Gammolen
Transkrypt
Gammolen
A RTYKUŁ SPONSOROWANY WETERYNARIA W PRAKTYCE dr n. wet. Bożena Bałasińska, prof. dr hab. Piotr Ostaszewski Katedra Nauk Fizjologicznych, Wydział Medycyny Weterynaryjnej, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Gammolen W ŻYWIENIU ZWIERZĄT TOWARZYSZĄCYCH Tłuszcze stanowią jeden z podstawowych składników odżywczych i spełniają w organizmach zwierzęcych wiele różnorakich funkcji, między innymi: − są źródłem energii dla tkanek i narządów, − zwiększają smakowitość pokarmu, − stanowią budulec błon komórkowych, − dostarczają niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT), z których powstają hormony tkankowe, − decydują o sprawności układu krążenia, − wpływają na stan skóry i włosów, − są nośnikami witamin A, D, E i K oraz ułatwiają ich przyswajanie z innych produktów. Do roku 1959, kiedy to Hansen i wsp. opisali zmiany chorobowe u dzieci na tle niedoboru kwasów nienasyconych o swoistym układzie wiązań podwójnych, tłuszcze zwierzęce i oleje roślinne uznawane były tylko za produkty spożywcze. Dopiero zaobserwowane zmiany skórne (zgrubienia, suchość, łuszczenie się skóry) u dzieci, zmniejszenie przyrostu masy ciała, przerost jednych narządów, a zmniejszenie się innych, np. tarczycy, zmniejszenie odporności na choroby zakaźne sprowokowały liczne badania nad rolą lipidów w organizmie ludzi i zwierząt. Wykazano, że niektóre kwasy tłuszczowe, występujące powszechnie w roślinach, nie mogą być syntetyzowane w organizmach zwierząt i ludzi. Do kwasów tych należą kwasy tłuszczowe dwóch szeregów, tzn. n-3 i n-6, posiadających co najmniej dwa wiązania podwójne. Związkom tym przypisano rolę witamin i nazwano witaminą F. Dzisiaj termin ten nie jest używany, zastąpiono go pojęciem niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe, w skrócie NNKT. Podstawową formą NNKT dla szeregu n-3 jest kwas α-linolenowy (18:3, n-3), zaś dla szeregu n-6 – kwas linolowy (18:2, n-6). Zapis w nawiasach mówi, że łańcuchy węglowe tych kwasów składają się z 18 węgli oraz mają 3 (kwas linolenowy) lub 2 (kwas linolowy) wiązania podwójne. N-3, n-6 oznacza, że pierwsze z tych wiązań znajduje się przy trzecim lub szóstym węglu, licząc od końca łańcucha węglowego. Ponieważ kwas α-linolenowy i linolowy są syntetyzowane wyłącznie przez rośliny, zwierzętom muszą być dostarczane w pożywieniu. Zwierzęta mają natomiast zdolność przebudowy tych kwasów. Proces ten polega na wydłużaniu łańcucha 56 węglowego (elongacja) i wprowadzania do nich nowych wiązań podwójnych – zawsze pomiędzy już istniejące wiązanie podwójne a koniec z grupą karboksylową (desaturacja). W ten sposób w obrębie każdej z rodzin powstają długołańcuchowe nienasycone kwasy tłuszczowe z większą liczbą wiązań podwójnych. Kwasy te biorą następnie udział w syntezie eikozanoidów – biologicznie aktywnych substancji o charakterze hormonów tkankowych, które stanowią tkankowe przekaźniki wzmacniające lub osłabiające w komórkach regulacyjną czynność hormonów i neuromediatorów. Do eikozanoidów zalicza się prostaglandyny, prostacykliny, tromboksany, lipoksyny i leukotrieny. Eikozanoidy oddziałują na czynności wielu tkanek i narządów, przy czym szczególną rolę spełniają w regulowaniu czynności układu sercowo-naczyniowego. Prostacykliny wywierają silny wpływ na rozszerzenie naczyń wieńcowych i zwiększenie siły skurczu mięśnia sercowego. Tromboksany wpływają na agregację trombocytów (płytek krwi), a tym samym na powstawanie zakrzepów naczyniowych. Prostaglandyny PGE2, PGG2. PGH2 oraz tromboksan TXA2 wykazują silne działanie proagregacyjne, natomiast prostaglandyny E (głównie prostaglandyna PGE1) mają zdolność hamowania procesów agregacji płytek krwi. Silne działanie antyagregacyjne (przeciwzakrzepowe) i rozszerzające naczynia tętnicze wykazuje prostacyklina PGI2. Ponieważ zaobserwowano, że skład kwasów tłuszczowych może modyfikować powstawanie eikozanoidów, rozpoczęto intensywne badania szlaku przemian metabolicznych, jakim podlegają NNKT w ustroju ludzi i zwierząt. Stwierdzono, że w niektórych schorzeniach następuje duża dysproporcja w występowaniu metabolitów, związana z obniżoną aktywnością enzymów biorących udział w określonych torach metabolicznych. Najbardziej kluczowym enzymem w tych przemianach okazała się delta-6-desaturaza. Pierwszym metabolitem tego enzymu jest kwas γ-linolenowy (GLA). Stąd na całym świecie rozpoczęto intensywne badania nad poszukiwaniem naturalnych źródeł kwasu GLA (18:3 n-6), aby móc obejść ten upośledzony punkt przemian NNKT i ominąć działanie delta-6-desaturazy. Okazało się, że GLA występuje w znacznych ilościach w oleju z nasion wiesiołka, ogórecznika lekarskiego, czarnej porzeczki, glonach (Spirulina), grzybach i in. Również podawanie prekursorów GLA może zwiększyć wydajność powstawania długołańcuchowych nienasyconych kwasów tłuszczowych. Do prawidłowego rozwoju oraz utrzymania zdrowia człowieka i zwierząt, a przede wszystkim zwierząt mięsożernych, np. kotów, ważny jest stosunek wielonienasyconych niezbędnych kwasów tłuszczowych z rodziny n-6 do kwasów z rodziny n-3 w dziennej racji pokarmowej, który powinien być zbliżony do 1, chociaż niektórzy autorzy uważają, że powinien on wynosić między 4 a 1. Siemię lniane jest najbogatszym źródłem kwasu α-linolenowego, zaś oleje słonecznikowy, sojowy, z wiesiołka, ogórecznika – kwasu linolowego. Olej z rzepaku zawiera zarówno kwas linolowy, jak i α-linolenowy w bardzo korzystnych dla organizmu proporcjach, w przybliżeniu 2:1. W warunkach naturalnych dla zwierząt mięsożernych jedynym źródłem NNKT jest mięso i jego przetwory, które zawierają przede wszystkim długołańcuchowe wielonienasycone kwasy tłuszczowe (20-, 22-węglowe). Ogórecznik lekarski (Borago officinalis) to jednoroczna roślina z rodziny szorstkolistnych, pochodząca z rejonu Morza Śródziemnego. Występuje jako chwast lub jako roślina uprawna w Europie, Azji, Ameryce Północnej. Ogórecznik został rozpowszechniony w Europie przez Rzymian i powracających do domów uczestników wojen krzyżowych. Dodawano go do wina żołnierzom przed bitwą oraz biesiadnikom dla poprawienia nastroju. W Polsce stosowano go przy gorączce, chorobach żołądka, suchotach, żółtaczce, w celu oczyszczenia krwi oraz w winie – dla „posilenia serc”. Sporządzano z niego soki i syropy oraz nalewki. Roślina posiada charakterystyczny ogórkowy zapach. Owocem jest ciemnobrązowa, żebrowana rozłupina. Surowcem zielarskim są suszone górne części pędów zrywane w czasie rozkwitania kwiatów. Ziele ogórecznika zawiera śluzy, garbniki, flawonoidy, kwasy organiczne, saponiny, żywice, cholinę, rozpuszczalną krzemionkę, sole mineralne – potas, mangan, żelazo, miedź, cynk i inne pierwiastki. Preparaty STYCZEŃ-LUTY • 1/2005 WETERYNARIA W PRAKTYCE ARTYKUŁ SPONSOROWANY z ogórecznika wykazują łagodne działanie moczopędne, napotne i przeciwgorączkowe, co sprzyja usuwaniu szkodliwych produktów przemiany materii przy przewlekłych chorobach nerek, dnie i reumatyzmie. Zawarte w nim śluzy działają ochronnie na błonę śluzową przewodu pokarmowego oraz zewnętrznie pomagają w leczeniu ran i skóry. Wyciągi z ogórecznika wchodzą w skład niektórych maści leczniczych i regeneracyjnych stosowanych przy oparzeniach, wypryskach i otarciach skóry. Jego regenerujące działanie na skórę zostało wykorzystane w kosmetyce przy produkcji kremów, płynów kąpielowych lub maseczek. Olej z nasion tej rośliny zawiera znaczne ilości niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych n-6, w tym GLA. Polecany jest w miażdżycy. Obserwowano także polepszanie się pamięci wydarzeń bezpośrednich, zdolności koncentracji oraz zmniejszenie zaburzeń emocjonalnych. Ogórecznik działa również pobudzająco na korę nadnerczy, wzmagając produkcję adrenaliny, która mobilizuje organizm do działania w sytuacjach stresowych. Olej z ogórecznika charakteryzuje się lekko żółtym zabarwieniem, zawiera 18-25% kwasu γ-linolenowego – GLA (18:3 n-6), jest bogaty we flawonoidy (kwercetynę, izoramnetynę, kemferol), garbniki, śluz, kwasy organiczne (askorbinowy, jabłkowy, cytrynowy), sole mineralne, saponiny. Znalazł zastosowanie w preparatach kosmetycznych, nadaje bowiem skórze bardzo suchej, popękanej, wrażliwej i łuszczącej się elastyczność. Olej ten reguluje wilgotność skóry, regeneruje ją, łagodzi swędzenie. Len (Linum usitatissimum L.) jest znaną od wieków rośliną uprawną dostarczającą głównie włókna. Surowcem farmakopealnym są natomiast dojrzałe nasiona lnu – siemię lniane (Semen Lini). Siemię lniane zawiera znaczne ilości śluzu (3-8%) i tłuszczu. Ze względu na śluz siemię lniane jest używane jako środek osłaniający w stanach zapalnych dróg oddechowych i przewodu pokarmowego (głównie żołądka). Zewnętrznie jest stosowany w postaci okładów jako środek przeciwzapalny. Olej lniany o żółtawym zabarwieniu i cierpkim zapachu otrzymywany jest poprzez tłoczenie na zimno małych, brązowych nasion lnu. Zawiera 10% nasyconych kwasów tłuszczowych, ponad 50% kwasu α–linolenowego, 15% kwasu linolowego, 17% kwasu oleinowego. Wykazuje działanie regenerujące, hamuje zapalenia skóry. Stosowany jest jako dodatek do olejków do ciała, przeznaczonych do skóry tłustej, pękającej, skłonnej do zapaleń. Ze względu na dużą zawartość nienasyconych kwasów tłuszczowych zaliczany jest do czynników biologicznie aktywnych. Proporcja kwasów n-3 do n-6 w oleju lnianym wynosi 2,5:1 i mieści się w granicach od 4:1 do 1:1, którą to wartość podają obecnie publikowane opracowania dotyczące zdrowego odżywiania. W naszej współczesnej diecie dostarcza się ograniczonej ilości kwasów n-3, natomiast nadmiaru kwasów n-6, co między innymi powoduje, że zostaje zachwiana równowaga immunologiczna, a organizm ma nadmierną skłonność do pojawiania się stanów zapalnych. Jak widać, oleje zawierające kwasy tłuszczowe szeregu n-3 oraz oleje zawierające GLA powinny się znaleźć w diecie zarówno ludzi, jak i zwierząt. Pierwsze, ponieważ należy dążyć do zachowania odpowiedniej proporcji zjadanych n-3 i n-6 kwasów, drugie, ponieważ przy upośledzonej funkcji delta-6-desaturazy dostarczają substratu do dalszych syntez kwasów wielonienasyconych, posiadających wiele funkcji biochemicznych. Wydaje się więc, że oleje z wiesiołka, ogórecznika i lniany, bądź ich mieszaniny, powinny znaleźć szerokie zastosowanie jako preparaty dietetyczne, szczególnie dla zwierząt mięsożernych i starszych oraz noworodków. U tych zwierząt aktywność desaturaz jest niska. U młodych zwierząt objawy niedoboru NNKT dotyczą przede wszystkim zakłóceń w roz- STYCZEŃ-LUTY • 1/2005 57 A RTYKUŁ SPONSOROWANY WETERYNARIA W PRAKTYCE woju centralnego układu nerwowego. U osobników starszych niedobór NNKT jest częstą przyczyną rozwoju chorób skóry, chorób sercowo-naczyniowych, nowotworów. NNKT u zwierząt domowych odgrywa ogromną rolę w zapobieganiu i leczeniu dermatoz u psów i kotów. Wiele danych doświadczalnych wykazuje, że kwasy tłuszczowe n-3 zmniejszają produkcję cytokin prozapalnych. Dieta wzbogacona w te kwasy hamuje aseptyczny proces zapalny i zwiększa przeżywalność zwierząt w niektórych eksperymentalnie wywołanych infekcjach. Autorzy tego opracowania zapoczątkowali swoje badania dotyczące wpływu mieszaniny oleju wiesiołkowego z olejem lnianym podawanych jako suplement pokarmowy na stan skóry i okrywy włosowej u psów i kotów z terenu Warszawy. Zastosowane tu oleje były tłoczone na zimno. Olej lniany pochodził z firmy Tymofarm. W powstałej mieszaninie stosunek sumy kwasów n-6 do n-3 był podobny do zastosowanej w preparacie Gammolen i wynosił 3:2. Preparat stosowano u 85 psów i 22 kotów. Wiadomo powszechnie, że pierwszym objawem niedoboru NNKT jest zmatowienie sierści i wystąpienie u psów obfitego łupieżu. Podobnie u kotów włos staje się suchy i nastroszony, a przy dłużej trwającym niedoborze pojawia się łupież. We wszystkich przypadkach wystąpienia opisanych objawów przebiegających bez świądu i dodatkowych symptomów zapalenia skóry czy piodermii zastosowano u psów i kotów preparat w dawce 15 kropli na 1 kg mc. (dawka terapeutyczna) lub 10 kropli na kg mc. dziennie (dawka profilaktyczna) przez okres 30 dni. Firma Tymofarm, po konsultacji z autorami niniejszego opracowania, zdecydowała się na zastąpienie oleju wiesiołkowego olejem z ogórecznika, z uwagi na większą zawartość GLA i wprowadziła na rynek preparat handlowy w kapsułkach, o nazwie Gammolen. Po około 2 tygodniach regularnego podawania środka właściciele zwierząt informowali nas o poprawie wyglądu sierści zwierząt i stopniowym zaniku łupieżu. Szczegółowe badania kliniczne wykonane po 30 dniach potwierdzały te spostrzeżenia. Niekiedy suplementacja wymagała dłuższego niż 1 miesiąc stosowania środka, a czasami właściciele decydowali się podawać preparat w dawce profilaktycznej jako stałe uzupełnienie diety. We wszystkich przypadkach u zwierząt otrzymujących preparat następowała wyraźna poprawa stanu okrywy włosowej i istotne zmniejszenie powstawania łupieżu – aż do całkowitego jego zaniku. Po zaprzestaniu podawania preparatu u niektórych psów po 2-3 miesiącach pojawiły się ponownie objawy suchego i łamliwego włosa oraz przyspieszone rogowacenie naskórka. Można przypuszczać, że istnieje duża wewnątrzgatunkowa zmienność osobnicza w zapotrzebowaniu na NNKT. Tłumaczy ona, dlaczego u niektórych zwierząt wymagana jest stała suplementacja NNKT dla zachowania prawidłowego wyglądu okrywy włosowej. Preparat był również skuteczny w zapobieganiu nawrotom gronkowcowych zakażeń skóry u psów. Interesujący był również jego wpływ na koty. Dotychczasowe obserwacje i pozytywna opinia właścicieli psów i kotów pozwalają wnioskować, że połączenie oleju z ogórecznika z olejem lnianym jest trafną modyfikacją preparatu i pozwala na skuteczniejsze wspomaganie funkcji skóry w przypadku stanów zapalnych i nadmiernego wypadania sierści. Przede wszystkim jednak Gammolen może znaleźć zastosowanie jako środek dietetyczny, uzupełniający dietę w NNKT i zapobiegający występowaniu zmian związanych z ich niedoborem. Należy również podkreślić, że oleje wykorzystywane do produkcji Gammolenu są tłoczone na zimno, co gwarantuje ich wysoką jakość. Ponadto tłoczenie na zimno pozwala na zachowanie wielu składników aktywnych biologicznie, a forma kapsułki żelatynowej skutecznie chroni kwasy nienasycone przed utlenianiem. 58 STYCZEŃ-LUTY • 1/2005