doc110 lat historii Instytutu Przemysłu Cukrowniczego
download 
Reklamacja Transkrypt
110 lat historii Instytutu Przemysłu Cukrowniczego
Dr inż. Jan Malec Instytut Przemysłu Cukrowniczego 05-084 Leszno, ul. Inżynierska 4 110 lat historii Instytutu Przemysłu Cukrowniczego Pomysł założenia w Warszawie naukowej placówki cukrowniczej zrodził się w końcu XIX wieku. Był to okres bujnego rozwoju cukrownictwa. W tym czasie na czele naszego cukrownictwa stanęło wielu wspaniałych działaczycukrowników, twórców odrodzenia przemysłu cukrowniczego. Postawili oni cukrownictwo na trwałych i mocnych fundamentach. Przede wszystkim skupili wokół siebie zespół polskich cukrowników z wykształceniem politechnicznym lub uniwersyteckim, ufundowali w każdej fabryce kilka posad praktykantów, w oparciu o polskie siły techniczne, prowadzili pracę w cukrowniach na zasadach naukowych. Oprócz zastosowania naukowych zdobyczy, osiągniętych za granicą, przeprowadzono cały szereg własnych badań w laboratoriach fabrycznych. Wkrótce okazało się, że dotychczasowe placówki do badań i rozwoju techniki cukrowniczej są niewystarczające. Dlatego też na jednym z posiedzeń Sekcji Cukrowniczej, istniejącej przy Warszawskim Oddziale Rosyjskiego Towarzystwa Popierania Przemysłu i Handlu, podjęło w 1898r. uchwałę o założeniu Centralnego Laboratorium Cukrowniczego. W myśl tej uchwały zwołane zostało przez Prezydium Warszawskiego Komitetu Giełdowego na dzień 16 maja 1898r. do Warszawy zebranie reprezentantów cukrowni w b. Królestwie Polskim. Wzięli w nim udział przedstawiciele 27 cukrowni i rafinerii. Uchwalono powołanie Laboratorium, utworzono podstawy finansowe dla tej instytucji, oraz wybrano jej zarząd w osobach: Bohdana Broniewskiego, Stefana Jabłkowskiego, Zygmunta Lubińskiego, Maksymiliana Lebkowskiego i Tadeusza Rutkowskiego. Pierwsze posiedzenie wybranego Zarządu, na którego czele stanął Tadeusz Rutkowski, odbyło się 26 czerwca 1898r. i datę tę uważa się za początek założenia w Warszawie Centralnego Laboratorium Cukrowniczego. Na kierownika Centralnego Laboratorium Cukrowniczego, które urządzono w domu Muzeum Przemysłu Rolnictwa, powołano doktora Mieczysława Kowalskiego. Pierwszym asystentem Centralnego Laboratorium Cukrowniczego mianowany został inż. Zygmunt Przyrembel, ówczesny naczelny redaktor "Gazety Cukrowniczej". Aby poziom nowopowstałej placówki zbliżyć do standardów europejskich, Zarząd Laboratorium wydelegował dr Kowalskiego za granicę do zapoznania się z działalnością podobnych placówek naukowych w Berlinie, Pradze i Wiedniu. Działalność nowopowstałej placówki naukowej była ułatwiona dzięki współpracy ze strony Zarządu, który składając się z ludzi doskonale obeznanych ze stanem i potrzebami cukrownictwa często sam określał tematykę i zakres badań. Zakres prac podjętych w pierwszym okresie bytności CLC obejmował: próby fabrykacyjne nad krystalizacją cukrzyc 1 Dr inż. Jan Malec Instytut Przemysłu Cukrowniczego 05-084 Leszno, ul. Inżynierska 4 niższych rzutów, otrzymywanie syropów spożywczych z melasu, analizy kamieni wapiennych różnego pochodzenia oraz materiałów pomocniczych używanych przy fabrykacji. Po ustąpieniu z początkiem lipca 1899r. Zygmunta Przyrembla, funkcję asystenta Laboratorium objął Stanisław Kozakowski. Prace Laboratorium koncentrowały się nad odbarwianiem melasu przy pomocy siarkowania i działania fenolu, oraz sposobem wyrobu azotynu sodu lub potasu przy pomocy melasu. W tym samym czasie pracę w CLC rozpoczął dr Kazimierz Dorant, którego prace miały bardzo duże znaczenie praktyczne. Ważniejsze z tych prac dotyczyły metod oznaczania cukru w burakach, charakterystyki melasów i niższych odcieków, badania błot defekosaturacyjnych, w której to pracy podjęto kwestię niecukrów buraka i ich wędrówkę, względnie zatrzymywanie się na poszczególnych stacjach oczyszczania. Wyniki tej pracy dały wskazówki, jak należy prowadzić defekosaturację, aby otrzymywać jak najlepsze wyniki cedzenia i oczyszczania soków. Zajmowano się również w tym czasie badaniami nad efektami siarkowania soków. Była to pierwsza w literaturze polskiej praca, wszechstronnie omawiająca całe zagadnienie i wskazująca warunki siarkowania, przy których można otrzymać najlepsze wyniki w odbarwianiu i oczyszczaniu soków. Wielki rozgłos w świecie cukrowniczym znalazła również prace doktora Kowalskiego i Kozakowskiego, dotyczące ulepszeń w defeko-saturacji. Myślą przewodnią tych badań było: ● możliwie najszybsze oczyszczanie soku dyfuzyjnego ● szybkie strącenie części tych niecukrów, które w podwyższonej temperaturze pod wpływem wapna ulegają rozkładowi ● unikanie nadmiaru wapna, które zdaniem autorów wywiera ujemny wpływ tak na jakość, jak i barwę soku ● osiągnięcie jak najwyższego oczyszczania na stacjach pierwszej i drugiej saturacji. W roku 1902 dr M. Kowalski ustąpił ze swego stanowiska a ówczesny Zarząd powierzył kierownictwo Laboratorium dr Leonowi Nowakowskiemu. Ustalono, że działalność Laboratorium powinna obejmować następujące działy: ● badania nad technologicznymi zjawiskami podczas fabrykacji cukru ● badania dotyczące kontroli chemiczno-technologicznej ● badanie materiałów pomocniczych ● ocena wynalazków i ulepszeń technologicznych ● prowadzenie kursów i zajęć laboratoryjnych dla chemików ● walka z sacharyną W okresie 8-letniej kadencji dr L. Nowakowskiego ogłoszono cały szereg prac z dziedziny technologii cukrowniczej i z zakresu metod analitycznych. W szczególności należałoby wymienić badania nad: 2 Dr inż. Jan Malec Instytut Przemysłu Cukrowniczego 05-084 Leszno, ul. Inżynierska 4 ● ● ● ● ● odbarwianiem płynów ciemnych do polaryzacji bezpośredniej i inwersyjnej oznaczaniem rafinozy w burakach refraktometrycznym oznaczaniem suchej substancji w sokach i w produktach cukrowniczych oznaczeniem alkaliczności w błotach defeko-saturacyjnym metodami oznaczania cukru przemienionego W 1911r. dr L. Nowakowski opuścił zajmowane stanowisko a kierownikiem Laboratorium został dr Jan Babiński i pełnił tę funkcję do 1921 roku. Prace realizowane w tym okresie odznaczały się ściśle naukowym charakterem. Na szczególną uwagę zasługują prace na temat: ● statyki wodnych roztworów sacharozy ● czynników utrudniających krystalizację sacharozy z roztworów wodnych ● składu chemicznego melasu W 1914 powstaje praca o doniosłej wartości: "O najracjonalniejszej metodzie oznaczania cukru przemiennego w obecności sacharozy". W okresie wojennym praca Laboratorium z powodu braku środków materialnych stawała się coraz trudniejsza, aż do całkowitego ustania. W 1921 roku umiera dr J. Babiński a kierownictwo Laboratorium przejmuje dr Stanisław Borzuchowski, który wraz z inż. B. Nowakowskim stanowią przez dłuższy czas cały personel tej instytucji. W tym samym czasie powoli zaczyna się ożywiać przemysł cukrowniczy, a tym samym poprawia się byt instytucji subwencjonowanych przez cukrownictwo. Zaczyna się nowy okres w dziejach CLC. Stanowisko kierownika obejmuje inż. Stanisław Śliwiński, znakomity praktyk-cukrownik. Pierwszą zmianą było nawiązanie ścisłego kontaktu z cukrowniami, oraz podjęcie badań, które bezpośrednio interesowały cukrowników. Jednym z najważniejszych problemów była kwestia udoskonalenia i ujednolicenia typów polskich cukrów. Przy CLC utworzono komisję do opracowania i ujednolicenia metod analitycznych w cukrowniach i rafineriach. Wynikiem prac tej komisji było wydanie podręcznika: "Przepisy do kontroli fabrykacji w cukrowniach i rafineriach". W 1925 roku kierownicze stanowisko w CLC obejmuje prof. Politechniki Warszawskiej Kazimierz Smoleński. Pod jego kierownictwem opracowano wiele aktualnych tematów i rozpoczęto cykl badań na warsztacie fabrycznym w zakresie technologii cukru. Powiększył się personel laboratoryjny, zakupiono szereg przyrządów do pomiarów naukowych i technologicznych. Na szczególną uwagę zasługują przeprowadzone w tym czasie prace dotyczące: 3 Dr inż. Jan Malec Instytut Przemysłu Cukrowniczego 05-084 Leszno, ul. Inżynierska 4 kontroli krystalizacji roztworów cukrowych ● kwasu d-galakturonowego z substancji pektynowych ● roli koloidów w cukrownictwie buraczanym ● zabarwienia soków na wyparce ● suszenia, chłodzenia i segregacji cukru Szczególną uwagę należy zwrócić na działalność Zarządu CLC. Zarząd rozumiejąc doskonale potrzeby polskiego przemysłu cukrowniczego nadawał kierunki prac Laboratorium, ale również czuwał nad zabezpieczeniem środków na jego działalność. W maju 1926 roku powstał projekt utworzenia przy CLC wydziału mechaniczno-cieplnego i wydziału elektrotechnicznego. Powstały fundamenty organizacyjne pod wielki gmach Polskiego Instytutu Cukrowniczego. Budżet CLC w ostatnich latach wynosił ok. 96 000 zł rocznie. Roczne wpływy wynosiły ok. 28 000 zł, a dotacja ze strony Rady Naczelnej i Banku Cukrownictwa ok. 68 000 zł ( 70% sumy budżetowej ). W 1927 roku oficjalnie powołano do życia Instytut Przemysłu Cukrowniczego. Władzą zwierzchnią Instytutu była Rada Naczelna Polskiego Przemysłu Cukrowniczego dając środki na jego utrzymanie. Drugą instancją było Kuratorium, składające się z delegatów Związku Zawodowego Cukrowni byłego Królestwa Polskiego i Związku Zachodnio-Polskiego Przemysłu Cukrowniczego, kierowników Wydziałów oraz dokooptowanych osób, zasłużonych dla polskiego przemysłu cukrowniczego. Zadaniem Kuratorium było nadawanie ogólnego kierunku pracom Instytutu, opieka nad jego działalnością i utrzymywanie stałego kontaktu między Instytutem i całym przemysłem cukrowniczym. Bezpośrednio sprawami Instytutu kierował Zarząd, składający się z prezesa Kuratorium będącego jednocześnie prezesem Zarządu i Kierowników Wydziałów. Zarząd rozporządzał środkami Instytutu. Oprócz funduszów wyznaczonych przez Radę Naczelną Polskiego Przemysłu Cukrowniczego, Instytut czerpał środki na swoje utrzymanie z opłat za prace wykonywane na zlecenie poszczególnych cukrowni, prace laboratoryjne, projekty i konsultacje. Na czele Instytutu stało Kuratorium, w którego skład wchodzili : jako prezes dr St. Grzybowski i jako członkowie: G. Birstein, M. Broniewski, J. Dębicki, Z. Kittel, T. Śliwiński. W skład Instytutu Przemysłu Cukrowniczego weszło: CLC jako wydział chemicznotechnologiczny, wydział mechaniczno-cieplny, którego kierownikiem został inż. I. Dąbrowski, wydział elektryczny, którego kierownikiem a zarazem dyrektorem administracyjnym Instytutu został inż. St. Śliwiński, wydział wydawniczy, którego kierownikiem i redaktorem Gazety Cukrowniczej został Z. Przyrembel. Oprócz tego zgrupowano : Delegację Nasienną (kierownik Z. Przyrembel) i Stację Ochrony Buraka ( kierownik A. Chrzanowski ). Trzon Instytutu stanowiło CLC pod kierownictwem prof. K. Smoleńskiego. W latach 30-tych z ● 4 Dr inż. Jan Malec Instytut Przemysłu Cukrowniczego 05-084 Leszno, ul. Inżynierska 4 inicjatywy Banku Cukrownictwa powstał w CLC dział analizy cukrów surowych na użytek polskich eksporterów tych cukrów a wykonawca analiz inż. J. Zaleski uzyskał od Warszawskiej Izby Przemysłowo-Handlowej tytuł Zaprzysiężonego Rzeczoznawcy w dziedzinie analitycznego badania produktów cukrowniczych. Wielką uwagę zwracano na podwyższenie poziomu kontroli fabrykacji cukru. Dotyczyło to głównie metod oznaczania pH, oznaczania popiołu w produktach cukrowniczych metodą konduktometryczną, oznaczania napięcia powierzchniowego, oznaczania zabarwienia itp. Środek ciężkości prac badawczych wykonywanych przez CLC koncentrował się w badaniach technologicznych wykonywanych bezpośrednio na warsztacie fabrycznym. Oto kilka przykładów wykonywanych przez CLC studiów technologicznych: ● studia nad piecami wapiennymi ● studia nad oczyszczaniem soków ● cedzenie w błotniarkach ● oczyszczanie klarówek ● węgle aktywne ● gotowanie cukrzyc ● suszenie, chłodzenie i odsiewanie cukrów białych ● materiały pomocnicze Wyniki badań fabrycznych rozszerzano przez doświadczenia wykonywane w posiadanej przez Politechnikę małej cukrowni doświadczalnej. W 1929r. w ramach CLC utworzony został Dział Oczyszczania Wód Ściekowych. Dział ten szybko rozwinął swoją działalność i przynosił cukrowniom istotną pomoc i korzyść. Badano nowe metody oczyszczania wód ściekowych np. sposób podwójnej fermentacji ( kwasowej i gnilnej ) wód dyfuzyjnych i prasowych. Wprowadzono w niektórych cukrowniach chlorowanie pewnych kategorii wód ściekowych np. zawracanej wody spławiakowej. Wykonano wiele projektów całkowitej lub częściowej budowy urządzeń do oczyszczania wód ściekowych. CLC interesowało się również sprawami buraczarstwa. Badano problem tzw. "drzewiastości" buraków. Przeprowadzono obszerne studia nad wyjaśnieniem składu chemicznego i wartości przerobowej buraków wysokocukrowych w porównaniu z wysokoplennymi. W 1933-34 opracowano metodykę konduktometrycznego oznaczania popiołu w surowych sokach buraczanych. Z innych tematów realizowanych w tym okresie wymienić należy studia nad szybkością wypalania wapniaków, nad rozpuszczalnością wapna w roztworach sacharozy, nad szybkością saturacji, nad szybkością krystalizacji 5 Dr inż. Jan Malec Instytut Przemysłu Cukrowniczego 05-084 Leszno, ul. Inżynierska 4 sacharozy, nad związkami pektynowymi, nad koloidami melasu, nad kwaśną saponiną buraczaną. Od 1925 roku wydawane były w odstępach rocznych "Prace Centralnego Laboratorium Cukrowniczego". W 1927r. wydano "Przepisy do kontroli fabrykacji w cukrowniach". W okresie organizowania Wydziału Mechaniczno-Cieplnego w cukrownictwie pojawiły się nowe prądy jakie zaczęły panować w technice maszynowej i cieplnej. Wysokie ciśnienia w kotłowni, para wysoko nagrzana, turbiny parowe, zarówno jak i wyparka "pod ciśnieniem", elektryfikacja. W cukrowniach do tej pory stawiano przeważnie małe kotły o "dużej pojemności wodnej" i na ciśnienia nie przekraczające 8 atmosfer. W wyniku badań i zaleceń Instytutu, cukrownie zaczęły nawet na duże przeroby instalować po 2 duże kotły wodno-rurowe zbudowane na 25 atmosfer i parę przegrzaną do 400 ºC. Instytut zalecał wyzyskanie ciepła spalin do suszenia wysłodków. Dzięki Instytutowi w cukrownictwie znalazły powszechne zastosowanie turbiny parowe. Dzięki badaniom Instytutu w większości cukrowni wymieniono stacje wyparne pracujące "pod próżnią" na wyparki "pod ciśnieniem". We wszystkich cukrowniach uporządkowano gospodarkę cieplną. Instytut zwracał uwagę na możność należytego wyzyskania istniejącej w cukrowniach aparatury oraz jej normalizację. Wydział Elektryczny Instytutu, prowadzony przez dyr. St. Śliwińskiego zajmował się następującymi zagadnieniami: ● budową elektrowni i napędów elektrycznych w cukrowniach ● zużyciem energii przez całe cukrownie oraz przez poszczególne stacje ● energią odpadową ● urządzeniami energetycznymi pracującymi w cukrowniach w okresie międzykampanijnym ● urządzeniami elektrycznymi do kontroli ciągłości ruchu w cukrowniach ● sygnalizacją świetlną Większość przebudowanych cukrowni korzystała z pomocy Wydziału Elektrycznego Instytutu. Natomiast istniejący przy Instytucie Zakład Ochrony Buraka Cukrowego zajmował się zasadami i metodami ochrony plantacji buraczanych w celu podniesienia plonów korzeni. Prowadzono doświadczenia nad odkażaniem nasion buraczanych środkami chemicznymi, nad cerkosporą, nad suchą zgnilizną korzeni buraczanych, nad nematodami itp. W pierwszej połowie lat 30-tych cukrownictwo polskie przeżywało ostry kryzys. Produkcja z powodu znacznego ograniczenia eksportu i zmniejszenia się konsumpcji wewnętrznej znacznie się skurczyła. Kampanie trwały 4-5 tygodni. CLC pomimo znacznego uszczuplenia środków materialnych w dalszym ciągu, przy życzliwej pomocy ogółu cukrowników polskich starało się utrzymać polską 6 Dr inż. Jan Malec Instytut Przemysłu Cukrowniczego 05-084 Leszno, ul. Inżynierska 4 myśl naukową z zakresu chemii i technologii cukrowniczej na poziomie europejskim. Niestety trudna sytuacja finansowa Instytutu utrzymywała się aż do wybuchu wojny. Mimo to prowadzono szereg istotnych dla przemysłu cukrowniczego prac. Wiele uwagi poświęcono studiom nad otrzymywaniem i zastosowaniem Kollaktywitu, materiałowi odbarwiającemu i ułatwiającemu cedzenie. Dużo pracy poświęcono oznaczaniu w błocie substancji pektynowych w tym głównego ich składnika kwasu poligalakturonowego. W oparciu o kilkuletnie studia nad gotowaniem cukrzyc zastosowano w wielu cukrowniach elektrokonduktometryczny przyrząd do kontroli gotowania cukrzyc ostatniego rzutu. Pod koniec lat 30-tych przed każdą kampanią dla potrzeb przemysłu oznaczano wartość przerobową buraków danego roku. Z buraków przygotowywano miazgę, w której oznaczano cukier i liczbę "niebieską", oraz sok dygestyjny, w którym oznaczono: czystość, popiół, azot ogólny, białkowy i szkodliwy. Sok dygestyjny poddawano oczyszczaniu i otrzymywano sok gęsty, w którym znów oznaczano: czystość, alkaliczność naturalną, sole wapniowe, popiół, azot ogólny, zabarwienie, spadek alkaliczności na wyparce, itd. Z danych tych wyciągano wnioski co do prawdopodobnego biegu kampanii w danym roku. W 1937 roku wydano nowe "Przepisy do kontroli fabrykacji w cukrowniach i rafineriach". Kontynuowano ożywioną działalność dotyczącą oczyszczania wód ściekowych. W latach 1937-38 dla 8-miu cukrowni wykonano projekty gospodarki wodami brudnymi i oczyszczania wód ściekowych. Wydano normy oczyszczania ścieków. Na uwagę zasługują obszerne studia nad adsorpcją na węglanie wapnia. W pracy tej potwierdzono wysoką zdolność adsorpcyjną CaCO3 w momencie strącania, np. na saturacji, a więc wysoką zdolność oczyszczającą nadmiaru wapna, użytego na defekacji. Utrzymywano ścisłe stosunki z Międzynarodowym Instytutem Buraczanym (I.I.R.B.) w Brukseli. Do wybuchu II Wojny Światowej w Polsce oprócz Instytutu Przemysłu Cukrowniczego były tylko 3 Instytuty Badawcze. Instytut Gospodarstwa Wiejskiego w Puławach, Chemiczny Instytut Badawczy na Żoliborzu oraz Instytut Fermentacyjny. W okresie okupacji niemieckiej Instytut poniósł olbrzymie straty. Budynek Instytutu Przemysłu Cukrowniczego został przez Niemców splądrowany i spalony. Oprócz aparatury badawczej zginął bogaty księgozbiór techniczny, projekty cukrowni, opisy techniczne, itp. Zginęło wielu pracowników naukowych Instytutu w tym prof. K. Smoleński dręczony przez długie miesiące na Pawiaku a potem rozstrzelany. Z szeregu pracowników Instytutu ubyli ludzie wybitni o wysokich kwalifikacjach naukowych. Po wyzwoleniu Polski z niemieckiej okupacji, 7 kwietnia 1945 roku Minister Przemysłu powołał naczelnego dyrektora Instytutu Przemysłu 7 Dr inż. Jan Malec Instytut Przemysłu Cukrowniczego 05-084 Leszno, ul. Inżynierska 4 Cukrowniczego. Został nim prof. Ignacy Dąbrowski. Ponieważ w Warszawie nie było warunków do wznowienia prac Instytutu, tymczasową jego siedzibą była cukrownia Józefów. Powoli zdobywano i gromadzono aparaturę, urządzenia laboratoryjne, szkło, odczynniki, aby wyposażyć przede wszystkim Wydział Chemiczno-Technologiczny również dla Wydziałów Mechanicznego i Elektrycznego pozbawionych wszelkiego rodzaju przyrządów pomiarowych, kupowano przy każdej nadarzającej się okazji odpowiednie wyposażenie. Troską Instytutu, zaraz po wstępnym zorganizowaniu się, było dostarczanie cukrowniom nowych ″Przepisów do kontroli fabrykacji w cukrowniach i rafineriach″. Już w październiku 1945 roku ukazało się IV wydanie″ Przepisów″. Przy organizowaniu Instytutu Przemysłu Cukrowniczego niezmiernie ważnym było skompletowanie własnego księgozbioru, bez którego niemożliwa byłaby jakakolwiek praca naukowa. Przedwojenny księgozbiór Instytutu, składający się z przeszło 3000 tomów, we wrześniu 1944r. został przez Niemców spalony. Zaczęto nabywać książki z różnych źródeł, a także korzystano z ofiarności wielu cukrowników. Pierwsze powojenne lata Instytut poświęcił sprawom poprawy stanu technicznego cukrowni, zreformowaniu gospodarki cieplnej, wprowadzeniu kompletnej elektryfikacji, zainstalowaniu odpowiedniej aparatury pomiarowej. W 1947r. Instytut Przemysłu Cukrowniczego wszedł organizacyjnie w skład Głównego Instytutu Chemii Przemysłowej, i w tym układzie pozostał do 1949r., kiedy to w ramach Ministerstwa Przemysłu Rolnego i Spożywczego zorganizowano Główny Instytut Przemysłu Rolno Spożywczego i do niego włączono Instytut Cukrownictwa. W tej nowej placówce Instytut Cukrownictwa składał się z czterech Zakładów: Technologicznego, Chemiczno-analitycznego, Mechanicznego i Elektrycznego oraz Zakładu Buraka Cukrowego. Szczególną uwagę zwracano na działalność usługowa wynikającą z zapotrzebowania ze strony przemysłu cukrowniczego. Na jedno z czołowych miejsc w tym okresie wysunęło się zagadnienie długookresowego przechowywania buraków. Kilkuletnie badania doprowadziły do opracowania zasad racjonalnego przechowywania buraków i zmniejszenia strat podczas przechowywania. Opracowano w tym czasie metodę defeko-saturacji wody prasowej, po uprzednim usunięciu z niej cząstek miazgi przez dekantację i na odwłókniaczach sitowych. W latach 1948-52 Instytut opracował typowe schematy technologiczne cukrowni. Na szczególne wyeksponowanie zasługują również prace nad: ● ciągłym aparatem do dozowania mleka wapiennego ● ciągłym gotowaniem ● ciągłymi wirówkami ● automatyzacją procesów technologicznych 8 Dr inż. Jan Malec Instytut Przemysłu Cukrowniczego 05-084 Leszno, ul. Inżynierska 4 W 1949r. w oparciu o projekt Instytutu w Cukrowni Izabelin została zautomatyzowana obsługa I-szej saturacji ciągłej. Zrealizowano również zagadnienie automatyzacji nawapniania soku dyfuzyjnego. Do większych osiągnięć naukowych zaliczyć można badania nad oczyszczaniem i ponownym wykorzystaniem wód popasowych i z dyfuzji, zastosowanie filtrów próżniowych zamiast powszechnie stosowanych błotniarek. W miarę rozbudowy przemysłu spożywczego potrzeby przerosły możliwości badawcze GIR i S-u. Wynikła, więc konieczność reorganizacji całej instytucji w kierunku usamodzielnienia kilku instytutów branżowych. Na podstawie Uchwały Rady Ministrów nr 532/54 z dnia 02.08.1954 powołano do życia samodzielny Instytut Przemysłu Cukrowniczego. Dyrektorem Instytutu został prof. dr Tadeusz Pietrzykowski. Powołano po raz pierwszy w IPC Radę Naukową stanowiącą organ doradczo-opinio-twórczy. W Instytucie utworzono następujące zakłady badawcze: ● Zakład Buraka Cukrowego ● Zakład Technologii Cukru ● Zakład Mechaniczno-Energetyczny ● Zakład Analityki Cukrowniczej ● Zakład Ekonomiki i Organizacji ● Branżowy Ośrodek Informacji Naukowo-Technicznej i Ekonomicznej Już w 1955r. nastąpiła zmiana na stanowisku dyrektora. Dyrektorem Instytutu został mgr Józef Lewon. W 1959 roku Instytut Przemysłu Cukrowniczego został włączony w struktury organizacyjne Zjednoczenia Przemysłu Cukrowniczego, utworzonego przez Ministra Przemysłu Spożywczego i Skupu. Z jednej strony było to dobre rozwiązanie, bowiem, Instytut był bardziej związany z przemysłem i praktyką. Większość prac zlecana była przez Zjednoczenie. Z drugiej strony Instytut w części zatracił swój naukowy charakter. W latach 50-tych wielką wagę przywiązywano do badań nad przechowywaniem buraków. Kampanie trwały często do lutego a w przechowywanych burakach następowały olbrzymie straty, uniemożliwiające wprost ich przerób w ostatniej fazie kampanii. Poza tym głównymi zagadnieniami, jakimi zajmował się w tym czasie Instytut były: ● prace nad ciągłą progresywną defekacją wstępną ● oczyszczanie soków z nadpsutych buraków ● badanie nad lepkością syropów międzykryształowych i cukrzyc ● badanie nad przydatnością dyfuzji D.d.S dla przemysłu cukrowniczego ● ustalenie optymalnych warunków oczyszczania wód w oczyszczalniach i na polach irygacyjnych 9 Dr inż. Jan Malec Instytut Przemysłu Cukrowniczego 05-084 Leszno, ul. Inżynierska 4 kompleksowe badania nad ochroną plantacji buraczanych przed chorobami i szkodnikami Do nowatorskich prac realizowanych w tym czasie zaliczyć można badania nad mikroflorą pożytecznych grzybów nicieniobójczych. Zagadnieniami ekonomiki w przemyśle cukrowniczym zajmował się Zakład Ekonomiki i Organizacji. Przedmiotem prac było między innymi: ● opracowanie i wybór najbardziej efektywnych kierunków modernizacji cukrowni ● efektywność ekonomiczna inwestycji ● prognozowanie plonów ● organizacja i koordynacja wybranych służb w cukrowni Rozpoczęto publikację wydawnictwa pt. ″Prace Instytutu Przemysłu Cukrowniczego″, które obejmowało: ● zagadnienia surowcowe 1949-1958 ● zagadnienia Mechaniczno-Energetyczne 1949-1958 ● zagadnienia Ekonomiczne 1949-1959 i 1960-1965 ● W 1962r. rozpoczęto wydawanie Biuletynu Instytutu Przemysłu Cukrowniczego w Gazecie Cukrowniczej, w którym prezentowano wyniki prac realizowanych w Instytucie. W 1964r. ponownie dyrektorem IPC zostaje mianowany prof. dr Tadeusz Pietrzykowski a od 1968r. kierownictwo IPC obejmuje dr inż. Zbigniew Kowalewski. W końcu lat 60-tych Instytut uległ częściowej deglomeracji. Przy cukrowni Michałów, która typowana była jako zakład doświadczalny, wybudowano na potrzeby IPC pawilon laboratoryjny z pomieszczeniami pomocniczymi, oraz przyłączono część gruntów cukrowni na pole doświadczalne o powierzchni 4 ha. W okresie tym kluczową dla przemysłu cukrowniczego sprawą stała się automatyka cukrowni. Prace z zakresu automatyki koncentrowały się głównie na problemach automatycznej regulacji procesów dyfuzji, oczyszczania soków i wyparki. Opracowano projekty automatyzacji procesów nawapniania i saturowania soków, oraz założenia kompleksowej automatyzacji stacji wyparnej. Z prac technologicznych w pierwszym rzędzie przebadano procesy i ustalono optymalne parametry oczyszczania soków. Dokonano oceny przydatności dla przemysłu cukrowniczego nowych typów związków wielkocząsteczkowych jak: ● żywice odbarwiające ● żywice jonowymienne ● flokulanty 10 Dr inż. Jan Malec Instytut Przemysłu Cukrowniczego 05-084 Leszno, ul. Inżynierska 4 Podjęto prace nad ulepszeniem filtracji soków i syropów z uwzględnieniem technologicznych rozwiązań aparaturowych oraz jakości surowca. Poważne osiągnięcia uzyskano w dziedzinie zwalczania zakażeń mikrobiologicznych w procesie produkcji i magazynowania cukru. Podjęto wielokierunkowe prace nad uporządkowaniem gospodarki wodno-ściekowej cukrowni. Uruchomiono w Instytucie doświadczalną mikrooczyszczalnię, w której prowadzono badania nad zastosowaniem osadu czynnego do oczyszczania ścieków oraz opracowano zalecenia dla cukrowni. W Zakładzie Mechaniczno-Energetycznym poza omówioną dziedziną automatyki prowadzono prace nad uporządkowaniem gospodarki energetycznej cukrowni, przyczynami erozji, korozji maszyn oraz sposobami ich zapobiegania. Prace badawcze Zakładu Buraka Cukrowego koncentrowały się w 3 kierunkach: ochrony buraka przed chorobami i szkodnikami, przechowalnictwie i ocenie wartości technologicznej surowca. W 1970r. na dyrektora IPC powołano doc. dr Edmunda Waleriańczyka . W latach 1973-76 dyrektorem IPC był dr inż. Tadeusz Bogumił. Od 1976r. do 1998r. dyrektorem IPC był dr inż. Wiktor Fornalek. W latach 70-tych w Zakładzie Technologii Cukru koncentrowano się nad sposobami oczyszczania soków o różnej czystości. Finałem było opracowanie uniwersalnego schematu oczyszczania pod nazwą ″Dipol″. Rozszerzono znacznie zakres badań z mikrobiologii, w szczególności nad ograniczeniem działania enzymów w procesie oczyszczania soków i krystalizacji cukru, a także nad magazynowaniem soku gęstego. Rozszerzono zakres badań z gospodarki wodno-ściekowej. Opracowano typowy schemat wodny dla cukrowni mających zamknięte obiegi wodne oraz ekstraktory ciągłe. W Zakładzie Mechaniczno-Energetycznym rozpoczęto przygotowania do pełnej automatyzacji cukrowni z zastosowaniem systemu centralnej rejestracji i przetwarzania danych. W zakresie prac analitycznych koncentrowano się nad szybką metodą oznaczania inwertu, wytwarzaniem nowych rodzajów pasz z melasów i wysłodków, oznaczaniem rafinozy, jakością kwasu cytrynowego. Spośród szerokiego zakresu zagadnień realizowanych w Zakładzie Buraka Cukrowego na szczególną uwagę zasługują prace dotyczące: ● opracowania metod zwalczania grzybów kopcowych podczas przechowywania buraków cukrowych ● biologią i metodami zwalczania nicieni na plantacjach buraczanych ● opracowanie metod hodowli grzybów nicieniobójczych ● chemizacji środowisk rolnych 11 Dr inż. Jan Malec Instytut Przemysłu Cukrowniczego 05-084 Leszno, ul. Inżynierska 4 biologią i zwalczaniem płaszczyńca burakowego, mszyc, drobnicy burakowej, patogenów zgorzeli siewek buraków cukrowych. W 1980r. zlikwidowano w IPC Zakład Ekonomiki i Organizacji, który został włączony do nowo utworzonego Instytutu Ekonomiki i Organizacji Przemysłu Spożywczego. Natomiast w 1984r. utworzono Pracownię automatyki z siedzibą w Lublinie. W tym okresie realizowano prace nad przydatnością jonitów, flokulantów i środków przeciwpiennych w przemyśle cukrowniczym, optymalizacją procesów ekstrakcji, optymalizacją procesów filtracji, modyfikacją schematów oczyszczania soku surowego. W zakresie automatyki opracowano system sterowania automatycznego w układzie zamkniętym procesem ekstrakcji za pomocą mikroprocesora, opracowano schemat pełnej automatyzacji cukrowni z zastosowaniem systemu CRPD. Realizowano prace nad racjonalizowaniem zużycia nośników energii w przemyśle cukrowniczym. W zakresie gospodarki surowcowej opracowano metodę szybkiego oznaczania stopnia przemrożenia buraków. Podjęto nowatorskie badania nad opracowaniem metody określania wysokości dawek nawozów mineralnych w oparciu o chemiczną analizę gleby. Kontynuowano badania nad skutecznością nowych środków fungistatycznych do ochrony przechowywanych buraków. Podjęto badania nad efektywnością stosowania herbicydów metodą dawek dzielonych. Opracowano nową wysokosprawną metodę beztlenowo-tlenowego biologicznego oczyszczania ścieków cukrowniczych z otrzymaniem biogazu i unieszkodliwieniem nadmiernego osadu czynnego. Opracowana metoda polegała na dwustopniowym, biologicznym unieszkodliwianiu zanieczyszczeń z zastosowaniem procesu fermentacji metanowej ( w I stopniu procesu) i procesu osadu czynnego w II stopniu. Prace wdrożeniowe zrealizowano w 1989r. w nowej oczyszczalni w Cukrowni Wrocław. Oczyszczalnia ta stanowiła pierwszy tego typu obiekt w Europie Wschodniej i jeden z pierwszych na świecie. Za opracowaną metodę Instytut otrzymał nagrodę Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej. Przełom lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych związany z transformacją ustrojową miał również wpływ na działalność Instytutu. W 1989r. w wyniku zaistniałej sytuacji polityczno-gospodarczej, zawieszono realizację współpracy naukowo-technicznej w ramach RWPG jak i dwustronnej z krajami socjalistycznymi. ● 12 Dr inż. Jan Malec Instytut Przemysłu Cukrowniczego 05-084 Leszno, ul. Inżynierska 4 W 1990r. 5 lipca na spotkaniu dyrektorów wszystkich cukrowni powołano Radę Przedstawicieli Przemysłu Cukrowniczego, jako organ upoważniony do podejmowania w imieniu wszystkich cukrowni wiążących decyzji dotyczących współpracy z IPC w zakresie kierunków badań oraz finansowym. W 1991r. wpisano Instytut na listę rzeczoznawców osób prawnych Ministerstwa Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa w specjalności: ochrona wód w branży przemysłu cukrowniczego. Mimo pogłębiających się trudności finansowych Instytut wywiązywał się ze swojej misji. I tak z zakresu techniki i technologii przerobu buraków wdrożono metodę węglano-cukrzanową do oddzielania niecukrów z soków cukrowniczych. Wprowadzono zmiany procesowo-aparaturowe w defekacji wstępnej i defeko-saturacji. Opracowano nową konstrukcję pionowego defekatora wstępnego. Zastosowano nowy racjonalny układ cieplno-technologiczny wyparka-zasobnik pary. Opracowano technologię produkcji cukru barwnego-kryształu złocistego. Uruchomiono produkcję cukru płynnego inwertowanego. W zakresie analityki cukrowniczej opracowano metodę enzymatycznego oznaczania kwasu mlekowego w sokach i melasie. Określono warunki umożliwiające wprowadzenie w cukrowniach kontroli stopnia wyczerpania melasu metodą "TESTU POLSKIEGO". W zakresie agrotechniki i gospodarki surowcowej opracowano nową metodę zwalczania szkodników buraków cukrowych polegającą na kropelkowym dozowaniu płynnych insektycydów doglebowych. Wykonano wiele badań i opracowano nowe metody zwalczania chwastów dwuliściennych i rocznych traw w uprawie buraków, zwalczania mączniaka prawdziwego, zwalczania szkodników buraka cukrowego. Opracowano skład mieszanin płynnych nawozów azotowych i sposób ich zastosowania do dokarmiania buraków cukrowych. Opracowano i wdrożono na plantacjach buraczanych mieszaniny naturalnych środków chemicznych działających stymulująco na rozwój roślin oraz środków chroniących plantacje przed zachwaszczeniem. Opracowano nową metodę zwalczania zgnilizny kopcowej podczas długookresowego przechowywania buraków cukrowych polegającej na zastosowaniu mieszaniny fungicydów, inhibitorów wzrostu i polimerów. W zakresie ochrony środowiska naturalnego opracowano metodę wykorzystania biogazu uzyskanego w procesie fermentacji ścieków cukrowniczych do wytwarzania energii elektrycznej. 13 Dr inż. Jan Malec Instytut Przemysłu Cukrowniczego 05-084 Leszno, ul. Inżynierska 4 Opracowano sposoby dezynfekcji wód obiegu spławiakowego w cukrowni oraz uzdatniania ścieków mechanicznie oczyszczonych przed skierowaniem ich do oczyszczalni biologicznej. Opracowano sposób eliminacji związków biogennych ( azotowych i fosforowych) ze ścieków cukrowniczych z zastosowaniem biodegradacji zanieczyszczeń w układzie oczyszczania składającym się z: fermentacji metanowej I º, fermentacji metanowej II º, denitryfikacji, nitryfikacji i klarowania. Pozytywną ocenę działania Instytutu Przemysłu Cukrowniczego potwierdzają przyznane zespołom badawczym nagrody i wyróżnienia. W latach 90-tych były to nagrody i wyróżnienia przyznane przez: Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej za wybitne osiągnięcia w zakresie nauki i postępu naukowo-technicznego za prace: pt. "Zastosowanie preparatów chemicznych do zwalczania zgnilizny kopcowej podczas długookresowego magazynowania buraków cukrowych" (nagroda Iº za 1990r.) pt. "Opracowanie technologii produkcji i stosowania krajowego preparatu obniżającego lepkość cukrzyc w procesie krystalizacji i wirowania cukru" (nagroda IIº za 1990r.) pt. "Opracowanie sposobu zakiszania wysłodków buraczanych o wysokim stopniu wyżęcia" (wyróżnienie za 1990r.) pt. "Wykorzystanie biogazu uzyskiwanego w procesie fermentacji metanowej ścieków cukrowniczych do wytwarzania energii elektrycznej" (nagroda IIº za 1993r.) pt. "Dobór mieszanek herbicydowych i ich zastosowanie metodą dawek dzielonych do zwalczania chwastów na plantacjach buraczanych" (nagroda IIº za 1993r.) Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa za wybitne osiągnięcia twórcze w dziedzinie ochrony środowiska za pracę: pt. "Doskonalenie procesu oczyszczania ścieków cukrowniczych z zastosowaniem metody intensywnej fermentacji metanowej" (nagroda IIº za 1994r.) Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa za wybitne osiągnięcia twórcze w dziedzinie gospodarki mieszkaniowej i komunalnej za pracę: pt. "Opracowanie i wdrożenie do stosowania projektu reaktora beztlenowego" (nagroda IIº za 1995r.). 14 Dr inż. Jan Malec Instytut Przemysłu Cukrowniczego 05-084 Leszno, ul. Inżynierska 4 W 1998r. na dyrektora Instytutu mianowany został mgr inż. Antoni Laudański, który pełnił tę funkcję do 2003r. Lata 90-te to dla Instytutu okres narastających trudności, przede wszystkich finansowych. Finansowanie Instytutu ze środków państwowych ustało prawie całkowicie ( ze 100% do ok. 20% ). Kadra pracowników zmniejszyła się ze 73 osób w 1990r. do 36 w 2000r. Mimo to Instytut na miarę możliwości kontynuował swoją misję na rzecz przemysłu cukrowniczego, przekazując do wykorzystania przez cukrownie wiele nowoczesnych rozwiązań. I tak w zakresie zagadnień technologii produkcji cukru zrealizowano prace dotyczące doskonalenia procesu krystalizacji cukrzycy III. Wdrożono metody obniżenia stopnia zakażenia mikrobiologicznego powietrza i poprawy jakości mikrobiologicznej cukru. Opracowano metody doskonalenia sposobów zmniejszenia zabarwienia syropów cukrowych. Opracowano nowe procedury oznaczania w cukrze bakterii z rodzaju Leuconostoc, bakterii beztlenowych termofilnych oraz drożdży i pleśni. Określono wpływ warunków prowadzenia ekstrakcji krajanki buraczanej na wartość technologiczną soków cukrowniczych i jakość cukru białego. Opracowano schemat technologiczny procesów: oczyszczania soku surowego i rozdziału faz, zapewniający przerób na cukier korzeni buraków cukrowych zdegradowanych czynnikiem termicznym w tym również fermentacją śluzową. W zakresie problematyki surowcowej wdrożono do praktyki rolniczej rozwiązanie dotyczące ochrony buraka cukrowego przed szkodnikami z zastosowaniem insektycydowych zapraw nasiennych. Corocznie realizowano pracę dotyczącą oceny wartości technologicznej uprawianych w Polsce odmian buraków cukrowych na podstawie doświadczeń łanowych. Zrealizowano prace dotyczące opracowania warunków i kosztów przechowywania buraków cukrowych u plantatorów. Określono straty w gospodarce surowcowej cukrowni od zbioru z plantacji do momentu ich przekazania do przerobu w cukrowni. W oparciu o uzyskane wyniki opracowano optymalne sposoby zbioru, przechowywania i przemieszczania buraków z pola do cukrowni, szacując wielkość strat powstających przy poszczególnych operacjach związanych z gospodarką surowcową. Opracowano nowy sposób prognozowania plonów i wartości technologicznej buraków cukrowych. Zrealizowano szereg prac dotyczących skuteczności biologicznej fungicydów, insektycydów oraz stymulatorów wzrostu. W 2003r. Instytut otrzymał upoważnienie Instytutu Ochrony Roślin do prowadzenia badań skuteczności działania środków ochrony roślin w celu dopuszczenia tych środków do obrotu i stosowania w następującym zakresie: ● grupa środków ochrony roślin: herbicydy, adiuwanty, insektycydy, regulatory wzrostu i fungicydy 15 Dr inż. Jan Malec Instytut Przemysłu Cukrowniczego 05-084 Leszno, ul. Inżynierska 4 ● ● rodzaje doświadczeń: polowe uprawy: burak cukrowy W zakresie zagadnień ochrony środowiska naturalnego opracowano nową alternatywną do osadu czynnego, metodę tlenowego biologicznego oczyszczania przefermentowanych ścieków cukrowniczych z zastosowaniem biologicznych złóż spłukiwanych. Dokonano analizy wskaźników dotyczących zużycia wody w cyklu produkcyjnym cukru w cukrowniach w Polsce. Realizowano prace nad opracowaniem mniej energochłonnych i kosztownych technologii biologicznego oczyszczania ścieków w tym: ● technologii oczyszczania ścieków osadem czynnym z zastosowaniem napowietrzania przerywanego ● technologii oczyszczania ścieków cukrowniczych w sekwencyjnym reaktorze biologicznym Wdrożono do praktyki przemysłowej sposób szybkiego uruchamiania biologicznej oczyszczalni ścieków cukrowniczych. Do wielkich osiągnięć Instytutu zaliczyć można uzyskanie przez Zakład Analityki Cukrowniczej akredytacji laboratorium badawczego analityki cukrowniczej. Certyfikat akredytacji nr AB80 3, został udzielony przez Polskie Centrum Akredytacji w dniu 11.07.2007r. Od 15-tu lat Instytut współpracuje z Wydawnictwem Bartens w wydawaniu czasopisma "Burak Cukrowy Gazeta dla Plantatorów". Przez wiele dziesięcioleci Instytut redagował wydawnictwo "Informacja o wynikach produkcyjnych i danych techniczno-technologicznych przemysłu cukrowniczego" oraz tzw. "Informację Dekadową". Instytut od chwili swego powstania współpracuje z Gazetą Cukrowniczą. Pracownicy Instytutu uczestniczyli w pracach Zespołu Redakcyjnego, Rady Programowej, Zespołu Recenzentów. W 2004r. wydano dwu tomową publikację książkową pt. "Energetyka cieplna cukrowni". W 2004r. opracowano i opublikowano przewodnik "Dobrej praktyki produkcyjnej i Dobrej Praktyki Higienicznej dla cukrowni". W 2007r. opublikowano w formie książkowej monografię pt.: "Burak Cukrowy-uprawa, ochrona, przechowywanie, gospodarka surowcowa". W 2008r. wspólnie z Instytutem Agrofizyki PAN w Lublinie, Akademią Rolniczą w Lublinie oraz IHAR w Bydgoszczy wydano "Kodeks Dobrych Praktyk W Produkcji Buraków Cukrowych". W latach 2004-2007 dyrektorem Instytutu był dr inż. Jan Malec a od 2007r. do chwili obecnej funkcję tą pełni dr inż. Andrzej Baryga. 16 Dr inż. Jan Malec Instytut Przemysłu Cukrowniczego 05-084 Leszno, ul. Inżynierska 4 Instytut Przemysłu Cukrowniczego jest Instytutem branżowym ściśle powiązanym z przemysłem cukrowniczym, tak pod względem merytorycznym i finansowym. Trudna sytuacja przemysłu znajduje odzwierciedlenie w sytuacji Instytutu. Na przełomie lat 60-tych i 70-tych w Instytucie pracowało ponad 120-tu pracowników, w 1980r. 105-ciu pracowników, w 1990r. -73 pracowników, w 2001r. –36 pracowników, a w 2008r. –24 pracowników. Nawet w najtrudniejszych dla przemysłu cukrowniczego latach 30-tych ubiegłego wieku, gdy kampanie cukrownicze trwały 4-5 tygodni Instytut nie zaprzestał swojej działalności. W 1934r. prof. K. Smoleński pisał: "Instytut mimo uszczuplenia środków materialnych, w dalszym ciągu stara się, przy życzliwej pomocy ogółu cukrowników polskich, utrzymać polską myśl naukową w zakresie chemii i technologii cukrowniczej na poziomie europejskim. Odpędzam od siebie myśl, że z powodów oszczędnościowych praca nasza miałaby być zahamowana, że od rozpędu wziętego w poprzednich latach, musielibyśmy przejść do dreptania w miejscu. Od tego momentu Instytut przetrwał przez następne 74 lata. Czy dziś wystarczy życzliwości cukrowników aby Instytut przetrwał przez następne lata? 17
