Monika Strus-Wołos Przegląd orzecznictwa Sądu

Monika Strus-Wołos
Przegląd orzecznictwa Sądu Najwyższego
w sprawach cywilnych
Prawo cywilne materialne
Przerwanie biegu przedawnienia
roszczenia odszkodowawczego
a prowadzenie postępowania
administracyjnego z tzw. dekretu
warszawskiego
Uchwała składu siedmiu sędziów SN z 13
lipca 2016 r. (III CZP 14/16) stanowi, że postępowanie administracyjne o ustanowienie prawa użytkowania wieczystego, toczące się po
stwierdzeniu nieważności decyzji odmawiającej ustanowienia własności czasowej nieruchomości objętej dekretem z dnia 26 października
1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na
obszarze m.st. Warszawy, nie przerywa biegu
przedawnienia roszczenia o naprawienie szkody spowodowanej nieustanowieniem tego prawa unieważnioną decyzją.
Należy przypomnieć, że z innej uchwały (7)
Sądu Najwyższego z 27 grudnia 2006 r., III CZP
99/06 (OSNC 2007, nr 6, poz. 79), wynika, że
decyzja nadzorcza stwierdzająca nieważność
lub wydanie z naruszeniem prawa ostatecznej decyzji administracyjnej otwiera jedynie
w sposób prejudycjalny możliwość skutecznego dochodzenia odszkodowania od podmiotu
zobowiązanego do naprawienia szkody. Dlatego początek trzyletniego terminu przedawnienia z art. 160 § 6 k.p.a. roszczenia odszkodowawczego należy liczyć od daty, w której przy-
miot ostateczności uzyskała decyzja nadzorcza
stwierdzająca wadliwość decyzji. W związku
z tym w orzecznictwie SN zarysowały się
dwa rozbieżne stanowiska prawne. Zgodnie z pierwszym z nich – który ostatecznie
w omawianej uchwale został przyjęty przez
skład powiększony SN jako właściwy – prowadzenie postępowania administracyjnego
o ustanowienie prawa wieczystego użytkowania nie przerywa biegu roszczenia o naprawienie szkody wynikającej z wydania nieważnej
decyzji administracyjnej, dochodzonego przed
sądem powszechnym. Argumentem przemawiającym za tym stanowiskiem jest fakt, że
postępowanie administracyjne o przyznanie
uprawnionym prawa wieczystego użytkowania jest odrębnym i proceduralnie samoistnym
postępowaniem, które nie dotyczy roszczenia
odszkodowawczego dochodzonego na drodze
sądowej, a tym samym nie spełnia kryteriów
przerwy biegu roszczenia odszkodowawczego
z art. 123 § 1 pkt 1 k.c. Wydaje się jednak, że
więcej argumentów przemawiało za poglądem
przeciwnym. Omawiana uchwała prowadzi do
tego, że – jak słusznie zauważył SN w składzie
zwykłym, przekazując zagadnienie prawne
do rozstrzygnięcia składowi powiększonemu
– poszkodowany, aby nie uchybić terminowi
przedawnienia, musiałby równolegle do tego
107
Monika Strus-Wołos
PALESTRA
Skutki przerwania przez wierzyciela
biegu przedawnienia dla nabywcy
wierzytelności
Pozostając w tematyce przerwania biegu
przedawnienia, warto dostrzec uchwałę SN
z 29 czerwca 2016 r., III CZP 29/16, która słusznie stwierdza, że nabywca wierzytelności niebędący bankiem nie może powoływać się na
przerwanie biegu przedawnienia spowodowane wszczęciem przez bank postępowania egzekucyjnego na podstawie b.t.e. zaopatrzonego
w klauzulę wykonalności.
wchodzi w skład tego majątku, mimo iż w KRS
ujawniony jest jedynie małżonek-wspólnik.
W doktrynie i orzecznictwie można było
spotkać trzy stanowiska. Pierwsze zakładało, że uprawnienia korporacyjne wynikające
z posiadania udziału w spółce z o.o. wejdą do
majątku osobistego małżonka będącego stroną
czynności prawnej, a uprawnienia majątkowe
do majątku wspólnego. Pogląd ten opiera się
na przepisach art. 1831 („Umowa spółki może
ograniczyć lub wyłączyć wstąpienie do spółki współmałżonka wspólnika w przypadku,
gdy udział lub udziały są objęte wspólnością majątkową małżeńską”) i art. 3321 k.s.h.
Drugie stanowisko zakłada, że udział objęty
z majątku wspólnego małżonków wchodzi do
majątku osobistego małżonka, który był stroną
umowy, albowiem jest to nierozerwalnie związane z wykonywaniem praw korporacyjnych
wspólnika. Samo nabycie jest natomiast związane z uprzednim przesunięciem środków na
ten cel przeznaczonych z majątku wspólnego
do osobistego. Trzecie zaś rozwiązanie zakłada,
że wspólnikiem spółki stają się automatycznie
oboje małżonkowie, mimo że udziały spółki
objął tylko jeden z nich – co jednak godzi zarówno w ochronę osób działających w zaufaniu do wpisu w rejestrze przedsiębiorców, jak
i zasadę dobrowolnego uczestnictwa w spółce.
Każda zresztą z trzech możliwości ma swoje
zalety i wady. Wydaje się, że najwięcej argumentów przemawia za przyjęciem stanowiska
jak w podjętej uchwale. W chwili omawiania
uchwały nie było jeszcze jej uzasadnienia,
zatem interesujące będzie zapoznanie się
w przyszłości z pełną argumentacją Sądu Najwyższego.
Skład majątku wspólnego małżonków
a udziały w spółce objęte przez jednego
małżonka ujawnionego w KRS
W uchwale z 7 lipca 2016 r., III CZP 32/16,
SN, odpowiadając na pytanie prawne, orzekł,
że jeżeli wkład wniesiony do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością należy do majątku
wspólnego wspólnika i jego małżonka, to również udział w spółce objęty przez wspólnika
Zasady kwalifikowania przez zakład
ubezpieczeń szkody w mieniu jako
częściowej lub całkowitej
W uzasadnieniu wyroku SN z 10 czerwca
2016 r. (IV CSK 624/15) możemy znaleźć dwie
cenne wskazówki odnoszące się do zasad
kwalifikowania przez ubezpieczyciela szkody w mieniu jako częściowej lub całkowitej.
Sprawa dotyczyła odszkodowania za zniszczo-
postępowania wnosić „asekuracyjnie” pozew
do sądu o odszkodowanie. Tymczasem jeżeli
poszkodowany wybrał zwrot nieruchomości,
a następnie zmienił żądanie na świadczenie
pieniężne, to pierwsza czynność przerywa bieg
przedawnienia. Domaganie się restytucji naturalnej jest bowiem tym samym odszkodowaniem, tylko w innej formie. Słusznie przy tym
zauważył skład zwykły SN, że poszkodowany
odmowną decyzją dekretową pozbawiony jest
w istocie prawa wyboru sposobu naprawienia szkody, o którym mowa w tym przepisie.
Trudno jest bowiem mówić o wyborze, skoro
nie może znać wyniku postępowania administracyjnego prowadzonego ponownie, po
stwierdzeniu w trybie nadzorczym nieważności decyzji o odmowie przyznania prawa
wieczystego użytkowania do nieruchomości.
Podjęta uchwała jest zatem złą wiadomością
dla poszkodowanych. Ci z nich, którzy działali w zaufaniu do odmiennej linii orzeczniczej
i nie wytoczyli na czas odrębnych powództw
odszkodowawczych, zostaną zaskoczeni i nie
będą mogli dochodzić odszkodowania.
108
Przegląd orzecznictwa SN...
11/2016
ny przez pożar zakład stolarski. Dochodzona
przez powoda kwota odpowiadała różnicy pomiędzy odszkodowaniem wypłaconym powodowi przez zakład ubezpieczeń a obliczonym
przez rzeczoznawcę budowlanego na zlecenie powoda kosztem odtworzenia spalonych
obiektów. Sąd Najwyższy przypomniał, że
umowa ubezpieczenia należy do umów szczególnego zaufania, w której działania kontrahentów powinny być lojalne, a postanowienia
umowy jasne, zrozumiałe i jednoznaczne. Nie
jest dopuszczalna sytuacja, gdy ubezpieczający dopiero po zajściu zdarzenia dowiaduje się,
że nie było ono objęte ubezpieczeniem. Ogólne warunki ubezpieczenia, które są niejasne,
niejednoznaczne lub niezrozumiałe, muszą
być wykładane na korzyść ubezpieczającego,
a konsekwencje niejasności wzorca umowy
obciążają tego, kto stworzył wzorzec i się nim
posługuje. Dlatego zastrzeżenie w o.w.u. możliwości dokonywania przez ubezpieczyciela
weryfikacji sumy ubezpieczenia z wartością
odtworzeniową ubezpieczonego mienia dopiero w fazie postępowania likwidacyjnego
przeczy równości prawnej stron umowy ubezpieczenia i narusza zasadę uczciwości obrotu.
Ponadto SN trafnie skonstatował, że dla
przedsiębiorcy, który ubezpiecza przed pożarem obiekty służące mu do prowadzenia
działalności gospodarczej, szkodę całkowitą
można wiązać nie tylko ze stanem zupełnego,
fizycznego unicestwienia tych obiektów, ale
już z sytuacją, gdy staną się one niezdatne do
prowadzenia w nich tej działalności, do której
służyły.
Wykładnia przepisu art. 36 ust. 3
ustawy o planowaniu
i zagospodarowaniu przestrzennym
Niejednokrotnie uchwalenie lub zmiana miejscowego planu zagospodarowania
przestrzennego pociąga za sobą spadek
wartości rynkowej nieruchomości. Właściciel lub użytkownik wieczysty może wówczas żądać od gminy odszkodowania, także
jeżeli tę nieruchomość zbywa (art. 36 ust. 3
ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu
przestrzennym). Spór koncentrował się wokół zagadnienia, jaką datę należy przyjąć za
kształtującą ceny, a więc wyznaczenia granic
czasowych dochodzenia roszczenia opartego na art. 36 ust. 3 u.p.z.p. Sąd Apelacyjny
stwierdził, że data wejścia planu miejscowego w życie nie ma znaczenia, gdyż art. 36
ust. 3 ustawy odnosi się do chwili, w której
faktycznie doszło do zmiany ceny rynkowej nieruchomości z uwagi na zmianę planu miejscowego. Uchwały rad miejskich są
powszechnie znane i oddziałują na rynkowe
ceny nieruchomości już z chwilą ich podjęcia, a przede wszystkim opublikowania. Sąd
Najwyższy w wyroku z 28 kwietnia 2016 r.
(V CSK 473/15) nie zgodził się jednak z taką wykładnią, przesądzając, że miarodajną
datą może być tylko dzień wejścia w życie
uchwały zmieniającej plan zagospodarowania przestrzennego. Dopiero bowiem wejście
uchwały w życie powoduje, że staje się ona
obowiązującym aktem prawa miejscowego,
a zmiana przeznaczenia gruntu następuje
w sposób ostateczny i bezwarunkowy.
Prawo cywilne procesowe
Skutki nieuzupełnienia
w terminie braku skargi kasacyjnej
– właściwego pełnomocnictwa
Jak wiadomo, skarga kasacyjna wszczyna nowe postępowanie, zatem nie obejmuje go pełnomocnictwo do prowadzenia
sprawy przed sądami powszechnymi. Sąd
Najwyższy przypomina w postanowieniu
z 10 czerwca 2016 r., IV CZ 30/16, że termin
na uzupełnienie braku formalnego określony w art. 3986 § 1 k.p.c. jest terminem ustawowym, który nie podlega przedłużeniu,
w przeciwieństwie do terminu sądowego
z art. 166 k.p.c. Jednocześnie SN podpowiada pełnomocnikom, że termin ten może
zostać przywrócony na ogólnych zasadach,
109
Monika Strus-Wołos
jeżeli niemożność uzupełnienia braku jest
spowodowana obiektywnymi przeszkodami (w tej konkretnej sprawie klient mieszkał
w Australii).
Zasady zwrotu kosztów przejazdu
samochodem adwokatowi
lub radcy prawnemu
W uchwale z 29 czerwca 2016 r., III CZP
26/16, SN udzielił odpowiedzi na zagadnienie prawne, czy do niezbędnych kosztów
procesu strony reprezentowanej przez radcę
prawnego, obejmujących dojazd samochodem na posiedzenia sądowe pełnomocnika,
którego kancelaria znajduje się w innej miejscowości niż sąd, zalicza się rzeczywiście
poniesione, racjonalne i celowe koszty tego
przejazdu, czy też koszty przejazdu ustala
się na podstawie przepisów rozporządzenia
Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29
stycznia 2013 r. w sprawie należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu
w państwowej lub samorządowej jednostce
sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej. Sąd, który skierował pytanie prawne,
zauważył, że hipotetyczny koszt dojazdu
110
PALESTRA
ustalony posiłkowo na podstawie rozporządzenia (które uwzględnia także amortyzację
pojazdu) jest prawie trzykrotnie wyższy niż
przeciętne koszty paliwa zużytego na dojazd
pełnomocnika do sądu.
SN odrzucił możliwość zastosowania rozporządzenia MPiPS. Należy więc każdorazowo
sporządzać spis rzeczywistych kosztów dojazdu na rozprawę, uwzględniający koszt paliwa,
rodzaj samochodu i jego średnie spalanie.
Majątkowy charakter spraw związanych
ze wstąpieniem w stosunek najmu
Zgodnie z postanowieniem SN z dnia 25
maja 2016 r., V CZ 20/16, wszelkie sprawy
związane ze wstąpieniem w stosunek najmu
mają charakter majątkowy, niezależnie od rodzaju dochodzonego roszczenia (o świadczenie, o ustalenie czy o ukształtowanie stosunku
prawnego lub prawa) ani od pieniężnego czy
niepieniężnego charakteru żądania. Wszystkie
te roszczenia dotyczą bowiem majątkowych
stosunków stron. Ta kwalifikacja ma dalsze
konsekwencje procesowe, np. w odniesieniu
do wysokości opłat sądowych lub możliwości
wniesienia skargi kasacyjnej.