najbli¿sze realne perspektywy równie¿ nie s¹ obiecuj¹ce. Zainstalowanie systemów AMR, które samo z siebie trwa kilka lat, jest warunkiem koniecznym do stosowania dynamicznych taryf. Musz¹ byæ bowiem odpowiednie liczniki oraz sposób zdalnego przeprogramowania ich na du¿¹ skalê.
• Prawne – nie ma mo¿liwoœci stosowania taryf z nieokreœlonymi
godzinowo strefami czasowymi, nie zostan¹ zatwierdzone przez
URE,
• Mentalne – zarówno po stronie przedsiêbiorstw energetycznych
(w¹tpliwoœci co do s³usznoœci stosowania takiego rozwi¹zania),
jak i odbiorców (nieufnoœæ, ¿e mo¿na skorzystaæ na dynamicznych taryfach).
Pewnym œwiate³kiem w tunelu jest zapowiedŸ uwolnienia taryf
[4] po 1. lipca 2007 roku, kiedy to wszyscy odbiorcy energii elektrycznej bêd¹ mieli mo¿liwoœæ wyboru dostawcy energii.
Koñcowa refleksja
Dynamiczne taryfy to z jednej strony szansa dla odbiorców na
ni¿sze ceny energii, z drugiej szansa dla spó³ek na rzeczywiste narzêdzie do chwilowego oddzia³ywania po stronie popytowej poboru energii.
Kto bêdzie zainteresowany dynamicznymi taryfami? Czy tylko
wyk³adowcy i niektórzy specjaliœci, czytaj¹cy zagraniczn¹ literaturê? Na razie nie ma szans na ich wprowadzenie. Perspektywy na
najbli¿sze lata równie¿ nie s¹ zbyt obiecuj¹ce. Zmiany strukturalne podmiotów i rozdzielenie sprzeda¿y energii od us³ugi jej dostarczenia nie sprzyjaj¹ tworzeniu odpowiedniej atmosfery do inwestowania w zaawansowane systemy informatyczne.
S³ownik i u¿yte skróty
IRiESP – Instrukcja Ruchu i Eksploatacji Sieci Przesy³owej,
IRiESD – Instrukcja Ruchu i Eksploatacji Sieci Dystrybucyjnej,
TPA
– Third Party Access (dostêp trzeciej strony), zasada TPA
mówi, ¿e okreœlony odbiorca zostaje uprawniony do
korzystania z dostêpu do sieci przesy³owej lub dystrybucyjnej; w konsekwencji ma on prawo do swobodnego wyboru dostawcy energii,
OP
– Operator Pomiarów,
OSP
– Operator Systemu Przesy³owego,
AMR – Automatic Meter Reading (automatyczny odczyt licznika) lub Automated Meters Reading (automatyczny
odczyt liczników).
Literatura
[1] Lubicki T., EPC S.A., O roli operatorów pomiarów na liberalizowanym rynku energii elektrycznej w Polsce, Energetyka
10/2006.
[2] Instrukcja Ruchu i Eksploatacji Sieci Przesy³owej. PSE-Operator, Warszawa, czerwiec 2006.
[3] G³owacki F., Instytut Energetyki Oddzia³ Gdañsk, Sterowanie
popytem na energiê elektryczn¹ w warunkach rynku energii,
Energetyka, nr 11/2005.
[4] Kowalak T., Departament Taryf w URE, Taryfy bêd¹ uwolnione, Energia & Przemys³, marzec 2007.
Krzysztof Billewicz
'
LIBERALIZACJA
RYNKU ENERGII
Bart³omiej Nowak
Europejski Instytut Uniwersytecki we Florencji
Czy rozdzia³ przedsiêbiorstw zintegrowanych pionowo
w sektorze energii elektrycznej na podstawie Dyrektywy
Elektroenergetycznej jest rzeczywiœcie skuteczny?
1. Unbundling – uwagi ogólne
Niedyskryminacyjny dostêp do sieci przesy³owych i dystrybucyjnych jest koniecznym elementem rozwoju konkurencji w sektorze energii elektrycznej. W wielu krajach Unii Europejskiej sieci przesy³owe i dystrybucyjne w dalszym ci¹gu s¹ w³asnoœci¹ tak zwanych przedsiêbiorstw zintegrowanych pionowo (PZP), odpowiedzialnych
za co najmniej jedn¹ z funkcji wytwarzania/produkcji lub dostawy1 energii elektrycznej i co najmniej jedn¹ z funkcji przesy³u lub dystrybucji energii elektrycznej. Integracja pionowa stwarza dla przedsiêbiorstw uprzywilejowanych mo¿liwoœæ jak równie¿ pokusê do wspierania w³asnych oddzia³ów poprzez wykorzystywanie dominuj¹cej pozycji na rynku, co skutecznie blokuje potencjaln¹ konkurencjê. Istnieje wiele
sposobów na skuteczn¹ dyskryminacjê konkurentów, niektóre z nich to:
• Tworzenie technicznych barier np. kosztownych i d³ugotrwa³ych procedur
dla klientów, którzy chc¹ zmieniæ dostawcê energii elektrycznej poprzez
wprowadzanie skomplikowanych wymagañ technicznych dla systemów pomiarowo-rozliczeniowych w tym obowi¹zek instalacji nowych systemów, jak
równie¿ wymóg tworzenia z³o¿onych grafików bilansuj¹cych.2
• Manipulacja taryfami dostêpu do sieci – np. operator systemu dystrybucyjnego bêd¹cy czêœci¹ przedsiêbiorstwa zintegrowanego pionowo mo¿e wymagaæ od klientów zmieniaj¹cych dostawcê przedstawienia informacji dotycz¹cych nowego kontraktu, a nastêpnie selektywnie oferowaæ zni¿ki tylko wybranym klientom.3 Wi¹¿e siê to z obowi¹zkiem operatora systemu dystrybucyjnego do zachowania poufnoœci istotnych z handlowego punktu widzenia
informacji uzyskanych w trakcie prowadzenia swojej dzia³alnoœci.
• Manipulacja zdolnoœciami przesy³owymi/dystrybucyjnymi.
• Czêste zmiany zasady zarz¹dzania i alokacji przepustowoœci linii elektrycznych
tak aby utrudniæ dostêp do sieci innym u¿ytkownikom nie zwi¹zanym z PZP.
Wy¿ej wymienione metody dyskryminacji s¹ najczêœciej spotykanymi. Dodatkowo przedsiêbiorstwa zintegrowane pionowo stosuj¹ rozmaite niezgodne z Dyrektywami i powszechnie obowi¹zuj¹cymi zasadami rynkowymi techniki subsydiowania skroœnego tzw. cross-subsidies poszczególnych swoich dzia³ów, gdzie straty
z jednej dzia³alnoœci pokrywane s¹ przez zyski z innej, co niew¹tpliwie nie sprzyja
rozwojowi konkurencji w sektorze energii elektrycznej.
W zwi¹zku z tym, aby przeciwdzia³aæ praktykom przedsiêbiorstw zintegrowanych pionowo, ograniczaj¹cym konkurencjê, konieczne jest rozdzielenie prowadzonej przez przedsiêbiorstwa zintegrowane pionowo dzia³alnoœæ sieciowej – przesy³u i dystrybucji4 od dzia³alnoœci komercyjnej - wytwarzania i dostawy (obrotu)
z jednej strony oraz zapewnienie przejrzystego i niedyskryminacyjnego dostêpu do
sieci elektroenergetycznych/gazowych z drugiej. Osi¹gniêcie tego jest celem przepisów dotycz¹cych unbundlingu i third party access (TPA) zawartych w Dyrektywie Elektroenergetycznej.5 Niniejszy artyku³ jest poœwiêcony unbundlingowi czyli
rozdzia³owi przedsiêbiorstw zintegrowanych pionowo. Dla celów przejrzystoœci
pracy i lepszego zrozumienia procesów zachodz¹cych w sektorze energii elektrycznej w niektórych miejscach tekstu u¿ywane bêd¹ okreœlenia anglojêzyczne.
2. Rodzaje unbundlingu
Dyrektywy przewiduj¹ trzy rodzaje unbundlingu:6
• Funkcjonalny (Zarz¹dzania);
• Ksiêgowoœci (Rachunkowoœci);
• Prawny.
Rozdzia³ Funkcjonalny
W literaturze czêsto zamiast rozdzia³ zarz¹dzania (rozdzia³ organizacyjny) (management unbundling) u¿ywany jest równie¿ rozdzia³ funkcjonalny (functional
unbundling).7 Istot¹ funkcjonalnego unbundlingu jest to aby operator systemowy
bêd¹cy czêœci¹ przedsiêbiorstwa zintegrowanego pionowo by³ pod wzglêdem organizacyjnym i podejmowania decyzji niezale¿ny od innych dzia³alnoœci niezwi¹zanych z przesy³em lub dystrybucj¹. Niezale¿noœæ ta szczególnie istotna jest w przypadku dostêpu do sieci. W³aœciwe jest równie¿, aby operatorzy systemu przesy³o-
wego i dystrybucyjnego mieli rzeczywiste prawa do podejmowania decyzji w stosunku do aktywów koniecznych do konserwacji i remontów, eksploatacji i rozbudowy sieci, szczególnie w przypadku gdy te aktywa s¹ w³asnoœci¹ i s¹ eksploatowane przez przedsiêbiorstwa zintegrowane pionowo.
Oczywiste pytanie jakie siê tutaj nasuwa, to w jaki sposób zapewniæ niezale¿noœæ
(autonomiê podejmowania decyzji) operatorów systemowych. Odpowiedzi na to pytanie nale¿y szukaæ w Dyrektywie8 oraz w nocie interpretacyjnej Generalnego Dyrektoriatu do spraw transportu i energii na temat unbundlingu.9 Jeœli OSP lub OSD
ma dzia³aæ niezale¿nie od PZP, operator systemowy powinien posiadaæ samodzielne
w³adze (zarz¹d). Innymi s³owy osoby odpowiedzialne za zarz¹dzanie operatorem systemu dystrybucyjnego nie mog¹ uczestniczyæ w strukturach przedsiêbiorstwa energetycznego zintegrowanego pionowo i byæ odpowiedzialnymi, bezpoœrednio lub poœrednio, za bie¿¹ce wytwarzanie, przesy³anie i dostarczanie energii elektrycznej/gazu. Ten sam warunek obowi¹zuje w przypadku operatorów systemu przesy³owego.
Dyrektywy co prawda wskazuj¹ co rozumiej¹ poprzez niezale¿noœæ osób odpowiedzialnych za zarz¹dzanie operatorem systemowym, jednak milcz¹ co do sposobu
uzyskania niezale¿noœci. W tym kontekœcie nieoceniona wydaje siê byæ nota interpretacyjna10 Komisji Europejskiej na temat unbundlingu, która stanowi, ¿e:
1. Zarobki osób odpowiedzialnych za zarz¹dzanie operatorem systemowym ustalane powinny byæ ex ante, na podstawie wyników finansowych przesy³u lub dystrybucji. Innymi s³owy zarobki pracowników operatora nie mog¹ byæ zale¿ne od
innych dzia³alnoœci PZP nie zwi¹zanych z przesy³em lub dystrybucj¹;
2. Jakiekolwiek zmiany personalne w zarz¹dzie operatora systemowego powinny
odbywaæ siê zgodnie z postanowieniami statutu przedsiêbiorstwa zintegrowanego pionowo ustanowionymi w tej materii;
3. Powinny obowi¹zywaæ przejrzyste procedury transferu pracowników wewn¹trz
przedsiêbiorstwa zintegrowanego pionowo, jak równie¿ przejrzyste procedury
przed³u¿ania i wygasania umów o pracê w strukturze operatora systemowego.
Szczególne obowi¹zki i uprawnienia pracowników dla zapewnienia eliminacji
zachowañ dyskryminacyjnych okreœlane s¹ równie¿ w programach zgodnoœci
(compliance program), opracowywanych przez operatorów systemowych. Jednoczeœnie operatorzy zostali zobligowani do przedstawienia narodowym regulatorom
rocznych sprawozdañ okreœlaj¹cych œrodki podjête w celu realizacji tych programów. Jednym ze szczególnych obowi¹zków na³o¿onym na pracowników operatorów systemowych powinien byæ obowi¹zek ochrony czy te¿ nie ujawniania informacji handlowych o charakterze poufnym.
Rozdzia³ Ksiêgowoœci
Rozdzia³ ksiêgowoœci (rachunkowoœci) (accounting unbundling) wymaga prowadzenia odrêbnej ksiêgowoœci przez operatora systemowego. W zasadzie przepisy Dyrektyw dotycz¹ce rozdzia³u ksiêgowoœci s¹ dosyæ przejrzyste i czytelne. Jakkolwiek jest kilka kwestii, które nale¿y wyjaœniæ. Po pierwsze Artyku³ 19 Dyrektywy Elektroenergetycznej, który dotyczy rozdzia³u rachunkowoœci jest szczególne
istotny w przypadku OSD, którzy nie zostali prawnie wydzieleni ze struktur PZP,
w zwi¹zku z pewnymi okresami przejœciowymi (zob. Tabela 1). Dodatkowo nale¿y
zwróciæ uwagê na fakt, ¿e w Dyrektywach nie ma mowy o okresach przejœciowych
co do rozdzia³u rachunkowoœci, co oznacza, ¿e accounting unbundlingu jest minimalnym wymogiem, który nale¿y bezwarunkowo wype³niæ. Prowadzenie oddzielnej rachunkowoœci ma przede wszystkim chroniæ przed subsydiowaniem skroœnym
wewn¹trz przedsiêbiorstwa zintegrowanego pionowo oraz wypaczeniem konkurencji. Organem, który sprawuje nadzór nad odpowiedni¹ alokacj¹ aktywów i pasywów, wydatków i przychodów, jak równie¿ amortyzacj¹, z zachowaniem stosowanych w kraju zasad rachunkowoœci jest regulator, zgodnie z Artyku³em 23 ust. 1e)
Dyrektywy Elektroenergetycznej.
Rozdzia³ Prawny
Rozdzia³ prawny wymaga aby systemy przesy³owe i dystrybucyjne by³y eksploatowane przez prawnie wydzielone spó³ki. Innymi s³owy, legal unbundling zak³ada
utworzenie oddzielnego podmiotu prawnego (osoby prawnej), która pe³niæ bêdzie
rolê operatora systemu przesy³owego lub dystrybucyjnego. Nale¿y jednak zauwa-
LIBERALIZACJA
RYNKU ENERGII
¿yæ, ¿e rozdzia³ prawny nie wymaga zmiany w³asnoœci aktywów, tzn. operator systemowy nie staje siê automatycznie w³aœcicielem sieci, a jedynie powinien pozostawaæ niezale¿ny pod wzglêdem organizacyjnym i podejmowania decyzji od
przedsiêbiorstwa zintegrowanego pionowo zgodnie z wymogami rozdzia³u funkcjonalnego.11 Mo¿na zatem rozumieæ, ¿e brak obowi¹zku przeniesienia w³asnoœci
sieci/gazoci¹gów na operatorów systemowych, przekszta³ca rozdzia³ prawny po
prostu w rozdzia³ funkcjonalny uzupe³niony o rozdzia³ rachunkowoœci. W zwi¹zku
z powy¿szym pojawia siê pytanie czy legal unbundling, który powinien byæ najbardziej optymalnym rozwi¹zaniem dla wspierania konkurencji w ogóle jest konieczny je¿eli nie idzie w parze z przeniesieniem w³asnoœci aktywów oraz je¿eli pañstwa
cz³onkowskie wype³niaj¹ obowi¹zki wynikaj¹ce z rozdzia³u funkcjonalnego i rozdzia³u rachunkowoœci. Jones twierdzi, ¿e Komisja Europejska wprowadzaj¹c do
Dyrektyw zapis o rozdziale prawnym wierzy³a, ¿e jeœli operator sytemu bêdzie posiada³ odrêbn¹ osobowoœæ prawn¹, bêdzie odrêbnym, zidentyfikowanym przedsiêbiorstwem to pracownicy operatora uzyskaj¹ corporate identity a wiêc bêd¹ siê niejako uto¿samiaæ ze swoim miejscem pracy a tym samy bêd¹ podejmowaæ decyzje
nieskrêpowane wytycznymi przedsiêbiorstwa zintegrowanego pionowo.12 Z drugiej
jednak strony bior¹c pod uwagê siln¹ dominacjê pañstwowych monopoli w sektorze energii elektrycznej i gazu, mo¿na przypuszczaæ, ¿e Komisja Europejska po
prostu nie mia³a wystarczaj¹cego poparcia ze strony pañstw cz³onkowski aby przeprowadziæ ownership unbundling w zwi¹zku z czym jako „mniejsze z³o” zdecydowa³a siê na legal unbundling. Oczywiœcie w oparciu o zasadê subsydiarnoœci pañstwa cz³onkowskie wraz z rozdzia³em prawnym mog¹ wprowadziæ rozdzia³ w³aœcicielski, co w niektórych przypadkach zosta³o uczynione.
Dodatkowo elementem koniecznym unbundlingu, który ju¿ kilkakrotnie by³ wymieniany jest wyznaczenie operatorów systemowych – operatorów systemu przesy³owego i operatorów systemu dystrybucyjnego.13 Operatorzy systemowi maj¹
kluczowe znaczenie dla rynku energii elektrycznej. S¹ jedynymi podmiotami upowa¿nionymi do prowadzenia dzia³alnoœci w zakresie przesy³u lub dystrybucji. Trzeba jednak pamiêtaæ ¿e operatorzy systemowi nie maj¹ umocowania prawnego do
uczestniczenia w obrocie (sprzeda¿y) energi¹, ich rola ogranicza siê jedynie do
przesy³u lub dystrybucji.14 Ponadto operatorzy systemowi zobowi¹zani s¹ do udzielenia dostêpu do swojej bazy sieciowej na zasadzie dostêpu stron trzecich (DST),
zgodnie z obowi¹zuj¹cymi taryfami zatwierdzonymi przez krajowe agencje regulacyjne.15 Na marginesie nale¿y wspomnieæ, ¿e operatorzy systemów przesy³owych,
którzy s¹ przede wszystkim odpowiedzialni za bezpieczeñstwo funkcjonowania ca³ego systemu krajowego, jak równie¿ za po³¹czenia miêdzysystemowe, maj¹ nieco
trudniejsze zadanie w bilansowaniu i zarz¹dzaniu ograniczeniami systemowymi ni¿
operatorzy systemów dystrybucyjnych.
3. Przedsiêbiorstwo Zintegrowane Pionowo
W celu przeprowadzenia unbundlingu potrzebne jest przedsiêbiorstwo zintegrowane pionowo. Wykres 1 przedstawia najprostszy i najbardziej typowy schemat takiego
przedsiêbiorstwa. Jednak¿e nale¿y mieæ na uwadze fakt, ¿e struktura PZP jest dosyæ
p³ynna i istniej¹ ró¿ne mniej lub bardziej skomplikowane warianty. Dodatkowo Artyku³ 2(21) E-Dyrektywy okreœlaja przedsiêbiorstwo zintegrowane pionowo jako:16
Artyku³ 2(21):
(…) przedsiêbiorstwo lub grupê przedsiêbiorstw, których wzajemne relacje s¹
zdefiniowane w art. 3 ust. 3 rozporz¹dzenia Rady (EWG) nr 4064/89 z dnia 21 grudnia 1989 r. w sprawie kontroli koncentracji przedsiêbiorstw,17 a dane przedsiêbiorstwo/grupa realizuje co najmniej jedn¹ z funkcji przesy³ania lub dystrybucji i co
najmniej jedn¹ z funkcji wytwarzania lub dostarczania energii elektrycznej
W zwi¹zku z powy¿szym unbundling w³aœciwy jest w przypadku gdy:
• co najmniej jedna z funkcji wytwarzania i/lub dostawy energii elektrycznej
oraz co najmniej jedna z funkcji przesy³u i/lub dystrybucji energii elektrycznej wykonywana jest przez jedno przedsiêbiorstwo;
• holding kontroluje kilka zale¿nych podmiotów, z których jedne aktywne s¹
w przemyœle sieciowym (przesy³ lub dystrybucja), a inne w sektorze wytwórczym i/lub dostawczym.
Wykres 1. Struktura najbardziej typowego przedsiêbiorstwa zintegrowanego pionowo
Przedsiêbiorstwo Zintegrowane Pionowo (PZP)
Wytwarzanie/Produkcja
Przesy³
Dystrybucja
ród³o: w³asne
Dostawa (Obrót)
Pierwsza kategoria organizacyjna, co do której konieczny jest unbundling w zasadzie nie wymaga komentarza. Natomiast druga kategoria, w przypadku której istniej¹ oddzielne co do osobowoœci prawnej jednostki organizacyjne, gdzie jedne zajmuj¹ siê przesy³em, b¹dŸ dystrybucj¹ a inne funkcjonuj¹ w sektorze wytwórczym
b¹dŸ dostawczym, zaœ wspólnym mianownikiem jest holding, wymaga kilku zdañ
wyjaœnienia. Unbundling jest konieczny w przypadku gdy holding, który jest obecny w sektorze wytwórczym b¹dŸ dostawczym kontroluje spó³kê z sektora sieciowego. Z drugiej jednak strony mo¿liwa jest sytuacja, w której akcje spó³ki z sektora sieciowego s¹ w posiadaniu zarówno holdingu jak i innego podmiotu prawnego,
niezale¿nego od holdingu. W takim kontekœcie pojawia siê pytanie ile akcji powinien posiadaæ holding, aby mieæ kontrolê nad spó³k¹ dystrybucyjna, co z kolei wymaga³oby przeprowadzenia unbundlingu? Jeœli akcje w kontrolowanej przez holding spó³ce sieciowej wynosz¹ ponad 51%, mo¿na za³o¿yæ, ¿e konieczny jest
unbundling, gdy¿ holding mo¿e skutecznie wp³ywaæ (poprzez posiadanie wiêkszoœciowego pakietu akcji) na dzia³alnoœæ spó³ki kontrolowanej. Analogicznie je¿eli
holding posiada np. tylko 20% akcji w spó³ce sieciowej (pakiet akcji mniejszoœciowy), jest ma³o prawdopodobne aby by³ w stanie wp³ywaæ na dzia³alnoœæ spó³ki sieciowej, w zwi¹zku z czym nie ma potrzeby przeprowadzania unbundlingu. Co jeœli
holding posiada niewiele mniej ni¿ 51% akcji, np. 40%? W rzeczywistoœci holding
posiadaj¹cy 40% akcji w spó³ce sieciowej, przy za³o¿eniu, ¿e nie ma innego akcjonariusza, który mia³by pakiet wiêkszoœciowy (powy¿ej 51%), w zasadzie posiada
wiêkszoœæ g³osów na zjeŸdzie akcjonariuszy, a dzieje siê tak dlatego, ¿e mniejsi akcjonariusze czêsto s¹ nie obecni podczas walnego zgromadzenia, co pozwala holdingowi de facto sprawowaæ kontrolê. W takim przypadku unbundling wydaje siê
byæ jak najbardziej uzasadniony.
Dodatkowym instrumentem, który mo¿e pomóc w wyjaœnieniu kwestii kontroli
jednej spó³ki nad drug¹ jest Regulacja Wspólnot Europejskich dotycz¹ca kontroli
koncentracji miêdzy przedsiêbiorstwami (the EC Merger Regulation18), a w szczególnoœci artyku³ 3(2) Regulacji.19
Podsumowywuj¹c, nale¿y stwierdziæ, ¿e kontrola istnieje w przypadku kiedy
spó³ka A posiada wiêkszoœciowy udzia³ w spó³ce B, lub kiedy spó³ka A co prawda
nie ma wiêkszoœciowego udzia³u w spó³ce B, ale de facto jest w stanie wydawaæ decyzje wi¹¿¹ce dla spó³ki B. Mo¿e to byæ wynikiem czynników wymienionych wy¿ej jak równie¿ rezultatem postanowieñ kontraktowych (umownych), gdzie spó³ka
z mniejszoœciowym udzia³em, spó³ka A bêdzie mia³a prawo do podejmowania strategicznych decyzji na rzecz spó³ki B.20
4. Okresy przejœciowe dla unbundlingu
Kraje cz³onkowskie maj¹ mo¿liwoœæ zastosowania okresów przejœciowych do
prawnego i funkcjonalnego wydzielenia operatorów systemów dystrybucyjnych,
jednak¿e pod pewnymi warunkami. Jeœli przedsiêbiorstwo dzia³aj¹ce w bran¿y dystrybucji i obrotu(dostawy), nazwijmy je przedsiêbiorstwem dystrybucyjnym lub
spó³k¹ dystrybucyjn¹, ma wiêcej ni¿ 100,000 klientów, tzn. je¿eli wiêcej ni¿ 100,000
klientów jest przy³¹czonych do sieci dystrybucyjnej, kraje cz³onkowskie mog¹ zastosowaæ okres przejœciowy i zwolniæ takie przedsiêbiorstwo z wprowadzenia
unbundlingu prawnego, jednak tylko do 1 lipca 2007 roku.21 Do tego momentu
przedsiêbiorstwo dystrybucyjne mo¿e wykonywaæ dzia³alnoœæ dystrybucyjn¹ jak
równie¿ komercyjn¹ w postaci obrotu w jednej spó³ce,22 jednak pod warunkiem dokonania rozdzia³u funkcjonalnego. Je¿eli natomiast przedsiêbiorstwo dystrybucyjne
zaopatruje mniej ni¿ 100,000 klientów, albo przedsiêbiorstwo dystrybucyjne obs³uguje ma³e wydzielone systemy, zwolnienie z prawnego i funkcjonalnego unbundlingu jest nieograniczone w czasie. Warto sobie zadaæ pytanie dlaczego w przypadku
przedsiêbiorstw obs³uguj¹cych mniej ni¿ 100,000 klientów mo¿na w ogóle nie stosowaæ unbundlingu funkcjonalnego jak i prawnego? Wydaje siê, ¿e najbardziej racjonalna odpowiedŸ oparta jest na ewaluacji kosztów. Na³o¿enie na ma³e spó³ki dystrybucyjne wymogu wydzielania operatorów mog³oby znacznie zwiêkszyæ koszty
funkcjonowania takiego przedsiêbiorstwa. Dlatego te¿ (…)dla unikniêcia nak³adania nieproporcjonalnych obci¹¿eñ finansowych i administracyjnych na ma³e spó³ki
dystrybucyjne, Pañstwa Cz³onkowskie powinny mieæ mo¿liwoœæ, gdzie konieczne,
wy³¹czyæ takie spó³ki ze spe³niania wymogów rozdzia³u dystrybucji.23
Oczywiœcie pañstwa cz³onkowskie mog¹ wprowadziæ do swojego ustawodawstwa krajowego obowi¹zek wydzielenia prawnego i funkcjonalnego operatorów systemów dystrybucyjnych równie¿ z mniejszych spó³ek dystrybucyjnych, mimo ¿e
Dyrektywy takiego obowi¹zku nie nak³adaj¹. Zwolnienie z unbundlingu mniejszych spó³ek dystrybucyjnych pozostawione jest w gestii pañstw cz³onkowskich,
zgodnie z zasad¹ subsydiarnoœci.24
W przypadku kiedy kraje cz³onkowskie nie wype³ni¹ postanowieñ wynikaj¹cych
z Dyrektywy Elektroenergetycznej, w tym nie dotrzymuj¹ terminów dotycz¹cych
unbundlingu, Komisja Europejska mo¿e wszcz¹æ procedurê wyjaœniaj¹c¹ zgodnie
z Artyku³em 226 TWE, która w koñcowej fazie mo¿e zakoñczyæ siê postêpowaniem s¹dowym przed Europejskim Trybuna³em Sprawiedliwoœci.25
dokoñczenie na str. 24
LIBERALIZACJA
dokoñczenie ze str. 21
5. Unbundling w praktyce
Wiele krajów cz³onkowskich skorzysta³o z okresów przejœciowych, wy³¹czaj¹c
mniejsze spó³ki dystrybucyjne z wymogu prawnego i funkcjonalnego rozdzia³u oraz
przesuwaj¹c spe³nienie wymogu rozdzia³u prawnego przez wiêksze spó³ki dystrybucyjne na lipiec 2007. Trzeba jednak równie¿ pamiêtaæ, ¿e pewna grupa pañstw takich
jak Belgia, Dania, Wielka Brytania, Hiszpania, Szwecja czy Holandia nie skorzysta³y z przys³uguj¹cych im okresów przejœciowych i od razu wprowadzi³y prawny
unbundling. Niektóre dokona³y tego nawet przed terminem obowi¹zywania Dyrektyw, a wiêc przed rokiem 2004.26 W przypadku operatorów systemu przesy³owego
kilka pañstw znacznie wykroczy³o poza ramy Dyrektyw wprowadzaj¹c rozdzia³ w³asnoœci. Tabela 1 przedstawia stan faktyczny wydzielenia OSP i OSD w sektorze energii elektrycznej w 25 krajach cz³onkowskich na pocz¹tku 2006 roku. W przypadku
OSD klasyfikacja dotyczy spó³ek zaopatruj¹cych powy¿ej 100,000 odbiorców.
Jak wynika z tabeli 1 w wielu przypadkach przedsiêbiorstwa energetyczne nie
zakoñczy³y jeszcze procesu rozdzia³u, co jest czêœciowo skutkiem opóŸnienia we
wdra¿aniu Dyrektywy przez wiêkszoœæ pañstw cz³onkowskich. W niektórych przypadkach funkcjonalny rozdzia³ wprowadzony przez pañstwa cz³onkowskie nie
spe³nia wymogów Dyrektyw. Dodatkowo wiele pañstw skorzysta³o z okresów
przejœciowych, co bardzo utrudnia dok³adn¹ klasyfikacjê, tak wiêc z ostatecznym
os¹dem nale¿y siê wstrzymaæ do lipca 2007 roku. 28 Ju¿ teraz jednak widaæ, ¿e
w wielu pañstwach nie uda siê dotrzymaæ wyznaczonych przez Dyrektywy terminów szczególnie jeœli chodzi o operatorów systemów dystrybucyjnych.
Jednym z krajów, który skorzysta³ z okresu przejœciowego jest Polska gdzie operatorzy systemów dystrybucyjnych nie s¹ wyodrêbnieni prawnie i wci¹¿ dzia³aj¹
w strukturach przedsiêbiorstw zajmuj¹cych siê zarówno dystrybucj¹ jak i obrotem.
W zwi¹zku z powy¿szym na rynku energii elektrycznej dzia³a 14 spó³ek dystrybucyjnych, pe³ni¹cych zarazem funkcje operatorów systemowych. Co wiêcej na 14
spó³ek tylko dwie STOEN SA i GZE SA29 mo¿na powiedzieæ, ¿e s¹ spó³kami o kapitale prywatnym, natomiast pozosta³e 12 spó³ek w mniejszym lub wiêkszym stopniu jest zale¿nych od Skarbu Pañstwa.30 Po³¹czenie mimo okresów przejœciowych
operatorów systemowych ze spó³kami dystrybucyjnymi jest dosyæ niekorzystne,
gdy¿ interesy operatorów uto¿samiane s¹ z interesami spó³ek dystrybucyjnych, co
z kolej zwiêksza ryzyko uprzywilejowanego traktowania spó³ek dystrybucyjnych
(spó³ek macierzystych) kosztem innych podmiotów. To niew¹tpliwie ma negatywny
wp³yw na rozwój konkurencji na rynku energii elektrycznej, co niestety przek³ada
siê na wysokie ceny dla odbiorców koñcowych. Taka sytuacja nie sprzyja równie¿
Tabela 1. Wydzielenie OSP i OSD w 25 krajach UE27
Austria
Belgia
Cypr
Czechy
Dania
Estonia
Finlandia
Francja
Grecja
Hiszpania
Holandia
Irlandia
Luxemburg
Litwa
£otwa
Malta
Niemcy
Polska
Portugalia
S³owacja
S³owenia
Szwecja
Wêgry
W³ochy
Wielka Brytania
Wydzielenie operatora
systemu przesy³owego (OSP)
Wydzielenie operatora
systemu dystrybucyjnego (OSD)
Elekt. – prawny
Elekt. – prawny
Elekt.– funkcjonalny
Elekt. -w³asnoœæ
Elekt. – w³asnoœæ
Elekt. – prawny
Elekt. – w³asnoœæ
Elekt. – prawny
Elekt. – prawny
Elekt.– w³asnoœæ
Elekt. – w³asnoœæ
Elekt. – prawny
Elekt – prawny
Elekt.– w³asnoœæ
Elekt. – prawny
Brak danych
Elekt. – prawny
Elekt. – prawny
Elekt. -w³asnoœæ
Elekt. -w³asnoœæ
Elekt. -w³asnoœæ
Elekt. – w³asnoœæ
Elekt. – prawny
Elekt. – w³asnoœæ
Elekt. – w³asnoœæ
Elekt.-funkcjonalny
Elekt. – prawny
Elekt. – brak danych
Elekt. – prawny
Elekt. – prawny
Elekt. – prawny
Elekt. – prawny
Elekt.-rachunkowoϾ
Elekt.-rachunkowoϾ
Elekt. – prawny
Elekt. – prawny
Elekt. – funkcjonalny
Elekt. – prawny
Elekt.-prawny
Elekt. – prawny
Elekt. – prawny
Elekt. -funkcjonalny
Elekt.-rachunkowoϾ
Elekt. – funkcjonalny
Elekt. – funkcjonalny
Elekt.-rachunkowoϾ
Elekt. – prawny
Elekt. – prawny
Elekt. – prawny
Elekt. – prawny
ród³o: Komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego. Sprawozdanie z postêpów w tworzeniu wewnêtrznego rynku energii elektrycznej i gazu ziemnego SEC(2005) 1448 koñcowy (third
Benchmarking Report). Russell Ch., Gomez-Acebo & Pombo Abogados (2005) Unbundling of
Electricity and Gas Transmission and Distribution System Operators. Final Reoprt, December 2005.
Corrigendom – Commission Communication on Progress in creating the internal gas and electricity market, COM (2005) 568, 12 January 2006.
"
RYNKU ENERGII
realizacji obowi¹zków o charakterze u¿ytecznoœci publicznej jakie powinni wype³niaæ operatorzy systemowi, nie wspominaj¹c ju¿, ¿e brak neutralnoœci operatora systemowego nie gwarantuje wszystkim u¿ytkownikom systemu równego i przejrzystego dostêpu do sieci. Co wiêcej w wiêkszoœci przypadków jeden i ten sam zarz¹d
nadzoruje zarówno dystrybucjê jak i obrót, co wskazuje na fakt, ¿e funkcjonalny
unbundling w rozumieniu Dyrektywy Elektroenergetycznej oraz Artyku³u 9d ust. 2
Ustawy Prawo Energetyczne równie¿ zosta³ od³o¿ony w czasie. Problem w tym, ¿e
w Polsce wszystkie spó³ki dystrybucyjne zaopatruj¹ w energiê elektryczn¹ b¹dŸ gaz
powy¿ej 100,000 klientów, a wiêc okres przejœciowy co do funkcjonalnego unbundlingu nie mo¿e byæ zastosowany. Dostrzeg³a to równie¿ Komisja Europejska, która
na pocz¹tku kwietnia 2006 rozpoczê³a procedurê wyjaœniaj¹c¹ w zwi¹zku z opóŸnieniami w zakresie liberalizacji rynku gazu i elektrycznoœci. Efekt jest taki, ¿e zosta³a
skierowana do ETS-u skarga przeciwko Polsce. Wed³ug Komisji Europejskiej –
w Polsce nie przygotowano przepisów, które zagwarantowa³yby rozdzia³ operatorów odpowiedzialnych za dystrybucjê energii elektrycznej,31 co jak wynika z powy¿szej analizy wydaje siê byæ jak najbardziej uzasadnione.
Jeœli chodzi o operatorów systemu przesy³owego sytuacja jest bardziej klarowna, gdy¿ Dyrektywa Elektroenergetyczna nie przewidywa³a okresów przejœciowych. W ten sposób ze struktur PSE SA 1 lipca 2004 wydzielono operatora systemu przesy³owego – PSE-Operator. PSE-Operator co prawda jest spó³k¹ prawnie
i funkcjonalnie wydzielon¹, ale nie posiada w³asnoœci sieci przesy³owych, przez co
w zasadzie w 100% jest podmiotem zale¿nym od swojej spó³ki macierzystej. Co
wiêcej PSE-Operator uzyska³ koncesjê na przesy³anie i dystrybucjê energii elektrycznej, na okres od 1 lipca 2004 roku do 1 lipca 2014 roku,32 a bior¹c pod uwagê
fakt, ¿e przesy³anie i dystrybucja dla celów konkurencji winny byæ rozdzielone,33
jak równie¿ fakt, ¿e jest to spó³ka zale¿na od PSE SA, nie da siê wykluczyæ praktyk dyskryminacyjnych w stosunku do innych podmiotów. PSE-Operator jako jedyny operator systemu przesy³owego na polskim rynku energii elektrycznej mo¿e po
prostu wymuszaæ na swoich klientach, bêd¹cych nowymi podmiotami, dopiero co
wchodz¹cymi na rynek, przyjêcia przygotowanych przez siebie warunków, skoro
w³aœcicielem sieci jest jego spó³ka macierzysta PSE SA.
Dodatkowo Artyku³ 4h ust. 1 Ustawy Prawo Energetyczne mo¿e pos³u¿yæ jako instrument dla operatora systemu przesy³owego do blokowania przesy³u. Zgodnie z tym
przepisem przedsiêbiorstwo energetyczne wchodz¹ce w sk³ad przedsiêbiorstwa zintegrowanego pionowo mo¿e odmówiæ œwiadczenia us³ug przesy³u, je¿eli œwiadczenie tych us³ug mo¿e spowodowaæ dla PZP trudnoœci finansowe zwi¹zane z realizacj¹
wczeœniejszych zobowi¹zañ, wynikaj¹cych z uprzednio zawartych umów lub gdy
œwiadczenie us³ug przesy³owych uniemo¿liwia wywi¹zanie siê z obowi¹zków w zakresie ochrony œrodowiska czy w zakresie ochrony interesów odbiorców.
Wnioski
Problemy dotycz¹ce unbundlingu nie s¹ jedynie typowe dla Polski. W zasadzie
kraje cz³onkowskie podesz³y do niezale¿noœci operatorów w sposób zró¿nicowany
(zob. tabela 1). W niektórych krajach operatorzy s¹ ca³kowicie zale¿ni od swoich
spó³ek macierzystych (krajowych monopoli), a tym samym poœrednio od decyzji
politycznych, a w innych operatorzy s¹ spó³kami prywatnymi, ba nawet notowanymi na gie³dzie. Francja jest przyk³adem pierwszego rozwi¹zania gdzie zale¿noœæ
operatora systemu przesy³owego Reseau de Transport Electrique (RTE) od spó³ki
macierzystej Electricite de France (EdF) – w³aœciciela sieci elektroenergetycznych
mo¿e pos³u¿yæ do wprowadzania instrumentów, które mia³yby na celu ograniczanie konkurencji. Na przeciwnym biegunie znajduje siê Anglia gdzie operator systemu przesy³owego National Grid Company plc (NGC), jest wy³¹cznym w³aœcicielem sieci przesy³owych, notowanym na gie³dzie w Londynie (London Stock
Exchange).34 W³aœnie rozdzia³ w³aœcicielski wraz z przeniesieniem na operatora systemowego w³asnoœci sieci elektroenergetycznych niew¹tpliwie zmniejsza ryzyko
wykorzystywania operatorów systemowych przez spó³ki macierzyste i wydaje siê
byæ najbardziej optymalnym, pro-konkurencyjnym rodzajem rozdzia³u. Istot¹ rozdzia³u w³asnoœci jest obowi¹zek sprzeda¿y przez przedsiêbiorstwo zintegrowane
pionowo aktywów w³asnoœci sieci przedsiêbiorstwu, które nie jest obecne w sektorze przesy³u lub dystrybucji. Niestety ownership unbundling nie zosta³ wprowadzony do Dyrektyw, z kilku powodów. Najbardziej oczywistym wydaje siê byæ du¿e
upolitycznienie sektora energii elektrycznej. Wtedy kiedy Dyrektywa by³a tworzona i konsultowana z ró¿nymi œrodowiskami, istnia³a ma³o realna szansa, aby wiêkszoœæ pañstw cz³onkowskich (wiêkszoœæ kwalifikowana) popar³a ownership unbundling. Pañstwowe monopole, bêd¹c spó³kami w du¿ej mierze strategicznymi
z punktu widzenia pañstwa, obawia³y siê równie¿ sytuacji, w której konkurencja
w nowej rzeczywistoœci mog³a by oznaczaæ znaczny spadek dochodów i utratê dominuj¹cej pozycji na rynku. W zwi¹zku z czym si³a pañstwowych monopoli przewa¿y³a nad korzyœciami wynikaj¹cymi z rozdzia³u w³asnoœciowego. Wydaje siê
równie¿, ¿e taki stan rzeczy jest wynikiem pewnego niezdecydowania Komisji Europejskiej, która za³o¿y³a, ¿e ownership unbundling móg³by zostaæ wprowadzony,
wtedy jeœli funkcjonalny i prawny rozdzia³ nie przyniesie oczekiwanych rezultatów.35 Dok³adnie analizuj¹c sytuacjê na europejskich rynkach energii elektrycznej,
LIBERALIZACJA
RYNKU ENERGII
³atwo dojœæ do wniosku, ¿e rozdzia³ prawny i funkcjonalny nie przyniós³ oczekiwanych skutków, w rezultacie czego warto zastanowiæ siê nad rozdzia³em w³asnoœci.
Nie jest to jednak takie proste w opinii przeciwników ownership unbundling. Jednym z argumentów przeciwników rozdzia³u w³asnoœci jest zasada subsydiarnoœci
w powi¹zaniu z Artyku³em 295 TWE, który stanowi: Niniejszy Traktat nie przes¹dza w niczym zasad prawa w³asnoœci w Pañstwach Cz³onkowskich.
Przeciwnicy argumentuj¹, ¿e Artyku³ 295 TWE ogranicza mo¿liwoœci Komisji
jeœli chodzi o ownership unbundling przedsiêbiorstw zintegrowanych pionowo,
gdy¿ prawo w³asnoœci jak i jego regulacja jest domen¹ pañstw cz³onkowskich, a nie
Komisji. Podobnego zdania jest Hancher,36 który twierdzi, ¿e Artyku³ II-17 Nowej
Konstytucji Europejskiej dotycz¹cy prawa do w³asnoœci, mo¿e dostarczyæ kolejnych argumentów przeciw inicjatywie legislacyjnej Komisji, która chcia³aby wprowadziæ rozdzia³ w³asnoœci monopoli w sektorach energii elektrycznej i gazu. Taka
argumentacja jest w zasadzie zgodna z kanonami logiki prawniczej, jednak pozbawiona okolicznoœci z jakimi w sektorze energii elektrycznej i gazu mamy do czynienia, a mianowicie naturalnych monopoli, jest na swój sposób nieadekwatna. Co
wiêcej Nowa Konstytucja Europejska nadaje energetyce szczególne miejsce w ustawodawstwie Wspólnotowym. Otó¿ energetyka zyska³aby status „shared competencies”37 czyli wspólnych kompetencji w zakresie energetyki. To przek³ada siê
w praktyce na fakt przesuniêcia oœrodka decyzyjnego ze szczebla narodowego na
szczebel wspólnotowy, a co za tym idzie, uzyskanie przez Komisjê wiêkszej swobody w inicjatywie legislacyjnej dotycz¹cej energetyki. Jeœli Konstytucja Europejska zosta³aby przyjêta, argument przeciwników co do rozdzia³u prawnego opieraj¹cy siê na zasadzie subsydiarnoœci i Artykule 295 TWE zosta³by niew¹tpliwie os³abiony. Ponadto Artyku³ II-17 Nowej Konstytucji Europejskiej czy Artyku³ 295
TWE, które gwarantuj¹ pañstwom cz³onkowskim utrzymanie pewnych ga³êzi przemys³u pod kontrol¹ pañstwa, nie stoi w sprzecznoœci z rozdzia³em w³asnoœci, gdzie
narodowe monopole, zosta³yby rozdzielone na kilka mniejszych przedsiêbiorstw,
niezale¿nie od kontrolowanych przez pañstwo. Takie rozwi¹zanie wydaje siê jednak byæ jedynie przejœciowym.
Dostawa energii elektrycznej w niniejszej pracy rozumiana jest równie¿ jako obrót(sprzeda¿).
Niektóre spó³ki dystrybucyjne wymagaj¹ przeprowadzenia wymiany przek³adników pr¹dowych i napiêciowych na przek³adniki wyposa¿one w dwa rdzenie pomiarów, zasilaj¹ce niezale¿nie uk³ady pomiarowe podstawowy i rezerwowy. W przypadku du¿ych zak³adów (odbiorców energii elektrycznej), które maj¹ kilka przy³¹czy na napiêciu 110 kv, spe³nienie takiego
warunku wymaga wymiany kilkudziesiêciu przek³adników pr¹dowych i napiêciowych, co
praktycznie oznacza przebudowê rozdzielni 110 kv w warunkach zapewnienia ci¹g³oœci zasilania zak³adu i jest zabiegiem bardzo kosztownym. Wiêcej na ten temat zob. Guzik R., Prawo
wyboru sprzedawcy w polskiej elektroenergetyce – teoria a rzeczywistoœæ. Artyku³ dostêpny
na stronie URE http://www.ure.gov.pl/index.php?dzial=199&id=1217 Zob. równie¿ Jaszczuk
M., (2006) Odbiorca energii i jego problemy. Relacje sprzedawca – odbiorca. Biuletyn URE,
nr. 2, marzec 2006; Kozio³ D., (2006) Pozycja odbiorcy na rynku energii – aspekty lokalne.
Biuletyn URE nr. 5, wrzesieñ 2006.
3
Wiêcej na ten temat zobacz Jones Ch.W., (2004) EU Energy Law. Volume 1 – The Internal
Energy Market. Claeys & Casteels, p. 61.
4
Przesy³ i dystrybucja jako monopol naturalny we wszystkich krajach Unii Europejskiej s¹
przedmiotem regulacji, natomiast wytwarzanie oraz dostawa/obrót s¹ przedmiotem regu³ konkurencji.
5
Dyrektywa 2003/54/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 czerwca 2003 dotycz¹ca
wspólnych zasad rynku wewnêtrznego energii elektrycznej i uchylaj¹ca Dyrektywê 96/92/WE
(Dz. Urz. WE 2003 L 176/37).
6
Polski ustawodawca dokonuj¹c implementacji Dyrektyw do prawa krajowego wprowadzi³
w Artykule 9d Ustawy Prawo Energetyczne zapis dotycz¹cy unbundlingu (Dz. U. z 2006 r. Nr
89, poz. 625, z póŸn. zm.).
7
Zob. np. Cameron P., (2002) Competition in Energy Markets: Law and Regulation in the European Union. Oxford University Press p.17.
8
Artyku³ 10 E-Dyrektywy wyznacza podstawowe kryteria jakie kraje cz³onkowskie powinny
wype³niæ aby rozdzia³ organizacyjny (funkcjonalny) w stosunku do operatorów systemów
przesy³owych by³ skuteczny. Podobne postanowienia co do operatorów systemów dystrybucyjnych znajduj¹ siê w Artykule 15 E-Dyrektywy.
9
Note of DG Energy & Transport (DG TREN) on Directives 2003/54/EC and 2003/55/EC on
the Internal Market in Electricity and Natural Gas. The Unbundling Regime, 16.1.2004. Dostêpna na stronie: http://ec.europa.eu/energy/electricity/legislation/doc/notes_for_implementation_2004/unbundling_en.pdf
10
Noty interpretacyjne jako instrument soft law nie maj¹ charakteru prawnie wi¹¿¹cego dla
pañstw cz³onkowskich. Instrumenty soft law jedynie wskazuj¹ pañstwom cz³onkowskim pewien sposób postrzegania stanu faktycznego poprzez instytucje unijne. Nie nale¿y jednaka
niedoceniaæ soft law, bowiem czêsto siê zdarza, ¿e interpretacja np. Komisji danego zagadnienia jest nastêpnie wdra¿ana w ¿ycie za pomoc¹ przepisu prawnego
11
Zobacz Artyku³ 10(1) i 15(1) Dyrektywy Elektroenergetycznej. Dla przyk³adu Artyku³ 10(1)
Dyrektywy Elektroenergetycznej stanowi: W przypadku gdy operator systemu przesy³owego
stanowi czêœæ pionowo zintegrowanego przedsiêbiorstwa, powinien on pozostaæ niezale¿ny,
przynajmniej w swej formie prawnej, organizacyjnej i podejmowaniu decyzji, od innych dzia³añ niezwi¹zanych z przesy³em. Te przepisy nie stwarzaj¹ obowi¹zku wyodrêbnienia w³asnoœci aktywów systemu przesy³owego z pionowo zintegrowanego przedsiêbiorstwa (…)
12
Jones Ch.W.(2004) EU Energy Law. Volume 1 – The Internal Energy Market. Claeys & Casteels, str. 73.
1
2
Zob. Artyku³ 2(4) i 2(6) Dyrektywy Elektroenergetycznej jak równie¿ Artyku³ 3 ust. 24 i 25
Ustawy Prawo Energetyczne.
Zob. Artyku³y 2(3) i 2(5) Dyrektywy Elektroenergetycznej. Zobacz równie¿ Artyku³ 3 ust. 4
oraz ust. 5 Ustawy Prawo Energetyczne (Dz. U. z 2006 r. Nr 89, poz. 625 z póŸn. zm.), ustawy, która nota bene dokonuje transpozycji Dyrektywy Elektroenergetycznej i Gazowej do
prawa polskiego. Powy¿sze zapisy œwiadcz¹ jednoznacznie, ¿e przesy³ i dystrybucja nie zawieraj¹ obrotu (sprzeda¿y).
15
Nowak B., (2006) Liberalizacja rynku energii elektrycznej – wybrane aspekty. Lekcja dla
Polski? Przegl¹d Energetyczny, nr 4 (44), s.15.
16
Analogiczny zapis znajduje siê w Ustawie Prawo Energetyczne w Artykule 3 ust. 12a.
17
Rozporz¹dzenia Rady (EWG) nr 4064/89 z dnia 21 grudnia 1989 r. w sprawie kontroli koncentracji przedsiêbiorstw, zosta³o znowelizowane przez Rozporz¹dzenie nr. 139/2004 z dnia
20 stycznia 2004 w sprawie kontroli koncentracji przedsiêbiorstw (Dz. Urz. WE L 024
z 29.01.2004) i w zwi¹zku z powy¿szym zapis Art. 3 ust.3 z rozporz¹dzenia nr 4064/89 z dnia
21 grudnia 1989 zosta³ zast¹piony Artyku³em 3 ust. 2 Rozporz¹dzenia nr. 139/2004 z dnia 20
stycznia 2004.
18
Rozporz¹dzenie nr. 139/2004 z dnia 20 stycznia 2004 w sprawie kontroli koncentracji przedsiêbiorstw (Dz. Urz. WE L 024 z 29.01.2004) Dostêpne na: http://europa.eu.int/eurlex/pri/en/oj/dat/2004/l_024/l_02420040129en00010022.pdf
19
Artyku³ 3(2) stanowi: Control shall be constituted by rights, contracts or any other means
which, either separately or in combination and having regard to the considerations of fact or
law involved, confer the possibility of exercising decisive influence on an undertaking, in particular by: a) ownership or the right to use all or part of the assets of an undertaking; b) rights or contracts which confer decisive influence on the composition, voting or decisions of
the organs of an undertaking.
20
Zobacz wiêcej na ten temat w Note of DG Energy & Transport on Directives 2003/54/EC and
2003/55/EC on the Internal Market in Electricity and Natural Gas. The Unbundling Regime,
16.1.2004.
21
Artyku³ 30(2) Dyrektywy Elektroenergetycznej stanowi: Pañstwa Cz³onkowskie mog¹ odroczyæ wykonanie art. 15 ust. 1 do dnia 1 lipca 2007 r. Dzia³anie takie nie powoduje uszczerbku dla wymagañ zawartych w art. 15 ust. 2.
22
Zobacz Artyku³ 15 Dyrektywy Elektroenergetycznej (…) Pañstwa Cz³onkowskie mog¹ podj¹æ decyzjê o niestosowaniu ust. 1 i 2 do zintegrowanych przedsiêbiorstw energetycznych obs³uguj¹cych mniej ni¿ 100,000 przy³¹czonych odbiorców, lub obs³uguj¹cych ma³e, wydzielone systemy. Dodatkowo ustawodawca polski wy³¹czy³ obowi¹zek wydzielenia operatora systemu dystrybucyjnego elektroenergetycznego, obs³uguj¹cego system elektroenergetyczny
o rocznym zu¿yciu energii nie przekraczaj¹cym 3 TWh w 1996 r., w którym mniej ni¿ 5%
rocznego zu¿ycia energii pochodzi³o z innych po³¹czonych z nim systemów elektroenergetycznych. Zob. Artyku³ 9d) ust. 7 Ustawy Prawo Energetyczne (Dz. U. z 2006 r. Nr 89, poz.
625 z póŸn. zm.).
23
Zobacz ustêp 11 Dyrektywy Elektroenergetycznej.
24
Zasada subsydiarnoœci g³osi, ¿e w dziedzinach, które nie s¹ w wy³¹cznej kompetencji Wspólnoty (tj. nie s¹ traktatowo zastrze¿one dla Unii Europejskiej), Wspólnota podejmuje dzia³ania tylko wtedy, jeœli cele zamierzonych dzia³añ nie mog¹ byæ zrealizowane w wystarczaj¹cym stopniu na szczeblu pañstw cz³onkowskich i dlatego ze wzglêdu na ich zakres lub ich
skutki lepiej osi¹gniête zostan¹ na szczeblu Unii. Wiêcej na ten temat zob. http://www.exporter.pl/zarzadzanie/patrz_rowniez/unia_4_subsydiarnosc.html
25
Wiêcej na ten temat zob. Nowak B., (2006) Implementacja dyrektyw do systemu prawa krajowego. Przypadek Polski. Przegl¹d Ustawodawstwa Gospodarczego, nr. 5, Warszawa, str. 7.
26
Russell Ch., Gomez-Acebo & Pombo Abogados (2005) Unbundling of Electricity and Gas
Transmission and Distribution System Operators. Final Reoprt, December 2005, str. 9.
27
Trzeba mieæ na uwadze fakt, ¿e jest to stan prawny na pocz¹tek roku 2006. Tak wiêc przez
ostatnie miesi¹ce mog³y nast¹piæ pewne zmiany, które nie s¹ uwzglêdnione w Tabeli 2. Tabela 2 nie uwzglêdnia równie¿ dwóch nowych krajów cz³onkowskich tj. Bu³garii i Rumuni.
28
Najbardziej wiarygodnym miernikiem transpozycji Dyrektyw w kwestii unbundlingu jest
fakt czy Komisja Europejska rozpoczyna formaln¹ procedurê infringement proceedings za ³amanie, niewykonywanie postanowieñ Dyrektyw zwi¹zanych z unbundlingiem.
29
74,67 % akcji Górnoœl¹skiego Zak³adu Energetycznego jest w posiadaniu Vatenfalla. Wiêcej
na ten temat zob. Bojanowicz J., (2006) Najtañszy dostawca energii. Przegl¹d Energetyczny
nr 2(42) czerwiec 2006, s. 10–11.
30
Russell Ch., Gomez-Acebo & Pombo Abogados (2005) Unbundling of Electricity and Gas
Transmission and Distribution System Operators. Annexes – Country Overview – Poland,
December 2005, str. 151.
31
Zobacz Gazeta Prawna Polska nie przestrzega prawa unijnego, 19.12.2006.
32
Kasprzyk S., (2006) Elektroenergetyczny system przesy³owy. Wa¿ny i skomplikowany system. Przegl¹d Energetyczny nr 1(41) marzec 2006, s. 5.
33
Dyrektywa Elektroenergetyczna w Artykule 17 co prawda przewiduje utworzenie operatora po³¹czonego systemu przesy³owego i dystrybucji, jednak wprowadza wiele warunków koniecznych, które musz¹ byæ spe³nione aby taki system dzia³a³ zgodnie z wymogami Dyrektywy.
34
Bremen J., (2005) National Approaches to implementation – The United Kingdom in (ed) Cameron P. Legal Aspects of EU Energy Regulation. Implementing the New Directives on Electricity and Gas Across Europe. Oxford University Press p. 348.
35
Jones Ch.W.(2004) EU Energy Law. Volume 1 – The Internal Energy Market. Claeys & Casteels, p.65.
36
Hancher L., (2005) The New EC Constitution and the European Energy Market, in Roggenkamp M., M., and Hammer U., (eds.) European Energy Law Report II, Intersentia, p.4.
37
Generalnie w zakresie wspólnych kompetencji, EU i pañstwa cz³onkowskie mog¹ przyjmowaæ wi¹¿¹ce akty prawne wiêkszoœci¹ kwalifikowan¹ to jest 15 z 25 krajów cz³onkowskich
i reprezentuj¹c¹ 65% spo³eczeñstwa-obywateli Wspólnoty. Jednog³oœnoœæ w przypadku
przyjêcia Nowej Konstytucji Europejskiej obowi¹zywa³aby nadal w przypadku spraw dotycz¹cych surowców naturalnych, polityki dostaw i polityki fiskalnej. Wiêcej na ten temat zob.
Hancher L., (2005) The New EC Constitution and the European Energy Market, in Roggenkamp M., M., and Hammer U., (eds.) European Energy Law Report II, Intersentia, p.7.
13
14
#
EKOLOGIA
mgr in¿. Stanis³aw Stêpniak
Przedsiêbiorstwo Konsultingowo-ln¿ynieryjne Predom Sp. z o.o.
Parametry zbytu energii elektrycznej
produkowanej z gazu wysyspiskowego
Wstêp
Energia elektryczna mo¿e byæ produkowana na du¿ych wysypiskach komunalnych, w których gaz powstaj¹cy z biomasy odpadów spalany jest w silnikach napêdu generatorów. Wytwarzan¹ w ten sposób energiê elektryczn¹
w skojarzeniu z energi¹ ciepln¹ wykorzystuje siê dla potrzeb w³asnych du¿ych
wysypisk i do zasilenia publicznych sieci elektroenergetycznych.
Gazy wysypiskowe generowane s¹ z biomasy, tej czêœci odpadów komunalnych, które ulegaj¹ biodegradacji. Dane do ustalania parametrów sprzeda¿y energii zawarte s¹ w Rozporz¹dzeniu Ministra Gospodarki Pracy i Polityki Spo³ecznej z dnia 30 maja 2003 r. w sprawie szczegó³owego zakresu obowi¹zku zakupu
energii elektrycznej i ciep³a z odnawialnych Ÿróde³ energii elektrycznej, wytwarzanej w skojarzeniu z wytwarzanym ciep³em Dz.U. nr 03.104.971. Jednoczeœnie, wielkoœæ taryf op³at za odnawialn¹ energiê elektryczn¹, wynosi aktualnie
ok. 0,24 z³/kWh i zale¿na jest od w³aœciwoœci energetycznych biomasy wysypiskowej i efektywnoœci zaprojektowanej jednostki wytwórczej energii elektrycznej, której parametry techniczne i technologiczne umo¿liwiaj¹ wspó³pracê z sieci¹ energetyczn¹, pod³¹czon¹ do eksploatowanego bloku silnika gazowego, napêdzaj¹cego generator pr¹du zmiennego, o napiêciu 400 V. W warunkach o przy³¹czenie bloku energetycznego do sieci rozdzielczej publicznych zak³adów energetycznych powinny byæ wykazane nastêpuj¹ce parametry elektryczne:
• wielkoœæ planowanej rocznej produkcji energii elektrycznej MWh,
• wielkoœæ planowanej rocznej dostawy energii elektrycznej do sieci zak³adu
energetycznego MWh,
• moc zainstalowana, t.j. suma znamionowych mocy zainstalowanych w bloku
energetycznym generatorów kVA,
• moc osi¹gana, wytwarzana w sposób ci¹g³y przez co najmniej 72 godziny bez
naruszania eksploatacji bloku kW,
• œrednia moc dyspozycyjna (w ci¹gu roku), z uwzglêdnieniem ubytków mocy
na remonty planowe lub poawaryjne urz¹dzeñ podstawowych i potrzeb w³asnych oraz ubytki mocy zwi¹zane z wytwarzaniem energii cieplej lub innymi
ubytkami eksploatacyjnymi kW,
• zakres dopuszczalnych zmian obci¹¿eñ energetycznych %,
• wskaŸnik emisji spalin na 1 MWh produkcji energii elektrycznej w zakresie
py³u SO2, NOX, CO2, kg,
• planowane zapotrzebowanie mocy dla pokrycia potrzeb w³asnych kW,
• planowane zapotrzebowanie energii dla pokrycia potrzeb w³asnych MWh,
• przewidywany termin rozpoczêcia dostarczania mocy (z obiektu planowanego) lub zwiêkszania mocy osi¹ganej bloku przy³¹czanego, ewentualnie spadku mocy bloku wy³¹czonego (rok, miesi¹c).
Parametry gazowo-energetyczne
polskich wysypisk komunalnych
W Polsce na ok. 1200 sk³adowiskach odpadów komunalnych, nazywanych
wysypiskami, deponuje siê rocznie ok. 12 min ton zmieszanych odpadów, zbieranych z gospodarstw domowych i zak³adów pracy. Z modelowych badañ laboratoryjnych oraz z praktycznych pomiarów gazu wykonywanych na wysypiskach ustalono, ¿e z 1 tony wilgotnych odpadów, powstaje 80–160 m3 gazu wysypiskowego.
Bior¹c pod uwagê, ¿e przeciêtna energetyczna wartoœæ opa³owa gazu wysypiskowego wynosi 4,5 kWh/m3 i przy iloœci wydobywanego gazu > 50 m3/h,
okazuje siê, ¿e du¿e wysypiska œmieci domowych stanowi¹ op³acalne Ÿród³a
energii odnawialnej. Obecnie gaz wysypiskowy, wydobywany w nowoczesnych zheremetyzowanych instalacjach ruroci¹gowych, nie zagra¿a jak dawniej œrodowisku naturalnemu. Gaz ten, bezpiecznie spalany w niskoprê¿nych,
t³okowych silnikach gazowych z tzw. do³adowaniem, zblokowanych z generatorami pr¹du elektrycznego przynosi konkretne zyski uzyskiwane ze sprzeda¿y pr¹du do publicznych sieci przesy³owych.
$
Ponadto, uzyskiwane ciep³o z gazów odlotowych silnika gazowego wykorzystywane jest w termicznych urz¹dzeniach wodnych do ogrzewania pomieszczeñ w³asnych lub komunalnych.
Zwraca siê uwagê, ¿e iloœæ i jakoœæ gazu wykorzystywanego energetycznie,
zale¿y od morfologii i procentowej zawartoœci czêœci organicznych tzw. biomasy deponowanych odpadów oraz od ich wilgotnoœci i efektywnego zagêszczania, a tak¿e od ich izolacyjnego przekrywania w trakcie eksploatacji wysypiska. Podstawowe sk³adniki energetyczne gazu wysypiskowego tworz¹ metan
i dwutlenek wêgla, które w okresie fermentacji metanowej biomasy, okreœlane
s¹ wzorem:
CH4/CO2 = 1,2–1,5
Wartoœci te, utrzymuj¹ siê na w/w poziomie przez ok. 7–10 lat. Przyjmuje
siê, ¿e metan waha siê w przedziale 45–65% obj. a dwutlenek wêgla
w przedziale 50–30%. Poza tym, w gazie wystêpuj¹ niewielkie iloœci azotu
i tlenu. Szkodliwe sk³adniki gazu musz¹ byæ usuniête do stê¿eñ dopuszczalnych:
– ca³kowita zawartoœæ zwi¹zków siarki < 1200 mg/m3 CH4,
– ca³kowita zawartoœæ zwi¹zków chloru < 100 mg/m3 CH4,
– ca³kowita zawartoœæ zwi¹zków fluoru < 50 mg/m3 CH4,
Рmax. zawartoϾ tlenu 1% obj.,
РzawartoϾ siarkowodoru < 784 ppm.
Dane eksploatacyjne rentownoœci instalacji gazowej
analizowanego wysypiska A i wysypiska B.
Dane wysypiska A – rys. 1 i 2.
– Powierzchnia pod³o¿a korpusu wysypiska 7,5 ha
– Wysokoœæ korpusu po zakoñczonej eksploatacji ok. 7 m
– Iloœæ planowanych studni gazowych 20 szt. (g³. 5,5 m)
РIloϾ stacji zbiorczo-regulacyjnych gazu 3 szt.
РIloϾ studzienek odwadniania gazu 2 szt.
– D³ugoœæ ruroci¹gów gazowych 1200 m, œr. 120 mm
– Stacja sprê¿ania gazu z aparatur¹ kontrolno-pomiarow¹ 1 szt.
– Silnik biogazowy z generatorami pr¹du w kontenerze 1 szt.
– Stacja trafo 1 szt.
– Przeciêtna wydajnoœæ pompowanego gazu 250 m3/h
– Okres eksploatacji 10 lat
РIloϾ godzin pracy silnika z generatorem ~8000 h/a
Dane wysypiska B – rys. 5, 6 i 7.
– Powierzchnia pod³o¿a korpusu wysypiska 15 ha
– Wysokoœæ korpusu po zakoñczonej eksploatacji 12 m
– Iloœæ planowanych studni gazowych 50 szt. (g³. 9 m)
РIloϾ stacji zbiorczo-regulacyjnych gazu 6 szt.
РIloϾ studzienek odwadniania gazu 5 szt.
– D³ugoœæ ruroci¹gów gazowych 2800 m; œr. 120 mm
– Stacja sprê¿ania gazu z aparatur¹ kontrolno-pomiarow¹ w dwóch osobnych kontenerach 2 szt.
– Przeciêtna wydajnoœæ pompowanego gazu 2 x 375 m3/h = 750 m3/h
– Okres eksploatacji 15 lat
– Dwa silniki gazowe, zblokowane z generatorem, montowane w dwu kontenerach (w 1 kontenerze 1 BGE)
– Stacja trafo 1 szt.
РIloϾ godzin pracy BGE -8000 h/a.
Charakterystyka techniczna bloku energetycznego,
dostosowanego do paramentrów gazowych
wysypiska A (7,5 ha)
Do eksploatacji przyjêto blok pr¹dotwórczy o mocy 324 kWel z silnikiem
gazowym 4-suwowym OTTO i modu³em cieplnym. Dane energetyczne bloku:
„WOLA-C”:
– Elektryczna moc znamionowa 324 kW
– Temperatura powietrza atmosferycznego 25°C
EKOLOGIA
Tablica 1. Dane i obliczenia wskaŸników rentownoœci zbytu odnawialnej
energii elektrycznej, produkowanej na wysypiskach komunianych
Lp.
1
2
3
4
5
5.1
5.2
Rys. 1. Kontener urz¹dzeñ gazowo-energetycznych na terenie wysypiska komunalnego, o pow. 7,5 ha: 1 – w kontenerze silnik gazowy z generatorem pr¹du, 2 – komin pochodni, 3 – korpus odpadów wysypiska, 4 – g³owica studni wydobywczej gazu
Wykaz podstawowych sk³adników
do obliczenia rentownoœci
WydajnoϾ instalacji gazowych
Wartoœæ opa³owa gazu
wysypiskowego
Energia elektryczna z urz¹dzeñ
gazowych
IloϾ godzin pracy instalacji
gazowych
Nak³ady inwestycyjne instalacji
gazowych
Zakup i monta¿ bloku
energetycznego
Wykonanie studni gazowych
na wysypisku
Stacje zbiorczo-regulacyjne gazu
Studzienki odwadniania gazu
Ruroci¹gi gazowe z armatur¹
Stacja sprê¿ania gazu + AKP
Rozruch i nadzór
Dokumentacja techniczna
5.3
5.4
5.5
5.6
5.7
5.8
RAZEM
+5% rezerwa
5.9
Nak³ady inwestycyjne ogó³em
6
Iloœæ wyprodukowanego pr¹du
w roku
7
Wartoœæ ze sprzeda¿y pr¹du
0,24 z³/kWh
8
Koszty eksploatacji instalacji
gazowych
9
Zysk po potr¹ceniu kosztów
eksploatacji instalacji w ci¹gu roku
10
WskaŸnik obliczonej rentownoœci
zbytu energii elektrycznej
Rys. 2. Konstrukcja bloku silnika gazowego i generatora pr¹du
РWilgotnoϾ powietrza atmosferycznego 30%
– Pr¹d 3-fazowy, 50 Hz
– Eksploatacja ci¹g³a lub dorywcza z sieci¹ elektryczn¹ 400 V
– Napiêcie znamionowe 230/400 V
Rodzaj pr¹dnicy: synchroniczna z regulacj¹ napiêcia
– Moc 440 kVA, przy cos ϕ = 0,8
– Napiêcie 400 V± 10%
– Alternatywnie: pr¹dnica asynchroniczna o mocy 230 kW
Wysypisko A
7,5 ha
Wysypisko B
15 ha
250 m3/h
750 m3/h
4,25 kWh/m3
4,25 kWh/m3
324 kW
956 kW
8000 h/rok
8000 h/rok
650 000 z³
1 105 000 z³
250 000 z³
120 000 z³
50 000 z³
150 000 z³
180 000 z³
300 000 z³
250 000 z³
1 950 000 z³
97 500 z³
2 047 500 z³
500 000 z³
240 000 z³
80 000 z³
450 000 z³
250 000 z³
600 000 z³
350 000 z³
3 575 000 z³
178 000 z³
3 753 000 z³
2 592 000 kWh
7 648 000 kWh
622 080 z³
1 835 000 z³
204 000 z³/a
324 000 z³/a
408 000 z³/a
2 047 500/
408 000=5,0
1 511 520 z³/a
3 753 750/
1 511 520=2,4
Techniczne dane gazowego silnika napêdowego:
– Typ silnika: gazowy z zap³onem iskrowym, do³adowany
– 12 cylindrów V 60°
– paliwo: gaz wysypiskowy o wartoœci opa³owej 4,25 kWh/m3
– wydatek spalania gazu w silniku: 250 m3/h
– ciœnienie gazu na wlocie do silnika: 35–50 mbar
– wahania ciœnienia gazu: ±10% wartoœci nastawy
РwilgotnoϾ gazu max. 80% (bez punktu rosy)
– zu¿ycie powietrza przy spalaniu gazu w silniku ok. 30 m3/min
DyspozycyjnoϾ eksploatacyjna bloku 8000 h/a
Rys. 3. Schemat instalacji i urz¹dzeñ energetycznego odgazowania wysypiska, o pow. 15 ha
%
EKOLOGIA
Rys. 4. Blok silnika gazowego z kogeneracj¹ energii elektrycznej i cieplnej.
Typ bloku M 3042/L/MDE, o mocy 478 kW: 1 – silnik gazowy, 2 – generator
pr¹du, 3 – tablica sterownicza, 4 – generator ciep³a, 01 – wydech spalin,
02 – spust kondensatu, 03 – woda gor¹ca, 04 – instalacja wody gor¹cej,
05 – woda ch³odnicza, 06 – spust wody ch³odz¹cej, 11 – zawór bezpieczeñstwa, 12 – zasysanie gazu, 13 – olej smarowania, 14 – spust oleju
Okres eksploatacji do naprawy g³ównej ok. 40 000 h pracy
Blok energetyczny w zabudowie kontenerowej.
Charakterystyka techniczna bloku energetycznego,
dostosowanego do paramentrów gazowych
wysypiska B (15 ha)
Do eksploatacji przyjêto blok pr¹dotwórczy o mocy 956 kW. Blok z³o¿ony
z dwóch silników ka¿dy o mocy 2 x 478 kW. Dane energetyczne bloku:
MDE/CES
– Elektryczna moc znamionowa 956 kW
– Temperatura otoczenia (powietrza) 25°C
– Wilgotnoœæ wzglêdna powietrza 30%
– Eksploatacja ci¹g³a lub dorywcza z sieci¹ elektryczn¹ 400 V
– Napiêcie znamionowe 400 V/50 Hz
Rodzaj pr¹dnicy: asynchroniczna (lub synchroniczna)
– Generator 478 kVA, cos ϕ = 1
Techniczne dane gazowego silnika napêdowego:
– Typ silnika: silnik z turbodo³adowaniem mieszanki ubogiej w metan, z zap³onem iskrowym, 4-suwowy OTTO, 12 cylindrów V 60°
– paliwo: gaz wysypiskowy o wartoœci opa³owej 4,25 kWh/m3
– wydatek spalania gazu w silniku: 750 m3/h
– ciœnienie gazu na wlocie do silnika: 20–50 mbar
– wahania ciœnienia gazu: max. 3 mbar
– temperatura gazu na wlocie do silnika max. 30°C
РwilgotnoϾ gazu w silniku max. 80% (niedopuszczalny kondensat wodny
w gazie)
– stê¿enie zwi¹zków tlenu w gazie max 1%
Dopuszczalne stê¿enia gazowych zanieczyszczeñ:
– zwi¹zki siarki ≤ 1200 mg/m3 CH4
– zwi¹zki chloru ≤ 100 mg/m3 CH4
– zwi¹zki fluoru ≤ 50 mg/m3 CH4
&
– siarkowodór H2S ≤ 784 ppm.
– liczba metanowa ≥ 120
РiloϾ godzin pracy bloku w roku 8000 h/a.
Wnioski
Z przedstawionych w artykule wskaŸników rentownoœci wynika, ¿e
s¹ one znacznie korzystniejsze dla inwestycji energetycznych du¿ych
(> 10 ha) wysypisk komunalnych, dysponuj¹cych wiêkszymi zasohami
energii odnawialnej. Wynika to z przeprowadzonych w artykule analiz,
a mianowicie:
• Wysypiska A (7,5 ha) o obliczonym wspó³czynniku rentownoœci = 5 charakteryzuj¹ siê tym, ¿e koszty inwestycyjne instalacji gazowych bêd¹
sp³acone dopiero po 5 latach, po przyjêciu zysku netto ze sprzeda¿y energii elektrycznej (po potr¹ceniu kosztów eksploatacyjnych bloków energetycznych),
• Wysypiska B (15 ha), o obliczonym wspó³czynniku rentownoœci = 2,48,
w którym koszty inwestycyjne sp³acone bêd¹ ju¿ po ok. 2,5 lat.
Tak wiêc, realizacje inwestycji gazowych, bazowane na energii odnawialnej
czerpanej z biomasy wysypisk komunalnych, powinny byæ ograniczone takimi
nak³adami inwestycyjnymi w stosunku do zysku netto ze sprzeda¿y energii
elektrycznej, aby wskaŸnik rentownoœci wykazywa³ wartoœæ < 3. Parametry te,
powinny wynikaæ z projektu budowlanego w czêœci instalacji gazowych wysypisk zawieraj¹cych optymalizacjê techniczno-ekonomiczn¹ uwarunkowañ wynikaj¹cych tak¿e z pozwolenia na budowê poprzedzonego próbn¹ eksploatacj¹
urz¹dzeñ gazowo-energetycznych.
Koszty rozruchu instalacji gazowych trwaj¹cego zwykle oko³o 3 miesiêcy
musz¹ byæ uwzglêdnione w analizie techniczno-ekonomicznej. Podkreœla siê,
¿e dobrze zaprojektowana instalacja zwiêksza niezawodnoœæ i trwa³oœæ urz¹dzeñ energetycznych, dostosowanych do jakoœci gazu i zasobnoœci gazowej
korpusu odpadów komunalnych.
EKOLOGIA
Rys. 5. Schemat instalacji eksploatacyjnej silnika gazowego z trubodo³adowaniem, z aparatur¹ kontrolno-pomiarow¹. Instalacja fabryczna bloku silnika gazowego M3042/L [8]. Zewnêtrzny uk³ad ch³odzenia mieszanki: 01– silnik gazowy, 02 – turbosprê¿arka, 04 – blokada ogniowa, 05 – uk³ad ch³odzenia mieszanki, 07 – uk³ad mieszania gaz-powietrze,
08 – filtr powietrza, 09 – separator oleju, 10 – odpowietrzenie skrzyni korbowej, 11 – wskaŸnik poziomu (olej smaruj¹cy), 12 – zawór elektromagnetyczny (poziom oleju smaruj¹cego),
13 – wejœcie oleju smaruj¹cego, 14 – wyjœcie oleju smaruj¹cego, 15 – dysza zwrotna oleju2), 16 – wlot gazu, 17 – filtr gazu, 18 – bariera deflagracyjna1), 19 – zawór urz¹dzenia monitoruj¹cego przeciek, 20 – zawór elektromagnetyczny, 21 – regulator ciœnienia – zero, 22 – zawór regulacji Lambda, 23 – wyrzut spalin, 24 – spust kondensatu, 25 – t³umik spalin, 26 – zawór motylkowy spalin2), 27 – wymiennik ciep³a na spalinach, 28 – konwerter katalityczny2), 29 – wejœcie wody grzewczej, 30 – wyjœcie wody grzewczej, 31 – regulacja temperatury wody powrotnej, 32 – pompa wody grzewnej/ch³odz¹cej, 33 – zawór bezpieczeñstwa, 34 – p³ytowy wymiennik ciep³a, 35 – uk³ad ch³odzenia oleju, 37 – pompa wody ch³odz¹cej, 38 – naczynie wyrównawcze, 39 – wejœcie wody zimnej, 40 – wyjœcie wody zimnej, 45 – generator, 1) tylko dla gazu oczyszczalnianego/sk³adowiskowego lub biogazu, 2) opcja, 3) olej smaruj¹cy, 4) 1 = MDE-modu³/genset 2 = Obiekt, • bez armatury zabezpieczaj¹cej w uk³adzie wody grzewczej, • zawór bezpieczeñstwa uruchamiany termicznie je¿eli wymagane
Rys. 6. Dwa kontenery bloków gazowo-energetycznych na terenie wysypiska komunalnego
Literatura
1. U. Hoppe, K. Mook. Machbarkeitsstudie Deponiegas – verwertung. Deponie
AnoLiosia, Athen. Muli und Abfall 11/1999.
2. S.Kastner. Deponiegas, Blockheizkraftwerke. Deponieplanung. Deponie-gasnutzung.AEW Plan GmbH Koln 2006.
3. W.H. Stachcivitz, B. Weber. Lelirgangsunteriagen. DAS-JB GmbH. Kiel
2004.
4. S. Stêpniak. Energia z odpadów. Ekoprofit. 2/2004.
5. S. Stêpniak. Ustalenia potencja³u gazowego wysypisk komunalnych. Rynek
Instalacyjny 4/2005.
6. S. Stêpniak. Energia z gazu wysypiskowego. Przegl¹d Energetyczny 3/2004.
7. Folder: Rodzina zespo³ów skojarzonych WOLA – G. Zak³ady Mechaniczne
WOLA S.A. Warszawa 2004.
8. Folder: Bloki energetyczne MDE/CES. Kraków 2006.
9. Stêpniak. Energia z biomasy odpadów roœlinnych i spo¿ywczych. Przegl¹d
Energetyczny 1/2007.
'
Z
DZIA£ALNOŒCI IZBY
Polska elektroenergetyka
– realia, problemy, dylematy
30 maja odby³a siê Warszawie panelowa konferencja zatytu³owana „Polska
elektroenergetyka – realia, problemy, dylematy”. Wspó³organizatorami
konferencji by³y: Izba Gospodarcza Energetyki i Ochrony Œrodowiska oraz
Stowarzyszenie Polskich Energetyków we wspó³pracy z Parlamentarnym
Zespo³em ds. Energetyki, Ministerstwem Gospodarki, Urzêdem Regulacji
Energetyki oraz innymi resortami, instytucjami i organizacjami, a tak¿e korporacjami i firmami z obszaru elektroenergetyki. Wspó³pracuj¹ce instytucje
reprezentowali Senator RP Marek Waszkowiak – Przewodnicz¹cy Komisji
Gospodarki Senatu RP, Przewodnicz¹cy Parlamentarnego Zespo³u ds. Energetyki, Wiceminister Gospodarki Krzysztof Tchórzewski oraz Prezes URE Leszek Juchniewicz. Debata mia³a charakter panelowy. Prowadzi³ j¹ dziennikarz
radiowy, Redaktor Naczelny Popularyzacji Wiedzy i Edukacji Polskiego Radia S.A., Krzysztof Michalski.
Przewodnim motywem debaty konferencyjnej by³y skutki pe³nego otwarcia
z dniem 1 lipca rynku energii elektrycznej i by³a ona podzielona na 4 panele:
• Bezpieczeñstwo elektroenergetyczne Europy i Polski – strategia dzia³ania;
• Rola operatorów systemów dystrybucyjnych w nowych realiach organizacyjnych polskiej elektroenergetyki; oddzielenie dystrybucji od obrotu;
• Co zrobiæ, ¿eby funkcjonowa³ rynek energii elektrycznej: rynek hurtowy i detaliczny, rynek bilansuj¹cy, gie³da; rola regulatora;
• Prawo energetyczne i pozosta³e prawodawstwo dotycz¹ce elektroenergetyki: ocena przesz³oœci, wnioski na przysz³oœæ.
Roli moderatorów w poszczególnych panelach podjêli siê S³awomir Krystek, Krzysztof Lipko, Jacek Dre¿ewski oraz Marian Mi³ek.
Dla nikogo z dyskutantów I panelu nie ulega³o w¹tpliwoœci, ¿e kluczem do
zapewnienia bezpieczeñstwa elektroenergetycznego jest uruchomienie programu inwestycyjnego w elektrowniach. Inwestycje te s¹ zwi¹zane tak z budow¹
nowych instalacji zarówno w celu wymiany instalacji wyeksploatowanych jak
i pokrycia zwiêkszonego zapotrzebowania. Dodatkowo konieczne jest kontynuowanie programu budowy instalacji oczyszczania spalin i rozpoczêcie przygotowañ do wdro¿enia w perspektywie kilkunastu lat instalacji elektrowni wêglowych z sekwestracj¹ CO2. Za pilne dyskutanci uznali rozpoczêcie przygotowañ do budowy elektrowni j¹drowej. Zwracano uwagê, mimo i¿ potrzeba
pilnych inwestycji nie budzi w¹tpliwoœci, rynek nie jest w stanie wygenerowaæ
cen energii elektrycznej, które uczyni³yby takie inwestycje op³acalnymi.
G³ównym tematem debaty w panelu II by³y modele instytucjonalnego rozdzielenia dystrybucji i obrotu oraz aktualny stan prac nad podzia³em spó³ek
dystrybucyjnych, dzia³añ nak³adaj¹cych siê jednoczeœnie na konsolidacjê
zwi¹zan¹ z realizacj¹ „Programu dla elektroenergetyki”. W dyskusji zwracano
uwagê, ¿e 1 lipca zapewne nast¹pi formalne podzielenie firm dystrybucyjnych,
jednak do momentu kiedy podzielone firmy bêd¹ w pe³ni samodzielne i wyposa¿one w odpowiednie narzêdzia, w tym systemy do rozliczeñ z klientami, jest
jeszcze daleko.
Rynek energetyczny jest przedmiotem ci¹g³ych dyskusji i krañcowo ró¿nych opinii, w tym takich, ¿e w Polsce ¿aden rynek energii elektrycznej nie istnieje. Próbê uporz¹dkowania wymiany pogl¹dów na ten temat w ramach panelu III podj¹³ Prezes URE, który zdefiniowa³ 5 podstawowych problemów do
dyskusji:
• aktualna sytuacja na hurtowym rynku energii, jego niedoskona³oœci
i kierunki zmian; transparentnoϾ rynku hurtowego, wprowadzenie
rynku dnia bie¿¹cego;
• zarz¹dzanie ograniczeniami sieciowymi, wdro¿enie cen wêz³owych lub
strefowych, odejœcie od „miedzianej p³yty”;
• jakie dzia³ania trzeba podj¹æ w celu zwiêkszenia obrotu energi¹ na gie³dzie energii;
• jak kszta³towana powinna byæ cena detaliczna energii elektrycznej po
„unbundlingu”, czy spó³ki obrotu wydzielone z obecnych spó³ek dystrybucyjnych powinny byæ taryfowane, je¿eli tak to w jakim zakresie;
• rynek energii w Polsce na tle innych krajów.
!
Debata toczy³a siê wokó³ tych problemów, a szczególn¹ uwagê zwracano na
problem kszta³towania cen i relacji miêdzy cenami wytwarzania i przesy³u.
Ostatni IV panel poœwiêcony by³ problemom prawnym. Mo¿na w nim wyró¿niæ dwa nurty dyskusji. Pierwszy to problemy zwi¹zane z wdro¿eniem
w Polsce Dyrektyw UE, w tym przede wszystkim:
• 2005/89/WE z dnia 18 stycznia 2006 r. dotycz¹ca dzia³añ na rzecz zagwarantowania bezpieczeñstwa dostaw energii elektrycznej i inwestycji infrastrukturalnych;
• 2006/32/WE z dnia 5 kwietnia 2006 dotycz¹ca efektywnoœci u¿ytkowania
koñcowego energii i us³ug energetycznych.
Drugi nurt dyskusji by³ zwi¹zany z niew³aœciwymi uregulowaniami prawnymi w obszarze budowy infrastruktury sieciowej. Podkreœlano, ¿e konieczne jest mo¿liwie szybkie przyjêcie przepisów prawa dedykowanych realizacji
ponad lokalnych inwestycji liniowych celu publicznego lub nowelizacja obowi¹zuj¹cych przepisów prawa w celu umo¿liwienia skutecznego prowadzenia
inwestycji infrastrukturalnych o znaczeniu pañstwowym.
Organizatorzy konferencji zobowi¹zali siê do opublikowania debaty oraz
zebrania wniosków i przekazania ich administracji rz¹dowej.
* * *
Ostatnim punktem konferencji by³a „Wieczorna Gala Energetyki” w salonach i ogrodach Villa Foksal w Warszawie. Podczas Gali wrêczono specjalne wyró¿nienia – „Gwiazdy Energetyki 2007”. Otrzymali je Pani Stefania
Kasprzyk – Prezes Zarz¹du PSE Operator S.A za bezkompromisowoœæ
w dzia³aniach na rzecz polskiego systemu elektroenergetycznego oraz Pan
Prof. Marian Mi³ek –Senator RP, Wiceprzewodnicz¹cy Parlamentarnego Zespo³u ds. Energetyki za konsekwentne wspieranie polskiej elektroenergetyki.
POWER-GEN
EUROPE 2007
Power-Gen Europe 2007, najwiêksza europejska impreza konferencyjno-wystawiennicza odby³a siê w tym roku w dn. 26–28.06.2007 w Madrycie. Po
raz pierwszy w historii, pod jednym dachem po³¹czono trzy imprezy wystawiennicze POWER-GEN EUROPE-2007 wraz z inauguracj¹ POWER-GRID
EUROPE oraz RENEWABLE-ENERGY EUROPE. Targi te wzbudzi³y rekordowe zainteresowanie.
Ponad 11 000 odwiedzaj¹cych z ca³ego œwiata. To zdecydowanie wiêcej ni¿
na ubieg³orocznej imprezie w Kolonii, ale nic dziwnego skoro ca³y sektor
energetyczny gospodarki europejskiej, w porównaniu z ubieg³ymi latami prze¿ywa okres gwa³townego rozwoju. Jak co roku, w czasie targów du¿e zainteresowanie wystawców wzbudzi³y, odbywaj¹ce siê w oœmiu grupach tematycznych 170 prezentacji. Wœród wystawców i prelegentów spotkaliœmy przedstawicieli wielu polskich i miêdzynarodowych firm z siedzib¹ w Polsce. Wœród
nich miêdzy innymi tych najwiêkszych takich jak RAFAKO S.A., WIROMET S.A., ALSTOM Polska, Foster Wheeler Polska, Balcke-Duerr Polska, ale równie¿ kilku mniejszych. Z pewnoœci¹ wspania³y klimat Madrytu
i o¿ywiona koniunktura w bran¿y spowodowa³y, ¿e wszyscy goœcie sprawiali
wra¿enie bardzo zainteresowanych ekspozycjami oraz zadowolonych z odbytych spotkañ.
Wed³ug organizatorów targów wystawcy ju¿ dziœ zarezerwowali 100 % oferowanej powierzchni na przysz³oroczne targi POWER-GEN EUROPE,
POWER-GRID EUROPE, RENEWABLE-ENERGY EUROPE-2008 zaplanowane na 3–5 czerwca 2008 w Mediolanie.
Z
DZIA£ALNOŒCI IZBY
XV Walne Zgromadzenie
Sprawozdawczo–Wyborcze
Izby Gospodarczej Energetyki
i Ochrony Œrodowiska
dniu 5 czerwca br., w Warszawie, w Hotelu Holiday Inn
odby³o siê XV Walne Zgromadzenie SprawozdawczoWyborcze Izby Gospodarczej Energetyki i Ochrony
Œrodowiska. Wœród zaproszonych goœci obecni byli
m.in.: Krzysztof Zarêba – sekretarz stanu w Ministerstwie Œrodowiska i G³ówny Inspektor Ochrony Œrodowiska, W³odzimierz
Sobczak – wiceprezes KIG, Jolanta Arendarska – Sekretarz Generalny SEP, Wies³aw Seruga – Dyrektor Biura Izby Przemys³u
Elektrotechnicznego, Bogus³aw Regulski – Prezes Izby Gospodarczej Ciep³ownie Polskie.
Fot. M. Witkowicz
W
W swoim wyst¹pieniu Krzysztof Zarêba okreœli³ IGEiOŒ jako
jedn¹ z najbardziej prê¿nych i najlepiej radz¹cych sobie spoœród
wszystkich organizacji samorz¹du gospodarczego dzia³aj¹cych
w Polsce. Nastêpnie skupi³ siê na najistotniejszych problemach
z jakimi boryka siê polski sektor elektroenergetyczny. A wiêc m.in.
koniecznoœci likwidacji kontraktów d³ugoterminowych oraz
szczup³oœci limitów emisji przydzielonych nam przez UE. Jak powiedzia³, odnosi siê wra¿enie, ¿e Komisja Europejska lepiej traktuje kraje „starej 15” ni¿ kraje nowo przyjête. W porównaniu do roku 1988 zredukowaliœmy szkodliwe emisje o 32% i powinniœmy
mieæ w tym wzglêdzie wiêksze rezerwy. Tymczasem dzia³amy na
styku i nie mamy mo¿liwoœci rozwojowych. Mamy przestarza³¹
energetykê opart¹ na wêglu, która musi siê modernizowaæ. Znaczne kwoty na modernizacjê pochodzi³y z NFOŒiGW. Jest to mo¿e
kropla w morzu potrzeb, ale mimo wszystko by³o to wsparcie dla
sektora. W naszym wspólnym interesie jest ¿eby nasza energetyka
by³a mocn¹ i nowoczesn¹. Wa¿ne jest aby w polskich rêkach zostawiæ sieci bo jest to styk wytwórców z odbiorc¹. Na ten element
trzeba zwracaæ szczególn¹ uwagê.
Przedstawiciel KIG, W³odzimierz Sobczak okreœli³ IGEiOŒ jako organizacjê ¿yw¹, chlubê ruchu samorz¹dowego, doskonale radz¹c¹ sobie w kontaktach z parlamentem i organizacjami rz¹dowymi, pe³n¹ pomys³ów i inicjatyw, aktywn¹ na forum KIG. Nastêpnie
poruszy³ kwestie funkcjonowania Izbowego Systemu Wsparcia
!
Konkurencyjnoœci Polskich Przedsiêbiorstw KIGNET, wspó³finansowanego z funduszy UE i realizowanego z udzia³em 86
organizacji, w tym IGEiOŒ. Mówi³ tak¿e o koniecznoœci zmniejszenia kosztów pracy co firmom sektora powinno u³atwiæ rozwój.
Jolanta Arendarska przedstawi³a zakres dzia³alnoœci SEP oraz
zaprosi³a Izbê do wspó³pracy. Z kolei Bogus³aw Regulski poruszy³
kwestie nowelizacji Prawa energetycznego, ale tak¿e innych aktów
prawnych w sytuacji tworzenia nowych elementów rynku energii,
rozdzia³u praw do emisji CO2 itp. Natomiast Wies³aw Seruga m.in.
skupi³ siê na konsekwencjach faktu, i¿ Polska jest krajem o jednym
z najni¿szych w Europie wskaŸników zu¿ycia energii na g³owê
mieszkañca.
Zbigniew Bicki, Prezes ustêpuj¹cego Zarz¹du, przedstawi³ zebranym sprawozdanie z dzia³alnoœci Izby w 2006 r. Pod koniec roku 2006 Izba liczy³a 132 cz³onków. Osiem firm przesta³o byæ
cz³onkami Izby w wyniku rezygnacji b¹dŸ skreœlenia przez Zarz¹d
Izby z powodu niep³acenia sk³adek cz³onkowskich. Natomiast
przyjêtych zosta³o w sk³ad Izby dziewiêæ nowych firm. Izba bra³a
udzia³ w tworzeniu i dyskusji nad nowym „Programem dla Elektroenergetyki”. Jest aktywna w procesie uzgodnieñ legislacyjnych
dotycz¹cych bezpieczeñstwa energetycznego i inwestycji w polskiej elektroenergetyce, awarii, ograniczenia emisji gazów cieplarnianych, konsolidacji pionowej, odnawialnych Ÿróde³ energii, nowych technologii w elektroenergetyce oraz energetyki j¹drowej.
Prezes zwróci³ uwagê na problem konsolidacji pionowej. Izba popiera powstawanie zintegrowanych grup energetycznych na wzór
krajów zachodnich. Je¿eli chodzi o odnawialne Ÿród³a energii, to
nie mamy ich du¿ego potencja³u i trudna bêdzie osi¹gn¹æ w roku
2010 7,5% udzia³ OZE w krajowym zu¿yciu energii elektrycznej.
Izba promuje nowe technologie w energetyce – prowadzi dyskusjê
nad technologiami zgazowania wêgla. Izba popiera równie¿ budowê w Polsce energetyki j¹drowej. Izba zorganizowa³a w ubr. 11
konferencji, szkoleñ i spotkañ integracyjnych – ich tematyka by³a
bardzo zró¿nicowana. Bra³a te¿ udzia³ jako organizator stoiska ko-
Z
DZIA£ALNOŒCI IZBY
lektywnego w nastêpuj¹cych targach: Enex – Kielce, Miêdzynarodowe Targi Energetyki EXPOPOWER – Poznañ, Energetab
– Bielsko Bia³a, Poleko – Poznañ.
Izba prowadzi równie¿ aktywn¹ dzia³alnoœæ wydawnicz¹. W zesz³ym roku przypada³a 10-rocznica wydawania naszego „Przegl¹du Energetycznego”. W 2006 roku ukaza³ siê „Informator”,
który jest wydawany co dwa lata i zawiera aktualne dane o cz³onkach Izby i ich dzia³alnoœci. Strona internetowa Izby jest stron¹
„¿yj¹c¹” – jest stale rozbudowywana i zamieszczane s¹ w niej wa¿ne wiadomoœci, komunikaty, programy organizowanych spotkañ
i konferencji.
Prezes Bicki podziêkowa³ cz³onkom Zarz¹du za wspó³pracê
i wsparcie oraz wyrazi³ uznanie pracownikom Biura Izby za ich
pracê. Po 12 latach piastowania funkcji Prezesa (4 kadencje)
stwierdzi³, ¿e nie bêdzie kandydowa³ w tej kadencji.
Dyrektor Generalny Izby S³awomir Krystek odniós³ siê do
sprawozdania finansowego Izby za 2006 r. Zysk netto, który wyniós³ ponad 40 tys. z³ przechodzi na kapita³ zapasowy Izby i zapewni jej p³ynnoœæ finansow¹. Ka¿dego roku ten wynik finansowy
jest coraz trudniej wypracowaæ. Izba nie prowadzi wystawnego ¿ycia. Posiada zabezpieczenie finansowe. Stara siê dobrze lokowaæ
swoje œrodki co pozwala dzia³aæ Izbie w czasie, kiedy nie nap³ywaj¹ sk³adki i nie jest prowadzona dzia³alnoœæ gospodarcza.
Komisja Rewizyjna w wyniku analizy otrzymanych materia³ów,
przeprowadzonych rozmów i dyskusji nad nimi pozytywnie oceni³a dzia³alnoœæ Izby w 2006 r., a w szczególnoœci: zajmowane przez
Izbê stanowisko w sprawie rz¹dowego „Programu dla Energetyki”,
w tym konsolidacji, inwestycji w elektroenergetyce, emisji CO2,
perspektyw rozwoju technologii, w tym energetyki j¹drowej i odnawialnych Ÿróde³ energii, organizacjê konferencji i spotkañ w œrodowisku dla wypracowania i wyra¿enia jego stanowiska. Walne
Zgromadzenie udzieli³o skwitowania Zarz¹dowi za dzia³alnoœæ
w ubieg³ym roku.
Nowe w³adze Izby
Prezes Zarz¹du:
Socha Jacek
Wiceprezesi Zarz¹du:
Bicki Zbigniew – EM&CA S.A.
£obodziñska-Strzelec Joanna – Energetyka Po³udnie S.A.
Radulski Jakub – Alstom Power Sp. z o.o.
Sekretarz Zarz¹du:
Nastêpnie odby³y siê wybory nowych w³adz Izby, których sk³ad
prezentujemy obok. Jacek Socha, nowo wybrany Prezes Zarz¹du
Izby, serdecznie podziêkowa³ zebranym za wybór i zaufanie.
Stwierdzi³, ¿e nie zawiedzie oczekiwañ i przepracuje swoj¹ kadencjê na miarê wyzwañ stoj¹cych przed energetyk¹.
Babiuch Marian – Elektrociep³ownia „Zielona Góra” S.A.
Cz³onkowie Zarz¹du:
Chachu³a Jerzy – Elektrownia „Rybnik” S.A.
Chojnacki Marek – BIS Izomar Sp. zo.o.
Jankowski Andrzej – Termoizolacja Enter-Eko Sp. z o.o.
Kurp Jan – PKE S.A
Nizio³ Artur – Uniserv S.A
Ró¿acki Mariusz – Rafako S.A.
Smoleñ Pawel – Vattenfall Heat Poland S.A.
Smolik Adam – Energopomiar Sp z. o o.
Strumi³³o Marian – Dalkia £ódŸ S.A.
Wojciechowski Leon – Centrum Technologii
Proekologicznych
Komisja Rewizyjna:
Bosowski Marian – Alstom Power Sp. z o.o
– przewodnicz¹cy
Tymowski Henryk – PKE S.A. – wiceprzewodnicz¹cy
Œlesiñska Halina – Inexim Sp. z o.o. – sekretarz
Bawiec Bogdan – Mostostal Dolny Œl¹sk Sp. z.o.o
– cz³onek
S¹d Kole¿eñski:
Dobrek Andrzej – Akma Brokers – przewodnicz¹cy
Trzeszczyñski Jerzy – Pro Novum – sekretarz
Pi³atowicz Andrzej – Instytut Energetyki – cz³onek
Po zakoñczeniu Walnego Zgromadzenia odby³o siê spotkanie integracyjne przedstawicieli firm – cz³onków Izby. W trakcie jego
trwania po¿egnano Ryszarda Popowicza dotychczasowego, d³ugoletniego zastêpcê Dyrektora Generalnego Izby, który odszed³ na
zas³u¿on¹ emeryturê, a tak¿e wrêczona Statuetki Izby. Otrzyma³y je nastêpuj¹ce osoby i firmy:
• Jerzy Thamm – Rafako S.A.
• Jan Kurp – PKE S.A.
• Termoizolacja S.A.
• Remak S.A.
Spotkanie integracyjne by³o okazj¹ do wymiany pogl¹dów
w nieformalnej atmosferze na temat najbardziej pal¹cych problemów polskiego sektora elektroenergetycznego.
!!
Z
DZIA£ALNOŒCI IZBY
EXPOPOWER 2007
owa inicjatywa Miêdzynarodowych Targów Poznañskich zmaterializowa³a siê w postaci targów adresowanych do bran¿y energetycznej i elektrotechnicznej. Tematyk¹ pierwszej edycji Miêdzynarodowych Targów Energetyki EXPOPOWER 2007
(22–24 maja) by³o wytwarzanie, przesy³ i dystrybucja energii elektrycznej. Uczestniczy³o w nich ponad 120 wystawców i firm z Polski, Chin,
Czech, Holandii, Korei Po³udniowej i USA.
– Targi s¹ wynikiem naszych rozmów i bliskiej wspó³pracy z partnerami
z sektora energetycznego – powiedzia³ nam Przemys³aw Trawa, prezes
MTP. – Pozostan¹ w naszym kalendarium targowym dwa wydarzenia poœwiecone energetyce – listopadowe Miêdzynarodowe Targi Ekologiczne
POLEKO i w³aœnie EXPOPOWER. Nie bêdzie ona bezpoœrednio obecna
na czerwcowych Targach Innowacje-Technologia-Maszyny (ITM Polska),
które s¹ g³ównie poœwiêcone maszynom do obróbki metali i ich powierzchni, transportowi wewnêtrznemu itp. Mo¿na powiedzieæ, i¿ nie dawa³y one
efektu synergii z energetyk¹. Energetykê czekaj¹ wielkie inwestycje w ci¹gu nadchodz¹cych 15 lat, szacowane na ok. 50 mld z³. By³a o tym mowa
na licznych konferencjach i sympozjach towarzysz¹cych targom. Wœród
zwiedzaj¹cych dominowa³y dwie grupy – byli to szefowie i pracownicy
utrzymania ruchu w zak³adach energetycznych oraz budowniczowie nowych mocy wytwórczych (projektanci, przedstawiciele elektrowni, politycy nie tylko resortów gospodarczych). Te targi naprawdê maj¹ szansê rozwoju. A zatem ju¿ zapraszam na drug¹ edycjê MTE EXPOPOWER w maju 2008 r.
Obecny na otwarciu targów senator W³adys³aw Mañkut, cz³onek Komisji Gospodarki Narodowej wskaza³ w rozmowie z nami, i¿ ze wzglêdu
na rozwój rodzimej elektroenergetyki (rewitalizacja, remonty, budowa nowych bloków, konsolidacja) powo³anie do ¿ycia targów tej bran¿y z towarzysz¹cymi im profesjonalnymi konferencjami naukowo-gospodarczymi
jest w pe³ni uzasadnione.
– Elektroenergetyka siê zmienia, pojawiaj¹ siê nowe rozwi¹zania z zastosowaniem energii odnawialnej (s³onecznej, wiatrowej etc.), jesteœmy
u zarania nowej ery i to wszystko trzeba pokazywaæ i o tym dyskutowaæ –
mówi³ Mañkut.– Jest wiele problemów technologicznych i organizacyjnych. Œwiat musi poszukiwaæ nowych Ÿróde³ energii, udoskonalaæ i efektywnie wykorzystywaæ energiê j¹drow¹. W Polsce w najbli¿szym czasie bê-
N
dzie brakowaæ energii elektrycznej. Czeka nas zmiana roli – z eksportera
w importera.
Równie¿ zwolennikiem targów bran¿y energetycznej jest Leszek Juchniewicz, prezes Urzêdu Regulacji Energetyki.
– To dobry pomys³, potrzeba tego co nowe i po¿yteczne, co stanowi zapowiedŸ wyzwañ na przysz³oœæ – stwierdzi³ w rozmowie z nami. – Targi
tak¹ rolê spe³niaj¹. To, ¿e odbywa siê kilka imprez bran¿owych w innych
miastach nie dezawuuje poznañskiej. Co do nadmiaru nie miejmy obaw. Ta
bran¿a decyduje o postêpie cywilizacyjnym. Nie obawiajmy siê energetyki
j¹drowej, niedobrze siê sta³o, i¿ nabraliœmy do niej uprzedzeñ po Czarnobylu. Ona obecnie pod wzglêdem technologicznym jest najbardziej przyjazna œrodowisku. Jest droga w procesie inwestowania, ale tania w eksploatacji. Niektóre kraje deklaruj¹ likwidacjê elektrowni atomowych, ale tego nie czyni¹. Energia ta po prostu jest potrzebna, nie ma dla niej alternatywy (czy jest ni¹ spalanie biomasy?). Francja jej zawdziêcza energetyczn¹ stabilnoœæ. Trzeba w Polsce siê za ni¹ szybko wzi¹æ. Staæ nas na zgromadzenie œrodków finansowych.
Jednym z patronów targów i wystawców by³a Izba Gospodarcza
Energetyki i Ochrony Œrodowiska. W jej stoisku zaprezentowa³o siê kilka firm: DEHN Polska Sp. z o.o., Ecoenergia Sp. z o.o., Elektrownie
Szczytowo-Pompowe SA, Energoinstal SA, Helbeck Group Polska
Sp. z o.o., Inexim Sp. z o.o., Pentol-Enviro Polska Sp. z o.o. i ThyssenKruppXarvon.
W obliczu zmian i wyzwañ
Imprez¹ towarzysz¹c¹ pierwszej edycji Miêdzynarodowych
Targów Energetyki EXPOPOWER 2007 zorganizowanych przez
Miêdzynarodowe Targi Poznañskie w dniach 22–24 maja by³a
konferencja „Rynek energii elektrycznej – oczekiwania i szanse”, której uczestnikami by³o liczne grono reprezentantów szeroko rozumianego sektora elektroenergetycznego. Przygotowa³o j¹ Polskie Towarzystwo Przesy³u i Rozdzia³u Energii Elektrycznej przy wspó³pracy Izby Gospodarczej Energetyki
i Ochrony Œrodowiska oraz organizatora targów. Konferencja
zosta³a objêta patronatem Ministerstwa Gospodarki.
Zebrani pierwszego dnia targów wys³uchali siedmiu referatów prezentuj¹cych najwa¿niejsze problemy, które skupiaj¹ uwagê tego œrodowiska
zawodowego w ostatnim czasie, ze szczególnym uwzglêdnieniem oczekiwañ zwi¹zanych z przygotowywan¹ now¹ ustaw¹ Prawo energetyczne.
Formu³owano pytania dotycz¹ce przysz³oœci – jak w œwietle nowych uregulowañ ustawowych bêdzie funkcjonowa³ rynek energii elektrycznej (tu
!"
istotne s¹ konsekwencje wprowadzenia od 1 lipca br. zasady swobodnego
wyboru dostawcy energii przez klienta indywidualnego, czyli ka¿dego
z nas). Zastanawiano siê czy obowi¹zuj¹ce przed 10 laty Prawo energetyczne spe³ni³o oczekiwania dotycz¹ce powstania konkurencji w bran¿y
elektroenergetycznej, a zatem spadku cen i poprawy poziomu obs³ugi
klientów.
Referat wprowadzaj¹cy mia³ przedstawiæ Andrzej Kania z Departamentu Energetyki Ministerstwa Gospodarki, ale nie uczyni³ tego, gdy¿ na
konferencjê nie przyby³. Palma pierwszeñstwa przypad³a zatem dr Miros³awowi Dudzie, niezale¿nemu ekspertowi z Agencji Rynku Energii SA,
którego wyst¹pienie zosta³o zatytu³owane „Prawo energetyczne i regulacja rynku energii elektrycznej wobec nowych wyzwañ”. Mówca na
wstêpie wyrazi³ ¿al, ¿e nie bêdzie móg³ skomentowaæ wypowiedzi przedstawiciela resortu gospodarki dotycz¹cych zmian w Prawie energetycznym. Zacz¹³ od zdefiniowania tytu³owych wyzwañ.
– Obowi¹zuje triada: bezpieczeñstwo dostaw energii, koniecznoœæ racjonalizacji kosztów energii i rosn¹ce wymagania ekologiczne – mówi³. –
Z
DZIA£ALNOŒCI IZBY
Te wyzwania nabieraj¹ szczególnego wymiaru w zwi¹zku z globalnym zagro¿eniem efektem cieplarnianym i wyczerpuj¹cymi siê zasobami organicznych paliw kopalnych. Dodatkowym zagro¿eniem dla Europy jest rosn¹ce uzale¿nienie zaopatrzenia w energiê od importu, zw³aszcza koncentracji kierunku dostaw gazu ziemnego, stwarzaj¹cej zagro¿enie polityczne. W Unii Europejskiej te wyzwania zosta³y okreœlone w Pakiecie Energetycznym „3x20”, który ma byæ prze³o¿ony na prawo unijne i dotyczyæ
bêdzie bezpoœrednio Polski.
Duda przedstawi³ zawarte w nim ustalenia szczegó³owe dotycz¹ce koniecznoœci obni¿enia emisji gazów cieplarnianych, np. redukcja ma do roku 2020 siêgn¹æ 20 proc. stanu z 1990 r.. Pakiet wymaga tak¿e przyspieszenia rozwoju energii odnawialnej – do 2020 r. jej udzia³ w ca³kowitym
zu¿yciu energii ma wynosiæ 20 proc. Do tego czasu ma zwiêkszyæ siê
efektywnoœæ u¿ytkowania energii tak¿e o 20 proc. wobec stanu z 2006 r.
Polska gospodarka bêdzie musia³a byæ rzeczywiœcie energooszczêdn¹
(zwiêkszenie sprawnoœci wytwarzania energii, zmniejszenie strat sieciowych, rozwój wysokosprawnej kogeneracji energii elektrycznej i ciep³a).
Kolejne kwestie omówione przez referenta to m.in.: przystosowanie polskiego Prawa energetycznego do nowej polityki UE (koniecznoœæ harmonizacji interesu pañstwa z interesami podmiotów na rynku) i postulat zmian w polskim Prawie energetycznym dotycz¹cy wytwarzania energii
w OZE i w skojarzeniu z ciep³em. Duda okreœli³ dzia³ania maj¹ce na celu
zwiêkszenie skutecznoœci rynku konkurencyjnego wskazuj¹c na koniecznoœæ likwidacji ograniczeñ tempa wzrostu cen energii, usprawnienie mechanizmów rynku bilansujacego, procedurê zmiany statusu odbiorcy i regulacjê dzia³alnoœci sieciowej. Zakoñczy³ wyst¹pienie omówieniem problemu zapewnienia bezpieczeñstwa dostaw energii i wzmocnienie go poprzez wprowadzenie zmian legislacyjnych oraz konkluzj¹: polskie Prawo
energetyczne obrasta w ka¿dej nowelizacji nowymi, coraz bardziej skomplikowanymi przepisami, s³owem czêsto lepszy skutek mo¿na odnieœæ ujmuj¹c ni¿ dodaj¹c regulacji.
Prof. Jacek Malko z Instytutu Energoelektryki Politechniki Wroc³awskiej przedstawi³ referat „Bariery rynku energii. Nowe oceny” stwierdzaj¹c na wstêpie, i¿ rozwój rynków europejskich ujawni³ wewnêtrzne niespójnoœci stosowanych rozwi¹zañ i odstêpstwa od idei liberalizacji sektorów. Diagnozê tego stanu rzeczy zawar³a Komisja Europejska w „Raporcie o wynikach dochodzenia sektorowego w zakresie naruszania zasad
konkurencyjnoœci” z 6 lutego 2006 r. dotycz¹cego europejskich rynków
energii elektrycznej i gazu ziemnego. Wskazano w nim na piêæ g³ównych
barier utrudniaj¹cych dzia³anie mechanizmów rynkowych: koncentracjê
rynków, integracjê pionow¹, brak integracji rynków, nietransparentnoœæ,
zasady cenotwórstwa. Malko przedstawi³ szczegó³owo ka¿d¹ z nich i wyznaczone przez UE priorytety dzia³añ zmierzaj¹ce do zmiany tej sytuacji.
– Europejska polityka energetyczna, z pe³nym poszanowaniem prawa
pañstw cz³onkowskich do wyboru w³asnej struktury wykorzystania paliw
w energetyce oraz ich suwerennoœci w zakresie pierwotnych Ÿróde³ energii i w duchu solidarnoœci miêdzy pañstwami cz³onkowskimi, bêdzie d¹¿y³a do: zwiêkszenia bezpieczeñstwa dostaw, zapewnienia konkurencyjnoœci
gospodarek europejskich i dostêpnoœci energii po przystêpnej cenie oraz
promowania równowagi ekologicznej i przeciwdzia³ania zmianom klimatu – stwierdzi³ referent.
Tytu³ prezentacji Herberta Leopolda Gabrysia, niezale¿nego eksperta, brzmia³ „Elektroenergetyka 2006 – wyniki i prognozy”. Mówca
wskaza³, i¿ konsumpcja energii elektrycznej do 2025 r. wzroœnie o ponad
85 proc., a w polskiej energetyce potrzeby odtworzeniowe s¹ porównywalne z wystêpuj¹cymi w starej Unii, z tym ¿e winny byæ zakoñczone
znacznie szybciej. Gabryœ przedstawi³ porównawczo dane i wskaŸniki
z lat 2005 - 2006, dotycz¹ce m.in. poziomu produkcji energii elektrycznej
w elektrowniach i elektrociep³owniach zasilanych ró¿nymi noœnikami
energii( z uwzglêdnieniem struktury kosztów i paliw podstawowych),
wielkoœci jej sprzeda¿y i cen, wyników finansowych jej producentów,
a tak¿e spó³ek dystrybucyjnych. Brak miejsca uniemo¿liwia przedstawienie szczegó³ów, wska¿my zatem na ostrze¿enie mówcy: Górnictwo wêgla
kamiennego wobec zmniejszenia wielkoœci sprzeda¿y i cen przy wysokim
wzroœcie kosztów produkcji bêdzie zmierzaæ do uzyskania znaczniejszych
ni¿ do tej pory podwy¿ek cen wêgla a poœrednio energii elektrycznej produkowanej z niego.
„Rynek detaliczny energii elektrycznej – perspektywy rozwoju po 1
lipca 2007” omówi³ Tadeusz Markowski z ENEA SA. Przedstawi³ podstawy prawne funkcjonowania rynku energii elektrycznej i jego g³ówne
podmioty (wytwórcy, sprzedawcy, gie³da energii, internetowe platformy
obrotu, Operator Systemu Przesy³owego, Operator Systemu Dystrybucyjnego, Uczestnicy Rynku Bilansuj¹cego (jeden powi¹zany z OSP, drugi
z OSD), Uczestnik Rynku Detalicznego). Wiele miejsca poœwiêci³ prezentacji ró¿nych mo¿liwoœci zakupu energii elektrycznej przez klienta. Zaprezentowa³ uregulowania dotycz¹ce procesu zmiany sprzedawcy energii
elektrycznej i podstawowe warunki rozwoju jej sprzeda¿y detalicznej. Nastêpnie zaj¹³ siê funkcjonowaniem rynku detalicznego po 1 lipca br.,
w szczególnoœci zmianami prawnymi i organizacyjnymi, w tym powo³aniem sprzedawcy z urzêdu i zmianami jakie pojawi¹ siê w ofercie handlowej.
Marek Kulesa z Towarzystwa Obrotu Energi¹ zaprezentowa³ „Rynek
hurtowy energii elektrycznej w Polsce” zaczynaj¹c od zdefiniowania
pojêæ rynku i handlu hurtowego. Przedstawi³ wybrane uwarunkowania
formalno-prawne dzia³alnoœci spó³ek obrotu powsta³e w latach 20062007, unijne uwarunkowania tego typu dotycz¹ce rynku energii. Scharakteryzowa³ spó³ki obrotu ukazuj¹c strukturê sprzeda¿y wytwórców systemowych, Ÿród³a zakupu energii przez przedsiêbiorstwa obrotu w latach
2000–2006 i jej sprzeda¿ przez nie w tym samym czasie. Mówi³ o administracyjnych barierach handlu hurtowego, dostêpie do rynku energii i informacji o nim. Wskaza³, ¿e model rynku energii opiera siê na zasadzie
„zamkniêtej pozycji handlowej”. Zakoñczy³ referat omówieniem wymiany miêdzysystemowej i jej znaczenia dla spó³ek obrotu. Opowiedzia³ siê
za zwiêkszeniem p³ynnoœci rynku, koniecznoœci¹ tworzenia wiarygodnych wskaŸników cenowych. Stwierdzi³, ¿e dojrza³y rynek energii oznacza ró¿norodnoœæ form handlu i podmiotów na rynku.
Ostatnimi referentami byli: Robert Bañski z Towarowej Gie³dy Energii, który przedstawi³ „Rynek gie³dowy energii elektrycznej” i Szymon
Kosiñski z Platformy Obrotu Energi¹ Elektryczn¹ – „Pozagie³dowy rynek energii elektrycznej w Polsce”. Bañski uzna³, i¿ przejrzysty mechanizm funkcjonowania gie³dy powoduje, ¿e cena towaru jakim jest te¿
energia, zale¿y tylko i wy³¹cznie od bie¿¹cej relacji miêdzy popytem i poda¿¹. Stwierdzi³, ¿e TGE jest jedynie organizatorem rynku, nie zajmuje siê
obrotem energi¹. Scharakteryzowa³ jej pozycjê na naszym rynku, omówi³
rynek spot dla energii, koñcz¹c referat wizj¹ przysz³oœci rynku energii
w Polsce.
Kosiñski wskaza³, ¿e dzisiejszy rynek pozagie³dowy dzia³a w oparciu
o dwustronne kontrakty, umowy ramowe i transakcje zawierane prze telefon, faks itp. Przedstawi³ zalety i wady transakcji pozagie³dowych. Oceni³
kolejno pozagie³dowe ogólnodostêpne rynki w Polsce: Kantor Energii,
IHE, poee i wskaza³ na zalety ceny referencyjnej energii elektrycznej
(Cre). Zakoñczy³ referat refleksjami dotycz¹cymi przysz³oœci zarówno
rynku gie³dowego jak rynków pozagie³dowych.
AU
!#
Z
DZIA£ALNOŒCI IZBY
Nowe ograniczenia emisji py³u
w Polsce od stycznia 2008
Od 1 stycznia 2008 zaczynaj¹ obowi¹zywaæ w Polsce przepisy dyrektywy unijnej
2001/80/WE w zakresie ograniczenia emisji niektórych zanieczyszczeñ, w tym przypadku py³u z du¿ych Ÿróde³ spalania (LCP). Wielu producentom energii i ciep³a korzystaj¹cym z istniej¹cych Ÿróde³, opalanych wêglem kamiennym i brunatnym uda³o siê w ostatnich latach dokonaæ modernizacji posiadanych urz¹dzeñ odpylaj¹cych , przede wszystkim elektrofiltrów. Dobrym przyk³adem jest spó³ka Vattenfall Heat Poland S.A. ,która tylko w latach 2006/2007
przeznaczy³a na modernizacjê elektrofiltrów w elektrociep³owniach warszawskich ponad 80
mln z³, redukuj¹c emisje py³u do atmosfery o ponad 600 ton rocznie. Czêœæ modernizacji zosta³a wykonana z zastosowaniem metody BI-Action®. Metoda ta oferowana jest przez spó³kê
Balcke-Dürr Rothemühle Polska Sp.o.o. (www.rothemuhle.pl), znan¹ miedzy innymi z dostaw „pod klucz” elektrofiltrów ROTHEMÜHLE.
BI-Action® to metoda modernizacji elektrofiltrów, polegaj¹ca na po³¹czeniu zastosowania
najnowszej generacji zespo³ów zasilaj¹cych wysokiej czêstotliwoœci, Power Plus® z opracowan¹ przez in¿ynierów warszawskiej spó³ki optymalizacj¹ rozk³adu prêdkoœci strumienia
przep³ywu spalin przez elektrofiltr . Modernizacja metod¹ BI-Action® pozwoli³a na radykalne obni¿enie zapylenia, miêdzy innymi trzech elektrofiltrów kot³ów OP 230, 2–4 w EC ¯erañ. Kolejne elektrofiltry kot³ów OP-230, 1, 5 modernizowane aktualnie t¹ metod¹, bêd¹ uruchomione przed koñcem 2007 r. Modernizacja wykonywana jest bez koniecznoœci powiêkszenia gabarytów elektrofiltrów (na ¯eraniu wymaga³o by to podwy¿szenia dachu budynku kot³owni), bez wymiany wyposa¿enia wewnêtrznego elektrofiltrów, w du¿o krótszym czasie
i przy wykorzystaniu du¿o ni¿szych nak³adów finansowych ni¿ gdyby zastosowano tradycyjne metody modernizacji. Innym przyk³adem wykorzystania metody BI-Action® jest wykonana z powodzeniem w maju b.r., w 28 dni, modernizacja dwóch elektrofiltrów bloku nr 7
w Elektrowni Po³aniec S.A. Metoda BI-Action® znalaz³a równie¿ zastosowanie w wielu innych naszych elektrowniach i elektrociep³owniach.
Nowoczesne technologie modernizacji elektrofiltrów pozwalaj¹ dziœ w wiêkszoœci przypadków na radykalne skrócenie czasu modernizacji oraz obni¿kê ich kosztów. Dziêki dodatkowym Ÿród³om finansowania, dostêpnym po wst¹pieniu Polski do UE, modernizacje te bêd¹
kontynuowane w kolejnych latach umo¿liwiaj¹c dalsze zmniejszenie zanieczyszczenia naszego œrodowiska.
Energetyka przygraniczna Polski i Niemiec
– doœwiadczenia i perspektywy
W dniu 19 paŸdziernika 2007 r. odbêdzie siê w Sulechowie w województwie lubuskim,
w auli Rektoratu Pañstwowej Wy¿szej Szko³y Zawodowej, IV polsko-niemiecka konferencja pod nazw¹: „Energetyka przygraniczna Polski i Niemiec – doœwiadczenia i perspektywy”.
Organizatorami konferencji s¹ Lubuskie Towarzystwo na Rzecz Rozwoju Energetyki
i Izba Gospodarcza Energetyki i Ochrony Œrodowiska, przy wspó³pracy z firmami E.ON
edis energia sp. z o.o., Polskim Górnictwem Naftowym i Gazownictwem S.A. w Warszawie Oddzia³ w Zielonej Górze oraz Pañstwow¹ Wy¿sz¹ Szko³¹ Zawodow¹ w Sulechowie.
Motto – cel g³ówny konferencji: Mo¿liwoœci zaspokojenia potrzeb energetycznych mieszkañców gmin, szczególnie w oparciu o lokalne Ÿród³a energii.
Konferencja adresowana jest do przedstawicieli administracji samorz¹dowej województw: lubuskiego, dolnoœl¹skiego, wielkopolskiego i zachodniopomorskiego oraz niemieckich landów Brandenburgii, Saksonii i Meklemburgii-Przedpomorza. Uczestnikami bêd¹ równie¿ przedstawiciele firm energetycznych i pracuj¹cych na rzecz energetyki Polski
i Niemiec.
Informacji na temat konferencji udzielaj¹:
– Gra¿yna Radu³a LTnRRE, tel. 068 329-07-94, 0601-709-337
– Kazimierz Purowski LTnRRE, tel. 068 455-92-08, 0601-242-459
– Aleksandra Miko³ajczyk IGEiOŒ, tel. 022 621-65-72, 022 621-35-29, 0602-524-801
INFORMACJE
Energetyka na œwiecie
Przegl¹d najwa¿niejszych wydarzeñ w energetyce œwiatowej w opracowaniu EPC S.A.
NOWA STRATEGIA KOMISJI EUROPEJSKIEJ
DLA REJONU MORZA CZARNEGO
Wraz z opublikowaniem 11 kwietnia komunikatu w sprawie nowej inicjatywy dotycz¹cej wspó³pracy z pañstwami basenu Morza Czarnego, Komisja Europejska zapocz¹tkowa³a dzia³ania maj¹ce na celu zacieœnienie relacji
z tym zasobnym w surowce energetyczne regionem. Region Morza Czarnego zyska³ dla UE du¿e znaczenie po przyjêciu 1 stycznia do Wspólnoty Rumunii i Bu³garii. We wspomnianym komunikacie, poœwiêconym krajom,
z którymi Unia utrzymuje partnerskie stosunki w ramach Europejskiej Polityki S¹siedztwa oraz krajom z nimi s¹siaduj¹cym, po³o¿ono nacisk g³ównie
na wspó³pracê w dziedzinie energetyki. Inne priorytety obejmuj¹: demokracjê, praworz¹dnoœæ, swobodê przemieszczania siê i bezpieczeñstwo, badania i edukacjê oraz rozstrzygniêcie zadawnionych konfliktów.
UE ma nadziejê, ¿e nowa inicjatywa pozwoli poprawiæ wspó³pracê regionaln¹ poprzez intensyfikacjê kontaktów miêdzy poszczególnymi krajami w ramach istniej¹cych inicjatyw, takich jak Czarnomorska Wspó³praca Gospodarcza (ang. Black Sea Economic Cooperation, BSEC) i inicjatywa Baku, tj. dzia³ania realizowane wspólnie przez UE oraz kraje regionu Morza Czarnego i Morza Kaspijskiego, których celem jest zapewnienie „przejrzystych i pozbawionych dyskryminacji zasad” wytwarzania,
transportu i przesy³ania energii.
ród³o: Eurelectric – Daily News, 24-04-2007
EUROPEJSCY PRZYWÓDCY POPIERAJ¥
STRATEGIÊ UE WOBEC AZJI ŒRODKOWEJ
Na czerwcowym szczycie przywódcy Unii wyrazili poparcie dla sformu³owanej po raz pierwszy strategii wspó³pracy z pañstwami Azji Œrodkowej, która ma na celu wzmocnienie ekonomicznych i politycznych
zwi¹zków UE z piêcioma bogatymi w energiê krajami tego regionu: Kazachstanem, Kirgistanem, Tad¿ykistanem, Turkmenistanem i Uzbekistanem. Azja Œrodkowa ma kluczowe znaczenie dla d³ugoterminowej strategii bezpieczeñstwa energetycznego UE ze wzglêdu na jej ogromne zasoby
gazu i ropy. Za pomoc¹ nowej strategii UE ma zamiar zintensyfikowaæ
dwustronny i wielostronny dialog z krajami tego regionu w sprawach
energetyki, w tym rozmowy o dostêpie do lokalnych z³ó¿ ropy i gazu oraz
o dodatkowych drogach eksportu energii z rejonu Morza Kaspijskiego do
Europy. Strategia przewiduje równie¿ zacieœnienie wspó³pracy w sprawach dotycz¹cych rozwoju gospodarczego, demokracji, praworz¹dnoœci
i ochrony praw cz³owieka.
W celu wsparcia strategii wspó³pracy z pañstwami azjatyckimi UE zaplanowa³a na lata 2007–2013 wydatki rzêdu 750 mln EUR. Pierwsza ocena wdro¿enia strategii zostanie przeprowadzona na szczycie UE w czerwcu przysz³ego roku.
ród³o: Eurelectric – Daily News, 12-07-2007
POTRZEBNE PRZEJRZYSTE RAMY PRAWNE
DLA INWESTYCJI W WYCHWYTYWANIE
I MAGAZYNOWANIE CO2
Wiele europejskich spó³ek energetycznych planuje w przysz³oœci wykorzystywanie elektrowni o niskiej emisji dwutlenku wêgla, opalanych paliwami kopalnymi. Wymaga to zarówno poprawy efektywnoœci elektrowni
(do poziomu 50–52%), jak i rozwoju technologii wychwytywania dwutlenku wêgla. Z wypowiedzi przedstawicieli VGB – partnerskiej organizacji Eurelectric – wynika, ¿e zwiêkszenie efektywnoœci konwencjonalnych
elektrowni opalanych wêglem kamiennym lub brunatnym poprzez podniesienie temperatury pary do 700°C stwarza ogromne mo¿liwoœci reduk-
!&
cji poziomu emisji CO2. Teoretycznie, gdyby obecne europejskie elektrownie wêglowe zosta³y zast¹pione przez elektrownie wykorzystuj¹ce
parê o temperaturze 700°C, emisje zmniejszono by o 20%. Prace rozwojowe nad takimi elektrowniami trwaj¹ i chocia¿ s¹ bardzo obiecuj¹ce, dopiero za kilka lat zostanie oddana do u¿ytku pierwsza tego typu instalacja,
która pozwoli na zgromadzenie niezbêdnych doœwiadczeñ.
Przedstawiciele sektora energetyki podkreœlaj¹, ¿e istnieje potrzeba,
aby okreœlone zosta³y przejrzyste zasady prawne w odniesieniu do inwestowania w wychwytywanie i magazynowanie dwutlenku wêgla. Nad takimi uregulowaniami pracuje obecnie Komisja Europejska. Równoczeœnie Komisja poszukuje sposobów na przyspieszenie budowy 10–12 elektrowni demonstracyjnych. Propozycje w tej sprawie spodziewane s¹
w drugim pó³roczu tego roku.
ród³o: Eurelectric – Daily News, 04-05-2007
SZCZYT UNIA EUROPEJSKA – USA
30 kwietnia w Waszyngtonie na dorocznym szczycie UE – USA przywódcy obu stron przyjêli wspólne oœwiadczenie o bezpieczeñstwie energetycznym, efektywnoœci wykorzystywania energii i zmianach klimatycznych. Uczestnicy spotkania zobowi¹zali siê do dzia³ania na rzecz zmniejszania kosztów nowoczesnych technologii wêglowych i znoszenia barier
utrudniaj¹cych ich komercjalizacjê, rozwoju wspó³pracy w zakresie regulacji prawnych dotycz¹cych wychwytywana i przechowywaniem CO2,
opracowania minimalnych wymagañ bezpieczeñstwa i kryteriów wyboru
miejsc sk³adowania CO2 z uwzglêdnieniem zasad ochrony klimatu i œrodowiska oraz do wspó³dzia³ania w celu uzyskania zobowi¹zañ do wdra¿ania czystych technologii wêglowych ze strony krajów rozwijaj¹cych siê.
Strony zgodzi³y siê równie¿ zapewniæ wdro¿enie porozumienia „Energy Star”, przewiduj¹cego umieszczanie na urz¹dzeniach informacji o ich
efektywnoœci energetycznej oraz przedyskutowaæ mo¿liwoœæ rozszerzenia
zakresu tego porozumienia o inne kategorie produktów i uzgodniæ wymagania dotycz¹ce minimalnej efektywnoœci. Uczestnicy spotkania zdecydowali te¿ o opracowaniu do koñca roku specyfikacji dla czystych biopaliw.
Na marzec przysz³ego roku zaplanowano miêdzynarodow¹ konferencjê,
poœwiêcon¹ odnawialnym Ÿród³om energii.
ród³o: Eurelectric – Daily News, 14-05-2007
RAPORT IPCC O ŒRODKACH OGRANICZANIA
EMISJI GAZÓW CIEPLARNIANYCH
4 maja opublikowany zosta³ czwarty z serii raportów Miêdzyrz¹dowego Panelu ds. Zmian Klimatycznych (ang. Intergovernmental Panel on
Climate Change, IPCC), poœwiêcony ograniczaniu zmian klimatu. W raporcie stwierdzono, ¿e jeœli nie zostan¹ podjête pilnie odpowiednie dzia³ania, do roku 2030 œwiatowa emisja gazów cieplarnianych bêdzie
o 25–90% wiêksza ni¿ obecnie, przy czym najwy¿szy wzrost nast¹pi
w sektorze transportu. Co najmniej dwie trzecie wzrostu globalnej emisji
bêdzie pochodzi³o z krajów rozwijaj¹cych siê. Ograniczenie efektu globalnego ocieplenia do 2°C ponad œredni¹ temperaturê sprzed ery przemys³owej bêdzie wymaga³o redukcji emisji gazów cieplarnianych do roku
2050 o ponad 50% w stosunku do poziomu obecnego, twierdz¹ eksperci.
Wed³ug autorów raportu, taki cel mo¿e zostaæ osi¹gniêty do roku 2030,
a koszt niezbêdnych dzia³añ nie przekroczy 3% globalnego PKB.
Mo¿liwoœci ograniczania emisji istniej¹ we wszystkich sektorach bêd¹cych Ÿród³em emisji, w szczególnoœci w energetyce, transporcie, budownictwie, rolnictwie, leœnictwie i w gospodarce odpadami, zarówno w krajach rozwiniêtych, jak i w rozwijaj¹cych siê. Przyjête cele dotycz¹ce ustabilizowania globalnej temperatury powietrza mog¹ byæ osi¹gniête z u¿yciem istniej¹cych, powszechnie dostêpnych technologii oraz technologii
INFORMACJE
nowych. Potrzebne jest jednak wspieranie rozwoju i wdra¿ania technologii ekologicznych poprzez wycenê praw do emisji CO2, rozwi¹zania podatkowe lub systemy obrotu zezwoleniami, o co wnioskuje IPCC.
ród³o: Eurelectric – Daily News, 22-05-2007
BEZPIECZEÑSTWO J¥DROWE – RADA
POWO£UJE GRUPÊ WYSOKIEGO SZCZEBLA
Pod koniec roku 2002 Komisja Europejska zaproponowa³a projekty dyrektyw maj¹cych na celu „wprowadzenie jednolitego w ca³ej Wspólnocie
podejœcia do bezpieczeñstwa j¹drowego i zwiêkszenie bezpieczeñstwa dostaw”, zwane „pakietem j¹drowym”. Pañstwa cz³onkowskie i inne zainteresowane strony niemal jednog³oœnie odrzuci³y te propozycje. W konsekwencji Rada rozpoczê³a w³asne analizy dotycz¹ce mo¿liwoœci poprawy
spójnoœci i przejrzystoœci dzia³añ Wspólnoty w zakresie bezpieczeñstwa j¹drowego i bezpiecznego postêpowania z odpadami promieniotwórczymi.
We wnioskach przyjêtych 8 maja Rada zadecydowa³a o powo³aniu Grupy Wysokiego Szczebla, z³o¿onej z wysokich rang¹ przedstawicieli w³adz
odpowiedzialnych za bezpieczeñstwo, regulatorów i przedstawiciela Komisji. Jednym z zadañ Grupy bêdzie „promowanie wykorzystywania istniej¹cych uzgodnieñ (zawartych konwencji) i struktur miêdzynarodowych”, takich jak Miêdzynarodowa Agencja Energii Atomowej, Agencja
Energetyki J¹drowej OECD oraz Stowarzyszenie Zachodnioeuropejskich
Regulatorów Energetyki J¹drowej WENRA. Grupa bêdzie prowadzi³a
konsultacje z interesariuszami i organizowa³a spotkaniami w ramach Konwencji Bezpieczeñstwa Nuklearnego oraz Wspólnej Konwencji dotycz¹cej Bezpieczeñstwa Gospodarowania Zu¿ytym Paliwem i Bezpieczeñstwa
Gospodarowania Odpadami Promieniotwórczymi, w celu uzgadniania
stanowisk Komisji i pañstw cz³onkowskich. Rada zaproponowa³a, aby
wszystkie pañstwa UE „mia³y mo¿liwoœæ pozyskiwania informacji, zadawania pytañ i uczestnictwa w tych pracach”.
ród³o: Eurelectric – Daily News, 23-05-2007
UTWORZENIE PO£¥CZONEGO RYNKU ENERGII
EUROPY PÓ£NOCNO-ZACHODNIEJ
6 czerwca podpisany zosta³ list intencyjny w sprawie utworzenia w termie do stycznia 2009 roku po³¹czonego rynku energii elektrycznej, obejmuj¹cego Francjê, Belgiê, Luksemburg, Niemcy i Holandiê. Dokument
sygnowali przedstawiciele rz¹dów, regulatorów, gie³d energii, operatorów
systemów przesy³owych i stowarzyszeñ bran¿owych krajów-uczestników
oraz przedstawiciele Komisji Europejskiej. Kluczowymi sprawami, do
których odnosi siê list intencyjny s¹ opracowanie do 1 stycznia 2009 roku
zasad po³¹czenia rynków, bazuj¹cych na zarz¹dzaniu ograniczeniami
przesy³owymi z uwzglêdnieniem rzeczywistych przep³ywów energii
w sieci (ang. flow-based) oraz poprawa bezpieczeñstwa dostaw.
Reakcje Komisji Europejskiej na zawarte porozumienie nie by³y spójne. Komisarz ds. energetyki, Andris Piebalgs, przyj¹³ z zadowoleniem
podpisanie dokumentu, stwierdzaj¹c, ¿e „rynki regionalne stanowi¹ w³aœciwy krok w kierunku utworzenia europejskiego rynku energii, nios¹c ni¿sze ceny konsumentom, zwiêkszone bezpieczeñstwo dostaw i wsparcie dla
inwestycji w wytwarzanie i infrastrukturê przesy³ow¹”. Neelie Kroes, komisarz odpowiedzialna za sprawy dotycz¹ce konkurencji, by³a bardziej
sceptyczna – wed³ug Kroes mog¹ wyst¹piæ problemy z przestrzeganiem
obowi¹zuj¹cych w UE regu³ konkurencji.
ród³o: Eurelectric – Daily News, 08-06-2007
INAUGURACJA PRAC TESTOWEJ INSTALACJI
DO PRZECHOWYWANIA CO2
13 czerwca w Ketzin (Niemcy), komisarz UE ds. energetyki, Andris
Piebalgs, uroczyœcie zapocz¹tkowa³ dzia³alnoœæ podziemnej instalacji do
przechowywania CO2. To pilota¿owe przedsiêwziêcie ma utorowaæ drogê
do przemys³owego wychwytywania i przechowywania CO2 emitowanego
podczas wytwarzania energii elektrycznej. Z uwagi na fakt, ¿e emisja CO2
towarzysz¹ca produkcji energii elektrycznej jest g³ównym Ÿród³em gazów
cieplarnianych, przedsiêwziêcie to jest wa¿nym elementem programu
przeciwdzia³ania przez UE zmianom klimatycznym, pokreœli³a Komisja.
Celem budowy instalacji w Ketzin jest rozwój mo¿liwoœci przechowywania CO2 w zasolonych formacjach wodonoœnych na g³êbokoœci oko³o
1800 m pod powierzchni¹ ziemi. W ramach zaplanowanych dzia³añ zostan¹ zbadane ró¿ne metody wprowadzania CO2 pod ziemiê i okreœlone
sposoby monitorowania stabilnoœci gromadzonych w ten sposób zasobów.
Wychwytywanie i przechowywanie CO2 w g³êbi ziemi stwarza du¿e
szanse na uzyskanie znacznej redukcji jego emisji w ci¹gu nadchodz¹cych
dziesiêcioleci, przy akceptowalnym poziomie kosztów. Wyniki przedsiêwziêcia bêd¹ stanowi³y podstawê dla sformu³owania przysz³ej polityki europejskiej w tym zakresie.
ród³o: Eurelectric – Daily News, 19-06-2007
KLAUZULA O SOLIDARNOŒCI W DZIEDZINIE
ENERGETYKI
W œlad za uzgodnieniami przywódców UE ze szczytu w Brukseli w dniach 21–23 czerwca, 23 lipca odby³a siê konferencja miêdzyrz¹dowa poœwiêcona tzw. „Traktatowi reform” UE (ang. Reform Treaty), zawieraj¹cemu poprawki do obowi¹zuj¹cych traktatów. Portugalia chcia³aby uzyskaæ zatwierdzenie uzgodnionego tekstu na nieformalnym szczycie w Lizbonie, 10 paŸdziernika.
Artyku³ III – 256 odnosz¹cy siê do funkcjonowania rynku energii,
bezpieczeñstwa dostaw, efektywnoœci energetycznej, oszczêdzania energii
oraz rozwoju nowych i odnawialnych jej Ÿróde³, pozostanie w wiêkszoœci
niezmieniony w stosunku do teksu z roku 2004. Jednoczeœnie przywódcy
UE zgodzili siê na rozszerzenie zapisów Traktatu o deklaracjê solidarnoœci miêdzy pañstwami cz³onkowskimi; nowy artyku³ zyska³ nastêpuj¹ce
brzmienie: „Bez uszczerbku dla wszelkich innych procedur przewidzianych w Traktacie, na wniosek Komisji Rada mo¿e zdecydowaæ, zgodnie
z zasad¹ solidarnoœci miêdzy pañstwami cz³onkowskimi, o podjêciu œrodków odpowiednich do sytuacji gospodarczej, w szczególnoœci jeœli pojawi¹
siê trudnoœci w dostawie pewnych produktów, zw³aszcza w dziedzinie
energetyki”. W traktacie maj¹ równie¿ pojawiæ siê zapisy promuj¹ce rozwój po³¹czeñ miêdzysystemowych.
ród³o: Eurelectric – Daily News, 09-07-2007
PARLAMENT ZATWIERDZI£ RAPORT
W SPRAWIE WEWNÊTRZNEGO RYNKU ENERGII
10 lipca Parlament Europejski przyj¹³ raport na temat wewnêtrznego rynku energii. W raporcie prezentowany jest pogl¹d, ¿e „rozdzia³ w³asnoœci”
w sektorze elektroenergetyki jest „najbardziej efektywnym narzêdziem do
promowania inwestycji w infrastrukturê [...], zapewnienia uczciwego dostêpu nowych podmiotów do sieci oraz przejrzystoœci rynku”, chocia¿, jak
wskazuj¹ autorzy raportu, mo¿e on nie rozwi¹zaæ wszystkich problemów,
zw³aszcza zwi¹zanych z po³¹czeniami miêdzysystemowymi i ograniczeniami sieciowymi. Raport wzywa Komisjê do przedstawienia analizy kosztów
i korzyœci dotycz¹cych nastêpuj¹cych opcji: wprowadzenia „rozdzia³u w³asnoœci”, przyjêcia modelu niezale¿nych krajowych operatorów systemów
przesy³owych oraz utworzenia niezale¿nych operatorów regionalnych.
Zawarte w raporcie stanowisko w sprawie integracji rynku nie jest jednoznaczne. Postrzegaj¹c rynki regionalne jako zagro¿enie dla rynku wewnêtrznego, Parlament poprosi³ o propozycje dzia³añ, które zapewni¹, ¿e
rynki te nie stan¹ siê z czasem odrêbnymi „wyspami energetycznymi”.
W g³osowaniu plenarnym nieznaczn¹ wiêkszoœci¹ g³osów odrzucono poprawkê popieraj¹c¹ utworzenie niezale¿nych operatorów regionalnych,
która postrzegana by³a jako próba unikniêcia „rozdzia³u w³asnoœci” i dzia³anie przeciwko integracji rynku. Pozosta³e kluczowe zagadnienia ujête
w raporcie to wspó³praca miêdzy regulatorami, taryfy, kontrakty d³ugookresowe i przejrzystoœæ rynku.
ród³o: Eurelectric – Daily News, 25-07-2007
Magdalena Ryœ-Przeszlakiewicz
EPC S.A.
!'
DZIA£
NAUKOWO-TECHNICZNY
Prof. dr hab. in¿. Stanis³aw Mañkowski
Dr in¿. Maciej Chorzelski
Politechnika Warszawska
Wêgiel w ciep³ownictwie
– paliwo przesz³oœci czy przysz³oœci*
krajowych miejskich systemach ciep³owniczych podstawowym paliwem
jest wêgiel energetyczny. Warto zastanowiæ siê, czy w nadchodz¹cych kilkunastu latach sytuacja ta mo¿e ulec zmianie, zarówno w stosunku do rodzaju paliwa, jak i jego
jakoœci. Problem ten wi¹¿e siê bowiem zarówno
z planowaniem przysz³ych inwestycji w zakresie
Ÿróde³ ciep³a, jak i z zagadnieniami zakresu prowadzenia dzia³añ modernizacyjnych i remontowych. Pamiêtamy, ¿e w pocz¹tku lat dziewiêædziesi¹tych ub. wieku istnia³a tendencja wprowadzania do ciep³ownictwa gazu ziemnego zasilaj¹cego uk³ady turbin gazowych z kot³ami
odzysknicowymi, uk³ady gazowo – parowe, czy
te¿ kot³y gazowe jako jednostki szczytowe
(szybko dopasowuj¹ce siê do zmian obci¹¿enia).
Proces ten jednak zosta³ zahamowany wzrastaj¹cymi cenami tego energetycznego surowca oraz
problemami zwi¹zanymi z bezpieczeñstwem
energetycznym miast.
Zasoby wêgli energetycznych w Polsce, po³o¿one na op³acalnych poziomach wydobycia, szacuje siê na poziomie 3,2 miliarda ton [1]. Przyjmuj¹c (w przysz³oœci) obecny poziom zapotrzebowania na to paliwo w wielkoœci 80 mln ton
rocznie, zasoby te zostan¹ wyczerpane po ok. 40
latach – co pokazano na rys 1. Warto w tym miejscu przypomnieæ, ¿e w Polsce 95% energii elektrycznej wytwarzane jest z wêgla.
W
Rys. 1. Prognoza zu¿ycia zasobów wêgli energetycznych w Polsce wg Dry¿ewskiego i Rubczyñskiego [1]
Wed³ug innego Ÿród³a [2], w którym podano
wyniki badañ PAN, krajowe zasoby wêgli energetycznych zostan¹ wyczerpane w ci¹gu 70 lat
przy czym pok³ady obecnie dostêpne i eksploatowane zostan¹ zu¿yte ju¿ po 28 latach. Ponadto
czêœæ pok³adów wêgla zalega pod infrastruktur¹
miejsk¹ czy komunikacyjn¹ i z tego powodu jest
trudnodostêpna lub niedostêpna. Szacuje siê, ¿e
w stosunku do tzw. „zasobów bilansowych wêgla” (mo¿liwych do eksploatacji w przysz³oœci),
z³o¿a wêgla eksploatowane obecnie stanowi¹
ok. 40%.
* Referat wyg³oszono na XXIII Spotkaniu Producentów, Dystrybutorów i Odbiorców Ciep³a, Pu³awy
18–20 czerwca 2007 r. Organizator – Izba Gospodarcza Ciep³ownictwo Polskie.
"
Rys. 2. Prognozy zapotrzebowania na wêgiel w krajach
UE do roku 2030 [4]. toe – tony oleju ekwiwalentnego
Rys 3. Zmiany wydobycia wêgla kamiennego w Polsce,
wg [3]
korzystaniem wêgla. Jest ni¹ zanieczyszczenie
œrodowiska i wypadkowoœæ w górnictwie. Na
rys. 4 pokazano za Ÿród³em [8] zmiany liczby
wypadków w polskich kopalniach w latach
1990–2004. Z zestawienia tego wynika wyraŸny
spadek wypadkowoœci w górnictwie.
Zu¿ycie wêgli energetycznych w krajowym
ciep³ownictwie w œrednim roku klimatycznym
ocenia siê na ok. 18 mln ton. Przyjmuj¹c, ¿e œrednia cena wêgla z transportem wynosi obecnie
ok. 220 z³, wartoœæ spalanego wêgla wynosi oko³o 3,9 mld z³. Iloœæ ciep³a wytworzonego przez
przedsiêbiorstwa „wytwórcze” w roku 2005
z mia³u wêglowego, wed³ug danych Urzêdu Regulacji Energetyki [9], wynosi³a oko³o 150 mln
GJ/a, co stanowi³o 86,18% ciep³a wytworzonego, które mia³o zatwierdzone taryfy. Równie¿
z tego powodu dyskusja dotycz¹ca przysz³ego
zapotrzebowania na wêgiel energetyczny w ciep³ownictwie mo¿e byæ interesuj¹ca.
W tym miejscu warto zauwa¿yæ, ¿e Polska sta³a siê znacz¹cym importerem wêgla energetycznego. W roku 2006 sprowadziliœmy bowiem
z Rosji oko³o 2 mln ton wêgla, g³ównie na teren
pó³nocno-wschodniej Polski, gdzie ze wzglêdu
na wysokie koszty transportu – wêgiel krajowy
jest dro¿szy. Poza cen¹, dodatkowe wartoœci wêgli rosyjskich to niska zawartoœæ siarki palnej
oraz wysoka wartoœæ energetyczna (która mo¿e
byæ jednak niekorzystna dla kot³ów rusztowych).
W Polsce, w d³u¿szym okresie czasu, czêœciow¹ alternatyw¹ dla wêgla w bilansie energetycznym jest spalanie biomasy, a uzupe³nieniem –
energia elektryczna wytwarzana w turbinach
wiatrowych i ogniwach fotowaltaicznych oraz
energia cieplna z kolektorów s³onecznych. Te
Ÿród³a ciep³a tylko w niewielkim stopniu i to
w dalszej perspektywie, bêd¹ uzupe³niaj¹ce dla
systemów ciep³owniczych.
Na rys. 3 pokazano zmiany wydobycia wêgla
kamiennego w Polsce w latach 1945–2004. Po
roku 1980 rozpocz¹³ siê proces zdecydowanego
zmniejszenia zapotrzebowania na wêgiel energetyczny zwi¹zany z takimi czynnikami jak:
• ograniczanie emisji zanieczyszczeñ powietrza,
• ograniczanie zapotrzebowania na energiê
elektryczn¹ i ciep³o w wyniku wzrostu cen,
• racjonalizacja u¿ytkowania energii,
• ograniczenie eksportu wêgla.
Zjawisko spadku udzia³u w bilansach energetycznych wêgla kamiennego wystêpowa³o w laWniosek I.
tach 60 i 70 tych ub. wieku praktycznie we wszyPrzez najbli¿sze 20–25 lat podstawowym
stkich krajach europejskich, a szczególnie w Anpaliwem w krajowych systemach cieglii, Francji i Niemczech. Obecne prognozy, obejp³owniczych bêdzie wêgiel energetyczny
muj¹ce okres do koñca lat 30 XXI w., wskazuj¹ na
– który stanowi podstawowe Ÿród³o koznacz¹cy renesans zapotrzebowania na wêgiel energetyczny, co
pokazano na rys. 2.
Równie¿ w szeregu
publikacji krajowych
sygnalizowany jest
nadchodz¹cy wzrost
zapotrzebowania na
ten surowiec energetyczny [5, 6, 7].
Jest
oczywiœcie
i druga strona problemu zwi¹zanego z wy- Rys. 4. Zmiana liczby wypadków w krajowym górnictwie w latach 1990–2005, wg [8]
DZIA£
NAUKOWO-TECHNICZNY
sztów rodzajowych w procesie wytwarzania ciep³a sieciowego.
one równie¿, ¿e ok.95% zwi¹zków chloru unoszonych jest ze spalinami.
Obecnie problemem dla przedsiêbiorstw
ciep³owniczych jest, z jednej strony – cena i jakoœæ wêgla, a z drugiej – efektywnoœæ jego
spalania.
Wniosek III.
W wêglach energetycznych mog¹ wystêpowaæ znacz¹ce udzia³y zwi¹zków chloru, g³ównie w postaci solanek tworz¹cych
wilgoæ powierzchniow¹. Zwi¹zki te, agresywne korozyjnie równie¿ w zakresie korozji wysokotemperaturowej, prawie
w ca³oœci emitowane s¹ z spalinami, bêd¹c jedn¹ z przyczyn kwaœnych deszczy.
Cena
wêgla energetycznego
Najpe³niejsz¹ bazê danych, obejmuj¹c¹ ceny
kupowanego przez przedsiêbiorstwa ciep³ownicze wêgla, posiada przywo³any wczeœniej urz¹d
regulacyjny. W kraju brak jest ogólnie dostêpnych analiz dotycz¹cych cen wêgla kupowanego
przez te przedsiêbiorstwa. Znacz¹ca czêœæ
przedsiêbiorstw wytwarzaj¹cych ciep³o produkuje je w podobnych, wodnych przep³ywowych
kot³ach rusztowych i przy podobnych wymaganiach dotycz¹cych emisji zanieczyszczeñ. Wêgiel z regu³y kupowany jest w procedurach
zgodnych z zasadami przetargów publicznych.
Ciekawe informacje dotycz¹ce zmian cen wêgli
energetycznych w krajach UE podano w pracy
[5]. Proces ten ilustruje wykres pokazany na rys.
5. oraz profil zmian cen ropy na rynkach œwiatowych przedstawiony na rys. 6.
Rys. 7. Zawartoœæ chloru w miale wêglowym wg badañ
Urbanka i Konopki [14]
Jakoœæ wêgla
W ujêciu tradycyjnym jakoœæ wêgla okreœlaj¹
takie podstawowe, wzajemnie powi¹zane parametry, jak wartoœæ opa³owa, zawartoœæ popio³u
czy udzia³ siarki palnej. Rozpatruj¹c jakoœæ kupowanych wêgli, nale¿y uwzglêdniæ wiele czynników i podjêcie optymalnej decyzji jest trudne.
Ogóln¹ przes³ank¹ przy podejmowaniu decyzji
jest cena wêgla, jego jakoœæ i wymagania œrodowiskowe. Ocena jakoœci wêgli spalanych w rusztowych kot³ach ciep³owniczych jest zagadnieniem z³o¿onym. Decyduj¹ o niej takie czynniki
jak:
• wartoœæ opa³owa wêgla, zawartoœæ czêœci
Wniosek II.
niepalnych, temperatura miêkniêcia popioNa rynkach œwiatowych ceny wêgli ener³u, zjawisko koksowania na ruszcie wp³ywagetycznych s¹ œciœle zwi¹zane z cenami
j¹ce na emisjê zanieczyszczeñ,
ropy. W latach 2002–2003 nast¹pi³ gwa³• zawartoœæ siarki palnej i chloru,
towny wzrost cen wêgli. Mo¿na siê
• sk³ad frakcyjny dostarczanego wêgla,
spodziewaæ, ¿e ceny te w nastêpnych laa szczególnie udzia³ zawartoœci podziarna,
tach utrzymaj¹ siê na poziomie 55–60
czyli frakcji o œrednicach zastêpczych
USD/tonê (dla wêgli o wartoœci opa³owej
mniejszych od 1 mm.
ok. 25 000kJ/kg – bez kosztów transporEuropejskie i krajowe postanowienia prawne
tu). Czynnikiem obni¿aj¹cym ceny wêgli
limituj¹ emisjê do atmosfery takich zanieczyenergetycznych bêd¹ konieczne ograniszczeñ jak CO2, SO2, NOx czy py³ów, natomiast
czania w emisji gazów cieplarnianych,
nie jest ograniczana emisja zwi¹zków chloru,
a zw³aszcza CO2.
stanowi¹cych sk³adnik wêgla energetycznego.
Zwi¹zki chloru zawarte w spalinach s¹ dodatkowym czynnikiem korozyjnym elementów kot³ów i kana³ów spalinowych, jak równie¿ sk³adnikiem kwaœnych deszczy. Chlor w wêglu wystêpuje w postaci zwi¹zków nieorganicznych
(chlorków) i zawarty jest w solance (czyli wodach pokopalnianych), tworz¹cej wilgotnoœæ powierzchniow¹ wêgla. Skuteczne usuwanie tych
zwi¹zków odbywa siê w procesie p³ukania wêgli. Zagadnienie to szeroko opisali Urbanek
i Konopka [14]. W pracy tej stwierdzono, ¿e jedRys. 5. Prognoza zmian cen wêgli energetycznych wg
Lorenz i Grudziñskiego [5]
na z krajowych kopalñ dostarcza³a wêgiel,
w którym by³o wiêcej
chlorków ni¿ siarki
(przy zawartoœci siarki 0,7% udzia³u masowego). Przyk³ad zawartoœci chloru w wêglu w funkcji rozmiaru
ziaren pokazano na
rys. 7.
Badania te wykaza³y, ¿e w jednej z typowych ciep³owni z kot³ami WR 10 i WR 25,
zawartoœæ zwi¹zków
chloru w wêglu waha³a
siê w granicach od
0,06 do 0,7 % udzia³u
Rys. 6. Zmiany cen ropy na rynkach œwiatowych w latach 1970–2006
masowego. Wykaza³y
Gospodarka wêglem
w ciep³owniach
Magazynowanie wêgla w ciep³owniach wymaga stosowania okreœlonych procedur. Brak
ich prowadziæ mo¿e do takich zjawisk jak:
• brak mo¿liwoœci rozliczenia du¿ych iloœci
paliwa w wyniku zmieniaj¹cych siê wilgotnoœci wêgla, b³êdnych pomiarów wag np.
tensometrycznych na taœmoci¹gach, co prowadzi³o w niektórych przypadkach do „zaginiêcia” wagonów, a nawet poci¹gów paliwa,
• samozap³onu wêgla zwi¹zanego z niew³aœciwym jego sk³adowaniem oraz skrajnymi
warunkami klimatycznymi,
• dylematu „wiaty” – okreœlenia czy ze wzglêdu na bezpieczeñstwo energetyczne i z przyczyn ekonomicznych zadaszenie czêœci placu wêglowego nad lejem zasypowym, np.
z trzydniowym zapasem paliwa, jest uzasadnione czy nie.
Wspó³spalanie wêgla
i biopaliw
Zagadnienie to doczeka³o siê bogatej literatury [10,11] oraz licznych zastosowañ równie¿
w ciep³owniach wyposa¿onych w kot³y wêglowe. W przywo³anej pozycji [10, str. 9] Rybak pisze: „Energetyczne u¿ytkowanie biopaliw sta³ych mo¿e w znacz¹cy sposób umo¿liwiæ Polsce
i innym krajom UE zwiêkszenie udzia³u odnawialnych Ÿróde³ w produkcji energii, zmniejszeniu zanieczyszczeñ, w tym CO2, zapewnienia
bezpieczeñstwa energetycznego ....”
Szereg prób i zastosowañ w zakresie wspó³spalania wêgla i biopaliw w wêglowych kot³ach
rusztowych prowadzono w ró¿nych technologiach. Obejmowa³y one:
• podawanie biopaliwa i wêgla na ruszt obrotowymi dozownikami umieszczonymi przed
warstwownic¹,
• mieszanie wêgla i biopaliwa w mieszalnikach na placu wêglowym,
• spalanie gazu, wytworzonego w procesie pirolizy biomasy w gazogeneratorach, w palnikach umieszczanych w komorach spalania kot³ów wêglowych,
• spalanie biomasy w przedpaleniskach.
Ciekawe omówienie tych doœwiadczeñ przedstawiono w pracy [11]. Stwierdzono w niej, ¿e
biomasa jest „ paliwem trudnym” z szeregu powodów, tj.:
• wysokiej wilgotnoœci zmieniaj¹cej siê w zale¿noœci od warunków dostawy, sk³adowania, rodzaju biomasy oraz warunków klimatycznych,
• wzrostu zawartoœci wêglowodorów lotnych
zmieniaj¹cych warunki spalania i sposobu
doprowadzenia powietrza wtórnego,
"
DZIA£
• zdecydowanym podwy¿szeniu temperatury
kwaœnego punktu rosy spalin, co mo¿e powodowaæ wzrost straty odlotowej i spadek
sprawnoœci kot³a,
• wystêpowania korozji wysokotemperaturowej spowodowanej pojawieniem siê zwi¹zków chloru (w postaci kwasu solnego), co
w po³¹czeniu z kwasem azotowym (z tlenków azotu), kwasem siarkowym (z dwutlenku siarki) i wzrostem wilgotnoœci spalin mo¿e prowadziæ do silnego zwiêkszenia zagro¿enia korozyjnego,
• obni¿enia temperatury miêkniêcia popio³u
oraz szybszego zarastania czêœci opromieniowanych i kowekcyjnych kot³ów pokrytych osadami, w tym osadami ze znaczn¹ zawartoœci¹ chlorków,
• zmiany chemicznego sk³adu ¿u¿la i popio³u,
co mo¿e ograniczaæ mo¿liwoœci ich zastosowañ np. w produkcji materia³ów budowlanych.
Tak wiêc na podstawie ciekawych badañ
Œci¹¿ka i innych z Instytutu Chemicznej Przeróbki Wêgla w Zabrzu mo¿na sformu³owaæ nastêpuj¹cy wniosek:
Wniosek IV.
Wspó³spalanie wêgla energetycznego
i biomasy w kot³ach energetycznych
i ciep³owniczych mo¿e powodowaæ szereg negatywnych zjawisk wystêpuj¹cych
w d³u¿szym okresie czasu. Spalanie biopaliw powinno odbywaæ siê w specjalnie
konstruowanych kot³ach.
Wêgiel paliwem przysz³oœci
Szerok¹ wizjê wêgla jako paliwa przysz³oœci
w energetyce przedstawili Ziêbik i Liszka [12]
w pracy dotycz¹cej czystych technologii wêglowych. Mo¿na siê zastanawiaæ, czy w przysz³oœci
nie powróc¹ w ciep³owniach na szersz¹ skalê
próby spalania wêgli w kot³ach fluidalnych atmosferycznych czy ciœnieniowych, lub procesy
zgazowania wêgli, a w elektroenergetyce uk³ady
gazowo – parowe. Patrz¹c w dalsz¹ przysz³oœæ
mo¿na przytoczyæ stwierdzenia autorów przywo³anej publikacji [12]:
„Azjatyckim liderem w dziedzinie technologii
czystego wêgla jest niew¹tpliwie Japonia. Realizowane tam programy obejmuj¹ podobne spektrum zadañ badawczych jak w programach amerykañskich. Planuje siê opracowanie studiów
wykonalnoœci dla wysokosprawnych uk³adów
zgazowania wêgla, biomasy i odpadów, uk³adów
spalania przy wykorzystaniu wzbogaconego tlenem powietrza jak równie¿ uk³adów wzbogacania wêgli o niskiej wartoœci opa³owej. O stopniu
zaawansowania japoñskiej technologii czystego
wêgla œwiadczy budowa w ostatnim okresie kilkunastu bloków wêglowych z obiegami nadkrytycznymi...”
Wiadomym jest, ¿e na pocz¹tku lat 90-tych
ub. wieku podejmowano, z jednej strony – próby
wprowadzenia do ciep³owniczych kot³ów spalania fluidalnego, a z drugiej - zastosowania
w szerszej skali instalacji odsiarczania np. wapniow¹ metod¹ „pó³such¹”. Istniej¹ przes³anki
wskazuj¹ce, ¿e technologie te mog¹ powróciæ
w udoskonalonej formie z powodu zmienionych
przes³anek ekonomicznych zwi¹zanych np.
z handlem limitami emisji zanieczyszczeñ.
Czynnikiem wskazuj¹cym na to ¿e, wêgiel mo¿e
byæ w du¿ym stopniu „paliwem przysz³oœci”,
"
NAUKOWO-TECHNICZNY
jest proces wzrostu znaczenia uk³adów kogeneracyjnych zasilanych wêglem. Udzia³ w produkcji energii elektrycznej produkowanej w skojarzeniu w krajowych elektrociep³owniach komunalnych i przemys³owych szacuje siê obecnie na
poziomie 15–16%, a stosunek wytworzonej
w nich energii elektrycznej do produkcji ciep³a
dochodzi do 27,5% [12]. Tak wiêc nale¿y prognozowaæ wzrost udzia³u skojarzonego wytwarzania energii elektrycznej i ciep³a równie¿
w tzw. uk³adach kogeneracji rozproszonej czy
rozsianej opartej na wêglu.
O przysz³oœci wêgla w ciep³ownictwie w du¿ej mierze zdecyduje jego jakoœæ na placach wêglowych w ciep³owniach komunalnych oraz
przysz³e ograniczenia œrodowiskowe.
Mo¿na bowiem postawiæ pytanie: Co jest
bardziej racjonalne: odsiarczanie wêgla czy
spalin?
Przemys³ wêglowy bêdzie bowiem musia³ odpowiedzieæ na nastêpuj¹ce pytania:
• czy obecnie stosowane metody wzbogacania wêgli, które umo¿liwiaj¹ usuwanie
siarki pirytowej na poziomie 30–50% oraz
czêœci niepalnych w ok. 60%, da siê udoskonaliæ,
• czy zostan¹ wprowadzone inne, doskonalsze
technologie odsiarczania wêgli, oparte na
takich metodach fizycznych jak zmodyfikowana flotacja pionowa, stosowanie cieczy
ciê¿kich, flotacja mikropêcherzykowa lub
udoskonalone metody suche,
• czy zostan¹ udoskonalone nowe metody
chemiczne z procesami ³ugowania b¹dŸ czy
znajd¹ zastosowanie w procesach flotacji
rozpuszczalniki organiczne.
Niektórzy optymistycznie nastawieni autorzy
zastanawiali siê, czy udoskonalone technologie
„czystego wêgla” obni¿¹ zawartoœæ siarki pirytowej i czêœci niepalnych nawet w 90% [13]. Postêp tych procesów zale¿y w du¿ej mierze od
odbiorców wêgla, gdy¿ mog¹ oni wspólnie ustalaæ wymagania jakoœciowe w odniesieniu do wêgli dla potrzeb ciep³ownictwa. Mo¿na wiêc sformu³owaæ kolejny wniosek:
Wniosek V.
Œrodowisko ciep³ownicze eksploatuj¹ce
obecnie podobne kot³y przep³ywowe powinno doprowadziæ do opracowania
wspólnych warunków technicznych dotycz¹cych jakoœci wêgli energetycznych
kupowanych w koncernach wêglowych,
które mog¹ stanowiæ wa¿ny czynnik w indywidualnych postêpowaniach zgodnych z procedurami zamówieñ publicznych.
Podsumowanie
Wiedza o jakoœci wêgla energetycznego posiada szerok¹ bibliografiê i jest przedmiotem zainteresowañ wielu instytutów i oœrodków naukowych. Obecnie trwaj¹ prace nad tematem okreœlanym pojêciem „czysty wêgiel”. W tym krótkim referacie przedstawiono jedynie wybrane
problemy, które mog¹ byæ istotne dla ciep³ownictwa obecnie i w najbli¿szej przysz³oœci.
Przedsiêbiorstwa ciep³ownicze eksploatuj¹ce
podobne kot³y przep³ywowe s¹, poza energetyk¹
zawodow¹, g³ównym odbiorc¹ wêgla energetycznego. Zarówno z przes³anek europejskich
jak i krajowych wynika, ¿e paliwo to w kraju,
w skali nadchodz¹cych dziesiêcioleci, stanowiæ
bêdzie podstawowy noœnik energii pierwotnej
w ciep³ownictwie. Istnieje szereg przes³anek
wskazuj¹cych na mo¿liwoœci podniesienia jakoœci kupowanego paliwa oraz mo¿liwoœci wzrostu sprawnoœci kot³ów energetycznych do poziomu 90–92%. W dalszej perspektywie bêd¹
wprowadzane nowe technologie spalania wêgla,
obejmuj¹ce spalanie fluidalne równie¿ w kot³ach
ciœnieniowych oraz zgazowanie wêgla. Postêp
w tej dziedzinie wymuszany bêdzie koniecznoœci¹ ograniczania emisji gazów cieplarnianych.
Odpowiadaj¹c na pytanie postawione w tytule referatu mo¿na z du¿¹ pewnoœci¹ stwierdziæ, ¿e wêgiel energetyczny równie¿ w ciep³ownictwie jest paliwem przesz³oœci i przysz³oœci.
Materia³y Ÿród³owe
1. Dre¿ewski J., Rubczyñski A., „Mo¿liwoœci
poprawy efektywnoœci energetycznej Polski”. Rzeczpospolita, 11 wrzesieñ 2006.
2. Ney R. „Za³o¿enia strategii Polskiej energetyki” w Termochemiczne przetwórstwo wêgla i biomasy – Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi¹ PAN Zabrze –
Kraków 2003.
3. Wojdyga K. Materia³y archiwalne. Uczelniane Centrum Energetyki i Ochrony Œrodowiska. Politechnika Warszawska. 2007 r.
4. Zielona Ksiêga UE – prognozy do roku
2030. Dokument okreœlaj¹cy politykê energetyczn¹ krajów UE.
5. Lorenc U. Grudziñski Z. „Krótkoterminowa
prognoza cen wêgla energetycznego” w Polityka Energetyczna, t. 9, z. 1, Instytut Gospodarki Surowcami Energetycznymi i Energi¹ PAN: www.min-pan.krakow.pl/zaklady/zrynek/zasoby/06_05ulzg_pe.pdf
6. Ostrowski W. „Renesans czarnego z³ota”.
w Magazyn Fakty I/II 2005 http://www.magazynfakty.pl/a680-renesans-czarnego-zlota.htm, nr1(14) styczeñ/luty 2005.
7. Po³udniowy Koncern Energetyczny.”Renesans wêgla kamiennego”, http// www.pke.pl
8. Malinowski D. „¯ycie za wêgiel”. Miesiêcznik Gospodarczy Nowy Przemys³ 12/2006.
9. Prezes Urzêdu Regulacji Energetycznej.
Biuletyn – Taryfowanie Ciep³a – 2005 Warszawa 2006: www.ure.gov.pl
10. Rybak W. Spalanie i wspó³spalanie biopaliw
sta³ych. Oficyna Wydawnicza Politechniki
Wroc³awskiej. Wroc³aw 2006.
11. Œci¹¿ko M. i inni. „Zalety i wady wspó³spalania biomasy w kot³ach energetycznych.”
Energetyka nr 3/2006 , str. 207–220.
12. Ziêbik A. Liszka M. „Stan wiedzy i techniki
w zakresie czystych technologii wêglowych”. Innowacyjny Œl¹ski Klaster Czystych Technologii Wêglowych (baza wiedzy), http://coal.silesia.pl.
13. Badyda K. Lewandowski J. Miller A. „Perspektywiczne technologie wêglowe w energetyce”. Konferencja naukowa Instytutu
Techniki Cieplnej Politechniki Warszawskiej „ Problemy badawcze energetyki cieplnej”, Warszawa 1993.
14. Urbanek A. Konopka R. „Bilans chloru
i emisja zwi¹zków chloru z produktami spalania wêgla w paleniskach rusztowych”.
Uczelniane Centrum Badawcze Energetyki
i Ochrony Œrodowiska Politechniki Warszawskiej. Prace Naukowe z. 2, Warszawa
1998.