pobierz - Wydział Humanistyczny UKW

dr hab. Katarzyna Dembska
Katedra Filologii Słowiańskiej
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
Rezenzja rozprawy doktorskiej mgr Magdaleny Rybczyńskiej
pt.
Przesunięcia semantyczne w angielskich zapożyczeniach
leksykalnych (na podstawie rosyjskiego języka Internetu)
Przedstawiona do oceny rozprawa liczy 195 stron wydruku komputerowego. Jej
trzon stanowią trzy rozdziały, poza którymi zawiera Wstęp, Podsumowanie,
Bibliografię, streszczenia w języku polskim, rosyjskim (Резюме) i angielskim
(Summary) oraz dwa załączniki: Przykłady rejestracji źródła zebranego materiału
z grupy rozszerzeń i Przykłady rejestracji źródła zebranego materiału z grupy zwężeń.
W tej konstrukcji brak jednak Wykazu źródeł z (wymienionymi na s. 5 rozprawy)
adresami do dwóch serwisów internetowych, z których zaczerpnięto materiał do
analizy.
We Wstępie Autorka podkreśla, że „właściwości semantyczne zapożyczonych
jednostek angielskich, funkcjonujących w języku rosyjskim, dogłębnie można zbadać
poprzez opis procesów, zachodzących w semantyce owych wyrazów. Do najbardziej
charakterystycznych należy odnieść rozszerzenie oraz zwężenie treści słowa”. Te
właśnie procesy – według słów Autorki (s. 4) „stanowią przedmiot badań niniejszej
rozprawy”.
W rozdziale I (Język Internetu) Doktorantka stara się wskazać główne cechy
języka użytkowników Internetu, wymieniając internacjonalizm i dominację języka
angielskiego (1.1., s. 14-15), ekspresywność (1.2., s. 15-16) oraz skrótowość (1.3.).
Zastrzeżenia budzi jednak fakt skupienia uwagi właśnie na skrótowcach (s. 16-29),
które – jak zauważa sama Autorka – pod względem semantycznym „nie ulegają
modyfikacjom czy przesunięciom znaczeniowym” (s. 18). Owszem, Autorka ma rację,
iż ich obecność „potwierdza ogólną tendencję do anglicyzacji i internacjonalizacji
języka w Internecie” (s. 18-19), jednak można było wyraźnie podkreślić ich rolę
1
w części 1.1. (Internacjonalizm i dominacja języka angielskiego), co stanowiłoby jej
dopełnienie. W obecnym kształcie rozprawy Autorka poświęciła dominacji języka
angielskiego jedynie stronę tekstu (pół na s. 14. i pół na 15.), a analizie wybranych
skrótowców (która nie wnosi żadnej wartości merytorycznej do pracy traktującej
w
zamierzeniu
(i
zgodnie
z
tytułem)
o
przesunięciach
semantycznych
w zapożyczeniach z języka angielskiego stron ponad 10, co wydaje się zabiegiem
kontrowersyjnym.
Rozdział II (Teoretyczne podstawy semantycznego opisu wyrażeń językowych)
stanowi swoistą metodologiczną bazę pojęciową zaczerpniętą z publikacji takich
semantyków światowego formatu, jak: Anna Wierzbicka, Jurij Apresjan, Aleksy
Awdiejew, Maciej Grochowski. Doktorantka wyjaśnia zatem pojęcie znaczenia
w semantyce (2.1., s. 36-37), zwraca uwagę na rolę kontekstu i konotacji w opisie
semantycznym (2.2., s. 37-40), charakteryzuje przeobrażenia semantyczne (2.3., s. 4044) oraz podejmuje problematykę odzwierciedlenia w znaczeniach słów aspektów
kulturowych (2.4. s. 44-50). Do tej części, ze względu na jej odtwórczy i stricte
teoretyczny charakter, trudno mieć zastrzeżenia.
Najwięcej kontrowersji wzbudza obszerna analityczna część rozprawy – rozdział
III (Analiza semantyczna), na której skoncentruję swoją uwagę.
Autorka wyraźnie podkreśla, że przedstawiona w tej części rozprawy analiza „ma
charakter porównawczy,
przedstawia
różne
możliwości
odbioru sensu
słów
podawanych w dwujęzycznych słownikach jako ekwiwalenty obcojęzyczne” (s. 53)
oraz: „Analizując znaczenia wybranych anglicyzmów, używanych w rosyjskim
środowisku internetowym, przywołujemy różne scenariusze i standardy słowa w obu
językach z uwzględnieniem stopnia pokrycia ich granic znaczeniowych. Nawiązujemy
więc do jednego z podstawowych poziomów gramatyki komunikacyjnej, tj. poziomu
ideacyjnego” (s. 54-55). Słusznie przyjęta metoda opisu, pogłębiająca analizę i czyniąca
ją wieloaspektową, nie ma jednak odniesienia do tytułu rozprawy, w którym wyraźnie
mowa o przesunięciach semantycznych w angielskich zapożyczeniach, nie zaś
o relacjach między zapożyczeniami a rosyjskojęzycznymi ekwiwalentami.
Cały rozdział podzielony jest na dwie części: Rozszerzenia semantyczne oraz
Zwężenia semantyczne, jednak po lekturze obydwu okazuje się, że to wcale nie owe
procesy stanowią istotę opisu, a na plan pierwszy wysuwają się właśnie relacje
semantyczne między jednostkami zapożyczonymi oraz ich rosyjskimi ekwiwalentami,
o czym świadczą losowo wybrane przykłady:
2
- s. 67: „Wyraz drive i jego rosyjskie odpowiedniki – напористость, сила –
różnią się znacząco”, po czym następuje analiza owych różnic,
- s. 74 (analiza pożyczki истеблишмент): „Standardy, jakie kryją się
w pożyczce, różnią się więc od rosyjskiego słowa учреждение”, po czym podane są
stosowne ilustracje tekstowe, a następnie pojawia się informacja (s. 75): „Słowo
angielskie niesie konotacje ujemne, podczas gdy rosyjskie odpowiedniki podawane
w dwujęzycznych słownikach mają charakter neutralny. Pożyczka znajduje więc
zastosowanie w kontekstach krytyki władzy, która często jest oceniana negatywnie
z powodu swojej niechęci do zmian” (po czym następują stosowne ilustracje tekstowe),
- s. 78 (analiza zapożyczenia ивент): „Zakres zastosowania angielskiego słowa
jest szerszy, ponieważ implikuje różnego rodzaju wydarzenia, imprezy, kwesty,
konkursy, rozgrywki sportowe lub gry” i dalej, na s. 79: „Brak w rosyjskich
odpowiednikach dodatkowego odcienia podniosłości, społecznego akcentu oraz zabawy
i rozrywki sprawia, że angielski ekwiwalent jest niezbędny dla uzyskania specjalnej
konotacji słowa”,
- s. 79 (analiza zapożyczenia фидбэк): „Rosyjski odpowiednik ma odcień
neutralny, podczas gdy zapożyczenie jest nacechowane ekspresywnie. Odzwierciedla
ocenę, wartość lub przydatność danej informacji”,
- s. 81 (analiza zapożyczenia фрик): „Dodatkowy składnik fanatyzmu
w połączeniu z sensem pewnego rodzaju absurdalności i egzotyczności wzbogaca
reprezentację semantyczną pożyczki, co rozstrzyga o szerszym zakresie jej użycia
w przeciwieństwie do rosyjskiego ekwiwalentu”,
- s. 89 (analiza zapożyczenia хайп): „Analogia między angielskim słowem a jego
odpowiednikiem rosyjskim jest pozorna” i dalej (s. 91): „Xайп przywołuje więc
zbliżone, ale jednak inne standardy semantyczne niż «крикливая реклама»”.
Przytoczone fragmenty ujawniają realizację założeń pracy przedstawionych na
s. 53-55 (porównanie semantyki zapożyczenia i jego rosyjskiego ekwiwalentu), jednak
wskazują na niespójność treści rozprawy z tematem, który przy ewentualnej publikacji
pracy wymagałby modyfikacji.
Zastrzeżenia budzi również ostry podział materiału na przykłady rozszerzeń
i zwężeń znaczeniowych: na s. 59, omawiając anglicyzm бриф (brief), Autorka pisze:
„Komponenty, obejmujące tematykę sądową, nie zostały zaadaptowane przez język
rosyjski. Zapożyczeniu i modyfikacji poddaje się pierwsza część znaczenia, jednak
pojęciowo nie jest ona równoznaczna z terminem инструкция w zdecydowanej części
3
zebranego materiału”. Jest to zatem przykład zwężenia znaczenia anglicyzmu бриф
w stosunku do angielskiego oryginału brief. Dziwi więc fakt umieszczenia tego
przykładu w części poświęconej rozszerzeniom semantycznym. Również na s. 92,
analizując zapożyczenie пайплайн, Doktorantka podkreśla: „(…) jest ciekawym
przypadkiem wybiórczej asymilacji zapożyczenia”, umieszczając tę pożyczkę w grupie
przykładów rozszerzeń znaczeniowych. Natomiast przy charakterystyce zapożyczenia
лузер, które interpretuje jako przykład zwężenia znaczenia pisze: „Wyraz w poniższym
znaczeniu nasiąka dodatkowymi właściwościami semantycznymi i zbliża się pojęciowo
do takich desygnatów, jak ‘ludzie, społeczeństwo’” (s. 134).
Powyższe uwagi podają w wątpliwość sens wyraźnego rozdzielenia materiału na
rozszerzenia oraz zwężenia semantyczne. Zdecydowanie bezpieczniej byłoby dokonać
analizy w kontekście tytułowych przesunięć znaczeniowych, bez ich sztywnej
klasyfikacji. Okazuje się bowiem, że słowo z języka angielskiego może zostać
zaadaptowane na gruncie rosyjskojęzycznym w jednym ze swoich znaczeń, ale
poszerzyć jednocześnie swoją semantykę o elementy charakterystyczne dla rosyjskiego
obszaru kulturowego.
Plusem tej części rozprawy jest na pewno przejrzysta konstrukcja. Jednostki
opisywane są bowiem w ustalonym porządku alfabetycznym, a ich wyróżnienie
w ilustracjach tekstowych poprzez wytłuszczenie znacznie ułatwia orientację
w tekście.
Należy podkreślić, że przedstawiona do oceny praca bez wątpienia prezentuje
bogaty i ciekawy materiał leksykalny. Na pochwałę zasługuje wnikliwość Autorki
w interpretacji odcieni i niuansów znaczeniowych opisywanych zapożyczeń w relacji
z ich rosyjskimi ekwiwalentami oraz dobry warsztat analityczny. Brak też zastrzeżeń do
doboru i wykorzystania literatury przedmiotu. Jeśli jednak praca miałaby kiedykolwiek
ukazać się drukiem, wymagałaby:
- przeformułowania tytułu rozprawy z uwzględnieniem relacji między
zapożyczeniami a ekwiwalentami rosyjskojęzycznymi. Są one bowiem opisywane
w takim samym stopniu, co tytułowe przesunięcia semantyczne, a we fragmentach stają
się wręcz głównym przedmiotem analizy,
- przemyślenia zasadności podziału rozdziału III na dwie odrębne części, tzn.
Rozszerzenia semantyczne i Zwężenia semantyczne.
4
5