1 Społeczeństwo informacyjne w dobie Web 2.0 dr

Społeczeństwo informacyjne w dobie Web 2.0
dr Zbigniew E. Zieliński
Wyższa Szkoła Handlowa im. Bolesława Markowskiego w Kielcach
[email protected]
Zmiany jakie nastąpiły od czasu upowszechniania i skomercjalizowania się internetu,
ukazują to medium jako źródło informacji, reklamy, promocji, handlu, nauki, edukacji i
komunikacji. Dostęp do sieci wzmaga kreatywność, a także innowacyjność – co jest obecnie
pożądaną cechą np. u nowo zatrudnianych pracowników. Pracownik, który jest kreatywny
lepiej poradzi sobie w szybko zmieniającej się rzeczywistości, ma świeże pomysły i spojrzenie
na otoczenie.
Społeczeństwo informacyjne daje możliwość ciągłego rozwoju osobom wykształconym,
nadążającym za zmianami, permanentnie podnoszącymi swe kwalifikacje – dostęp do wiedzy
jest już nie tylko obowiązkowy w szkole, ale także po jej ukończeniu, przez całe życie.
Konsekwencją tego jest stały i dynamiczny przyrost wiedzy w społeczeństwie informacyjnym.
W artykule poruszono zagadnienia społeczeństwa informacyjnego, elementy i nośniki
wiedzy w dobie gospodarki opartej na wiedzy, wykorzystującej technologię Web 2.0.
Słowa kluczowe: Web 2.0, internet, społeczeństwo informacyjne, gospodarka oparta na
wiedzy, e-learning, blog, serwisy społecznościowe.
1. Wstęp
Istniejące definicje społeczeństwa informacyjnego kładą główny nacisk na znaczenie
informacji, tak jest w przypadku definicji przygotowanej na I Kongresie Informatyki Polskiej
w 1994 roku, gdzie społeczeństwo informacyjne zdefiniowano jako: „Społeczeństwo
charakteryzujące się przygotowaniem i zdolnością do użytkowania systemów
informatycznych, skomputeryzowane i wykorzystujące usługi telekomunikacji do przesyłania
i zdalnego przetwarzania informacji”1.
Jedną z trafniejszych definicji jest definicja oddająca cechy nowego paradygmatu –
przetwarzanie informacji i większość dochodu narodowego pochodzi z wykorzystania
technologii informacyjnych, na co zwraca uwagę niewielu badaczy2. Brzmi ona:
„Społeczeństwo informacyjne to społeczeństwo, które nie tylko posiada rozwinięte środki
przetwarzania informacji i komunikowania, lecz środki te są podstawą tworzenia dochodu
narodowego i dostarczają źródła utrzymania większości społeczeństwa"3.
Zmiany w dostępie do informacji, sposobu ich publikacji, powstanie nowych zasobów
informacyjnych (np. czasopism elektronicznych – e-zinów, czy książek elektronicznych – ebooków) powoduje znaczący przyrost wiedzy, a także zmiany w potrzebie zdobywania nowej
wiedzy. W społeczeństwie industrialnym uniwersytety uczyły, jak używać wiedzy, ale dziś to
już nie wystarcza. Teraz uczelnie zapoznają swoich studentów z pewnym kanonem wiedzy,
bez której nie da się wejść na rynek pracy. Zaś w interesie każdego studenta jest znalezienie
dla siebie niszy, w której będzie specjalistą wysokiej klasy, w której nabędzie nowych
1
Raport 1 Kongresu Informatyki Polskiej, Poznań 1994, http://www.kongres.org.pl/on-line/1szy_Kongres/index.html, stan na dzień 21.04.2008.
2
Jerzy J. Nowak, Społeczeństwo informacyjne – geneza i definicje,
http://www.silesia.org.pl/upload/Nowak_Jerzy_Spoleczenstwo_informacyjne-geneza_i_definicje.pdf - stan na
dzień 21.04.2008.
3
Tomasz Goban-Klas, Piotr Sienkiewicz, Społeczeństwo informacyjne: Szanse, zagrożenia, wyzwania, Fundacja
Postępu Telekomunikacji, Kraków 1999.
1
umiejętności i dzięki nim stanie się konkurencyjny na rynku pracy. Uczelnia w epoce espołeczeństwa musi również nauczyć, jak tworzyć wiedzę4.
Elementarne zasady społeczeństwa informacyjnego obejmują następujące cechy5:
• wytwarzanie informacji – masowy charakter generowanych informacji, masowe
zapotrzebowanie na informację i masowy sposób wykorzystywana informacji,
• przechowywanie informacji – techniczne możliwości gromadzenia i
nieograniczonego magazynowania informacji,
• przetwarzanie informacji – opracowywanie technologii i standardów
umożliwiających m.in. ujednolicony opis i wymianę informacji,
• przekazywanie informacji – przekazywanie informacji bez względu na czas i
przestrzeń,
• pobieranie informacji – możliwość odbierania informacji przez wszystkich
zainteresowanych,
• wykorzystywanie informacji – powszechne, otwarte i nielimitowane korzystanie z
internetu jako źródła informacji.
Przekonanie o konieczności inwestowania w nowe technologie, rozwój innowacyjności i
wdrażanie gospodarki opartej na wiedzy są priorytetami Unii Europejskiej zawartymi w idei
Strategii Lizbońskiej. Kluczowe znaczenie dla rozwoju społeczeństwa informacyjnego
przypisuje się elementom6:
• powszechnej umiejętności korzystania z internetu,
• brakiem technicznych i ekonomicznych barier dostępu do informacji w postaci
cyfrowej,
• powszechne wykorzystanie technologii informacyjnych i telekomunikacyjnych przez
instytucje państwa, samorządy,
• digitalizacja dorobku kultury i nauki, bezpłatne udostępnianie tych zasobów
informacji,
• funkcjonowanie gospodarki opartej na wiedzy – podnoszenie stałe kwalifikacji
obywateli,
• zapobieganie i zwalczanie zagrożeń technicznych i społecznych związanych z
internetem.
Reasumując dzięki technologiom IT zwiększa się sprawność administracji, zanikają
bariery geograficzne (nawiązywanie znajomości i poznawaniu języków obcych jest o wiele
łatwiejsze niż w czasie kiedy internetu nie było), upowszechniają się formy telepracy i
edukacji na odległość. Także rynek, przedsiębiorstwa i konsumenci odczuwają poszerzenie
otoczenia, zwiększenie konkurencyjności, większą możliwość negocjacji czy powstawanie
nowych gałęzi rynku, usług.
2. Czym jest Web 2.0 ?
Pojęcie Web 2.0 zostało wykorzystane po raz pierwszy przez firmę O’Reilly Media w
2004 roku. Jako Web 2.0 zwykło się określać serwisy, których treść jest tworzona głównie
przez internautów. Każdy, kto odwiedza daną stronę, może po zarejestrowaniu się wpłynąć na
jej zawartość, stać się jej twórcą. Firmy tworzące strony internetowe, mają więc za zadanie
przygotować jedynie platformę komunikacji i współpracy dla internautów, a nie oferować
gotową treść. Taka zmiana ma szeroko idące konsekwencje. Zanika standardowy podział
4
Joanna Papińska-Kacperek, Społeczeństwo informacyjne, PWN, Warszawa 2008.
Społeczeństwo informacyjne, http://pl.wikipedia.org/wiki/Spo%C5%82ecze%C5%84stwo_informacyjne, stan
na dzień 21.04.2008.
6
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, Strategia rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce
na lata 2007 – 2013, Warszawa 2007.
5
2
uczestników globalnej sieci na twórców i biernych odbiorców. Teraz każdy internauta może
jednocześnie tworzyć i czerpać informacje z sieci7.
Cechy Web 2.0 w wymiarze technologicznym opierają się na wykorzystaniu
mechanizmów wiki i blogów, interfejsowi XML oraz technologii stron internetowych AJAX
oraz Ruby on Rails.
Rysunek 1 – Chmura tagów dotycząca sieci Web 2.0 utworzona na podstawie definicji
Toma O’Reilly „What is Web 2.0”
Źródło: Wikipedia, http://pl.wikipedia.org/wiki/Serwis_spo%C5%82eczno%C5%9Bciowy,
stan na dzień 23.04.2008.
Równie istotnymi czynnikami określającymi Web 2.0 są następujące cechy:
1. Tworzenie treści przez internautów korzystających z mechanizmów nie
wymagających wiedzy przy tworzeniu stron internetowych (statycznych czy
dynamicznych) takich jak: wiki, blogi, RSS, listy dyskusyjne. Narzędzia te znacznie
przyczyniają się do wzrostu i popularyzacji wiedzy.
2. Kategoryzacja treści (folksonomia) za pomocą słów kluczowych, Nazwa pochodzi od
połączenia angielskich słów folk (ludzie) oraz taxonomy (zarządzanie klasyfikacją). W
przypadku folksonomii, użytkownik serwisu Web 2.0 opisuje dane zasoby słowami,
które uważa za najbardziej adekwatne (częstym zjawiskiem jest tzw. chmura tagów –
tag cloud). Jest to sposób na graficzne zobrazowanie tematyki poruszanej w danym
serwisie8.
3. Konwergencja mediów – integracja, przenikanie się różnych mediów w ramach
serwisów, gdzie publikacja treści takich jak tekst, obraz, dźwięk, film i możliwość
interakcji z innym uczestnikiem portalu stała się możliwa, powodując powstanie
nowych multimedialnych, interaktywnych treści9.
7
Rafał Krzyżaniak, Web 2.0 w Polsce. Stan obecny. Perspektywy rozwoju. Oczekiwania internautów,
http://www.e-biznes.pl/raporty/pliki/Raport_web2.pdf, Warszawa 2007, stan na dzień 23.04.2008.
8
Zbigniew Zieliński, Implementacja cech Web 2.0 w systemach e-learning, IV konferencja “Rozwój e-edukacji
w ekonomicznym szkolnictwie wyższym”, Wrocław 2007.
9
Henry Jenkins, Kultura konwergencji. Zderzenie starych i nowych mediów. WAiP, Warszawa 2007.
3
4. Wykorzystanie otwartych licencji takich jak Creative Commons10 czy GNU GFDL11.
5. Kreatywność, otwartość oraz model uczestnictwa twórców stron nowej generacji
pozwalająca na dodawanie nowych treści w serwisach, zwiększanie zakresu usług oraz
ocenianie, komentowanie treści zawartej w portalu prowadzonym przez internautów.
Web 2.0 ma za zadanie przynosić społeczności zgromadzonej w ramach serwisu korzyści
i potrzebną wiedzę, starając się zwiększyć zaangażowanie użytkowników – by stali się
aktywnymi uczestnikami tworzącej się społeczności wokół danego portalu.
3. Przykłady zastosowań Web 2.0 w społeczeństwie opartym na wiedzy
Najpopularniejszym rozwiązaniem Web 2.0 jest mechanizm wiki. Terminem tym określa
się oprogramowanie umożliwiające współpracę wielu użytkowników przy tworzeniu treści
internetowych, często bez potrzeby autoryzacji, z publicznym dostępem do edycji treści
danego serwisu internetowego. Mechanizm wiki cechuje prostota i łatwość tworzenia oraz
aktualizacji stron internetowych, tworzenia linków do zasobów wewnętrznych i
zewnętrznych, prosty sposób formatowania i wstawiania tagów oraz możliwość współpracy
wielu użytkowników nad jedną stroną12.
Najpopularniejszym przedstawicielem mechanizmu wiki jest Wikipedia - wielojęzyczny
projekt internetowej encyklopedii, w którym hasła aktualizują sami internauci. Wikipedia ma
ponad 5 000 000 artykułów we wszystkich edycjach językowych, włączając w to ponad 2 mln
artykułów w wersji angielskiej oraz ponad 400 tys. haseł w wersji polskiej. Istnieje ponad 200
edycji językowych Wikipedii, z czego 30 ma ponad 50 tys. haseł13.
Rysunek 2 – Wikipedia
Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Strona_g%C5%82%C3%B3wna,
23.04.2008.
10
stan
na
dzień
Creative Commons, http://creativecommons.pl/, stan na dzień 23.04.2008.
GNU GFDL, http://pl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Tekst_licencji_GNU_Free_Documentation_License, stan
na dzień 23.04.2008.
12
Marcin Dąbrowski, e-learning 2.0 - przegląd technologii i praktycznych wdrożeń, E-mentor 2/2008, Warszawa
2008.
13
Wikipedia, http://pl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia, stan na dzień 23.04.2008.
11
4
Dobrym przykładem wdrożenia technologii wiki w nauczaniu jest wdrożenie
Encyklopedii zarządzania na Uniwersytecie Ekonomicznym w Krakowie14. Do jej powstania
przyczyniło się kilkuset autorów: studentów i pracowników Uniwersytetu Ekonomicznego w
Krakowie oraz innych uczelni. Każdy artykuł został ponownie sprawdzony i zatwierdzony,
aby wyeliminować wszelkie błędy.
Drugim przykładem zastosowania elementów Web 2.0 są blogi (weblog), czyli
sieciowych pamiętników, dzienników na których autor zamieszcza datowane wpisy,
wyświetlane kolejno. W Polsce istnieje blisko 2,5 miliona blogów (dane: Wikipedia, stan na
dzień 23.04.2008), zaś sama medium komunikacyjne jak jest ogół blogów określa się mianem
blogosfery. Blogi często stosowane są w edukacji jako narzędzie publikacji ogłoszeń przez
prowadzącego, przekazywania informacji studentom, prowadzenia dyskusji.
Rysunek 3 – Blog Edukacja-Online.pl
Źródło: http://edukacja-online.pl/, stan na dzień 23.04.2008.
Serwisy społecznościowe są kolejnym popularnym elementem Web 2.0. Charakteryzują
się tym, iż zawartość serwisu w części (bądź w całości) redagują użytkownicy. Idea
współtworzenia treści, zawartości portalu opiera się na dziennikarstwie obywatelskim – jest to
rodzaj dziennikarstwa uprawianego przez nieprofesjonalnych dziennikarzy w interesie
społecznym. Przykładem takiego rozwiązania jest serwis iThink.pl, Wiadomosci24.pl czy
Wolnepodreczniki.pl. Internet pozwala na tworzenie i publikację artykułów w czasie
rzeczywistym oraz wspólną pracę w sposób wirtualny dziennikarzy z całego świata15.
14
Encyklopedia zarządzania, http://mfiles.ae.krakow.pl/pl/index.php/Strona_g%C5%82%C3%B3wna,
Uniwersytet Ekonomiczny, Kraków, stan na dzień 23.04.2008.
15
Dziennikarstwo obywatelskie, http://pl.wikipedia.org/wiki/Dziennikarstwo_obywatelskie, stan na dzień
23.04.2008.
5
Rysunek 4 – iThink.pl – przykład serwisu społecznościowego
Źródło: http://www.ithink.pl/, stan na dzień 23.04.2008.
Reprezentantami Web 2.0 wartymi wymienienia są także serwisy służące do
współdzielenia i wymiany plików multimedialnych (media-sharing services). Portale te
umożliwiają publikację, dzielenie się oraz wyszukiwanie określonego rodzaju materiałów
(dokumentów, zdjęć, filmów, dźwięków, prezentacji multimedialnych, muzyki) co przekłada
się na szerokie medium umożliwiające publikację treści edukacyjnych. Serwisy takie jak
youtube.pl, Google Video umożliwiają zamieszczanie treści wideo (np. z wykładów,
laboratoriów czy doświadczeń) w odpowiednich katalogach w technologii RSS. Powstające
serwisy podcastowe (radiowe) i videocastowe (nagrania wideo) z regularnymi publikacjami
dźwiękowymi i filmowymi stwarzają możliwość dotarcia do szerokiego grona odbiorców.
Prezydent USA George W. Bush publikuje swoje sobotnie przemówienia w formie
podcastów. Wielkie korporacje medialne takie jak CNN oraz BBC wprowadziły w ramach
testów swoje podcasty. Ich śladem poszło również Polskie Radio. Uczelnie Berkeley i
Stanford udostępniają w formie podcastów wybrane wykłady, muzykę i audycje radia
studenckiego16. Serwis Last.fm nazwany społeczną rewolucją muzyczną jest kolejnym
przykładem na internetową radiostację oraz muzycznych rekomendacji nadawanych przez
internautów. System tworzy szczegółowe profile gustu muzycznego każdego z
użytkowników, pokazując ich ulubionych artystów oraz autorów na spersonalizowanych
stronach17.
Ostatnim opisywanym narzędziem Web 2.0 są systemy social bookmarking, które
pozwalają na zbudowanie katalogowanych źródeł zewnętrznych (linków) tematycznych. Tzw.
chmury tagów pozwalają na grupowanie wiedzy, która jest katalogowana i rekomendowana
przez użytkowników internetu. Rekomendacje mogą być też wzmacniane przez systemy
16
17
Podcasting, http://pl.wikipedia.org/wiki/Podcast, stan na dzień 23.04.2008.
Last.fm, http://pl.wikipedia.org/wiki/Last.fm, stan na dzień 24.04.2008.
6
rankingowe (liczby wskazań) oraz oceny wartości publikowanych adresów. Istotą social
bookmarking jest zatem usprawnienie dotarcia do zasobów internetowych o określonej
tematyce bądź właściwościach, poprzez tagi (wspólne dla całego serwisu) lub też listy
zakładek danego użytkownika serwisu, którego zainteresowania są bliskie naszym18.
4. Zakończenie
Wraz z pojęciem opisującym zmiany w sposobie publikacji treści w internecie – Web 2.0,
pojawił się nowy termin Library 2.0 (Biblioteka 2.0), który jako pierwszy użył Michael
Casey, amerykański badacz bibliotek i technologii informacyjnych. Po raz pierwszy termin
ten pojawił się na jego blogu LibraryCrunch19 w 2005 r. w poście pt. Librarians without
borders (Bibliotekarze bez granic). Według niego termin ten oznacza wyszukiwanie
informacji na tematy związane z nauką, kulturą, ale również rozrywką. Wyszukiwanie to
przeprowadzają bibliotekarze przy aktywnym udziale użytkowników internetu i czytelników
bibliotek. Najważniejszymi aspektami Biblioteki 2.0 jest zarówno przełamywanie ograniczeń
czasu, jak i przestrzeni z jednoczesną zmianą polityki tradycyjnych bibliotek20.
Zaawansowane technologie wchodzące w skład Web 2.0 pozwalają na zmianę i
udoskonalenie możliwości publikacji w formie elektronicznej, multimedialnej włączając to
zmiany w funkcjonowaniu samego użytkownika biblioteki, który może być nie tylko
obserwatorem, czytelnikiem ale i współtwórcą serwisu bibliotecznego i jego zasobów.
Bibliografia
1. Tomasz Goban-Klas, Piotr Sienkiewicz, Społeczeństwo informacyjne: Szanse,
zagrożenia, wyzwania, Fundacja Postępu Telekomunikacji, Kraków 1999.
2. Joanna Papińska-Kacperek, Społeczeństwo informacyjne, PWN, Warszawa 2008.
3. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, Strategia rozwoju społeczeństwa
informacyjnego w Polsce na lata 2007 – 2013, Warszawa 2007.
4. Zbigniew Zieliński, Implementacja cech Web 2.0 w systemach e-learning, IV
konferencja “Rozwój e-edukacji w ekonomicznym szkolnictwie wyższym”, Wrocław
2007.
5. Henry Jenkins, Kultura konwergencji. Zderzenie starych i nowych mediów. WAiP,
Warszawa 2007.
6. Marcin Dąbrowski, e-learning 2.0 - przegląd technologii i praktycznych wdrożeń, Ementor 2/2008, Warszawa 2008.
Netografia
1. Raport 1 Kongresu Informatyki Polskiej, Poznań 1994, http://www.kongres.org.pl/online/1-szy_Kongres/index.html, stan na dzień 21.04.2008.
2. Jerzy J. Nowak, Społeczeństwo informacyjne – geneza i definicje,
http://www.silesia.org.pl/upload/Nowak_Jerzy_Spoleczenstwo_informacyjnegeneza_i_definicje.pdf - stan na dzień 21.04.2008.
3. Społeczeństwo
informacyjne,
http://pl.wikipedia.org/wiki/Spo%C5%82ecze%C5%84stwo_informacyjne, stan na
dzień 21.04.2008.
18
Marcin Dąbrowski, e-learning 2.0 - przegląd technologii i praktycznych wdrożeń, E-mentor 2/2008, Warszawa
2008.
19
Michael Casey, Librarians without borders,
http://www.librarycrunch.com/2005/09/librarians_without_borders.html, stan na dzień 23.04.2008.
20
Grzegorz Gmiterek, Library 2.0. Możliwości zastosowania Web 2.0 w bibliotekach polskich,
http://www.ebib.info/2007/85/a.php?gmiterek#22, stan na dzień 23.04.2008.
7
4. Creative Commons, http://creativecommons.pl/, stan na dzień 23.04.2008.
5. GNU
GFDL,
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Tekst_licencji_GNU_Free_Documentation_Li
cense, stan na dzień 23.04.2008.
6. Wikipedia, http://pl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia, stan na dzień 23.04.2008.
7. Encyklopedia
zarządzania,
http://mfiles.ae.krakow.pl/pl/index.php/Strona_g%C5%82%C3%B3wna, Uniwersytet
Ekonomiczny, Kraków, stan na dzień 23.04.2008.
8. Dziennikarstwo
obywatelskie,
http://pl.wikipedia.org/wiki/Dziennikarstwo_obywatelskie, stan na dzień 23.04.2008.
9. Podcasting, http://pl.wikipedia.org/wiki/Podcast, stan na dzień 23.04.2008.
10. Rafał Krzyżaniak, Web 2.0 w Polsce. Stan obecny. Perspektywy rozwoju.
Oczekiwania internautów, http://www.e-biznes.pl/raporty/pliki/Raport_web2.pdf,
Warszawa 2007, stan na dzień 23.04.2008.
11. Michael
Casey,
Librarians
without
borders,
http://www.librarycrunch.com/2005/09/librarians_without_borders.html, stan na dzień
23.04.2008.
12. Grzegorz Gmiterek, Library 2.0. Możliwości zastosowania Web 2.0 w bibliotekach
polskich, http://www.ebib.info/2007/85/a.php?gmiterek#22, stan na dzień 23.04.2008.
13. Last.fm, http://pl.wikipedia.org/wiki/Last.fm, stan na dzień 24.04.2008.
Abstract
Information society in Web 2.0 days
Changes, which have been made since internet have had commercialised and
popularised, show this medium as a source of information, advertisement, trade, knowledge,
education and communication. An access to the network increases creativity, and also
innovativeness – what is currently most desired trait eg. in newly hired employees. Worker,
who is creative, gets by better in rapidly changing reality, has fresh ideas and belief of
environment.
An information society gives a possibility of continuous development for well educated persons, which follows changes, permanently increases their qualifications – an
access to knowledge is no longer obligatory in school only, but also after finishing school –
through a lifetime. This gives a consequence of fixed and dynamic enhancement of
knowledge in a information society.
Hereby presents issues of an information society, elements and knowledge carriers in
ages of economy based on knowledge, that uses Web 2.0 technology.
Key words:
Web 2.0, internet, knowledge-based economy, e-learning, weblog, knowledge based society.
8