docMarian CHABER Uwarunkowania ekologiczne funkcjonowania
download 
Reklamacja Transkrypt
Marian CHABER Uwarunkowania ekologiczne funkcjonowania
WARSZTATY 2000 nt. Zagrożenia naturalne w górnictwie ____________________________________________________________________________ Mat. Symp. Warsztaty 2000 str. 11-23 Marian CHABER Państwowa Agencja Restrukturyzacji Górnictwa Węgla Kamiennego S.A., Katowice Uwarunkowania ekologiczne funkcjonowania górnictwa węgla kamiennego Streszczenie W artykule przedstawiono charakterystyczne cechy zadań administracji publicznej w dziedzinie ochrony środowiska, wynikających z przepisów w związku z wprowadzeniem od początku 1999 roku nowej struktury władzy lokalnej jaką jest powiat. Zaprezentowano problematykę ochrony środowiska w założeniach reformy górnictwa węgla kamiennego oraz przedstawiono wielkości rzeczowo - finansowe charakteryzujące zmiany oddziaływania tego sektora na środowisko naturalne w latach 1990-1999. W artykule omówiono zagadnienia dotyczące: - zagospodarowania wód słonych, - gospodarki odpadami górniczymi, - rekultywacji i zagospodarowania gruntów poprzemysłowych, - emisji zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego, - szkód górniczych i ich usuwania. W artykule przedstawiono ponadto zasady polityki ekologicznej Unii Europejskiej. 1. Wstęp Ochrona środowiska, w skład której wchodzi zarówno zapewnienie wszystkim obywatelom bezpieczeństwa ekologicznego jak i utrzymanie równowagi przyrodniczej w środowisku, obciąża przede wszystkim organa władzy publicznej, zarówno administracji rządowej jak i samorządowej. Także wszystkie inne podmioty funkcjonujące w państwie mają obowiązek chronić środowisko przed negatywnymi skutkami własnych oddziaływań. Przyjęta dla potrzeb reformy samorządowej (Chaber i Krogulski 1999, Chaber i in. 1999) koncepcja nowego podziału zadań związanych z ochroną środowiska między organa administracji publicznej ma spełnić zasadę rozdziału tychże zadań. Dla udowodnienia tego stwierdzenia należy krótko zwrócić uwagę na charakterystyczne cechy zadań administracji publicznej w dziedzinie ochrony środowiska wynikających z przepisów. Zadania te bowiem da się ująć w trzy zasadnicze grupy: a) charakterze bezpośrednio wykonawczym (kreatywne), polegające na wykonywaniu czynności mających bezpośredni wpływ na stan środowiska i związanych przede wszystkim z jego ochroną przed szkodliwymi oddziaływaniami powodowanymi przez określone podmioty (chodzi tu głównie o społeczności lokalne - zadania polegają wówczas na obowiązku budowy urządzeń chroniących wody przed zanieczyszczeniem ściekami komunalnymi czy urządzeń służących wykorzystywaniu bądź unieszkodliwianiu odpadów _______________________________________________________________ 11 M. CHABER - Uwarunkowania ekologiczne funkcjonowania górnictwa węgla kamiennego ____________________________________________________________________________ komunalnych); zadania te obciążały i nadal będą obciążać przede wszystkim samorząd gminny, mieści się w nim również kształtowanie przestrzenne (zagospodarowanie przestrzenne), b) o charakterze zobowiązująco-reglamentacyjnym, polegające na kształtowaniu sytuacji prawnej innych podmiotów oddziaływujących na środowisko bądź korzystających z niego, np. ustalanie treści i zakresu obowiązków ochronnych podmiotów czy granic dozwolonego korzystania ze środowiska (w tym polegającego na odprowadzaniu do niego zanieczyszczeń); zadania te do chwili obecnej były domeną przede wszystkim administracji rządowej (głównie wojewodów), c) o charakterze kontrolno-nadzorczym, polegające na badaniu stanu środowiska i przestrzegania obowiązków ochronnych nałożonych prawem na określone podmioty; zadania te wykonywane są głównie przez organ administracji specjalnej czyli Państwową Inspekcję Ochrony Środowiska. Dokonane powyżej wyliczenie ma na celu przede wszystkim wskazanie zakresu działania zmian dokonywanych przez ustawę z dnia 24 lipca 1998 r. o zmianie niektórych ustaw określających kompetencje organów administracji publicznej - w związku z reformą administracyjną państwa (Dz. U. Nr 106 poz. 668). 2. Oddziaływanie górnictwa węgla kamiennego na środowisko naturalne Górnictwo węgla kamiennego, niezależnie od stosowanych technologii eksploatacji węgla, powoduje określone, negatywne skutki w środowisku (Chaber i Krogulski 1998, Chaber i Krogulski 1998; Chaber i Krogulski 1998). Wynikają one z głębokiej ingerencji człowieka w naturalne struktury geologiczne i przyrodnicze. Skutki przemysłowej działalności dla pozyskania węgla kamiennego ujawniają się przede wszystkim w oddziaływaniu na powierzchnię ziemi w postaci trwałych zmian jej ukształtowania oraz wstrząsów i deformacji będących wynikiem rozładowania naprężeń występujących w górotworze, jak również w naruszeniu stosunków wodnych pod ziemią i na powierzchni. Nie zamierzone i praktycznie niemożliwe do wyeliminowania zjawiska towarzyszące podziemnej eksploatacji pokładów węgla kamiennego są szczególnie uciążliwe w silnie zurbanizowanym i uprzemysłowionym rejonie województwa śląskiego. Likwidacja negatywnych skutków dotychczasowej działalności górniczej oraz konieczność ograniczenia bieżącego, niekorzystnego oddziaływania na środowisko, wymaga znaczącego zaangażowania sił i środków ze strony przedsiębiorstw górniczych. Podstawowymi problemami ekologicznymi górnictwa węgla kamiennego są: - wody zasolone, - odpady górnicze, rekultywacja zwałowisk i gruntów poprzemysłowych, - szkody górnicze i oddziaływanie kopalń na budowle, drogi, grunty rolne i leśne, - emisja zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego. Opłaty (Chaber i Krogulski 1998) za gospodarcze korzystanie ze środowiska naturalnego i wprowadzanie w nim zmian oraz za szczególne korzystanie z wód i urządzeń wodnych, a także wydatki na usuwanie skutków działalności górniczej na powierzchni, stanowią liczący się składnik ogólnych kosztów produkcji węgla kamiennego. Zgodnie z przyjętym przez Radę Ministrów RP w dniu 30 czerwca 1998 r. Programem rządowym (Karbownik i Pawełczyk 1998, Reforma górnictwa 1998-2002) pt. „Reforma górnictwa węgla kamiennego w Polsce w latach 1998-2002”, którego realizacja wspierana jest _______________________________________________________________ 12 WARSZTATY 2000 nt. Zagrożenia naturalne w górnictwie ____________________________________________________________________________ przepisami ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. o dostosowaniu górnictwa węgla kamiennego do funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej oraz szczególnych uprawnieniach i zadaniach gmin górniczych (Dz. U. Nr 162 poz. 1112), trwająca aktualnie restrukturyzacja górnictwa węgla kamiennego obejmuje swoim zakresem szereg działań zmierzających do zmniejszenia negatywnego oddziaływania tego sektora na środowisko naturalne. Realizacja planowanych przez górnictwo węgla kamiennego przedsięwzięć proekologicznych, spowoduje w latach 1998-2002 poprawę stanu ochrony środowiska oraz ograniczenie występowania szkód górniczych. Celowi temu służyć mają w szczególności działania obejmujące: budowę instalacji do zatłaczania wód zasolonych do górotworu, stosowanie w jeszcze szerszym zakresie niż ma to miejsce obecnie, metod geologicznogórniczych dla zmniejszenia dopływu naturalnego wód najbardziej zmineralizowanych, polegających przede wszystkim na: - zczelnianiu wyrobisk górniczych na odcinkach o intensywnym zawodnieniu, - szczelnym tamowaniu nieczynnych wyrobisk górniczych i zatłaczaniu wód za tamy, - zamykaniu otworów badawczych i odmetanowujących, - magazynowaniu wód zasolonych w zrobach poeksploatacyjnych. możliwie maksymalne wykorzystanie wód zasolonych do podsadzki, zwiększenie ilości odpadów górniczych deponowanych w wyrobiskach górniczych (zarówno poprzez stosowanie podsadzki jak i lokowanie na dole) poprzez budowę nowych instalacji i modernizację istniejących, w tym z wykorzystaniem wód zasolonych w mieszaninach z odpadami poflotacyjnymi i pyłami dymnicowymi, zwiększenie ilości odpadów górniczych wykorzystanych gospodarczo przez ich zastosowanie do robót inżynieryjnych i hydrotechnicznych obejmujących m.in.: - niwelację terenu (w tym usuwanie szkód górniczych), - budowę dróg, - budowę obwałowań zbiorników wodnych, - likwidację zalewisk, - budowę składowisk, - rekultywację terenu. intensyfikację prac rekultywacyjnych, wraz z sukcesywnym przekazywaniem zrekultywowanych i zagospodarowanych gruntów samorządom terytorialnym lub innym użytkownikom, prowadzenie eksploatacji górniczej w sposób ograniczający występowanie szkód na powierzchni. Program rządowy pt. „Reforma górnictwa węgla kamiennego w Polsce w latach 1998-2002”, zakłada, że wynikiem realizacji zamierzeń proekologicznych w latach 1998-2002 będzie osiągnięcie przez sektor w roku 2002 efektów w postaci: utylizacji i zagospodarowania 1 240 t/dobę (tj. 452 600 t/rok) soli z wód dołowych, zagospodarowania odpadów górniczych na dole w ilości 2 620 tys. t/rok, rekultywacji i zagospodarowania gruntów po działalności przemysłowej, w ilości ok. 150 ha rocznie, zahamowania narastania zaległości w usuwaniu szkód górniczych. Skala i zakres przemian w górnictwie węgla kamiennego, uzasadniają ścisły nadzór nad realizacją reformy i związany z nim proces monitorowania. Nadzór ten jest sprawowany przez _______________________________________________________________ 13 M. CHABER - Uwarunkowania ekologiczne funkcjonowania górnictwa węgla kamiennego ____________________________________________________________________________ Ministra Gospodarki, Komitet Sterujący powołany przez Prezesa Rady Ministrów oraz rady nadzorcze spółek węglowych. Podstawę prawną monitorowania przebiegu realizacji reformy górnictwa węgla kamiennego stanowią przepisy zawarte w ustawie z dnia 26 listopada 1998 r. o dostosowaniu górnictwa węgla kamiennego do funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej oraz szczególnych uprawnieniach i zadaniach gmin górniczych (Dz. U. Nr 162 poz. 1112). Kontrola przebiegu realizacji reformy, stosownie do art. 49 cyt. ustawy, należy do zadań Komitetu Sterującego, powołanego w dniu 29 stycznia 1999 r. przez Prezesa Rady Ministrów na wniosek Ministra Gospodarki. 3. Wielkości charakteryzujące zmiany oddziaływania górnictwa węgla kamiennego na środowisko naturalne w latach 1990-1999 oraz efekty ekologiczne uzyskane w 1999 r. W latach 1990-1999 roku górnictwo węgla kamiennego wydatkowało na działalność inwestycyjną łącznie 7856271 tys. zł., w tym na przedsięwzięcia z zakresu ochrony środowiska 964428 tys. zł. Wielkości poniesionych nakładów inwestycyjnych na zadania z zakresu ochrony środowiska w rozbiciu na poszczególne lata przedstawiono w Tabeli 3.1. Tabela 3.1 Nakłady inwestycyjne poniesione na zadania z zakresu ochrony środowiska Rok 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 OGÓŁEM Wielkość nakładów inwestycyjnych poniesionych na ochronę środowiska [tys. zł.] 9 920 76 340 52 820 111 670 164 270 201 048 183 704 64 839 58 017 41 800 964 428 Niewątpliwie największym problemem ekologicznym górnictwa węgla kamiennego są wody słone, do których, według przyjętej w polskim górnictwie węglowym klasyfikacji wód wg GIG, zalicza się dołowe wody kopalniane charakteryzujące się mineralizacją powyżej 3 g/dm3 i zawartością jonów Cl- + SO42- powyżej 1,8 g/dm3. Dotychczasowe doświadczenia w rozwiązywaniu problemu wód zasolonych w kopalniach głębinowych sprowadzają się do likwidacji lub ograniczenia wypływu tych wód albo racjonalnego ich zagospodarowania. W oparciu o te zasady, wypracowano następujące metody rozwiązywania problemu wód słonych, których stosowanie przez kopalnie węgla kamiennego w latach 1990-1999 (i nadal) spowodowało znaczne zmniejszenie ładunku soli odprowadzanej do wód powierzchniowych (Tabela 3.2): a) Górniczo-geologiczne metody ograniczenia dopływu wód zasolonych do wyrobisk kopalnianych _______________________________________________________________ 14 WARSZTATY 2000 nt. Zagrożenia naturalne w górnictwie ____________________________________________________________________________ w tym: zamykanie otworów badawczych i odmetanowujących, szczelne tamowanie nieczynnych wyrobisk górniczych i zatłaczanie wód za tamy, zatłaczanie wód słonych do górotworu otworami zlokalizowanymi w wyrobiskach górniczych, uszczelnianie wyrobisk górniczych na odcinkach o intensywnym zawodnieniu, magazynowanie wód zasolonych w zrobach poeksploatacyjnych, zmiana koncepcji udostępnienia pokładów. b) Metody ograniczające zrzut wód zasolonych po ich wypompowaniu na powierzchnię w tym: recyrkulacja wód zasolonych, zatłaczanie płytkie i głębokie, metoda hydrotechniczna - retencja i dozowanie wód do rzeki, metoda utylizacji wód, deponowanie wód zasolonych, wykorzystywanie wód słonych. W okresie 1990-1999 r. kopalnie węgla kamiennego odprowadziły do wód zlewni Wisły i Odry 1984713 tys. m3 niewykorzystanych wód dołowych, w tym 1042710 tys. m3 stanowiły wody słone. Sumaryczny ładunek soli odprowadzony wraz z wodami słonymi do odbiorników powierzchniowych wyniósł w omawianym okresie nieco ponad 17000 tys. ton w przeliczeniu na Cl- + SO42-, co przedstawiono w poniższej tabeli 3.2. Niezwykle ważnym problemem ekologicznym górnictwa węgla kamiennego jest również gospodarka odpadami górniczymi, gdzie ilość wytwarzanych odpadów górniczych w stosunku do łącznej wielkości wydobycia utrzymuje się w ostatnich latach w przedziale 27-30%. W tabeli 3.3 przedstawiono ilości wytworzonych odpadów górniczych oraz ich zagospodarowanie w latach 1990-1999. Tabela 3.2 Wody dołowe odprowadzane do odbiorników powierzchniowych w latach 1990-1999 Rok 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 OGÓŁEM OGÓŁEM ilość ładunek soli [tys. m3] Cl- + SO42[tys. ton] 220 500 2 312 215 300 2 190 211 300 2 034 206 400 1 950 200 300 1 836 193 600 1 732 221 700 1 635 168 300 1 503 179 100 1 406 145 553 1 227 1 984 713 17 825 w tym: wody słone Ilość [tys. m3] 121 400 115 200 109 500 111 300 114 600 109 790 124 780 81 570 83 270 71 300 1 042 710 ładunek soli Cl- + SO42- [tys. t] 2 245 2 089 1 971 1 850 1 777 1 675 1 533 1 434 1 330 1 147 17 051 _______________________________________________________________ 15 M. CHABER - Uwarunkowania ekologiczne funkcjonowania górnictwa węgla kamiennego ____________________________________________________________________________ Tabela 3.3 Wytwarzanie odpadów górniczych oraz ich zagospodarowanie w latach 1990-1999 Rok 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 OGÓŁEM Wytwarzanie odpadów górniczych [tys. ton] 64 500 59 400 56 700 56 500 56 300 58 300 60 000 54 900 47 500 40 700 554 800 zagospodarowanie odpadów własnych [tys. ton] wykorzystane na dole kopalń Składowane na powierzchni gospodarczo 9 140 26 400 28 960 8 860 23 680 26 860 8 630 18 930 29 140 8 610 18 500 29 390 7 920 19 710 28 670 8 090 20 970 29 240 7 860 22 970 29 170 4 150 19 880 30 870 3 630 12 230 31 640 3 750 9 340 28 170 70 640 192 610 292 110 Należy również nadmienić, że w okresie lat 1990-1999 kopalnie węgla kamiennego zagospodarowały oraz ulokowały na dole łącznie ponad 42000 tys. ton odpadów obcych, głównie popiołów lotnych i żużli. Problem zagospodarowania odpadów górniczych z uwagi na ich ilość oraz ograniczoną pojemność terenów do bezpiecznego składowania, posiada istotne znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania kopalń. Uważa się, że jednym z najważniejszych i równocześnie perspektywicznym kierunkiem zagospodarowania odpadów, jest zagospodarowanie odpadów na dole kopalń. Zarówno strategia Unii Europejskiej jak i przepisy krajowe (obowiązująca od 1.01.1998 r. ustawa o odpadach), przewidują w pierwszej kolejności minimalizację powstawania oraz gospodarcze wykorzystanie odpadów, w dalszej kolejności ich unieszkodliwianie i uzdatnianie, a dopiero po wyczerpaniu tych możliwości ich składowanie w specjalnie do tego celu przygotowanych składowiskach. Mając na uwadze ograniczenia samorządów w pozyskiwaniu dodatkowych powierzchni terenu na budowę składowisk, oddziaływania tych składowisk na środowisko, należy sądzić, że lokowanie odpadów na dole będzie metodą rozwiązującą w znacznym zakresie ten problem. Podstawowym celem sektora w latach 1990-1999 była (i jest nadal) intensyfikacja prac związanych z przywracaniem wartości użytkowej terenom zdegradowanym przez górnictwo węgla kamiennego, jak również z sukcesywnym przekazywaniem zrekultywowanych i zagospodarowanych gruntów samorządom terytorialnym lub innym użytkownikom. W tabeli 3.4 przedstawiono rekultywację i zagospodarowanie gruntów po działalności górniczej prowadzoną przez kopalnie w latach 1990-1999. W latach 1990-1999 kopalnie węgla kamiennego całkowicie zrekultywowały i zagospodarowały grunty poprzemysłowe o łącznej powierzchni blisko 1500 ha. Oprócz stosowania odpadów górniczych w dalszym ciągu do prac ziemnych i rekultywacyjnych, niezbędne będzie również zintensyfikowanie zastosowania odpadów do robót inżynieryjnych, w tym przede wszystkim do budowy dróg i autostrad, gdzie przewiduje się wykorzystanie zarówno odpadów górniczych z bieżącej produkcji, jak również odpadów składowanych na hałdach uznawanych obecnie za tzw. przepalone, posiadające atest dopuszczający je do prac związanych z budową autostrad. _______________________________________________________________ 16 WARSZTATY 2000 nt. Zagrożenia naturalne w górnictwie ____________________________________________________________________________ Tabela 3.4 Rekultywacja i zagospodarowanie gruntów po działalności górniczej w latach 1990-1999 Rok 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 OGÓŁEM Rekultywacja i zagospodarowanie ogółem [ha] 897 798 740 587 557 410 440 422 651 780 6282 w tym: prace zakończone [ha] 249 230 260 188 190 80 75 84 39 81 1476 W emisji zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego dominujący udział w ostatnich latach miały kotłownie i elektrociepłownie kopalniane. Obok nich odczuwalną uciążliwością dla otoczenia charakteryzują się spalinowe suszarki flotokoncentratu. Pozostałe źródła zorganizowanej emisji z terenów kopalń, w zakładach przeróbki mechanicznej węgla, kuźniach i warsztatach, stanowią niewielkie zagrożenie dla środowiska naturalnego. W tabeli 3.5 przedstawiono ilości podstawowych zanieczyszczeń wprowadzanych do powietrza przez górnictwo węgla kamiennego w latach 1990-1999 r. Tabela 3.5 Ilości podstawowych zanieczyszczeń wprowadzanych do powietrza przez górnictwo węgla kamiennego w latach 1990-1998 r. Rok 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 OGÓŁEM pyłu 29 29 23 21 19 17 15 14 3 3 173 Emisja [tys. ton] SO2 37 36 32 32 28 26 24 22 4 4 245 NOx 16 15 13 14 13 11 10 9 3 3 107 Zaznaczający się w omawianym okresie spadek ilości wprowadzanych zanieczyszczeń z emitorów kopalń do powietrza miał swoje uzasadnienie wskutek: - ogólnego zmniejszenia produkcji energii cieplnej w kotłowniach kopalnianych, - poprawy jakości spalanego paliwa, - zainstalowaniu nowych urządzeń odpylających, - realizacji procesów restrukturyzacyjnych jednostek ciepłowniczych. _______________________________________________________________ 17 M. CHABER - Uwarunkowania ekologiczne funkcjonowania górnictwa węgla kamiennego ____________________________________________________________________________ W związku z prowadzonymi aktualnie procesami restrukturyzacyjnymi, polegającymi na wydzieleniu z ruchu kopalń kotłowni i elektrociepłowni (a także warsztatów), emisja zanieczyszczeń z tych wydzielonych struktur przestaje stopniowo obciążać podstawową działalność kopalń. Przewidywane dalsze obniżenie emisji zanieczyszczeń w latach 2000-2002 będzie również wynikiem planowanych procesów modernizacyjnych w obrębie zakładów przeróbki mechanicznej węgla, obejmujących wprowadzenie nowych technologii odwadniania flotokoncentratu przez zastąpienie suszarek spalinowych wirówkami sedymentacyjnofiltracyjnymi. W wyniku realizacji planowanych przedsięwzięć modernizacyjnych przewidywane jest zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do atmosfery z obiektów, pozostałych w podstawowym ruchu kopalń po procesie restrukturyzacji. Ważnym elementem w sektorze węgla kamiennego, mającym szerokie powiązania z ochroną środowiska i powierzchni jest problematyka szkód górniczych i ich usuwania. Eksploatacja węgla kamiennego - bez względu na stosowane technologie i podejmowane działania techniczno - organizacyjne - powoduje niekorzystne zmiany na powierzchni terenów górniczych, jak również ujemnie oddziaływuje na środowisko. Celem ograniczenia tych negatywnych skutków jest i była prowadzona w latach 1990-1999 r. i nadal - działalność profilaktyczna: górnicza i budowlana. W tabeli 3.6 przedstawiono wysokości nakładów finansowych poniesionych przez kopalnie węgla kamiennego w latach 1990-1999 w związku z usuwaniem i zapobieganiem - poprzez profilaktykę budowlaną - szkodom górniczym. Tabela 3.6 Nakłady finansowe w okresie 1990 - 1999 poniesione w związku z usuwaniem i zapobieganiem szkodom górniczym Rok 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 OGÓŁEM Nakłady [mln zł.] 96,7 110,5 131,8 190,5 212,2 230,4 329,2 284,8 249,0 1 834,1 Od roku 1989 koszty napraw szkód górniczych finansowane są ze środków własnych kopalń. Narastanie zaległości w usuwaniu szkód górniczych występuje od wielu lat, jednakże wartość nie naprawionych szkód górniczych w roku 1998, zamykająca się kwotą blisko 136,0 mln zł. należy uznać za poważny problem, który wymaga podjęcia stosownych działań w celu zahamowania tego zjawiska a następnie jego likwidacji. Brak zdecydowanych działań lub - co gorsze - jego lekceważenie może spowodować, że organy samorządowe nie wyrażą zgody na dalszą eksploatację pod ich terenami. Dla zmniejszenia istniejącego stanu zaległości w usuwaniu szkód górniczych służą również dotacje podmiotowe z budżetu państwa. Preferencje w przyznawaniu powyższych dotacji obejmują: _______________________________________________________________ 18 WARSZTATY 2000 nt. Zagrożenia naturalne w górnictwie ____________________________________________________________________________ dotowanie w pierwszej kolejności zadań kończonych w danym roku, zaangażowanie środków budżetowych dla zadań kontynuowanych z lat poprzednich, wsparcie finansowe dla zadań ważnych dla regionu, miast, gmin lub grupy kopalń szczególnie kopalń prowadzących eksploatację w filarach ochronnych miast i osiedli, szlaków komunikacyjnych oraz obiektów przemysłowych. Do roku 2000 zakład się zahamowanie narastania zaległości w usuwaniu szkód górniczych, natomiast ostateczna likwidacja zaległości winna nastąpić w latach 2000-2005. Po roku 2000 lepsza sytuacja ekonomiczna kopalń pozwoli na zwiększenie zaangażowania własnych środków, co winno spowodować, przy udziale dotacji podmiotowych, likwidację zaległości. Należy również podkreślić, zagadnienia związane pośrednio i bezpośrednio z ochroną środowiska są jednymi z ważniejszych problemów, jakie powstają i następnie towarzyszą procesom łączenia, szczególnie zaś - likwidacji kopalń węgla kamiennego. W przebiegającym procesie restrukturyzacji obejmują one bowiem swoim zakresem oddziaływania całokształt sfery powierzchniowej i podziemnej zakładu górniczego - w szczególności zaś należy do nich zaliczyć: zmiany warunków wodnych w górotworze i na powierzchni oraz zachodzącą w większości przypadków konieczność pompowania wód dołowych z kopalń już nieczynnych, stanowiących zagrożenie dla sąsiedniej kopalni węgla kamiennego, utrzymanie istniejących ujęć wody pitnej, przekazywanej niejednokrotnie wprost do sieci komunalnej, rekultywację i zagospodarowanie gruntów po działalności górniczej, usuwanie występujących szkód górniczych, zminimalizowanie uciążliwości ekologicznej istniejącej bazy infrastruktury ciepłowniczej i energetycznej (kotłownie i elektrociepłownie kopalniane) wobec konieczności dalszego jej wykorzystania dla zabezpieczenia potrzeb odbiorców pozakopalnianych. 4. Zasady polityki ekologicznej Unii Europejskiej Dyrektywy stanowią podstawę uregulowań prawnych Wspólnoty Europejskiej i są ,,specyficznym rozwiązaniem prawnym”. Rozporządzenia: obowiązują bezpośrednio w państwach członkowskich i mają pierwszeństwo przed prawem wewnętrznym będącym w sprzeczności z nimi, wchodzą w życie w krajach przystępujących do WE w dniu przystąpienia, zazwyczaj mają precyzyjnie określony cel i są stosowane wówczas, gdy istnieje potrzeba zastosowania dokładnie tych samych wymogów we wszystkich państwach członkowskich. Decyzje są indywidualnymi aktami prawnymi i bezpośrednio dotyczą ich adresata. Różnią się od rozporządzeń lub dyrektyw tym, że przeważnie dotyczą szczegółowych zagadnień. Decyzje są rzadko spotykane w dziedzinie ochrony środowiska. W krajach Wspólnoty powszechnie jest stosowana zasada "zanieczyszczający płaci". Dyrektywa dotycząca dostępu do informacji o środowisku ma na celu zapewnienie każdej osobie fizycznej lub prawnej swobodnego dostępu do informacji na temat środowiska, będących w posiadaniu władz publicznych lub organów kontrolowanych przez rząd, odpowiedzialnych za ochronę środowiska. Jest ona oparta na szerokiej definicji "informacji" o środowisku, która musi być udostępniona osobom prywatnym bez konieczności uzasadnienia _______________________________________________________________ 19 M. CHABER - Uwarunkowania ekologiczne funkcjonowania górnictwa węgla kamiennego ____________________________________________________________________________ przez nie potrzeby otrzymania takiej informacji. Dyrektywa ta ustanawia obowiązek składania przez państwa członkowskie okresowych sprawozdań o stanie środowiska. Dyrektywa w sprawie oceny oddziaływania na środowisko nakłada na państwa członkowskie obowiązek poddawania określonych rodzajów przedsięwzięć procedurom, w wyniku których będzie można ocenić potencjalne skutki tego przedsięwzięcia dla środowiska. Dyrektywa 85/337/EWG w sprawie oceny skutków niektórych publicznych i prywatnych przedsięwzięć dla środowiska została niedawno zmieniona przez Dyrektywę 97/11/WE, której postanowienia w krajach członkowskich miały wejść w życie z dniem 14 marca 1999 r. Dyrektywa reprezentuje podejście prewencyjne do ochrony środowiska, gdyż nakłada wymóg poddania ocenie oddziaływania na środowisko tych przedsięwzięć inwestycyjnych, które mogą mieć istotne skutki dla środowiska. Dostęp do informacji reguluje dyrektywa 90/313/EWG. Przepisy dyrektywy dotyczą swobodnego dostępu do informacji o środowisku obowiązku zapewnienia, przez państwa członkowskie, każdej osobie na żądanie dostępu do informacji będących w posiadaniu władz publicznych. Odpowiedzi muszą być udzielone w określonym terminie i osoby, którym odmówiono informacji, mają prawo się odwołać od tej decyzji. Państwa członkowskie mają obowiązek składania okresowych raportów o stanie środowiska. Rozporządzenie EWG/1973/92 ustanowiło finansowy instrument ochrony środowiska, dla działań, które wspierają zasadę "zanieczyszczający płaci" i zasadę subsydiarności polityki Wspólnoty. Dyrektywa ramowa 96/62 w sprawie zarządzania jakością powietrza. Przepisy dotyczące zarządzania jakością powietrza do niedawna mieściły się w wielu dyrektywach, co powodowało trudności w skoordynowaniu działań zarówno na szczeblu Wspólnoty jak i poszczególnych krajów członkowskich. Wszystkie dyrektywy związane z zapewnieniem odpowiedniej jakości powietrza w krajach Wspólnoty zostały objęte wspólnymi ramami w postaci Dyrektywy Ramowej 96/62 w sprawie jakości powietrza, która ma stworzyć kompleksową strategię zarządzania jakością powietrza. Dyrektywa ta będzie stopniowo wchodziła w życie; w miarę uchwalania i wprowadzania w życie dyrektyw związanych. Zgodnie z dyrektywą w sprawie zanieczyszczenia troposferycznym ozonem, państwa członkowskie mają obowiązek utworzenia sieci monitorujących warstwę ozonową. Dyrektywa ramowa dotycząca odpadów. Dyrektywa Rady 75/442/EWG w sprawie odpadów, zmieniona dyrektywą Rady 91/156/EWG określa ramy prawne dla gospodarowania odpadami we Wspólnocie Europejskiej. Dyrektywa nakłada na państwa członkowskie wymóg zapewnienia zagospodarowania lub usuwania odpadów w sposób nie zagrażający życiu ludzkiemu i nie powodujący szkód w środowisku. Państwa członkowskie mają obowiązek wprowadzić zakaz wyrzucania, nie kontrolowanego zwałowania i wysypywania odpadów. Składowanie odpadów lub ich spalanie są najmniej preferowanymi sposobami postępowania. Dyrektywa wprowadza jednolite definicje istotnych terminów takich jak: "odpady", "usuwanie" i "odzysk" i określa ramy dla ustawodawstwa wspólnotowego dotyczącego odpadów. W ramach dyrektywy opracowano wykaz odpadów pod nazwą Europejskiego Katalogu Odpadów, który został opublikowany w decyzji Komisji 94/3/WE. Dyrektywa ustanawia hierarchię zasad dotyczących postępowania z odpadami, według której państwa członkowskie mają obowiązek w pierwszym rzędzie zapobiegać powstawaniu lub ograniczać ich ilość i szkodliwość. Jeżeli takie działania nie są możliwe, państwa członkowskie _______________________________________________________________ 20 WARSZTATY 2000 nt. Zagrożenia naturalne w górnictwie ____________________________________________________________________________ powinny propagować odzysk odpadów między innymi poprzez recykling albo zastosowanie gospodarcze. Państwa członkowskie mają obowiązek utworzenia zintegrowanego i stosownego systemu urządzeń technicznych do usuwania odpadów, aby umożliwić Wspólnocie jako całości osiągnięcie samowystarczalności w usuwaniu odpadów. Państwa członkowskie są również zobowiązane do podejmowania działań zmierzających w kierunku samowystarczalności. Dyrektywa dodatkowo określa, że zgodnie z zasadą zanieczyszczający płaci, koszty usuwania odpadów muszą być pokryte przez jednostki posiadające odpady i/lub producentów wyrobów, z których odpady pochodzą. Ponadto, zgodnie z tą dyrektywą, właściwe organy władzy państwowej są zobowiązane opracować programy gospodarowania odpadami, obejmujące takie elementy jak rodzaj, ilość i pochodzenie odpadów przeznaczonych do odzysku lub usunięcia, określenie odpowiednich terenów lub urządzeń służących usuwaniu odpadów i specjalne postanowienia dotyczące poszczególnych rodzajów odpadów. Krajowe właściwe organy władzy są zobowiązane do ustalenia procedur udzielania zezwoleń w celu kontroli zakładów i działalności, które zajmują się usuwaniem lub odzyskiem odpadów. Zakłady prowadzące działalność polegającą na zbieraniu lub transporcie odpadów lub odbiorcy odpadów nie są objęci obowiązkiem uzyskania zezwolenia, lecz muszą być zarejestrowani przez krajowe właściwe organy władzy w celu zapewnienia, że odpady są zagospodarowane zgodnie z zasadami określonymi w dyrektywie. Dyrektywa w celu nadzorowania tych działań również ustanawia wobec operatorów wymóg usuwania lub odzysku odpadów polegający na prowadzeniu rejestru działalności, który jest dostępny dla właściwych organów władz. Organy władzy są zobowiązane do przeprowadzania okresowych kontroli. Dyrektywa Rady 1999/31 z dnia 26 kwietnia 1999r. w sprawie składowania odpadów. Dyrektywa została wydana w oparciu o art.130s (1) Traktatu Europejskiego. Nakłada ona obowiązek ściślejszej kontroli nowych i istniejących składowisk odpadów na podstawie szczegółowej procedury udzielania pozwoleń. Celem dyrektywy jest zmniejszenie ilości odpadów kierowanych na składowiska i wprowadzenie ostrzejszych standardów składowania odpadów. W celu zmniejszenia ogólnej wielkości emisji metanu w WE propozycja zmierza do ograniczenia ilości odpadów komunalnych podlegających biodegradacji kierowanych na wysypiska; ponadto metan zarówno z nowych, jak i z istniejących składowisk odpadów będzie musiał być gromadzony i wykorzystywany lub wykorzystany na cele energetyczne. Dyrektywa określa minimalne odległości lokalizacji składowisk odpadów od terenów zamieszkanych. Jakość wody. Ochrona wód jest jednym z najbardziej kompleksowo regulowanych działów prawa ochrony środowiska WE. Europejska polityka wodna powstała w latach 70-tych, a jednym z pierwszych dokumentów jej poświęconym był Program Działania Wspólnoty w dziedzinie - ochrony środowiska z 1973 roku. Pierwsze regulacje dotyczące ochrony środowiska zostały zawarte w dyrektywie w sprawie wód powierzchniowych z 1975 r. Obecnie jest przygotowywana dyrektywa ramowa dotycząca jakości wody. Komisja Europejska przyjęła w lutym 1997 r. propozycję dyrektywy ramowej dotyczącej jakości wody. Jej celem jest stworzenie ram pozwalających osiągnąć następujące cztery główne cele trwałej polityki wodnej. Są nimi: wystarczająca podaż wody pitnej, wystarczająca podaż wody dla celów gospodarczych · ochrona środowiska wodnego, złagodzenie skutków powodzi i susz. _______________________________________________________________ 21 M. CHABER - Uwarunkowania ekologiczne funkcjonowania górnictwa węgla kamiennego ____________________________________________________________________________ Dyrektywa ma na celu doprowadzenie do osiągnięcia przez wszystkie wody podziemne i powierzchniowe "dobrego stanu" najpóźniej do 2010 roku. W tym celu dyrektywa stanowi o utworzeniu gospodarki dorzecza w oparciu o ocenę cech szczególnych danego dorzecza; monitorowanie stanu jego wód powierzchniowych i podziemnych; określenie celów jakościowych; opracowanie programów dla osiągnięcia określonego celu. Państwa członkowskie mogą wybrać sposób wyznaczenia struktur administracyjnych odpowiedzialnych za gospodarkę dorzecza zgodny z dyrektywą. 5. Podsumowanie Efekty ekologiczne uzyskane przez górnictwo węgla kamiennego w latach 1990–1999 były wynikiem zarówno wykonywanych przez spółki węglowe i kopalnie przedsięwzięć proekologicznych jak i konsekwencją wyłączenia z eksploatacji określonych rejonów kopalń w związku z ich częściową względnie całkowitą likwidacją. Zgodnie z Programem rządowym pt. „Reforma górnictwa węgla kamiennego w Polsce w latach 1998-2002”, trwająca aktualnie restrukturyzacja górnictwa węgla kamiennego obejmuje swoim zakresem szereg działań zmierzających do zmniejszenia negatywnego oddziaływania tego sektora na środowisko naturalne. Rezultatami działalności spółek węglowych i kopalń w zakresie ograniczenia ich uciążliwości na środowisko naturalne w dwóch pierwszych latach realizacji rządowego programu reformy górnictwa węgla kamiennego były wymierne efekty ekologiczne. Realizacja planowanych przez górnictwo węgla kamiennego przedsięwzięć proekologicznych, spowoduje w latach 1998-2002 poprawę stanu ochrony środowiska oraz ograniczenie występowania szkód górniczych. Literatura [1] Chaber M., Krogulski K., 1998: Opłaty ekologiczne jako podstawowy instrument ekologiczny ochrony środowiska. Wiadomości Górnicze Nr 5, Katowice. [2] Chaber M., Krogulski K., 1998: Problematyka wód słonych w górnictwie węgla kamiennego. Wiadomości Górnicze nr 7-8, Katowice. [3] Chaber M., Krogulski K., 1998: Ochrona środowiska w restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego. Wiadomości Górnicze nr 12, Katowice. [4] Chaber M., Krogulski K., 1999: Ochrona środowiska w świetle reformy ustrojowej państwa. Wiadomości Górnicze nr 2, Katowice. [5] Chaber M., Krogulski K., Maszczyk C., 1999: Realizacja programu reformy górnictwa węgla kamiennego w zakresie ochrony środowiska. Wiadomości Górnicze nr 3, Katowice. [6] Dulewski J., 1997: Problemy rekultywacji i zagospodarowania terenów przekształconych działalnością górnicza w Polsce. Materiały II Światowego Kongresu Ochrony Środowiska na Terenach Górniczych. [7] Karbownik A., Pawełczyk E., 1998: Reforma górnictwa węgla kamiennego w Polsce w latach 1998-2002. Synteza programu rządowego. Biuletyn PARG S.A. Nr 7-8, Katowice. [8] Palarski J., 1995: Możliwość wykorzystania podziemnych wyrobisk górniczych do składowania odpadów. Wiadomości Górnicze Nr 10, Katowice. [9] Reforma górnictwa węgla kamiennego w Polsce w latach 1998-2002. Program Rządowy przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 30.06.1998 r. Wiadomości Górnicze, Warszawa 1 lipca 1998 r. [10] Sektorowa ocena stanu środowiska w górnictwie węgla kamiennego. GIG, IETU, CITEC, Katowice marzec 2000 r. (materiały niepublikowane). [11] Tabor A., 1995: Składowanie odpadów powęglowych jako problem techniczny i ekologiczny. Wiadomości Górnicze Nr 6, Katowice. _______________________________________________________________ 22 WARSZTATY 2000 nt. Zagrożenia naturalne w górnictwie ____________________________________________________________________________ [12] Twardowska, 1993: Ekologiczne aspekty składowania i wykorzystywania odpadów górnictwa węglowego: zapobieganie i redukcja zagrożenia. Materiały konferencji GIG nt. „Ekologiczne aspekty podziemnej eksploatacji złóż kopalin użytecznych”, Szczyrk. Ecological conditions of hard coal industry’s functioning The paper presents characteristic features of public administration tasks with regard to environment protection resulting from regulations connected with introduction of a new structure of local authorities, i.e., a county, from the beginning of 1999. It discusses the subject matter of environment protection in the assumptions of the government programme of coal industry’s restructuring and presents commodity-financial values characterising the changes of influence of the sector upon natural environment in 1990-1999. The paper presents, in sequence, the issues regarding: Management of saline waters, Mining wastes management, Reclamation and management of post industrial areas, Emission of pollution to atmospheric air, Mining damages and their removal. The paper presents also the principles of ecological policy of the European Union. _______________________________________________________________ 23
