wybrane problemy implementacji koncepcji zrównoważonego

Studia i Materiały. Miscellanea Oeconomicae
Rok 18, Nr 1/2014
Wydział Zarządzania i Administracji
Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach
50 lat kształcenia ekonomistów w Kielcach
Janusz Rosiek1
WYBRANE PROBLEMY IMPLEMENTACJI
KONCEPCJI ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU
W KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ W ASPEKCIE
KRYZYSU GOSPODARCZEGO
(ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM POLSKI)
1. Wstęp
W ostatnich latach słowo równoważenie stało się sloganem, a zarazem receptą
na rozwiązanie wielu problemów o zasięgu międzynarodowym, krajowym oraz
lokalnym, których doświadczają współczesne społeczeństwa. Problemy te dotyczą
między innymi: zanieczyszczenia środowiska, ograniczenia dostępności i wyczerpywania się zasobów naturalnych, spowolnienia tempa wzrostu rozwoju społeczno-gospodarczego, kwestii demograficznych, zdrowotnych, systemów emerytalnych, zadłużenia poszczególnych krajów, itp. Istnieje bardzo wiele różnych poglądów i opinii na temat tego, co w praktyce oznacza równoważenie, jak można go
osiągnąć oraz czy „pełne zrównoważenie” rozwoju społeczno-gospodarczego jest
w ogóle możliwe2. Koncepcja zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego
stała się także odpowiedzią na światowy kryzys gospodarczo-finansowy i środowiskowy w XXI wieku, a jej implementacja w krajach Unii Europejskiej wydaje
się stanowić warunek konieczny efektywnego funkcjonowania ich gospodarek
w perspektywie długookresowej.
1
2
Dr Janusz Rosiek, adiunkt, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie.
A.M. Mensah, L.C. Castro, Sustainable resource use&sustainable development: a contradiction?,
Center for Development Research (Zentrum für Entwicklungfourschung (ZEF)), University of
Bonn, November 2004, s. 3.
137
2. Pojęcie i zasadnicze determinanty równoważenia rozwoju społecznogospodarczego
Równoważenie rozwoju społeczno-gospodarczego powinno być procesem mającym na celu poprawę jakości życia ludzkiego w ramach globalnych ograniczeń
środowiskowych3. Pojęcie to obejmuje rozwiązania przyczyniające się do zwiększania dobrobytu ekonomicznego, ale takie, które nie powodują degradacji środowiska naturalnego, ani też naruszania dobrobytu innych ludzi. Jak już wspomniano
powyżej, nie ma zgodności co do precyzyjnego znaczenia pojęcia równoważenie,
jednakże można uznać, że zasadniczo istnieje zgodność odnośnie trzech podstawowych koncepcji, które powinny być uwzględniane przy pomiarze równoważenia rozwoju społeczno-gospodarczego: uwzględnianie szczególnych ograniczeń
w zakresie zdolności naszej planety do podtrzymywania życia, rozumienie współzależności pomiędzy: gospodarką, społeczeństwem i środowiskiem naturalnym
oraz podtrzymywanie uczciwej dystrybucji zasobów oraz stwarzanie możliwości
rozwojowych pokoleniom następnym. W celu zrozumienia kompleksowości pojęcia równoważenie można posłużyć się popularnym ujęciem koncepcji zrównoważonego rozwoju, opartego na trzech filarach: społeczno-politycznym, ekonomicznym i środowiskowym. Można je przedstawić w postaci wierzchołków trójkąta
opracowanego przez Munasinghe’a4 (zob. rys. 1), z którego wynika, że osiągnięcie
zrównoważonego rozwoju wymaga znalezienia takich rozwiązań, które równoważyłyby znaczenie i wpływ każdej z ww. kategorii. Becker5 sugeruje także, że pojęcie równoważenie stanowi inny aspekt konkurencyjności i dostarcza między innymi różnych form organizacji. Pojęcie to stanowi potwierdzenie różnych form
zróżnicowania środowiskowego i kulturowego, które powinno być przekształcone
w przewagi konkurencyjne na różnych poziomach geograficznych. Równoważenie
powinno być rozpatrywane w aspekcie optymalizacji naturalnych alternatyw (wyborów), które posiada do dyspozycji każdy mieszkaniec, region bądź naród
w procesie rozwoju. Istnienie zróżnicowanych alternatyw wynika z występowania
różnic kulturowych i środowiskowych pomiędzy ludźmi, regionami i krajami.
Przy użytkowaniu i przekształcaniu zasobów tworzony jest kapitał, który przyczynia się do zwiększania dobrobytu zarówno obecnych, jak również przyszłych pokoleń. Niektórzy ekonomiści twierdzą, że istnieje silna dodatnia zależność pomiędzy wzrostem gospodarczym a jakością środowiska. Stwierdzenie to doprowadziło
do powstania koncepcji „słabego” i „silnego” zrównoważenia, która odnosi się do
stopnia, w którym zarówno tworzone przez człowieka, jak również naturalne for-
3
4
5
Chodzi o środowisko: społeczne, ekonomiczne, polityczne, instytucjonalne oraz naturalne.
A.R. Pearce, The Science and Engineering of Sustainability: A Primer, Technical paper produced
for the Institute of Sustainable Technology and Development, Georgia Institute of Technology,
Atlanta, 1999, GA, http://maven.gtri.gatech.edu/sfi/resources/pdf/TR/TR018.PDF.
D.F. Becker, Sustentabilidade: Um novo (velho) paradigma de desenvolvimento regional
[w:] Desenvolvimento Sustentável: necessidade e/ou possibilidade? Santa Cruz do Sul, 2002, pp.
31-97.
138
my kapitału mogą być wzajemnie przez siebie zastępowane6 (substytuowane).
W przypadku rozpatrywania tzw. „słabego” równoważenia mamy do czynienia
z wysokim stopniem substytucyjności, jednakże ponieważ zasoby stają się coraz
rzadsze, korzyści z ich dalszego wykorzystywania muszą być coraz większe, aby
ich dalsze użytkowanie było uzasadnione. Uzasadnieniem tej koncepcji jest fakt,
że na wczesnych etapach rozwoju społeczno-gospodarczego, zasoby są intensywnie eksploatowane, środowisko naturalne ulega szybkiej degradacji. Natomiast
dochody szybko wzrastają. Jednakże po osiągnięciu punktu krytycznego, jakość
ś
GOSPODARKA
Efektywność
Wzrost
Stabilność
Równość międzypokoleniowa
Ukierunkowane ulgi
Zatrudnienie
Waluacja
Internalizacja
SPOŁECZEŃSTWO
ŚRODOWISKO
Ubóstwo
Konsultacje
Upodmiotowienie
Kultura/Dziedzictwo
Równość
międzypokoleniowa
Powszechny udział
Biodywersyfikacja/żywotność
Zasoby naturalne
Zanieczyszczenie
Rysunek 1. Podejście Munasinghe‘a do zrównoważonego rozwoju.
Źródło: A.M. Mensah, L.C. Castro, Sustainable Resource Use & Sustainable Development: A Contradiction?!, Center for development Research, University of Bonn, November 2004, s. 4; na podstawie: A.R. Pearce, The Science and Engineering of Sustainability: A Primer, Technical paper
produced for the Institute of Sustainable Technology and Development, Georgia Institute of Technology, Atlanta, GA, http://maven.gtri.gatech.edu/sfi/resources/pdf/TR/TR018.PDF.
6
Por. np. K. Turner, Speculations on Weak and Strong Sustainability: Global Environmental
Change, Working Papers 1992-26, 1992, available at The Centre for Social and Economic Research on the Global Environment (CSERGE), http://www.uea.ac.uk/env/cserge/pub/wp/gec/
gec_1992_26.htm.
139
środowiska zaczyna się poprawiać, ponieważ teraz dysponujące wyższymi dochodami społeczeństwo zaczyna niwelować negatywny wpływ na środowisko działalności gospodarczej prowadzonej we wczesnych etapach rozwoju gospodarczego.
Kapitał tworzony w wyniku działalności ludzkiej, wykorzystywany we wczesnych
etapach rozwoju gospodarczego przyczynia się do zwiększania zasobu ludzkiej
wiedzy i technologii w taki sposób, że zostaje osiągnięta optymalna substytucja
zasobów, która przyczynia się do coraz większego równoważenia wzrostu gospodarczego. Obawy dotyczące nieodwracalnego ubytku zasobów zostają uspokojone
dzięki potencjałowi nowych technologii, które w konsekwencji doprowadzą do
zwiększenia nakładów inwestycyjnych, w celu zapewnienia przyszłym pokoleniom
alternatywnych źródeł oraz większego dobrobytu społeczno-ekonomicznego7.
Przeciwstawne podejście zawarte jest w koncepcji „silnego” równoważenia,
która zakłada, że dwa rodzaje zasobów są w stosunku do siebie komplementarne
i nie mogą być przez siebie zastępowane. Ponadto dowodzi, że nie jest możliwe
występowanie nieograniczonej substytucyjności pomiędzy kapitałem naturalnym
a kapitałem tworzonym przez człowieka oraz że istnieje potrzeba utrzymania krytycznych poziomów usług środowiskowych.
3. Kryzys gospodarczy a równoważenie rozwoju krajów UE
Rządy poszczególnych krajów wprowadzają tzw. pakiety stymulacyjne w celu
przezwyciężenia recesji gospodarczej. Jeśli pakiety te mają być spójne z realizacją
celów w zakresie ochrony środowiska i redukcji ubóstwa, to zachodzi konieczność
wyjaśnienia dlaczego i w jaki sposób są zabezpieczone (lub nie) podstawowe potrzeby ludzi. W szczególności, istnieje potrzeba zrozumienia, w jaki sposób zachodzące procesy i realizowane strategie są kształtowane przez recesję. W praktyce wszelka działalność prorozwojowa, jak również wszystkie sektory gospodarcze
są dotknięte przez globalny kryzys finansowo-gospodarczy. Dla projektantów
polityki gospodarczej kwestią o kluczowym znaczeniu jest to, w jaki sposób można efektywnie zareagować na wyzwania kryzysowe, w celu ograniczenia skali
ubóstwa społecznego8. Przy identyfikacji kompleksowych współzależności pomiędzy powyższymi zjawiskami należy zwrócić uwagę na dwa pojawiające się
wyzwania. Pierwszym jest to, że pomimo rosnącej świadomości, że globalny kryzys i zakres ubóstwa są nierozerwalnie ze sobą powiązane9, współzależności te nie
zostały dotychczas odpowiednio wyraźnie wyartykułowane w kontekście ekologicznym i z tego powodu są trudne do efektywnego zastosowania w praktyce.
Wiedza w tym zakresie jest bardzo fragmentaryczna, jakkolwiek nawet dysponu7
8
9
O.H. Erekson, O.L. Loucks, N.C. Strafford, The context of sustainability [w:] Sustainability perspectives for resources and business, USA, 1999, pp. 3-21.
V. Anbumozhi, A. Bauer, Impact of Global Recession on Sustainable Development and Poverty
Linkages, Asian Development Bank Institute (ADBI) Working Paper Series, No. 227, July 2010,
p. 8.
A. Bauer, The Social Impacts of the Global Financial Crises on the Poor and Vulnerable People
in Asia, paper presented during the Policy Forum on Labor Market Policy, Bonn, Germany. 6 May
2009.
140
jąc niewielką ilością spójnych szacunków odnośnie wrażliwości sektorowej, efekty dystrybucyjne rozszerzania zakresu ubóstwa na obszarach miejskich i wiejskich
mogą być analizowane10. Drugim wyzwaniem jest to, że o ile stało się jasne, że
rządy muszą włączać kwestie ograniczania ubóstwa do opracowywanych i realizowanych przez siebie programów ratunkowych, to jednak nie zawsze jest oczywiste, w jaki sposób należy to robić. Kilka realizowanych przez kraje UE pakietów stymulacyjnych zawiera komponenty dotyczące wspierania rozwoju zielonego
zatrudnienia. Jednakże mniej jasne jest to w jaki sposób uwzględniać w tych pakietach problemy związane ze wspieraniem zielonych inwestycji oraz ograniczaniem skali ubóstwa społecznego. Dotychczas nie dokonano syntezy w zakresie
powiązania ostatnich kryzysów gospodarczych z praktycznymi wnioskami odnośnie integrowania długoterminowych strategii rozwojowych z problemami ograniczania ubóstwa. Istnieje także konieczność precyzyjnej identyfikacji barier instytucjonalnych w zakresie integracji problemów środowiskowych z kwestiami związanymi z ograniczaniem ubóstwa. Aktualny sposób podejścia do przezwyciężenia
trwającego kryzysu oparty jest przede wszystkim na dwóch różnych podejściach,
z których każde uwzględnia kwestię redukcji ubóstwa społecznego.
4. Prognoza rozwoju gospodarczego Polski w latach 2010-2050 z uwzględnieniem aspektów ekologicznych i społecznych oraz obecnego kryzysu
Zasadniczym elementem równoważenia rozwoju społeczno-gospodarczego
krajów UE, zwłaszcza tych, które charakteryzują się niekorzystną strukturą miksu
energetycznego (opartą na zasobach węglowych), w tym także Polski, jest transformacja w kierunku gospodarki niskoemisyjnej, przede wszystkim z następujących powodów11:
− krajowe zasoby opłacalnego wydobycia węgla szybko się zmniejszają,
− jeśli polska energetyka nadal będzie oparta na węglu, to będzie to musiał to
być węgiel krajowy,
− niskoemisyjna transformacja sektora energetycznego wpłynie na poprawę
bezpieczeństwa energetycznego Polski,
− w najbliższym czasie istnieje realne niebezpieczeństwo, że Polska wpadnie
w tzw. pułapkę średniego dochodu; aby temu zapobiec konieczne jest inwestowanie w innowacyjność, efektywność zasobową oraz w odpowiednie
regulacje instytucjonalne,
− inwestycje w rozwój gospodarki niskoemisyjnej przyczynią się do poprawy
bezpieczeństwa energetycznego oraz jakości środowiska naturalnego,
− poprawa efektywności energetycznej pozytywnie wpłynie na gospodarkę,
10
11
V. Anbumozhi, A. Bauer, op.cit., p. 8.
Wnioski sformułowano na podstawie: „Podróż do niskoemisyjnej przyszłości. Niskoemisyjna
Polska 2050” – raport przygotowany w ramach projektu „Niskoemisyjna Polska 2050”, realizowanego przy wsparciu Europejskiej Fundacji Klimatycznej (red. M.Bukowski), Instytut Badań Strukturalnych, Instytut na Rzecz Ekorozwoju”, Warszawa 2013, raport dostępny na stronie internetowej: 2050.pl.
141
analiza przewidywanych kosztów i korzyści implementacji tego rodzaju
polityki klimatycznej wykazuje, że koszt znaczącej redukcji emisji zanieczyszczeń w wysokości kilku euro za tonę dwutlenku węgla znacznie
przewyższy koszty związane z korzyściami w zakresie: bezpieczeństwa
energetycznego, jakości środowiska naturalnego oraz zdrowia obywateli,
− budowa niskoemisyjnej gospodarki nie stanowi przeszkody w zwiększaniu
poziomu dobrobytu społeczno-gospodarczego, a wręcz przeciwnie: może
dostarczyć silnego prowzrostowego impulsu dla gospodarki, jeśli będzie
częścią szerszej polityki rozwojowej,
− ceny surowców energetycznych wzrastają, a ich wydobycie jest coraz bardziej kosztowne i trudniejsze pod względem technicznym i energetycznym,
− na świecie trwa nieustanny wyścig w obszarze odnawialnych źródeł energii
(OZE), dzięki któremu ich ceny spadają w tempie postępu wykładniczego,
− znacząca (sięgająca 70-80%) redukcja emisji w energetyce jest możliwa po
koszcie porównywalnym z kosztem scenariusza węglowego, warunkiem
jest jednak rezygnacja z zastosowania technologii wychwytywania i składowania dwutlenku węgla (ang. carbon capture and storage – CCS),
− do roku 2050 redukcja emisji gazów cieplarnianych o ponad połowę w stosunku do roku 1990 jest możliwa i nie wymaga uciekania się do kosztownych technologii CCS,
− zastosowanie technologii CCS może przyczynić się do zwiększenia potencjału redukcyjnego do ponad 60%.
Szczególne znaczenie ma tego rodzaju transformacja dla Polski i innych krajów
Europy Środkowo-Wschodniej, ze względu na wysoki udział zasobów węglowych
w strukturze dotychczas wytwarzanej energii, który jednakże będzie stopniowo
ograniczany.
Na rys. 2 przedstawiono przewidywany wpływ implementacji koncepcji gospodarki niskoemisyjnej w Polsce na PKB i zatrudnienie w okresie 2010-2050.
Przewiduje się, że od 2021 roku będziemy mieli do czynienia z dodatnim wpływem na stopę wzrostu PKB, który będzie wykazywał tendencję rosnącą w kolejnych latach (w okresach: 2041-2045 oraz 2046-2050 osiągnie on wartość maksymalną wpływając na podniesienie tempa wzrostu PKB Polski o 1,2%12). Jednakże
należy zwrócić uwagę, że w początkowych latach rozpatrywanego okresu (aż do
roku 2020) wpływ ten będzie nieznacznie ujemny. Jeśli chodzi o zatrudnienie, to
po początkowym okresie ujemnego wpływu, będzie ono rosnąć, w wyniku realizacji polityki klimatycznej przez Polskę.
−
12
W przedstawionym rachunku nie uwzględniono oddziaływania na gospodarkę, jaki wywarłoby
zwiększenie stopnia jej innowacyjności, ponieważ siła oddziaływania tego rodzaju efektu zależy
nie tylko od samego faktu dokonania inwestycji w rozwiązania energooszczędne, ale także od tego
czy wdrażanie polityki ograniczania emisji stanie się stymulatorem innowacyjności. W przypadku
pojawienia się tego efektu, PKB Polski podniósłby się nawet dodatkowo o 3,5% w roku 2050,
przy czym 1,5% byłoby spowodowane zwiększeniem efektywności energetycznej, a 2% - sprzężonym wzrostem innowacyjności gospodarki polskiej, czyli wynalezieniem i wytworzeniem produktów wspomagających wytwarzanie energii w sposób zrównoważony - ibidem, s. 12.
142
W okresie 2046-2050 wpływ ten będzie jednak wygasał, co prawdopodobnie
będzie związane, z faktem, że zielone gałęzie przemysłu osiągną na tyle wysoki
poziom rozwoju, że przestaną w końcu generować zatrudnienie. Na rys. 3 pokazano natomiast dane dotyczące wpływu implementacji polityki klimatycznej na
wielkości absolutne w postaci: PKB wyrażonego w miliardach euro (wg parytetu
siły nabywczej), PKB per capita w euro (wg parytetu siły nabywczej) oraz wielkość zatrudnienia wyrażoną w tysiącach osób. Oczywiście tendencje w zakresie
PKB i zatrudnienia w ujęciu absolutnym są zgodne z przedstawionymi na rys. 2,
natomiast zwraca uwagę bardzo gwałtownie wzrastający wpływ ww. polityki na
kształtowanie się PKB per capita wg parytetu siły nabywczej.
ϭ͕ϱ
ϭ
Ϭ͕ϱ
W<ǁй
njĂƚƌƵĚŶŝĞŶŝĞǁй
Ϭ
ͲϬ͕ϱ
Rysunek 2. Wpływ analizowanego pakietu działań w zakresie polityki klimatycznej na wzrost gospodarczy i zatrudnienie w Polsce w latach 2011-2050 (w %)
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Podróż do niskoemisyjnej przyszłości. Niskoemisyjna
Polska 2050 – raport przygotowany w ramach projektu „Niskoemisyjna Polska 2050”, realizowanego przy wsparciu Europejskiej Fundacji Klimatycznej (red. M. Bukowski), Instytut Badań Strukturalnych, Instytut na Rzecz Ekorozwoju”, Warszawa 2013, raport dostępny na stronie internetowej:
2050.pl.
ϲϬϬ
ϰϬϬ
W<ŵůĚĞƵƌŽWWW
ϮϬϬ
W<ŶĂŽƐŽďħĞƵƌŽWWW
Ϭ
njĂƚƌƵĚŶŝĞŶŝĞǁƚLJƑ͘ŽƐſď
ͲϮϬϬ
Rysunek 3. Wpływ analizowanego pakietu działań w zakresie polityki klimatycznej na wzrost gospodarczy i zatrudnienie (w ujęciu absolutnym)
Źródło: opracowanie własne na podstawie tego samego źródła, jak przy rys. 2.
143
Z kolei na rys. 4 zaprezentowano saldo handlu surowcami energetycznymi dla
Polski w latach 2010-2050. W całym rozpatrywanym okresie saldo to będzie
ujemne, jednakże począwszy od roku 2020 zacznie wykazywać tendencję malejącą, przy czym tempo spadku ujemnego salda tego bilansu będzie najszybsze
w przypadku scenariusza modernizacji (SM), dzięki ograniczeniu rozmiarów importu tych surowców.
Ϭ͕Ϭ
ϮϬϭϬ
ϮϬϮϬ
ϮϬϯϬ
ϮϬϰϬ
ϮϬϱϬ
ͲϮ͕Ϭ
^KEK
^KEK
Ͳϰ͕Ϭ
^D
Ͳϲ͕Ϭ
Rysunek 4. Saldo handlu surowcami energetycznymi dla Polski w latach 20102050.
Źródło: opracowanie własne na podstawie tego samego źródła, jak przy rys. 2.
* SOBNO – scenariusz odniesienia bez nowych odkrywek, ** SOZNO – scenariusz odniesienia
z nowymi odkrywkami, *** SM – scenariusz modernizacji.
Na rys. 5 zaprezentowano natomiast kształtowanie się zależności energetycznej
Polski w latach 2010-2050, w powiązaniu z zaprezentowaną na rys. 6, przewidywaną strukturą zużycia poszczególnych źródeł energii w gospodarce polskiej do
roku 2050 (czyli tzw. miksem energetycznym). W scenariuszu odniesienia mamy
do czynienia z ciągłym wzrostem wolumenu importowanej energii, jak również
stopnia uzależnienia energetycznego gospodarki polskiej.
ϭϬϬ
^KEK
ϱϬ
^KEK
Ϭ
^D
ϮϬϭϬ
ϮϬϮϬ
ϮϬϯϬ
ϮϬϰϬ
ϮϬϱϬ
Rysunek 5. Zależność energetyczna Polski w latach 2010-2050 (w %).
Źródło: opracowanie własne na podstawie tego samego źródła, jak przy rys. 2.
* SOBNO – scenariusz odniesienia bez nowych odkrywek, ** SOZNO – scenariusz odniesienia
z nowymi odkrywkami, *** SM – scenariusz modernizacji.
Przyczyną jest rosnący import węgla kamiennego, którego zapasy bardzo szybko się wyczerpują i zgodnie z przewidywaniami w 2050 roku wartość importu
tego surowca mogłaby stanowić nawet połowę łącznego importu wszystkich źró144
deł energii. Łączna zależność energetyczna Polski zwiększyłaby się do poziomu
około 61%-78%, w zależności od tego ile byłoby otwieranych złóż węgla brunatnego. Z kolei w scenariuszu modernizacji, ograniczenie zapotrzebowania energetycznego kraju, w połączeniu z dywersyfikacją miksu energetycznego, umożliwiłaby spadek importu węgla kamiennego po roku 202013.
Nastąpiłby również spadek importu ropy naftowej w 2050 roku, mniej więcej
o połowę, dzięki zwiększeniu efektywności transportu tego surowca. Zwiększyłby
się natomiast import gazu ziemnego oraz paliwa wykorzystywanego przez elektrownie jądrowe, o ile byłyby one w ogóle obecne w miksie energetycznym.
Ogólny wolumen importowanej energii byłby wyraźnie niższy w porównaniu ze
scenariuszem odniesienia, ale także bardziej zróżnicowany.
Należy zdecydowanie podkreślić14, że wyniki przyjęte w ramach każdego
z prezentowanych scenariuszy będą w dużej mierze uzależnione od przyjętego
przez władze wariantu polityki energetycznej i ustalonych w ramach niego priorytetów rozwojowych. Przykładowo, jeśli nastąpi przełom w eksploatacji gazu łupkowego, który napotyka jednakże na poważne bariery o podłożu społecznopolitycznym (protesty Niemiec) oraz ekonomicznym (wysokie koszty eksploatacji
i zagrożenia dla terenów objętych poszukiwaniem ewentualnych złóż), to wpłynie
to na zwiększenie prawdopodobieństwa realizacji scenariusza Rozproszona samowystarczalność.
Rysunek 6. Scenariusze dotyczące struktury zużycia poszczególnych źródeł energii w gospodarce polskiej do roku 2050.
Źródło: jak przy rys. 2.
13
14
Ibidem, s. 20.
Ibidem, s. 20.
145
Z kolei decyzja o inwestycjach w nowe kopalnie odkrywkowe, związana jednakże z wysokimi szkodami środowiskowymi oraz negatywnym wpływem energetyki na zdrowie publiczne, spowodowanym relatywnie wysokim udziałem węgla w strukturze wytwarzanej energii w Polsce, spowoduje przesunięcie w kierunku scenariusza Europejskiego węgla.
5. Podsumowanie
Podsumowując przedstawione powyżej rozważania należy stwierdzić, że kwestia równoważenia rozwoju społeczno-gospodarczego będzie odgrywała zasadniczą rolę w procesie zwiększania efektywności funkcjonowania gospodarek krajów
Unii Europejskiej w najbliższych dziesięcioleciach. Jest to związane przede
wszystkim z problemem wyczerpywania się zasobów odnawialnych, szczególnie
dotkliwym dla krajów Europy Środkowo-Wschodniej, których gospodarki oparte
są na tradycyjnych (konwencjonalnych) źródłach pozyskiwania energii, przede
wszystkim na węglu. Ponadto, aktywność gospodarcza generuje bardzo wysokie
koszty społeczne, przede wszystkim w postaci bardzo szkodliwych dla zdrowia
ludzkiego emisji zanieczyszczeń. W świetle poglądów reprezentowanych przez
badaczy problematyki, jedyną drogą do efektywnej realizacji założeń paradygmatu
zrównoważonego rozwoju wydaje się być implementacja odpowiedniej polityki
klimatycznej, opartej na koncepcji gospodarki niskoemisyjnej, w połączeniu
z polityką rozwojową opartą na szeroko rozumianych innowacjach. Poszczególne
kraje członkowskie UE opracowały różne scenariusze prognostyczne, oparte na
odmiennych sposobach osiągania zrównoważonego rozwoju, w zależności od
wyjściowej struktury gospodarki oraz różnice kulturowe, środowiskowe, a nawet
religijne. Wybór i realizacja któregokolwiek z tych scenariuszy powinny być jednakże podporządkowane realizacji tego samego celu, jakim jest osiągnięcie wysokiego poziomu dobrobytu społeczno-gospodarczego obywateli (ang. well-being).
Dodatkową trudność stanowi przedłużający się kryzys gospodarczy w niektórych
krajach członkowskich UE, którego występowanie powoduje problemy z finansowaniem działalności badawczo rozwojowej o charakterze innowacyjnym, która
stanowi warunek konieczny realizacji celów w zakresie równoważenia rozwoju
społeczno-gospodarczego.
Bibliografia:
1.
Anbumozhi V., Bauer A., Impact of Global Recession on Sustainable Development
and Poverty Linkages, Asian Development Bank Institute (ADBI) Working Paper Series, No. 227, July 2010.
Bauer A., The Social Impacts of the Global Financial Crises on the Poor and Vulnerable People in Asia, paper presented during the Policy Forum on Labor Market Policy, Bonn, Germany. 6 May 2009.
Becker D.F., Sustentabilidade: Um novo (velho) paradigma de desenvolvimento
regional, [w:] Desenvolvimento Sustentável: necessidade e/ou possibilidade? Santa
Cruz do Sul, 2002.
2.
3.
146
4.
Erekson O.H., Loucks O.L., Strafford N.C., The context of sustainability [w:] Sustainability perspectives for resources and business, USA, 1999.
Mensah A.M., Castro L.C., Sustainable resource use&sustainable development:
a contradiction?, Center for Development Research (Zentrum für Entwicklungfourschung (ZEF)), University of Bonn, November 2004.
Pearce A.R., The Science and Engineering of Sustainability: A Primer, Technical paper
produced for the Institute of Sustainable Technology and Development, Georgia Institute of Technology, Atlanta, 1999, GA, http://maven.gtri.gatech.edu/sfi/resources
/pdf/TR/TR018.PDF.
Podróż do niskoemisyjnej przyszłości. Niskoemisyjna Polska 2050 – raport przygotowany w ramach projektu „Niskoemisyjna Polska 2050”, realizowanego przy wsparciu
Europejskiej Fundacji Klimatycznej (red. M. Bukowski), Instytut Badań Strukturalnych, Instytut na Rzecz Ekorozwoju”, Warszawa 2013, raport dostępny na stronie internetowej: 2050.pl.
Turner K., Speculations on Weak and Strong Sustainability: Global Environmental
Change, Working Papers 1992-26, 1992, available at The Centre for Social and Economic Research on the Global Environment (CSERGE), http://www.uea.ac.uk/env
/cserge/pub/wp/gec/gec_1992_26.htm
5.
6.
7.
8.
Abstrakt
W artykule podjęto próbę przedstawienia możliwości implementacji koncepcji
zrównoważonego rozwoju w Polsce, w aspekcie trwającego kryzysu gospodarczego. W pierwszej części opracowania przedstawiono teoretyczne aspekty równoważenia rozwoju społeczno-gospodarczego w gospodarkach UE w świetle wybranych koncepcji pojawiających się w literaturze przedmiotu. Szczególną uwagę
zwrócono na interakcje pomiędzy trzema podstawowymi elementami zrównoważonego rozwoju: ekonomicznym, ekologicznym, społecznym. W drugiej części
zaprezentowano praktyczne możliwości implementacji koncepcji zrównoważonego rozwoju w Polsce, opierając się przede wszystkim na prognozie rozwoju gospodarczego Polski w latach 2010-2050, uwzględniającej wymiar ekologiczny
i społeczny oraz uwarunkowania kryzysowe.
Some Chosen Problems of Implementation of the Sustainable Development
Theory in EU Countries in the Context of the Economic Crisis (with a particular focus on Poland)
The aim of this paper is to present possibilities of implementing the concept of
sustainable development in Poland, in perspective of the current economic crisis.
In the first part of the paper the theoretical aspects of balancing socio-economic
development in the economies of the EU were presented in the light of the selected
concepts emerging in the literature. Particular attention was paid to the interaction
between three pillars of sustainable development: economic, environmental, and
social. The second part descibes practical ways of implementing the concept of
sustainable development in the Polish economy, based primarily on the forecast of
147
economic growth for Poland in 2010-2050, taking into account the environmental
and social dimensions and crisis conditions.
PhD Janusz Rosiek, assistant professor, Cracow University of Economics.
148