dr.M.Obruszkik-Partyka - Perswazja i manipulacja w środkach

dr.M.Obruszkik-Partyka - Perswazja i manipulacja w środkach

dr.M.Obruszkik-Partyka - Perswazja i manipulacja w środkach masowego przekazu, a kształtowanie syste
I. Według Jerzego Bralczyka manipulacja (językowa) to takie działanie perswazyjne, które ma
wpłynąć na postawę odbiorcy, przy czym odbiorca nie jest równoprawnym podmiotem
komunikacji.
Perswazja i manipulacja to działania wykorzystujące takie same lub podobne zabiegi. M.in.:
schlebianie odbiorcy, tendencyjne zmienianie nazw, wyolbrzymianie lub pomniejszanie skali
zjawisk, stosowanie nieostrych pojęć, selekcjonowanie i porządkowanie zdarzeń w informacji,
eksponowanie lubi pomijanie niektórych argumentów w komentarzu.
Aby odróżnić perswazję od manipulacji bierze się pod uwagę intencję nadawcy. Ale – jak
słusznie zauważa Bralczyk – nadawca zawsze może stwierdzić, że działał w dobrej wierze.
II. Świat kreowany przez media a odbiorca:
a). programy informacyjne, publicystyczne, rozrywkowe etc.
b). reklama
1/9
dr.M.Obruszkik-Partyka - Perswazja i manipulacja w środkach masowego przekazu, a kształtowanie system
Media przekazują nam pewien obraz rzeczywistości wraz z jego interpretacją. Użycie
określonych form językowych i materiału ilustracyjnego (zdjęcia, materiał filmowy) decyduje o
formie i treści kreowanego obrazu. Dlatego rzeczywistość w mediach jest tylko obrazem
rzeczywistości, a nie prawdziwą rzeczywistością.
Reklama odtwarza rzeczywistość, wykorzystując istniejące w kulturze znaki oraz kreuje
rzeczywistość, tworząc nowe uniwersum kulturowe. Wytwarza u odbiorcy przekonanie, że świat
przedstawiony w reklamie jest taki sam jak świat realny, dostępny doświadczeniu odbiorcy.
Świat kreowany przez media jest zatem swoistą iluzją świata rzeczywistego, ale świadomość
tego posiada tylko odbiorca, który zna język i metody działania mediów, który rozpoznaje
mechanizmy (perswazji, manipulacji) konstruowania obrazu rzeczywistości w mediach
niezależnie od tego czy będzie to program informacyjny, czy reklama.
III. „Czytanie” mediów.
Ponieważ we współczesnym świecie media odgrywają bardzo ważną rolę w kształtowaniu
postaw i systemu wartości człowieka (niezależnie od jego wieku), dlatego niezbędna wydaje się
umiejętność „czytania” mediów, czyli rozpoznawania mechanizmów konstruowania
rzeczywistości medialnej. W ten sposób można zminimalizować skutki manipulacji.
IV. Nauka „czytania” mediów w szkole:
a). telewizyjne programy informacyjne
2/9
dr.M.Obruszkik-Partyka - Perswazja i manipulacja w środkach masowego przekazu, a kształtowanie system
b). reklama
c). tytuły i nagłówki, slogany reklamowe a inne teksty kultury
V. Propozycje.
Programy informacyjne
-analiza porównawcza wybranych programów informacyjnych (np. Wiadomości (TVP), Fakty
(TVN), Wydarzenia (Polsat)), uwzględniająca treść informacji, ich kolejność i długość, zdjęcia,
materiał filmowy.
Wydarzenia
-analiza porównawcza wypowiedzi dotyczących jednego wydarzenia np. wizyta prezydenta
USA w Polsce (zapowiedzi w różnych stacjach i prasie; relacje z wizyty, komentarze i oceny po
zakończeniu wizyty); oficjalne zakończenie kariery Adama Małysza (artykuły w tygodniku
„Wprost” i „Polityce”) oraz losy Małysza jako kierowcy.
3/9
dr.M.Obruszkik-Partyka - Perswazja i manipulacja w środkach masowego przekazu, a kształtowanie system
Rozmowy „na żywo”
-z ekspertami, dziennikarzami i politykami – pytania dziennikarza prowadzącego, streszczenia
wypowiedzi zaproszonych gości.
VI. Propozycje – reklama
-stereotypy: kobieta, mężczyzna, dziecko; młodość-starość
-analiza językowo-składniowa sloganów i haseł reklamowych np.
· nawiązania do porzekadeł, wyliczanek i przysłów (Fortuna owocem się toczy, Nestle łagodzi
obyczaje)
· innowacje stałych związków frazeologicznych (U nas każdy klient ma swoje 5 sekund –
reklama Kredyt Bank)
· użycie w niepoprawnej formie słów / zdań – m.in. zniekształcenia fonetyczne
· łączenie wyrazów trudnych do wymówienia lub wieloznacznych
· wkomponowanie nazwy produktu w slogan
4/9
dr.M.Obruszkik-Partyka - Perswazja i manipulacja w środkach masowego przekazu, a kształtowanie system
· połączenie słów niepasujących do siebie
· pararelizmy składniowe (Winiary- dobre pomysły, dobry smak)
· kontrasty, opozycje
· rytm, rym (Pastylki zielone – gardło wyleczone)
· kalambury
· celowe tautologie
· powtórzenia słów i motywów dźwiękowych
· metafory, epitety, eufemizmy (reklamy Neostrady TP – Rozum i Serce)
· zmiany w znaczeniu wyrazów (zwykły= gorszy, słowo „żegnaj” wypowiadane z radością
„żegnaj próchnico”)
· naśladowanie form mówienia np. niby-dialogi, testimony – które przybierają postać z pozoru
obiektywnych, nieprzygotowanych wcześniej rozmówców – proszki do prania, pasty do zębów,
Colon C –przeciw zaparciom, Tantum verde, Flegamina ).
5/9
dr.M.Obruszkik-Partyka - Perswazja i manipulacja w środkach masowego przekazu, a kształtowanie system
VII. Przygotowując materiały do analizy na lekcji można wykorzystać te, które zawierają lub
odsyłają odbiorcę do innych tekstów kultury. Wymagają one od odbiorcy spostrzegawczości,
kompetencji językowych oraz kompetencji kulturowych. Takie „gry intertekstualne” z odbiorcą”
można potraktować jako argument przemawiający za koniecznością poznawania i znajomości
różnych tekstów kultury.
-nagłówki artykułów prasowych
-slogany i hasła reklamowe
Przykłady (wykorzystano teksty zamieszczone na łamach „Polityki” i „Wprost” z okresu od
stycznia do czerwca 2011 roku):
• „Zbrodnia” i kara (o ostrych sankcjach za drobne przestępstwa)
• Wojna czy pokój (o planowanym ataku na Irak)
• Smuga Cienii (o starciach w Cienii pod Kaliszem)
• Mały rycerz z nartami („Polityka”, o A. Małyszu)
• Nie przeminęło z wiatrem
6/9
dr.M.Obruszkik-Partyka - Perswazja i manipulacja w środkach masowego przekazu, a kształtowanie system
„12 kwietnia minęło 150 lat od wybuchu amerykańskiej wojny secesyjnej. Zginęło w niej więcej
Amerykanów niż w obu wojnach światowych łącznie. Stany Zjednoczone mają dziś czarnego
prezydenta, więc jakim może być dla nich problemem wojna o niewolnictwo z innej epoki?”
· William Zdobywca
„Jak to się dzieje, że w cynicznym świecie, pozbawionym autorytetów i złudzeń, monarchia
brytyjska cieszy się taką popularnością? Przed telewizorami 29 kwietnia, by zobaczyć królewski
ślub, zasiądą 2 miliardy (!) widzów”.
· Kosteczek obcowanie
„Relikwie, z łac. Pozostałości, to resztki szczątków cielesnych świętych i błogosławionych. Po
ekshumacji przygotowują je do kultu siostry klauzurowe, rozdrabniając na kruszynki mrówczą
pracą, przy szepcie modlitwy”
· Pożegnanie z Afryką
„W Afryce zamieszki, więc wakacje będziemy musieli spędzić w Polsce? Bynajmniej. Tak
przyzwyczailiśmy się do zagranicznych wyjazdów, że raczej dopłacimy kilkaset złotych i
wybierzemy południe Europy”
· Nieznośna lekkość smalcu” („Wprost”)
· „M jak marzenie” („Wprost”)
· Mieszkanie (nie) dla Polaka („Wprost”)
7/9
dr.M.Obruszkik-Partyka - Perswazja i manipulacja w środkach masowego przekazu, a kształtowanie system
· „Krótki film o biurokracji” („Wprost”)
· „Pasterze i hodowcy” („Polityka”)
· „Kraj Koziołka Matołka” („Polityka”)
„Polacy przestali czytać. Jedna trzecia uczących się i studiujących nie miała w ciągu roku
kontaktu z żadną książką. Tak wynika z najnowszych badań Biblioteki Narodowej”.
· O jedno pięć złotych za daleko [tekst Sławomira Mizerskiego, o zwolnieniach lekarskich w
polskiej armii]
· Jak bielik z popiołów.
„Niewiele brakowało, by wyginął największy polski ptak i pierwowzór naszego godła. Dziś się
odrodził i pomaga odbudowywać gatunek w Anglii i w Izraelu”.
· Stoliczku, nakryj się
„Państwowe rezerwy żywności na wypadek ogólnopolskiego kataklizmu starczą na trzy do
ośmiu dni. Na pocieszenie należy jednak dodać, że jakość zgromadzonej żywności jest
zdecydowanie lepsza niż kiedyś”
· Tam sięgaj, gdzie wzrok nie sięga” – reklama środków do czyszczenia toalet
8/9
dr.M.Obruszkik-Partyka - Perswazja i manipulacja w środkach masowego przekazu, a kształtowanie system
WYBRANA BIBLIOGRAFIA:
1. Bralczyk J., Manipulacja językowa, w: Dziennikarstwo i świat mediów, pod red. Z. Bauera i E.
Chudzińskiego, Kraków 2000.
2. Bożydar L.J. Kaczmarek, Misterne gry w komunikację, Lublin 2005.
3. Grabowska M., Tożsamość katolicka w polskiej reklamie komercyjnej, w: ?.Przemoc na
ekranie, pod red. M. Hendrykowskiej i M. Hendrykowskiego, Poznań 2001.
4. Skowronek K., Reklama. Studium pragmalingwistyczne, Kraków 2001. Studia z teorii
komunikowania masowego, pod red. B. Dobek-Ostrowskiej, Wrocław 1999.
5. Wojtak M., Analiza gatunków prasowych. Podręcznik dla studentów dziennikarstwa i
kierunków pokrewnych, Lublin 2010.
9/9