docPatrz niżej
download 
Reklamacja Transkrypt
Patrz niżej
Bezpieczeństwo i higiena pracy w energetyce Prawdopodobnie przygotowywany załącznik krajowy PN-EN 50110-2 jako zbiór przepisów związanych z normą PN-EN 50110-1:2005 będzie przygotowany przez specjalistów z kilku komitetów technicznych. Patrz niżej... 5. Wnioski 1.Występują dostateczne powody do zweryfikowania odległości w Rozporządzeniu MG z 1999 r. uzupełniając je o zakresy napięciowe stosowane w Polsce między 1 a 30 kV. 2.W zakresie wyznaczania minimalnych odległości zbliżenia dla napięć powyżej 72,5 kV należy rozpowszechnić stosowanie metody probabilistycznej na podstawie normy PN-EN 61472. 3.Alternatywną propozycją do zweryfikowania odległości w Rozporządzeniu MG z 1999 r. jest likwidacja zapisu o odległościach i strefach, pozostawiając to bezpośredniemu zastosowaniu norm europejskich: PN-EN 50110-1 i PN-EN 61472. Tekst artykułu wpłynął 10 maja 2009 r. Bogumił Dudek EPC S.A. PKBwE SEP PRACE ELEKTRYCZNE W WARUNKACH SZCZEGÓLNEGO ZAGROŻENIA Abstrakt: Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 17 września 1999 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach i instalacjach energetycznych (Dz.U. nr 80, poz. 912) – § 15 ppkt. 6-14 zalicza 9 rodzajów prac elektrycznych jako prace w warunkach szczególnego zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego. Autor postuluje ich usunięcie argumentując to postępem technologicznym, analizami ryzyka i dostępną statystyką wypadkowości przy pracy. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 17 września 1999 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach i instalacjach energetycznych (Dz.U. nr 80, poz. 912) – § 15 ppkt. 6-14 zalicza 9 rodzajów prac elektrycznych jako prace w warunkach szczególnego zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego. Prace te wymieniane w akcie prawnym tej rangi powinny z niego zniknąć. Pojawiły się w nim w wyniku wieloletnich doświadczeń związanych z wypadkowością i wskazują prace do których wykonania potrzebnych jest co najmniej dwóch pracowników. Postęp technologiczny, zbyt szeroki zakres prac wymienianych w tym akcie, to tylko niektóre przyczyny postulowanej jego weryfikacji. Główne powody należy upatrywać w rozpowszechnianiu techniki prac pod napięciem w której wypadkowość jest znikoma oraz wzrostem doświadczenia pracodawców w określaniu ryzyka zawodowego i doboru adekwatnych do poziomu zagrożeń środków je likwidujących lub ograniczających. Zatem ciężar wzięcia odpowiedzialności przez pracodawców powinien iść 16 Bezpieczeństwo i higiena pracy w energetyce w parze z samodzielnością wyznaczania odpowiednich składów brygad wykonawczych. Zresztą gdyby pozostać przy tezie znacznego rozszerzania, rozwoju techniki prac pod napięciem i w pobliżu napięcia, to zespoły wyznaczane do tych prac z reguły są (minimum) dwuosobowe. Raczej w świadomości pracowników należy poszukiwać źródeł bezpiecznych zachowań. Z punktu widzenia dzisiejszej wiedzy dezawuuje się szczególne zagrożenie dla zdrowia i życia ludzkiego i dwuznaczne jest z punktu etycznego wymienianie tych prac z antidotum w postaci tylko zwiększonego składu brygad. 1. Komentarz do zapisów § 15 Rozp. MG, 1999 Do prac wykonywanych przy urządzeniach i instalacjach energetycznych warunkach szczególnego zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego za ww. Rozporządzeniem należy zaliczyć w szczególności prace: 1-5) i 15-21) nie związane z elektrycznością, oraz: 6) konserwacyjne, modernizacyjne i remontowe przy urządzeniach elektroenergetycznych znajdujących się pod napięciem, Interpretacja tego zapisu dotyczyła prac, które raczej należało zakwalifikować do prac w pobliżu napięcia; w chwili obecnej dostępne są technologie które obejmują prace konserwacyjne, modernizacyjne i remontowe na urządzeniach pod napięciem; 7) wykonywane w pobliżu nie osłoniętych urządzeń elektroenergetycznych lub ich części, znajdujących się pod napięciem, Interpretacja tego zapisu dotyczy aktualnie rozumianych prac w pobliżu napięcia; 8) przy wyłączonych spod napięcia, lecz nie uziemionych, urządzeniach elektroenergetycznych lub uziemionych w taki sposób, że żadne z uziemień – uziemiaczy nie jest widoczne z miejsca pracy, Prace na urządzeniach wyłączonych rządzą się regułami związanymi ze sprawdzeniem braku napięcia i uziemieniem wyłączonego obwodu i komentowany zapis dotyczy jednego z przypadków dopuszczającego ich nie uziemienie. W technice prac pod napięciem stosuje się mimo wyłączenia można stosować reguły jakby urządzenie znajdowało się pod napięciem, które jest uważane za bezpieczniejsze rozwiązanie. 9) przy opuszczaniu i zawieszaniu przewodów na wyłączonych spod napięcia elektroenergetycznych liniach napowietrznych w przęsłach krzyżujących drogi kolejowe, wodne i kołowe, Skrzyżowania można w zależności od poziomu ryzyka wykonywać technikami, których bezpieczeństwo jest sprawdzone, a technologia pozwala na kontrolę wielkości zwisu w przęsłach skrzyżowaniowych. 10) związane z identyfikacją i przecinaniem kabli elektroenergetycznych, Technicznie istnieje wiele sposobów bezbłędnej identyfikacji kabli, jednak z uwagi na bezpieczeństwo najczęściej stosuje się przecinanie kabli specjalnymi głowicami tnącymi znajdującymi się w bezpiecznej odległości od montera. Nr 116 17 Bezpieczeństwo i higiena pracy w energetyce 11) przy spawaniu, lutowaniu, wymianie stojaków oraz pojedynczych ogniw i całej baterii w akumulatorach, Dotyczy starszych typów baterii akumulatorów; aktualnie stosuje się najczęściej akumulatory tzw. bezobsługowe. 12) przy wyłączonym spod napięcia torze dwutorowej elektroenergetycznej linii napowietrznej o napięciu 1 kV i powyżej, jeżeli drugi tor linii pozostaje pod napięciem, Prace tego typu budziły obawy z uwagi na występujące zjawiska indukcji elektromagnetycznej; dziś zjawisko opanowane, z określeniem środków ochronnych bazujących na lekkich przenośnych uziemiaczach (do odprowadzenia ładunku gromadzącego się na przewodach toru wyłączonego); podawane są także zasady pracy w takich warunkach. 13) przy wyłączonych spod napięcia lub znajdujących się w budowie elektroenergetycznych liniach napowietrznych, które krzyżują się w strefie ograniczonej uziemieniami ochronnymi z liniami znajdującymi się pod napięciem lub mogącymi znaleźć się pod napięciem i przewodami trakcji elektrycznej, Prace tego typu przygotowywane są na bazie identyfikacji zagrożeń i oceny ryzyka dla każdego przypadku indywidualnie. 14) przy wykonywaniu prób i pomiarów, z wyłączeniem prac wykonywanych stale przez upoważnionych pracowników w ustalonych miejscach, Prace pomiarowe i próby napięciowe oraz inne prace kontrolno pomiarowe stosuje się w zależności od aparatury wg ich instrukcji; większość pomiarów nie wymaga wyłączeń urządzeń. Ta krótka charakterystyka prac wykazuje daleko idące zmiany w stosowanych technologiach i organizacji pracy, które w sposób uporządkowany przedstawiono poniżej. 2. Nowoczesne metody utrzymania urządzeń elektroenergetycznych prądu przemiennego i stałego ograniczają zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego Analizowany akt prawny zezwala na zastosowanie bezwyłączeniowych technik utrzymania sieci, instalacji i urządzeń elektrycznych, elektroenergetycznych różnych poziomów napięć. Prace przy urządzeniach i instalacjach elektroenergetycznych, w zależności od zastosowanych metod i środków zapewniających bezpieczeństwo pracy, mogą być wykonywane: 1) przy całkowicie wyłączonym napięciu, 2) w pobliżu napięcia, 3) pod napięciem.1 Projektowanie, budowa oraz eksploatacja urządzeń, instalacji i sieci powinny zapewniać racjonalne i oszczędne zużycie paliw lub energii przy zachowaniu: 1) niezawodności współdziałania z siecią; 2) bezpieczeństwa obsługi i otoczenia po spełnieniu wymagań ochrony środowiska; 1) Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 17 września 1999 r. (Dz.U. nr 80, poz. 912) – § 55. 1. 18 Bezpieczeństwo i higiena pracy w energetyce Prace w pobliżu napięcia Bezwyłączeniowe techniki utrzymania Prace pod napięciem mimo wyłączenia Prace pod napięciem Metoda kombinowana Prace elektryczne Metoda pracy w kontakcie Metoda pracy na potencjale Metoda kombinowana Prace nieelektryczne Metoda kombinowana 3) zgodności z wymaganiami odrębnych przepisów, a w szczególności przepisów: prawa budowlanego, o ochronie przeciwporażeniowej, o ochronie przeciwpożarowej, o dozorze technicznym, (…), Polskich Norm wprowadzonych do obowiązkowego stosowania lub innych przepisów wynikających z technologii wytwarzania energii i rodzaju stosowanego paliwa.1 W Polsce od dnia 1 stycznia 2003 r. stosowanie Polskich Norm jest dobrowolne2, nie oznacza jednak to swawoli, a przedsiębiorstwa coraz chętniej sięgają po znormalizowane wymagania, gdyż ułatwiają one swobodniejszy transfer wyrobów i usług odgrywający coraz większą rolę w Unii Europejskiej. Przytoczone zapisy prawne sprzyjają rozwojowi bezwyłączeniowych technik utrzymania, które przez swą naturę umożliwiają ich realizację prawie w dowolnym czasie. Diagnostyka Techniki lotnicze Metoda pracy z odległosci Zaawansowana automatyzacja Metoda pracy na potencjale nieustalonym Robotyzacja Metoda bocznikowania Prace w silnym polu elektromagnetycznym Tymczasowe techniki przesyłu Metoda przenośnych generatorów Rys.1 Współczesna eksploatacja sieci elektroenergetycznej bezwyłączeniowymi technikami utrzymania, z wyróżnieniem techniki prac pod napięciem (koncepcja Autora [1]) Bezwyłączeniową technikę utrzymania (patrz rys.1) w sposób naturalny wspiera technika prac w pobliżu napięcia i pozostawiając na czas prac urządzenia czynne należy brać pod uwagę nową dziedzinę uwzględniającą prace w silnym polu elektromagnetycznym, generowanym przez urządzenia wysokonapięciowe [1]. 1) Prawo energetyczne, rozdział 6 Urządzenia, instalacje, sieci i ich eksploatacja – art. 51 2)Ustawa o normalizacji (Dz. U. z 2002 r. Nr 169, poz. 1386) Nr 116 19 Bezpieczeństwo i higiena pracy w energetyce W technice prac pod napięciem bezpośrednio do napraw sieci stosuje się kilka metod: · Metoda pracy „w kontakcie” Łatwość wykonywania prac, stosunkowo mało skomplikowana budowa narzędzi oraz materiałów izolacyjnych sprawiają, że metoda ta znajduje powszechne zastosowanie w sieciach do 1 kV, to jest: w liniach napowietrznych z przewodami gołymi lub izolowanymi, w liniach kablowych i urządzeniach rozdzielczych. W ograniczonym zakresie metoda ta może być stosowana na urządzeniach powyżej 1 kV, zwłaszcza od czasu wprowadzenia do użytku rękawic i rękawów dielektrycznych przeznaczonych do napięć 36 kV. Praktycznie wszystkie czynności obsługowe na wszystkich typach urządzeń do 1 kV można wykonać pod napięciem. · Metoda pracy „z odległości” Metoda „z odległości” polega na wykonaniu pracy pod napięciem za pomocą narzędzi umieszczonych na drążkach izolacyjnych, przez pracownika pozostającego na potencjale ziemi. Metoda ta znajduje zastosowanie głównie w sieciach średnich i wysokich napięć. Stosowana jest przy konserwacji urządzeń elektrycznych pod napięciem na stacjach ŚN oraz w liniach napowietrznych ŚN do przyłączania odgałęzień, konserwacji odłączników i wymianie izolacji przy użyciu drążków izolacyjnych oraz w liniach niskiego napięcia do trwałego odłączenia odgałęzienia przez odcięcie przewodów. Umiejętne posługiwanie się tą metodą może być wykorzystane przez służby ratownicze, które bez oczekiwania na przyjazd Pogotowia Energetycznego mogą skutecznie rozpocząć akcję ratowniczą wymagającą uwolnienia obiektu od napięcia (choć muszą być specjalistycznie przeszkoleni). · Metoda pracy „na potencjale” Metoda pracy „na potencjale” polega na odizolowaniu pracownika od potencjału ziemi i innych niż on sam posiada potencjałów. Warunek ten może być spełniony w liniach napowietrznych i stacjach najwyższych napięć, gdzie odległości pomiędzy przewodami różnych faz oraz pomiędzy częściami linii posiadającymi różne potencjały są na wystarczająco duże. Odizolowanie osiąga się na różne sposoby najczęściej są to podnośniki z ramieniem izolacyjnym, drabiny i wieże, kładki i żurawiki izolacyjne; często do zapewnienia odstępów izolacyjnych stosuje się izolatory kompozytowe i liny izolacyjne. · Metoda pracy „kombinowana – C3M” Metoda kombinacji 3 metod – C3M polega na realizowaniu czynności składających się na zabieg eksploatacyjny wg zasad pracy metodą w kontakcie, z odległości i na potencjale. Metoda ta polega na wykorzystaniu elementów trzech różnych metod w jednym procesie pracy. · Metody pracy „z potencjału nieustalonego” Metoda stosowana głównie w sieci przesyłowej. Jej podstawową zaletą jest możliwość użycia krótszych drążków niż w metodzie pracy z odległości. Oprócz techniki prac pod napięciem drugim ważnym obszarem zastosowań są tymczasowe techniki przesyłowe. Składają się na nie różne typy bocznikowania i użycie przenośnych generatorów. Metody te znane są z rozwiązań stosowanych 20 Bezpieczeństwo i higiena pracy w energetyce w stanach beznapięciowych, np. stacje przesyłowe wyposażane są w tzw. szyny, mosty obejściowe, a urządzenia niższych napięć w różnego typu by-passy serwisowe. W bezwyłączeniowych technikach utrzymania boczniki są stosowane zarówno do aparatury stacyjnej nawet 400 kV umożliwiając ich przeglądy, naprawy, jak i linii napowietrznych przesyłowych ułatwiając, np. wymianę mostków. Na niższych poziomach napięcia stosuje się przenośne linie kablowe podpinane i odpinane w trakcie pracy lub stosowane z wykorzystaniem bardzo krótkich przerw. Użycie przenośnych generatorów znane przede wszystkim z agregatów prądotwórczych służy jako podstawa budowy systemów zasilania gwarantowanego uzupełnianego bateriami akumulatorów. Na świecie metody przenośnych generatorów mają znacznie szersze spektrum zastosowań. Do tymczasowych technik można zaliczyć coraz szerzej stosowane tymczasowe linie, których słupy nie wiąże się z gruntem fundamentem stałym. Ustawienie słupa np. linii 400 kV trwa około 1 godziny (niezależnie od typu podłoża); rozwiązania te znalazły szerokie zastosowanie przy usuwaniu stanów awaryjnych oraz przy przebudowie odcinków linii, gdy obniżenie pewności zasilania nie powinno mieć miejsca. Problematyka dynamicznie na świecie rozwijającej się robotyzacji jest zagadnieniem nowym, które warto aktywnie obserwować. Doświadczenia krajów europejskich: Hiszpanii, Francji, Włoch oraz z innych kontynentów: USA, Kanady, Japonii, Brazylii czy Argentyny wskazują, że jest to nowa interesująca dziedzina, której pierwsze zastosowania dają wymierne korzyści energetyce. W Polsce pierwsze interesujące prace nad robotami są już prowadzone. Podobnie zastosowanie technik lotniczych stosowanych przez lata w energetyce jako cenne uzupełnienie technik budowlanych, od 1994 roku jest sukcesywnie rozwijane w zakresie regularnych inspekcji zwłaszcza sieci przesyłowej, jej diagnostyki, w celach projektowych, a także wspomagania procesów eksploatacji. Ostatnio oprócz tradycyjnych śmigłowców przygotowuje się zastosowanie ich małych bezzałogowych wersji. Zastosowanie metod prac pod napięciem w sieciach o różnych poziomach napięć zebrano w tab. 1, natomiast w tab. 2 zestawiono prace w warunkach szczególnego zagrożenia i możliwość ich realizacji różnymi technikami utrzymania urządzeń i sieci. Możliwości realizacji prac elektrycznych w warunkach wskazywanych jako szczególnego zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego może być realizowana różnymi technikami utrzymania urządzeń, toteż dobór środków ochronnych i organizacji pracy najlepiej pozostawić pracodawcom. Zasady konkurencyjności charakterystyczne dla handlu energią elektryczną nie dotyczą zazwyczaj operatów sieci. Jednakże na całym świecie zwiększa się znaczenie wydajności elementów związanych z siecią. Rozmaite kraje prezentują różne podejście do problemu zwiększania wydajności. W niektórych krajach zasady konkurencyjności dotyczą jedynie wybranych aspektów operacji sieciowych, ale w większości przypadków podnoszenie wydajności jest ściśle powiązane z przepisami, które mogą być oparte na wydajności ilościowej lub na bodźcach ekonomicznych. Istotne znaczenie ma fakt, iż przepisy są źródłem bodźców ekonomicznych, które umożliwiają operatorom sieci osiągnięcie odpowiedniego poziomu jakości. W związku z tym przepisy te nie powinny pomijać znaczenia jakości usług oferowanych klientom. Dlatego też aspekty strategiczne są istotne nie tylko bezpośrednio dla firm Nr 116 21 Bezpieczeństwo i higiena pracy w energetyce sieciowych, ale również dla regulacji, które muszą zostać ustalone w przyszłości przez ustawodawców. Tablica 1. Możliwości realizacji prac pod napięciem na urządzeniach elektroenergetycznych Urządzenia elektroenergetyczne i elektryczne OSD – Operator Sieci Dystrybucyjnej OSP – Operator Sieci Przesyłowej Metoda/obiekt Instalacje Sieć dystrybucyjna, przemysłowa Sieć przesyłowa do 1 kV 1-30 kV 110 kV 220 kV 400 kV w kontakcie + + - - - z odległości + + + - - na potencjale - - + + + kombinowana - + - - - na potencjale nie ustalonym - - - + + Tablica 2. Możliwości realizacji prac elektrycznych w warunkach szczególnego zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego różnymi technikami utrzymania urządzeń Rozp. MG 1999 22 prace pod w pobliżu diagnostyka napięciem napięcia § 15 inne związane p. 6 §55, 62 p. 7 §55 p. 8 §56-9 + p. 9 §60 + p. 10 - + p. 11 - + p. 12 §61 + p. 13 §60 p. 14 §14.1 + + + + + + + zaawansowane techniki + + + + + + tymczasowe techniki przesyłu + Bezpieczeństwo i higiena pracy w energetyce Z punktu widzenia klienta standardy jakości operacji sieciowych powinny ulegać stopniowej poprawie, lecz jednocześnie pojawią się nowe dodatkowe koszty. Klienci odgrywają również kluczową rolę dla zapewnienia poprawy jakości. W związku z tym najistotniejszą kwestią będzie osiągnięcie kompromisu pomiędzy jakością a ceną energii elektrycznej. Na skutek wprowadzenia dyrektywy Wspólnoty Europejskiej dotyczącej wewnętrznego rynku energii elektrycznej, coraz większy nacisk będzie czyniony na przygotowywanie rocznych raportów przedstawiających wyniki ciągłości zasilania. W celu analizy treści takich raportów rocznych grupa ekspertów UNIPEDE (DisQual), zaproponowała następujące 3 wskaźniki: · częstotliwość przerw w zasilaniu: średnia liczba przerw na rok na klienta (przerwy/rok/klient), · brak zasilania: średnia ilość minut bez zasilania na rok na klienta (minuty/rok/klient), · czas trwania przerw: średni czas trwania przerw w zasilaniu u klienta (minuty/przerwy). Najprawdopodobniej kryteria te muszą zostać wsparte dalszymi wskaźnikami dotyczącymi przywracania zasilania na dany okres czasu, ogólnej niezawodności sieci jako liczby usterek na 100 km sieci, czasu reakcji telefonicznej na zapytania i zastrzeżenia klienta, oraz szczegółowych danych na temat jakości obsługi odbiorców. Bezwyłączeniowe techniki utrzymania urządzeń elektroenergetycznych dają szanse poprawy powyższych wskaźników, teraz i w przyszłości. W Polsce jak już wspomniano najbardziej rozpowszechnione są prace w sieci dystrybucyjnej do 1 kV, ale coraz szerzej stosuje się je w sieci średniego napięcia 1-30 kV i rozwija technikę tych prac w sieci przesyłowej do 400 kV. Coraz częściej technika PPN jest stosowana w energetyce przemysłowej. Długą tradycję mają naprawy kolejowej sieci trakcyjnej prądu stałego pod napięciem. Zastosowano technikę PPN w hutnictwie, a ostatnio przymiarkę do prac pod napięciem odnotowano w górnictwie (kopalnie bezmetanowe). Pojedyncze technologie prac pod napięciem lub metod bocznikowania spotyka się w różnych gałęziach przemysłu. Bezwyłączeniowe techniki utrzymania pozwalają na eliminowanie tzw. wyłączeń planowych i dodatkowo wpływają na znaczne ograniczenie wyłączeń awaryjnych. Techniki utrzymania bezprzerwowego zasilania w świetle dyrektyw UE mają szansę dynamicznego rozwoju w każdym kraju, w którym klient jest podmiotem zainteresowania. Dotychczasowe doświadczenia wykazują, że stosowanie tych technik jest także bezpieczniejsze dla samych pracowników energetyki. Polscy specjaliści biorą udział w pracach różnych gremiów międzynarodowych zajmujących się tematyką PPN, mianowicie IEC, CENELEC, UNIPEDE, ISSA oraz przy organizacji konferencji ICOLIM, a także śledzą postęp techniczny prezentowany na amerykańskich konferencjach ESMO oraz w działalności CIGRE. Wzbogaca to wiedzę, wzmacnia więzy między specjalistami, pozwala na szybki transfer technologii i sprzętu, w wyniku czego poprawia konkurencyjność firm energetycznych, a klientom energetyki zapewnia wyższy z roku na rok poziom niezawodności dostaw. Nr 116 23 Bezpieczeństwo i higiena pracy w energetyce Zatem nowoczesne metody utrzymania urządzeń elektroenergetycznych prądu przemiennego i stałego ograniczają zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego i są chętniej stosowane niż prace tradycyjne, ale tylko u pracodawców świadomie inwestujących w te techniki. 3. Mniejsza wypadkowość nowoczesnych technik utrzymania urządzeń i sieci versus tradycyjne nastawienie do zagrożeń dla zdrowia i życia ludzkiego Drugi aspekt wymieniania prac elektrycznych szczególnie zagrażających zdrowiu i życiu ludzkiemu związany jest z wypadkowością. Przez wiele lat wypadkowość w energetyce badał b. Zakład Bezpieczeństwa Pracy Instytutu Energetyki oraz Politechnika Wrocławska. Wówczas można było przynajmniej „coś” się dowiedzieć o przyczynach wypadków, nawet na poziomie technologicznym. Dziś właściwie dysponujemy tylko statystykami GUS. Opublikowane w marcu 2009 r. przez GUS Departament Warunków Pracy i Życia: Monitoring rynku pracy – Wypadkowość w roku 2008, opracowanie zawiera informacje o wypadkach przy pracy osób pracujących w całej gospodarce narodowej.[11] Dla potrzeb niniejszego artykułu wykonano wyciąg ze statystyki wypadków dla działu: wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę. Ten dział i podział ogólnej zbiorowości jednostek organizacyjnych tworzących gospodarkę narodową (podmiotów społeczno-gospodarczych) jest prowadzony według Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD) wprowadzonej zarządzeniem z dnia 20.01.2004 r. (Dz. U. nr 33, poz. 289). Dane o wypadkach przy pracy uzyskiwane są ze statystycznej karty wypadku przy pracy i obejmują wszystkie wypadki przy pracy, jak również wypadki traktowane na równi z wypadkami przy pracy, niezależnie od tego, czy wykazana została niezdolność do pracy (z powodu np. hospitalizacji poszkodowanego czy odmowy przyjęcia zwolnienia lekarskiego). Dane o wypadkach przy pracy charakteryzują osoby, które uległy wypadkom indywidualnym i zbiorowym. Pracujący są to osoby wykonujące pracę przynoszącą im zarobek lub dochód. Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą: 1) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych oraz czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia; 2) w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy. Za wypadek przy pracy uważa się również nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w okresie ubezpieczenia wypadkowego podczas różnych form aktywności (wyróżnia się 10 przypadków). Za ciężki wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, a mianowicie: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia lub inne uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, trwała, całkowita lub znaczna niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe poważne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała. 24 Bezpieczeństwo i higiena pracy w energetyce Za śmiertelny wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiła śmierć osoby poszkodowanej na miejscu wypadku lub w okresie 6 miesięcy od chwili wypadku. Przyczyny wypadku są to wszelkie braki i nieprawidłowości, które bezpośrednio lub pośrednio przyczyniły się do powstania wypadku, związane z czynnikami materialnymi (technicznymi), z ogólną organizacją pracy w zakładzie lub organizacją stanowiska pracy oraz związane z pracownikiem. Każdy wypadek przy pracy jest wynikiem najczęściej kilku przyczyn, w związku z czym suma przyczyn jest większa od ogólnej liczby wypadków. Zestawienia wypadków za statystyką GUS dokonano głównie dla działu: Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę, co nie w pełnej mierze oddaje zjawiska związane z samą energią elektryczną, ale zakładając podobnie kształtujące się statystyki tego działu w ostatnich latach można przyjąć proporcjonalny udział innych czynników, co pozwala wyciągnąć wnioski obarczone niewielkim błędem. Natomiast wypadki pochodzenia elektrycznego zostały w tej statystyce nieco lepiej odwzorowane. Dane związane z wypadkami [11, 12] i samymi poszkodowanymi zestawiono w tab. 3-5. 4. Wybrane zestawienia wypadków przy pracy Tablica 3. Poszkodowani w wypadkach przy pracy i liczba dni niezdolności do pracy spowodowana tymi wypadkami według skutków wypadków dla działu: Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę (wg tab. 1 GUS) ciężkich lekkich W liczbach bezwzględnych Na jednego poszkodowanego I—XII 2007 I—XII 2008 a b śmiertelnych a – analogiczny okres roku poprzedniego = 100 b – na 100 pracujących W odsetkach Wyszczególnienie Liczba dni niezdolności do pracy W wypadkach W liczbach bezwzględnych Ogółem 2025 1850 91,4 8,82 2,0 1,8 x x 22 15 68,2 0,071 19 16 84,2 0,08 1984 1819 91,7 8,67 73292 67775 92,5 322,97 36,5 36,9 x x Nr 116 Górnictwo Przetwórstwo przemysłowe Budownictwo Handel Transport inne elektrycy Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę Wyszczególnienie Ogółem Tablica 4. Poszkodowani elektrycy w wypadkach przy pracy w 2008 r. (wg tab. 5 GUS) 2454 323 198 884 503 143 128 275 25 Bezpieczeństwo i higiena pracy w energetyce Tablica 5. Wydarzenia powodujące uraz u osoby poszkodowanej według miejsca powstania wypadku, czynności wykonywanej przez poszkodowanego w chwili wypadku, przyczyn oraz czynnika materialnego będącego źródłem urazu w 2008 r. Wyszczególnienie Wydarzenia powodujące uraz Kontakt z prądem elektrycznym w tym Ogółem razem pośredni kontakt dotyk bezpośredni 1 2 3 4 5 Wydarzenia powodujące uraz — ogółem 104 402 3844 173 184 Przyczyny — ogółem 203 873 8304 396 471 niewłaściwy stan czynnika materialnego 18749 1142 42 85 wady konstrukcyjne lub niewłaściwe rozwiązania techniczne i ergonomiczne czynnika materialnego 10319 520 16 41 niewłaściwe wykonanie czynnika materialnego 11086 84 2 7 wady materiałowe czynnika materialnego 3418 248 14 14 3826 290 10 23 11116 11302 698 623 39 33 57 28 16021 557 23 33 nieużywanie sprzętu ochronnego 3076 516 37 14 niewłaściwe samowolne zachowanie się pracownika 14912 532 26 61 niewłaściwa eksploatacja czynnika materialnego niewłaściwa organizacja: pracy stanowiska pracy brak lub niewłaściwe posługiwanie się czynnikiem materialnym 26 Bezpieczeństwo i higiena pracy w energetyce 1 2 3 4 5 stan psychofizyczny pracownika, nie zapewniający bezpiecznego wykonywania pracy 4767 113 6 7 nieprawidłowe zachowanie się pracownika 113 290 3851 180 76 inna przyczyna 10640 272 10 10 5. Komentarz do zestawień wypadkowych Statystyka poszkodowanych w wypadkach przy pracy i liczba dni niezdolności do pracy spowodowana tymi wypadkami według skutków wypadków przedstawiono w tab. 3. Mimo obniżenia liczby wypadków w stosunku do roku 2007, to w roku 2006 było ich 2102, a wypadków śmiertelnych i ciężkich było odpowiednio 12 i 16, zatem w 2007 nastąpiło znaczne pogorszenie, ale w 2008 względna poprawa. Rząd 2 tysięcy wypadków rocznie należy uznać za wysoki. W opinii społecznej zawód elektryka nie jest postrzegany za wysoce niebezpieczny (tak uważa zaledwie 4 % ankietowanych), jednak statystyki wykazują odmienne stanowisko – najgorzej jest od lat w przetwórstwie przemysłowym i budownictwie. Poszkodowanych elektryków w wypadkach przy pracy w 2008 r. podano w tab. 4. Wydarzenia powodujące uraz u osoby poszkodowanej według miejsca powstania wypadku, czynności wykonywanej przez poszkodowanego w chwili wypadku, wybranych przyczyn oraz czynnika materialnego będącego źródłem urazu w 2008 r. zestawiono w tab. 5. Niewłaściwa organizacja pracy, na którą ma wpływ zarówno niewłaściwe, samowolne lub nieprawidłowe zachowanie pracownika stanowi 74 % przyczyn wypadków. Zaledwie ok. 10 % stanowią niewłaściwe rozwiązania techniczne, którym tak wiele wagi przypisuje się w omawianym rozporządzeniu. Sumując statystyki wypadkowości nie potwierdzają wyjątkowości prac elektrycznych w kontekście technologii wymienianych w §15 Rozporządzenia. Warto wskazać, że §18 Rozporządzenia kładzie nacisk na obowiązek pracodawców obowiązujący zapoznanie ich z ryzykiem zawodowym i zagrożeniami dla zdrowia i życia pracowników. Wydaje się to wskazanie za absolutnie wystarczające by poprawić organizację pracy. Odrębnym problemem wykraczającym poza ramy tego artykułu jest wpływanie na kształtowanie zachowań pracowników. Zdecydowanie mniejszą wypadkowość nowoczesnych technik utrzymania urządzeń i sieci potwierdzają statystyki międzynarodowe, zwłaszcza publikowane przez Autora zestawienia wypadkowości przy pracach pod napięciem UNIPEDE. Zatem tradycyjne nastawienie do zagrożeń dla zdrowia i życia ludzkiego podyktowane dotychczasową praktyką przedsiębiorców powinno ulec radykalnej zmianie. Wydaje się także uzasadnionym konieczność ściślejszego powiązania omawianego rozporządzenia z Obwieszczeniem MGPiPS z dnia 28 sierpnia 2003 (Dz.U. 169, poz.1650), zwłaszcza jego rozdz. 6 Prace szczególnie niebezpieczne. Nr 116 27 Bezpieczeństwo i higiena pracy w energetyce 6. Wnioski 1. Praktyka i obserwacje procesów pracy objętych §15 p. 6-14 Rozporządzenia MG z 1999 r. jako prac w warunkach szczególnego zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego nie potwierdzają tego stanu rzeczy. Coraz powszechniejsze stosowanie identyfikacji zagrożeń i ocen ryzyka (za §18) pozwala na odpowiedni dobór środków eliminujących zagrożenia lub je ograniczających, także poprzez dobór liczby, składu zespołu, brygady. 2. Doświadczenie z rozwoju bezwyłączeniowych technik eksploatacji urządzeń i sieci dają szansę poprawy z jednej strony niezawodności dostaw energii elektrycznej, z drugiej strony sprzyjają poprawie bezpieczeństwa pracy personelu i otoczenia. Zamiast wymieniać prace wymagające wyłączenia, lepiej promować technologie prac pod napięciem (za §55.1 ppkt 3). 3. Wypadkowość przy pracy wg statystyk GUS nie pozwala na ocenę procesów technologicznych, nie dostarczając danych do ilościowej oceny ryzyka. Lepiej zatem analizować każdą pracę pod kątem jej bezpiecznej realizacji; nie dostrzega się uzasadnienia dla określenia szczególnego zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego. 4. Można postulować zabranie głosu przez specjalistów od zagrożeń występu-jących w procesach wytwarzania i zaopatrywania w gaz i wodę (ciepło) objętych§15 pkt. 1-5) i 15-21) nie związanych z elektrycznością, w celu sprawdzenia postępu technicznego w tych dziedzinach i możliwości odstąpienia od obecnych regulacji. Autor liczy się z ewentualnym nie podzielaniem powyższych opinii, zatem pozostaje możliwość merytorycznej dyskusji przedstawionych powyżej poglądów. 7. Literatura: [1] Dudek B., Daszczyszak M.: Ocena ryzyka zawodowego przy eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych pod napięciem, ICOLIM 2008, Energetyka nr 5, 2008. [2] Wykłady Akademii Energetyki nt. prac pod napięciem – sesja 7; Energetyka z lat 2005-2007 (20 wykładów). [3] Materiały z krajowych konferencji „Bezpieczeństwo pracy w energetyce” Bielsko-Biała 1994, 1998, 2000, 2002, 2004, 2008. [4] Materiały z europejskich konferencji – ICOLIM: Kesthely 1992, Miluza 1994, Wenecja 1996, Lizbona 1998, Madryt 2000, Berlin 2002, Bukareszt 2004, Praga 2006, Toruń 2008. [5] Materiały z amerykańskich konferencji – ESMO: Las Vegas 1993 (szósta konf.), Columbus 1995, Orlando 1998, Montreal 2000, Albuquerque 2006. [6] Materiały z krajowych konferencji PPN, Bielsko-Biała 1988, 1993, 1995, 1997, 2001; Poznań 1998, Toruń 2002, Kraków 2004, Gdańsk 2007. [7] Materiały sympozjalne z 45-lecia, 50-lecia i 55-lecia służby BHP, Bielsko-Biała 1998, 2003, (elektroniczne) 2008, 2009. [8] Studenski R.: Ryzyko zawodowe w spółkach dystrybucyjnych energii elektrycznej. Wyd. PTPiREE, Poznań 2001. [9] Dudek B.: Bezpieczeństwo pracy w energetyce – wybrane problemy, Bielsko, materiały konferencyjne, kwiecień 2009. [10] Dudek B.: Dobra organizacja prac jako czynnik zapewniający bezpieczeństwo, Katowickie Dni Elektryki, maj 2009 ( w druku). [11] GUS: Wypadki przy pracy w 2008 r., wyd. GUS, Warszawa, marzec 2009. [12] GUS: Wypadki przy pracy w 2007 r., wyd. GUS, Warszawa, październik 2008. [13] Studenski R.: Kiedy ryzyka nie można akceptować? „Ryzyko nieakceptowane” 1 Ogólnopolska Konferencja miesięcznika Atest, Łopuszna, 16-17.10.2008. (str. 41- 54). Tekst artykułu wpłynął 10 maja 2009 r. 28
