EKSLIBRIS Spis treści 1. „Ex libris” Wiktora Gomulickiego … str. 1 2

EKSLIBRIS
Spis treści
1. „Ex libris” Wiktora Gomulickiego … str. 1
2. Ekslibris w leksykonach ……………… str. 2
3. Z dziejów znaku książkowego ………… str. 3
4. Ekslibris w Polsce ……………………… str. 4
5. Stan i rozwój polskiego współczesnego
ekslibrisu ……………………………….. str. 7
6. Tematyka znaków własnościowych …… str. 9
7. Techniki graficzne ekslibrisów ……...… str. 11
8. Zaklęcia bibliofilskie …………………... str. 11
9. Słowniczek terminologiczny …………... str. 13
"EX LIBRIS"
Wiktor Gomulicki (1851-1910)
Po starą księgę sięgam ze wzruszeniem,
Zda mi się, że to nakryty kamieniem
Ojców proch. Czas ją poczernił i kruszy,
Lecz pełna w sobie nieśmiertelnej duszy.
Ledwiem otworzył zżółkłe karty, słyszę:
Ktoś do mnie mówi poprzez wieków ciszę To przeszłość głosem czcigodnym pradziada
Z myśli i czynów swoich się spowiada.
Jak ją odtrącić? Jak nie dać jej ucha?
Wyrodny, kto swych praojców nie słucha!
Stara, szanowna, pyłem siwa księga
Cudownie Przeszłość z Obecnością sprzęga.
Stąd myśl krzepiąca, że w śmierci godzinie
Człowiek nie cały w cieniach grobu ginie;
Stąd wiara żywa w wieczność narodową,
Stąd moc dzierżąca zamiast miecza - słowo.
Cześć starym księgom; najmniejszy ich szczątek
Wart miejsca w świętej skarbnicy pamiątek!
EKSLIBRIS W LEKSYKONACH
Izba bez książek jest ciałem bez duszy
Cicero
EKSLIBRIS (po łac. ex libris – z ksiąg) to znak właściciela książki „artystycznie wykonana nalepka z wkomponowanym nazwiskiem lub
godłem właściciela, umieszczona zwykle na wewnętrznej stronie okładki
książki; znak własnościowy, księgoznak”. (Słownik języka polskiego).
EKSLIBRIS (łac. ex libris = spośród książek) znak biblioteczny w formie
ozdobnej winiety – najczęściej kartka litografowana lub drzeworytowana z nazwiskiem właściciela księgozbioru, naklejany zwykle na wewnętrznej
stronie okładki. (Słownik wyrazów obcych).
EKSLIBRIS – znak książkowy, zwany też księgoznakiem. Niewielka
rycina wykonana wybraną, przeważnie szlachetną techniką graficzną
(drzeworyt, akwaforta, miedzioryt i in.), naklejana na wewnętrznej
stronie okładki książki dla oznaczania księgozbioru. Oprócz nazwiska
właściciela zawiera zwykle motyw graficzny związany z jego
upodobaniem lub charakterem księgozbioru. Bywa wybitnym dziełem
grafiki. Pierwszy ekslibris graficzny powstał ok. 1470 w Bawarii, w Polsce
– na pocz. XVI w.
Ekslibrisy są przedmiotami zbieractwa. (Wszystko o sztuce : leksykon).
EX LIBRIS... (łac. = z książek), słowa najczęściej występujące w napisie
własnościowym ekslibrisu, poprzedzające nazwisko właściciela
księgozbioru lub nazwę biblioteki. Zamiennie występują niekiedy również
inne formuły łacińskie : liber, libri, bibliotheca, ex bibliotheca, collectio,
ex collectione, donum, ex dono, ex musicis itp. lub ich odpowiedniki
polskie: książka, książki, biblioteka, z biblioteki, zbiór (księgozbiór),
ze zbioru (z księgozbioru), dar, z daru, muzykalia, itp. (Encyklopedia
wiedzy o książce).
Niewielka ozdobna karteczka zawierająca prawie zawsze słowa „EX
LIBRIS”. Znak ten służy nie tylko do ochrony książki przed zaginięciem,
lecz stanowi też ozdobę posiadanego egzemplarza.
Z DZIEJÓW ZNAKU KSIĄŻKOWEGO
Historia znaku własnościowego książki posiada wielowiekową tradycję,
zaczyna się bowiem w jednej z najstarszych kultur świata – w starożytnym
Egipcie. Za najstarszy dochowany znak własnościowy uważa się
ceramiczną tabliczkę z imieniem faraona AMENHOTEPA III. Tabliczka
zabezpieczała rękopiśmienne zwoje papirusów należących do władcy
egipskiego. Egzemplarz tej najdawniejszej formy ekslibrisu, tzw.
praekslibrisu, przechowywany jest obecnie w największym i najbogatszym na świecie, bo liczącym przeszło 200 000 ekslibrisów, zbiorze
Biblioteki Muzeum Brytyjskiego [British Museum Library] w Londynie.
W Europie znakowano księgi od czasów średniowiecza. Początkowo były
adnotacje ręczne, w postaci herbów rodowych lub godeł bibliotecznych
malowanych na księgach rękopiśmiennych, najczęściej na dolnym
marginesie pierwszej karty tekstu. Były to tzw. protoekslibrisy.
Około połowy XIV w. rozpowszechnił się w Polsce zwyczaj zaznaczania
własności przez malowanie herbów rodowych na rękopiśmiennych
kodeksach. Dochowane w Polsce malowane protoekslibrisy pochodzą
z XIV wieku.
Protoekslibris przekształcił się w superekslibris, czyli herb wytłaczany
na zewnętrznej stronie przedniej okładziny księgi. Pojawiły się więc nowe
znaki własnościowe w formie herbu szlacheckiego lub monogramu,
względnie innego symbolu charakteryzującego właściciela rękopisu,
odciśnięte specjalnym, zwykle metalowym tłokiem. Superekslibrisy
wykonane dekoracyjnie stanowiły motyw zdobniczy cennej oprawy
pergaminowej lub skórzanej.
W pierwszej połowie XVI w., w związku z rozwojem sztuki drukarskiej
techniki graficznej, ilustracje drzeworytnicze wypierają iluminacje ręczne,
a protoekslibris ustępuje miejsca właściwemu ekslibrisowi. Ekslibris
rytowany na klocku drewnianym, następnie odbijany na kartkach papieru
i naklejany na wewnętrznej stronie przedniej okładziny książki, staje się
w Europie coraz popularniejszy. W epoce renesansu tworzą go najwięksi
artyści graficy.
Tworzeniem ekslibrisów zajmowali się nieraz najznakomitsi artyści
malarze. Najwybitniejszą indywidualnością artystyczną na przełomie XV
i XVI wieku był syn norymberskiego złotnika Albrecht Dürer.
Znakomity malarz, twórca cennych obrazów olejnych i akwarel, był
również mistrzem sztuki graficznej. Dürer był twórcą pięknych znaków
książkowych ciętych w drewnie.
Do szesnastowiecznych sławnych malarzy i grafików należą członkowie
rodziny Holbeinów: Hans Młodszy, który był nie tylko wybitnym
malarzem portrecistą, ale również świetnym grafikiem. Jego bogata
twórczość rytownicza obejmowała szereg cennych drzeworytów
i miedziorytów, a wśród nich znaki własnościowe.
Znakomitym malarzem i grafikiem był burmistrz Wittenbergi – Lucas
Cranach. Jako malarz słynął z licznych portretów, jako rytownik
ze wspaniałych miedziorytów i drzeworytów. Był również twórcą
ekslibrisów wykonywanych w drewnie.
Twórcą znaków książkowych był również norymberski malarz i grafik
Virgil Solis. W swych pracach posługiwał się techniką drzeworytową,
wzorując się na mistrzu Albrechcie Dürerze.
W XVI wieku, gdy rozwinęło się drukarstwo, pojawiła się obecna postać
ekslibrisu używanego jako naklejka na wewnętrznej pierwszej stronie
okładki książki. Dopiero jednak wiek XVIII, stał się epoką sprzyjającą
rozwojowi znaków bibliotecznych. Nowa fala zainteresowania się
ekslibrisem pojawiła się ponownie w całej Europie w drugiej połowie XIX
wieku. Wówczas powstają nie tylko kolekcje dawnych znaków, ale
i literatura poświęcona historii ekslibrisów, ich stronie artystycznej
i technikom wykonania.
Znaki książkowe powstają z reguły na specjalne zamówienie. Ich autorami
bywają często wybitni artyści graficy, co kwalifikuje je w zasadzie jako
dzieła sztuki. Księgoznaki grupowane są według działów tematycznych
takich, jak np. architektura (widoki miast, zabytkowe budowle), przyroda
(rośliny i zwierzęta chronione), heraldyka, portrety słynnych ludzi,
militaria. Ze szczególnych tematów można wymienić biblioteki,
wydawnictwa, księgarnie.
EKSLIBRIS W POLSCE
Około połowy XIV wieku rozpowszechnił się w Polsce zwyczaj
zaznaczania własności przez malowanie herbów rodowych na
rękopiśmiennych kodeksach. Dochowane w Polsce malowane
protoekslibrisy pochodzą z XIV w. i stosowane były przez cały XV wiek,
a nawet przejęły je drukowane inkunabuły, tj. pierwsze wytwory sztuki
drukarskiej sprzed 1500 roku. Tego rodzaju znak własnościowy w formie
malowanego herbu Bogoria, umieszczony na odwrocie pierwszej karty
kodeksu pergaminowego Biblii z 1373 r. znajduje się obecnie w Bibliotece
Kapitulnej w Gnieźnie. Namalowany na księdze rękopiśmiennej herb
Bogoria stanowił znak rodowy Jarosława ze Skotnik, wychowanka
Akademii w Bolonii, a następnie jej rektora, arcybiskupa gnieźnieńskiego
i doradcy króla Kazimierza Wielkiego. Jako człowiek bywały w świecie
posiadał zbiór rękopisów, który oznaczał takim właśnie protoekslibrisem.
Najstarszy polski księgoznak, odkryty w XX wieku, jest drzeworytem
tłoczonym w Wiedniu w 1516 r. Artystyczna rycina przedstawia herbowy
kartusz z rodowym znakiem kanclerza – Ciołkiem i insygniami władzy
biskupiej. Jeden z najwybitniejszych przedstawicieli polskiego renesansu –
kanclerz wielki koronny i biskup wrocławski Maciej Drzewicki,
zafundował sobie taki znak książkowy. Piastując wysokie godności
państwowe i kościelne miał możliwość utrzymywania szerokich
kontaktów z wieloma humanistami ówczesnej Europy. Odbywał liczne
podróże dyplomatyczne po Austrii, Niemczech, Węgrzech i Włoszech,
gdzie mógł nabywać dzieła autorów starożytnych, a także współczesnych.
Zgromadził bogatą bibliotekę humanistyczną.
Twórcą tego pierwszego polskiego ekslibrisu był Ślązak – Hieronim
Wietor urodzony w Lubomierzu, niedużym miasteczku na pograniczu
Śląska i Łużyc. Był on studentem Akademii Krakowskiej, gdzie uzyskał
stopień bakałarza nauk wyzwolonych. W roku 1510 założył drukarnię –
oficynę wydawniczą w Wiedniu. Tam też w roku 1516 wytłoczył ów
drzeworytniczy ekslibris dla Macieja Drzewickiego. Drugi ekslibris dla
Macieja Drzewickiego wykonany został w roku 1517 w oficynie
krakowskiej Jana Hallera.
Do naszych czasów obydwa ekslibrisy Macieja Drzewickiego zachowały
się tylko w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie. Znak tłoczony
przez Wietora znajduje się w Bibliotece Kórnickiej PAN.
W ślad za tym światłym człowiekiem poszło liczne grono ówczesnych
możnych, których stać było na posiadanie kilku, a nawet kilkunastu ksiąg
rękopiśmiennych czy później ksiąg drukowanych. Księgi były w owych
czasach niezwykle drogie, stanowiły cenne wyposażenie monarszego,
biskupiego lub możnowładczego dworu. I właśnie ci najbogatsi ozdabiali
je ekslibrisami, w których rycinie był ich rodowy znak, czyli herb.
Od roku 1516 ekslibris – znak własnościowy książki stał się w naszym
kraju bardzo popularny. Jest on stosowany nie tylko w licznych
bibliotekach publicznych, szkolnych, muzealnych, wojskowych,
szpitalnych, instytucji kościelnych, lecz przede wszystkim w bardzo wielu
księgozbiorach prywatnych należących do ludzi różnych zawodów
i o rozlicznych zainteresowaniach. W obecnych czasach ekslibris jest
znakiem – godłem człowieka kulturalnego.
STAN I ROZWÓJ
EKSLIBRISU
POLSKIEGO
WSPÓŁCZESNEGO
Twórczością ekslibrisową w Polsce zajmuje się dosyć liczne grono
plastyków, zarówno profesjonalistów, jak i tych, których u nas zwie się
amatorami, a których twórczość w bardzo wielu przypadkach jest wybitna.
Grafika ekslibrisowa bardzo wyraźnie i w Polsce, i w innych krajach
wykształciła się obok grafiki warsztatowej, użytkowej i propagandowej.
Wysoko notowana jest twórczość ekslibrisowa m.in. Wojciecha
Jakubowskiego z Gdyni – twórcy i długoletniego komisarza największej
imprezy na świecie – Międzynarodowego Biennale Ekslibrisu
Współczesnego w Malborku, Stanisława Rolicza z Sopotu, Zbigniewa
Dolatowskiego, Ireneusza Chmurzyńskiego z Warszawy, Wandy
Tomaszewskiej z Torunia, Alfreda Gaudy z Lublina, Jana Stańdy, Krystyny
Wróblewskiej z Krakowa, Józefa Wanaga z Katowic, Kazimierza
Szołtyska z Zabrza, Tadeusza Szumarskiego i Sławomira Chudzika
z Białegostoku. Trudno jest choćby w części wymienić. Obok powyższych
miejscowości twórcy ekslibrisu mieszkają i pracują w Suwałkach, Białej
Podlaskiej, Piastowie, Chełmie, Zamościu, Tomaszowie Lubelskim,
Nałęczowie, Rzeszowie, Opolu, Legnicy, Bydgoszczy, Koszalinie
i w wielu innych miejscowościach.
Duże osiągnięcia na swym koncie notują także bardzo liczni polscy
kolekcjonerzy. Najwybitniejszymi wśród nich są m.in. Andrzej
Ryszkiewicz z Warszawy, Feliks Wagner, Przemysław Michałowski
i Klemens Raczak z Poznania, Alfred Gauda z Lublina, Józef Tadeusz
Czosnyka. To z ich zbiorów są organizowane liczne ekspozycje znaków
książkowych w naszym kraju.
Dziś ekslibris jest przedmiotem kolekcjonerstwa i tematem wystaw
autorskich. Wielu bibliofilów, czy nawet zwyczajnych posiadaczy
księgozbiorów ma własny ekslibris, a czasem nawet kilka. Posługiwanie
się ekslibrisem świadczy o wysokim szacunku i dbałości, jakim właściciel
otacza swoje książki, świadczy również o jego wysokich potrzebach
kulturalnych. Pośrednio – ekslibris ma również motywować do podobnej
dbałości osoby, której dana książka jest wypożyczana. Ponadto ekslibrisy
wykonane pięknie, lub też należące do znanych osób dodatkowo podnoszą
wartość danego egzemplarza.
Książka z własnym znakiem bibliotecznym jest także jawnym dowodem
dbałości i zainteresowania ze strony właściciela.
Polski znak książkowy osiągnął wspaniały rozwój i zyskał dużą
popularność. Wielu znakomitych grafików tworzy piękne, artystyczne
znaki własnościowe, które zdobią księgozbiory coraz liczniejszej rzeszy
bibliofilów. Poszerza się też kolekcjonerstwo ekslibrisu, powstają okazałe
zbiory prywatne, które eksponowane na wystawach publicznych budzą
duże zainteresowanie społeczeństwa. Sławę europejską, a nawet światową,
zyskują polskiemu znakowi książkowemu organizowane w Malborku
Międzynarodowe Biennale Ekslibrisu Współczesnego, stanowiące
doskonały przegląd polskiego dorobku ekslibrisowego na tle twórczości
znakomitych grafików zagranicznych.
Jak podaje Marian Jan Wojciechowski ekslibris jest najwłaściwszym
i najszlachetniejszym sposobem oznaczania własności książki, gdyż jako
miniaturowe dzieło sztuki graficznej budzi uczucia estetyczne, będąc
jednocześnie dowodem kultury jej właściciela. Istota ekslibrisu związana
jest więc z umiłowaniem książki, z poziomem kulturalnym człowieka
i podkreśla więź istniejącą między książką a jej właścicielem, którego imię
i nazwisko widnieją na znaku graficznym.
TEMATYKA ZNAKÓW WŁASNOŚCIOWYCH
Ekslibris współczesny, oprócz napisów literowych, przedstawia bogaty
i różnorodny wachlarz motywów rysunkowych, których temat zależy od
zawodu, zainteresowań i zamiłowań właściciela księgozbioru.
Najpopularniejszą grupę znaków książkowych stanowią ekslibrisy
widokowe, zwane też krajobrazowymi. Szczególnym powodzeniem cieszą
się widoki znanych miast oraz zabytki architektury i pomniki.
Wymownymi symbolami Warszawy są np. Syrenka, Nike, kolumna
Zygmunta III, pomnik Fryderyka Chopina, plac Zamkowy, Łazienki,
Belweder. Charakterystycznymi motywami innych miast są np.: dla
Krakowa Wawel, Sukiennice, brama Floriańska, Barbakan, dla Poznania
renesansowy ratusz, Biblioteka Raczyńskich, dla Lublina zamek
Kazimierza Wielkiego.
Liczną grupę znaków książkowych stanowią ekslibrisy o tematyce
muzycznej. Do najczęstszych zaś motywów występujących na tych
ekslibrisach należą: fortepian, klawiatura, harfa, lira, organy, skrzypce,
nuty. Na niektórych ekslibrisach figurują podobizny znakomitych
muzyków polskich, jak Fryderyka Chopina, Stanisława Moniuszki,
Ignacego Jana Paderewskiego, Henryka Wieniawskiego, a z zagranicznych
Johanna Sebastiana Bacha, Ludwiga van Beethovena, Piotra
Czajkowskiego, Wolfganga Amadeusza Mozarta.
Ekslibris muzyczny jest częstym i ulubionym motywem na poznańskich
wystawach
znaków
książkowych,
organizowanych
z
okazji
Międzynarodowych Konkursów Skrzypcowych imienia Henryka
Wieniawskiego.
Z działalnością artystyczną łączą się ekslibrisy „spod znaku Melpomeny”,
ozdabiające księgozbiory dramatopisarzy, aktorów, osób związanych
z teatrem i jego miłośników. Również i tu spotyka się tradycyjny motyw –
maskę używaną w teatrach starożytnej Grecji lub widok sceny, kurtyny,
fasady teatru.
Księgoznaki wojskowe, militarne, związane są tematycznie ze sprawami
i dziejami oręża polskiego. Pięknym i znanym ekslibrisem o motywie
wojskowym jest znak własnościowy biblioteki 4-go Pułku Piechoty,
wykonany w drzeworycie, na którym widnieje podobizna Ludwika
Solskiego w roli Starego Wiarusa z „Warszawianki” Stanisława
Wyspiańskiego.
Ekslibrisy przyrodnicze: np. fragmenty krajobrazu, rośliny i zwierzęta
(m.in. chronione). Do motywów ukazujących się w ekslibrisach
„winnych” należą winogrona, drewniane prasy do wytłaczania winogron,
beczki, puchary, szklanki i kielichy. Pojawiają się postacie legendarne:
czarnoksiężnik pan Twardowski siedzący na półksiężycu z kielichem
w ręku.
Tematami ekslibrisów o motywie sakralnym, czyli religijnym, są
wizerunki Madonny z Dzieciątkiem, podobizny aniołów, świętych,
świątków zakonników-skryptorów, sprzętów i symboli liturgicznych,
zabytkowe kapliczki przydrożne z Chrystusem Frasobliwym, kościółki
wiejskie lub kościoły jak Mariacki w Krakowie czy też katedra Św. Jana
w Warszawie.
TECHNIKI GRAFICZNE EKSLIBRISÓW
Technik jest wiele rodzajów i trzeba dużego znawstwa, aby je
rozszyfrować.
Techniki graficzne: drzeworyt, miedzioryt, akwaforta, litografia,
linoryt,
staloryt,
gipsoryt,
suchoryt.
Nowocześni
graficy
w poszukiwaniu oryginalności wykonują ekslibrisy, łącząc różne techniki,
rytują w drewnie, linoleum, miedzi, w płytkach ze sztucznego tworzywa.
Współczesne znaki graficzne, wykonywane za pomocą łączenia różnych
technik, umożliwiają artyście rozwinięcie pomysłowości twórczej.
Poszczególne rodzaje mają swoje międzynarodowe symbole.
ZAKLĘCIA BIBLIOFILSKIE
Dawniej ekslibrisy, oprócz imienia i nazwiska właściciela oraz rysunku,
miewały niekiedy dewizy lub sentencje, a nawet wymowne przestrogi
i zaklęcia skierowane przeciw nieukom i niszczycielom książek, przede
wszystkim przeciw złodziejom książek, których wówczas nazywano
„książkołapami”. Oto kilka przykładów zaklęć bibliofilskich:
Kto karty zagina, czy latem czy wiosną,
Niech uszy mu długie, jak osłu wyrosną!
Kto książki smaruje lub skazy w nich czyni,
Ten ryj zamiast gęby niech ma na kształt świni!
Kto książki mi łamie i karty wydziera,
Ten śmiercią najsroższą niech prędko umiera!
Kto książki złośliwie mi kradnie lub psuje,
Niech diabeł go porwie i srodze katuje!
Kto tę książkę ukradnie, niech mu ręka odpadnie,
A kto ją schowa pod futro, tego obwieszą jutro!
Kto tę książkę świśnie, niech na gałęzi zawiśnie!
SŁOWNICZEK TERMINOLOGICZNY
Akwaforta – [wł. acquaforte – woda mocna, czyli kwas azotowy],
rysunek wykonany jest igłą stalową na płytce miedzianej lub cynkowej
i wytrawiony za pomocą roztworu kwasu azotowego. Odbitka, zwie się
akwafortą, przypomina rysunek piórkiem.
Biennale –[wł. biennale – dwuletni] impreza artystyczna odbywająca się
co dwa lata, np. Międzynarodowe Biennale Ekslibrisu Współczesnego
w Muzeum Zamkowym w Malborku.
Drzeworyt – najstarsza technika graficzna, polegająca na wyżłobieniu
rysunku w klocku drewnianym, pokryciu farbą powstałych w ten sposób
wypukłych części rysunku i odbiciu na papierze. Otrzymana odbitka zwie
się drzeworytem.
Ekslibris – [łac. ex libris – z książek] ozdobny znak własnościowy książki
wykonany graficznie, z imieniem i nazwiskiem właściciela księgozbioru
lub nazwą instytucji, naklejany na wewnętrznej stronie okładziny książki.
Gipsoryt – technika graficzna polegająca na wykonaniu rysunku w płytce
gipsowej dłutkami drzeworytniczymi.
Grafika – [gr. graphein – kreślić, rysować] jedna z podstawowych
dziedzin sztuk plastycznych. Obejmuje techniki pozwalające na
mechaniczne powielanie rysunku z uprzednio przygotowanego negatywu,
np. klocka drewnianego, płytki metalowej lub kamiennej. Grafika to także
nazwa odbitki z negatywu wykonanego którąkolwiek z tych technik.
Inkunabuły – [łac. incunabula – kolebka, początek] najwcześniejsze
wytwory sztuki drukarskiej, sprzed 1500 r.
Kartusz – [fr. cartouche – zdobniki] ozdobne obramienie tarczy herbowej,
w kształcie karty z zawiniętymi brzegami.
Kodeks – [łac. codex – księga] w średniowieczu nazwa rękopisu
składającego się początkowo z kart pergaminowych, z czasem
papierowych, często barwnie zdobionych.
Linoryt – technika graficzna, w której tło rysunku wycina się w linoleum.
Powstały w ten sposób rysunek wypukły powiela się farbą.
Litografia – [gr. lithos – kamień; graphein – kreślić, rysować] technika
graficzna, w której rysunek przeznaczony do odbicia wykonano na
kamieniu litograficznym. Odbitka rysunku zwie się litografią.
Miedzioryt – [dawna nazwa – sztych ; z łac. cuprum – miedź] najstarsza
metalowa technika graficzna. Rysunek żłobiony rylcem stalowym na
wypolerowanej i zagruntowanej płytce miedzianej, z której odbija się
rycinę. Odbitka charakteryzuje się cienką, ostro zakończoną kreską;
nazywa się miedziorytem.
Praekslibris – najdawniejszy znak własnościowy, stosowany
w starożytnym Egipcie w formie fajansowej tabliczki dołączonej do
papirusów.
Protoekslibris – [gr. proto, protos – pierwszy, poprzedzający] znak
własnościowy stosowany przed wynalezieniem druku, w postaci herbu lub
godła malowanego na księdze rękopiśmiennej.
Staloryt – technika graficzna metalowa, w której rysunek wykonano za
pomocą cienkich i twardych igieł na pytce z hartowanej stali. Odbitkę
cechuje sztywna i ostra kreska ; nazywa się ją stalorytem.
Suchoryt – czyli sucha igła – technika graficzna metalowa wklęsła.
Rysunek wykonany jest igłą stalową bezpośrednio na płytce miedzianej.
Igła ryjąc rowek pozostawia na krajach wiórki, które zatrzymują farbę
i dają odbitce miękkie tony. Odbity z tej płytki rysunek zwie się
suchorytem.
Opracowano na podstawie tekstu Barbary Misiewicz
Misiewicz Barbara: Ekslibris znak właściciela książki [on-line]
Gimnazjum nr 6 w Suwałkach. Biblioteka szkolna. Suwałki 2005 [dostęp:
8 listopada 2010].Dostępne w Internecie:http://www.cdniku.pl/pliki/32.pdf