Pestycydy Co to są pestycydy?

Co to są pestycydy?
Pestycydy
Pestycydy są aktywnymi substancjami i produktami o naturalnej zdolności
niszczenia lub kontroli szkodliwych lub niepożądanych organizmów, takich jak
szkodniki czy chwasty. Można je stosować w rolnictwie lub do kontroli wzrostu
roślin na obszarach pozarolniczych (środki ochrony roślin) lub do innych celów
(produkty biobójcze).
”Wspólnotowa polityka w zakresie zrównoważonego wykorzystania pestycydów”, Komisja Europejska
Podział pestycydów ze względu na działanie
Podział pestycydów ze względu na działanie
zoocydy ‐ do zwalczania szkodników zwierzęcych
 algicydy – glonobójcze

akarycydy – roztoczobójcze
 bakteriocydy – bakteriobójcze

atraktanty ‐ zwabiające szkodniki
 fungicydy – grzybobójcze

insektycydy – owadobójcze
 herbicydy – chwastobójcze

aficydy ‐ mszycobójcze
arborycydy/sylwicydy ‐ do niszczenia zbędnych krzewów i drzew

larwicydy ‐ larwobójcze
 regulatory wzrostu roślin ‐ stymulujące lub hamujące procesy życiowe roślin (ang. PGR =

owicydy ‐ zwalczające jaja owadów i roztoczy

Plant Growth Regulator)

limacydy ‐ do zwalczania ślimaków nagich

defloranty ‐ do usuwania nadmiernej ilości kwiatów

moluskocydy ‐ mięczakobójcze

defolianty ‐ do odlistniania roślin

nematocydy – nicieniobójcze

desykanty ‐ do wysuszania roślin

repelenty ‐ odstraszające szkodniki

rodentycydy – gryzoniobójcze

talpicydy ‐ kretobójcze
Podział pestycydów ze względu na działanie
Podział pestycydów ze względu na budowę chemiczną
 insektycydy organofosforanowe
regulatory wzrostu owadów ‐ stymulujące lub hamujące procesy życiowe owadów (ang.
 insektycydy polichlorowe
IGR = Insect Growth Regulator)
 karbaminiany

antyfidanty ‐ hamujące żerowanie lub składanie jaj
 ditiokarbaminiany
synergetyki ‐ potęgujące działanie innej substancji
 pochodne kwasów aryloalkanokarboksylowych
wirocydy ‐ wirusobójcze
 pochodne tiazyny
 pochodne nitrofenoli
 pochodne mocznika
 pochodne uracylu
 związki rtęcioorganiczne
 związki cyny i miedzi
 pyretroidy
 inne
1
Korzyści wynikające ze stosowania pestycydów
Poprawiają lub też chronią wydajność rolną oraz jakość produktów rolnych
Zagrożenia dla zdrowia ludzkiego i środowiska naturalnego
Dany pestycyd będzie miał negatywny wpływ na zdrowie ludzkie, gdy stopień narażenia na
Ograniczają do minimum wkład pracy
jego działanie przekroczy poziomy uznawane za bezpieczne
Mogą się one przyczynić do ograniczenia erozji gleby, ponieważ pozwalają na zmniejszenie
Możemy mieć do czynienia z bezpośrednim narażeniem na działanie pestycydów
obszarów upraw
(robotników przemysłowych produkujących pestycydy oraz użytkowników, w
Pomagają w zapewnieniu niezawodnych dostaw szerokiego asortymentu produktów
szczególności rolników, którzy je stosują)
rolnych po dostępnej cenie.
Możemy mieć też do czynienia z pośrednim narażeniem (konsumentów, mieszkańców i
Środki ochrony roślin sąrównież ważnym sposobem spełnienia wymogów w zakresie
przypadkowe osoby) w szczególności w trakcie lub po zastosowaniu pestycydów w
zdrowia roślin i umożliwiają prowadzenie międzynarodowego handlu produktami rolnymi
rolnictwie, przy utrzymaniu terenów zielonych oraz na terenach sportowych, jak również
Pestycydy są również szeroko stosowane poza sektorem rolnym, od konserwacji drewna
przy utrzymywaniu budynków publicznych, ograniczaniu obecności chwastów na poboczach
lub tkanin do ochrony zdrowia publicznego
dróg i linii kolejowych, utrzymaniu trawników oraz innych czynnościach
Zagrożenia dla zdrowia ludzkiego i środowiska naturalnego
Zagrożenia dla zdrowia ludzkiego i środowiska naturalnego
Najbardziej powszechne negatywne skutki oddziaływania pestycydów na pracowników i
Mieszkańcy i przypadkowe osoby mogą być pośrednio narażone na działanie pestycydów
użytkowników obejmują bóle głowy, wymioty, bóle brzucha oraz biegunki. Występują one w
w wyniku przenoszenia aerozoli
wyniku narażenia w trakcie stosowania, przygotowywania lub mieszania pestycydów oraz w
Narażeni mogą być również konsumenci, poprzez śladowe ilości zawarte w produktach
trakcie kontaktu z pojemnikami
rolnych lub wodzie
Niskie lecz stałe poziomy narażenia mogą prowadzić do długotrwałej i przewlekłej utraty
Konsekwencje mogą być gorsze dla najbardziej wrażliwych grup ludności, takich jak dzieci
zdrowia (np. nowotworów, wad wrodzonych, problemów z płodnością, uczuleń)
(które są szczególnie wrażliwe na podejrzane „efekty koktajlu”), osoby starsze, lub też inne
Najczęściej ludzie nie zdają sobie sprawy ze związku pomiędzy narażeniem na działanie
grupy ryzyka (osoby z osłabionym układem immunologicznym, przewlekle chorzy, itp.) oraz
pestycydów a chorobą. Dzieje się tak, gdyż nie ma wyraźnych objawów zatrucia
pracownicy (z tego względu, iż mogą być narażeni na intensywne działanie pestycydów)
występujących zaraz po narażeniu
Zagrożenia dla zdrowia ludzkiego i środowiska naturalnego
Wyniki kontroli dla pozostałości owoców, warzyw i zbóż w UE‐15
W wyniku niewłaściwego użycia pestycydów, w tym także ich nadmiernego użycia,
substancje chemiczne mogą spowodować zanieczyszczenie wody, powietrza i gleby,
wpływając niekorzystnie na faunę i florę oraz przyczyniając się ogólnie do utraty
różnorodności biologicznej
W szczególności, środki ochrony roślin uwalniane do środowiska naturalnego w
niekontrolowany sposób w wyniku przenoszenia aerozoli, wypłukiwania oraz spływu mogą
zanieczyszczać glebę, wody powierzchniowe oraz wody gruntowe
Zanieczyszczenie środowiska naturalnego może również występować w trakcie i po użyciu,
podczas czyszczenia sprzętu lub poprzez niekontrolowaną nielegalną utylizację pestycydów
lub ich pojemników (źródła punktowe)
2
Malation
Parakwat
Insektycyd z grupy związków fosforo‐
organicznych, wykazuje bardzo szerokie
spektrum działania owadobójczego, jest
składnikiem preparatów stosowanych w
uprawach roślin rolniczych, sadowniczych i
warzywnych
Repelenty
Stosowany na masową skalę jako
herbicyd. Jest to czwartorzędowa sól
amoniowa, N,N'‐dialkilowa pochodna
bipirydyny. Łatwo ulega redukcji do
rodnikojonu, będącego prekursorem
rodników nadtlenkowych, reagujących
następnie z nienasyconymi lipidami
błon komórkowych.
Parakwat jest stosowany od roku 1961
i należy obecnie do najpowszechniej
stosowanych herbicydów.
Ze względu na dużą toksyczność i brak
selektywności, od 11 lipca 2007 został
zakazany w Unii Europejskiej.
Co to są repelenty?
Repelenty inaczej zwane środkami odstraszającymi lub odstraszaczami (łac.
repellere – odstraszać, odrzucać) – organizmy żywe, związki chemiczne,
urządzenia generujące światło lub dźwięki mające właściwość odstraszania
niepożądanych w danym miejscu gatunków. Ich stosowanie zaliczane jest do
biologicznych (ekologicznych) metod ochrony.
Czy repelenty są bezpieczne?
Repelenty naturalne
Niektóre ptaki (np. jastrzębie, sójki) można odstraszyć od rozwieszając przeciw nim paski
Badania laboratoryjne prowadzone na omacnicy spichrzance i gryzoniach
stwierdziły, że niektóre ze środków odstraszających stosowane na zwierzęta
zamknięte w klatce mogą prowadzić do ich śmierci (zwłaszcza dźwięki)
W warunkach naturalnych zwierzęta zachowujące swobodę poruszania się mogą
opuścić chroniony obszar znajdując sobie inne miejsce żerowania
błyszczącej folii aluminiowej
Szpaki nie lubią hałasu, głośne dźwięki (ale nie za częste) płoszą je i zniechęcają do wiśni
Ultradźwięki wydawane przez nietoperze powodują u niektórych owadów panikę i
ograniczenie lotów, przez co zmniejszają im możliwości szkodzenia
Gryzonie słyszą dźwięki do 30 kHz, podczas gdy człowiek słyszy dźwięki do 20 kHz.
Niesłyszalnymi dla człowieka dźwiękami można pozbyć się kretów, zabezpieczyć samochód
Działanie odstraszające repelentów może wynikać z nieprzyjemnego zapachu lub
przed obgryzaczami kabli. Odstraszacz UOZ‐1 automatycznie przed przejazdem pociągu
z zawartych w nich substancjach żrących atakujących odnóża lub układ
płoszy z torów zwierzęta ratując im życie
oddechowy odstraszanego zwierzęcia
Kapustę przed bielinkiem można chronić sadząc wokół i wśród jej zagonów krzaki
pomidorów
Cebula sadzona wśród marchwi chroni ją przed połyśnicą marchwianką (Psila rosae)
3
Repelenty chemiczne
naftalina odstrasza mole
ftalan dimetylu jest skutecznym repelentem przeciwko komarom przenoszącym
żółtą febrę (Aedes aegypti) lub malarię (Anopheles quadrimaculatus)
adypinian dibutylu odstrasza kleszcze
etyloheksanodiol i dietylotoluamid (DEET) o szerokim spektrum zastosowania
tlenochlorek miedzi(II) zwalczający zarazę ziemniaczaną równocześnie zniechęca
stonkę do siadania na potraktowanych nim ziemniakach. Uważa się, że brak stonki
ziemniaczanej w Szwajcarii spowodowany jest regularnym stosowaniem tego
fungicydu
DEET: Cudowny środek na komary czy trucizna?
 N,N‐Dietylo‐m‐toluamid (DEET) – organiczny związek chemiczny z grupy
amidów, metylowa pochodna benzamidu. Stosowany jako środek
odstraszający owady, np. komary, meszki, muchy końskie, kleszcze i muchy tse‐
tse oraz jako środek owadobójczy
DEET: Cudowny środek na komary czy trucizna?
DEET został opracowany przez
chemików armii USA, po
doświadczeniu zdobytym w
walkach w wilgotnych lasach
zwrotnikowych
podczas
II
wojny światowej. Pierwsze
wojskowe zastosowanie miało
miejsce w 1946, a cywilne w
1957.
Pierwotnie
DEET
testowano
jako
środek
owadobójczy w rolnictwie, w
następstwie czego rząd USA
zastosował go w warunkach
wojennych,
szczególnie
w
Wietnamie i okolicach.
DEET: Cudowny środek na komary czy trucizna?
„Przeciw komarom lekarze polecają tzw. repelenty, czyli środki odstraszające
owady, zawierające środek chemiczny o nazwie DEET. Dlaczego? Wyjaśnia doc.
Dariusz Szurlej, anestezjolog z Katowic: Repelenty, które zawierają środek
chemiczny o nazwie DEET (N,N‐Dietylo‐m‐toluamid), odstraszający kleszcze,
komary, meszki oraz inne owady kłujące są bardzo skuteczne. DEET został
wymyślony przez armię amerykańską dla marines, którzy mieli walczyć w dżungli
Ameryki Południowej. Gdyby nie on, tamtejsze owady po prostu by ich zjadły.
Siła działania repelentu przeciw komarom z DEET zależy od poziomu stężenia tego
środka chemicznego w danym preparacie. Repelenty z DEET są dostępne w
aptekach i wielu sklepach, naturalnie w mniejszych niż dla żołnierzy stężeniach.
Niemalże w 100 procentach przez 6 do 8 godzin zabezpieczają przed ukąszeniami.
Można nimi spryskiwać całe ciało, także twarz. Działają też przez ubranie.”
Maria Zawała, Repelenty z DEET na komary ‐ lekarze polecają, Dziennik Zachodni , 2013.06.12 DEET: Cudowny środek na komary czy trucizna?
DEET: Cudowny środek na komary czy trucizna?
W 2010 roku na temat DEET wypowiedziała się w dyrektywie Komisja
Europejska:
„Osobiście nigdy nie spotkałem się z niepożądanymi objawami DEET u moich
związek ten może być dopuszczony do używania na skórę jako składnik środków
odstraszających owady
w zbyt dużych ilościach może być szkodliwy dla układu nerwowego, dlatego
producenci muszą szczegółowo opisywać sposób oraz częstotliwość dawkowania
Korzeniewski z Wojskowego Instytutu Medycznego
pacjentów” ‐ mówi w rozmowie z HotMoney.pl płk. dr hab. Krzysztof
„Jeżeli stężenie preparatu stosowanego na odkrytą skórę nie przekracza 50 proc.,
prawdopodobieństwo wystąpienia jakichkolwiek niepożądanych objawów jest
Zlecone przez Komisję badania ujawniły, że DEET może być niebezpieczny dla
najmłodszych. Z tego powodu dozowanie środka na skórę dzieci do drugiego roku
życia jest zabronione. Zalecane jest również ograniczenie stosowania przed
ukończeniem przez dziecko dwunastu lat. Wyjątkiem są sytuacje narażenia na
insekty przenoszące niebezpieczne choroby tropikalne.
niewielkie. Problem zaczyna się, kiedy zakrywamy posmarowane miejsce. Wtedy
skóra zaczyna się nadmiernie pocić, a środek wnika do naszego organizmu” ‐ mówi
Korzeniewski i wyjaśnia, że DEET wbrew "internetowej mądrości" działa nie tylko
na tropikalne owady”
4
DEET: Cudowny środek na komary czy trucizna?
Naturalne repelenty na komary,
meszki i kleszcze
Vincent Corbel z Institut de Recherche pour le Développement w Montpellier i Bruno
Lapied z Université d'Angres stworzyli zespół, który zajął się działaniem DEET na
Naturalnymi odstraszaczami owadów są olejki eteryczne m.in.:
poziomie molekularnym i jego toksycznością: „Odkryliśmy, że DEET nie jest związkiem
eukaliptusowy (szczególnie w połączeniu z miętowym),
chemicznym zmieniającym po prostu zachowanie owadów, lecz że hamuje on
 lawendowy (wzmacnia działanie odstraszające w połączeniu z cytrynowym
aktywność
kluczowego
enzymu
ośrodkowego
układu
nerwowego
–
acetylocholinesterazy”.
Podczas eksperymentów Francuzi zauważyli, że hamując AChE, DEET naśladuje
działanie takich insektycydów, jak karbaminiany czy związki fosforoorganiczne. Są one
często
łączone
z
N,N‐dietylo‐m‐toluamidem,
a
DEET
wzmaga
toksyczność
karbaminianów.
lub bergamotowym)
goździkowy
Rośliny o właściwościach odstraszających owady:
komarzyca, bazylia, aksamitka, pelargonie (odmiany o intensywnym zapachu liści),
DEET (N,N‐dietylo‐m‐toluamid), związek powszechnie stosowany w preparatach
eukaliptus, mięta, wanilia, lawenda, pomidory, cebula, bez czarny, piołun,
odstraszających owady, wykazuje działanie neurotoksyczne.
goździki, cytryna
Literatura
 „ Wspólnotowa polityka w zakresie zrównoważonego wykorzystania pestycydów”, Komisja Europejska, 2007
 Witold Seńczuk red.: „Toksykologia. Podręcznik dla studentów, lekarzy i farmaceutów” , Warszawa, Wyd. Lekarskie PZWL, 2002
 J.M. Franz, A. Krieg: „Biologiczne zwalczanie szkodników”, PWRiL, 1975
5