się. Powiedz np. raczej nie będę mogła pomóc w tej

Doskonalenie warsztatu pracy
robić rzeczy, które oni na nas wymuszają, a na które my się nie chcemy zgodzić.
Z drugiej jednak strony nie powinniśmy odmawiać w taki sposób, żeby obrazić,
urazić czy zniechęcić innych do nas samych. Metoda na umiejętne powiedzenie nie
składa się z czterech etapów i wygląda następująco:
• Łagodna odmowa.
• Bardziej stanowcza odmowa, wraz z wyjaśnieniem przyczyn.
• Krótkie nie bez usprawiedliwiania się i przepraszania.
• Ewentualny komentarz podtrzymujący relację.
Łagodna odmowa wraz z wyjaśnieniem przyczyn
Mówienie nie zaczynaj w sposób łagodny, ale jasny i bez nadmiernego tłumaczenia
się. Powiedz np. raczej nie będę mogła pomóc w tej sprawie lub to jest trudne do
wykonania, nie jestem raczej właściwą osobą, by się tym zająć.
Łagodne rozpoczynanie powiedzenia nie jest dobrym wstępem. Pozwala Twojemu rozmówcy wycofać się z prośby bez potrzeby spierania się, czy doświadczenia
przez niego odczucia zawodu. Zwykle jednak, nasz rozmówca nie odbierze takiej
odmowy jako wiążącej i będzie dalej naciskał. Zmusi Cie tym samym do zastosowania mocniejszego argumentu.
Bardziej stanowcza odmowa
Kiedy czujesz, że poprzednia odmowa nie zadziałała właściwie powiedz nie raz
jeszcze, ale tym razem bardziej stanowczo, choć ciągle uprzejmie. Tym razem jednak ogranicz wyjaśnienia do minimum, a Twój głos niech wyrazi zdecydowanie.
Powiedz na przykład tak: niestety, ale tak jak już to powiedziałam, nie mogę Panu
pomóc. Ważna jest przy tym Twoja postawa ciała. Spróbuj siedzieć czy stać w pozycji wyprostowanej i patrzeć w momencie wypowiadania tych słów w oczy Twojemu
rozmówcy.
Krótkie nie bez usprawiedliwiania się i przepraszania
Jeżeli tamta odpowiedź nie podziała, pozostaje Ci jeszcze bardziej skrócić przekaz.
Po kolejnych ponagleniach i naciskach jesteś musisz powiedzieć stanowczo i krótko
słowie nie. Możesz co najwyżej dodać mogę tylko powiedzieć to, co powiedziałem
poprzednio – NIE. A jeżeli nacisk będzie trwał dalej, powtarzaj w kółko to samo.
Bez zmieniania słów w zdaniu. Niech twój rozmówca zrozumie, że natrafił na
przeszkodę nie do przejścia. Co by nie robił, usłyszy to samo.
Ewentualny komentarz podtrzymujący relację
W momencie, gdy naciskający już zrozumie, że nic nie osiągnie i wycofa się z nacisków możesz ewentualnie dla złagodzenia występujące napięcia przypomnieć
o powodach, dla których odmawiasz. Czy po prostu zakończyć rozumiem, że nie
jest to, co chciałeś usłyszeć, jest mi przykro, ale nie mogę ci pomóc.
33
© CENSA 2008
Doskonalenie warsztatu pracy
2.7.3.
Jak poradzić sobie z krytyką?
Kiedy Twoje zachowanie, słowa czy po prostu Ty jesteś poddawana/poddawany krytyce, na pewno nie czujesz się z tym dobrze. Naturalnym zachowaniem jest często
w tej sytuacji atak na krytykującego lub zamknięcie się w sobie z poczuciem zawstydzenia czy porażki. Warto jednak być w takiej sytuacji asertywnym i zastanowić się
nad tym, czym owa krytyka tak naprawdę jest.
Fakt czy opinia?
Zanim przejdziesz do wyciągania wniosków, najpierw zadaj sobie pytanie, czy to, co
mówi osoba krytykująca, dotyczy faktu czy jest tylko jej subiektywna opinia. Zdanie:
Zrobiłeś wiele błędów w tym raporcie może być faktem, natomiast zdanie: Ta praca
nie jest dla Ciebie jest opinią. Staraj się pamiętać o tym, iż człowiek ma skłonność
do podnoszenia rangi wypowiedzi innych, a niedoceniania własnych. Co ważne,
opinia innych ludzi to obraz ich świata i ich sprawa, a Ty sam/a możesz decydować,
w jakim stopniu weźmiesz ją pod uwagę, przemyślisz i wykorzystasz.
Uznać czy odrzucić?
Jeżeli uznasz krytykę za słuszną, to oczywiście uznaj to i zakomunikuj, ale
jednocześnie nie działaj przesadnie oddając całą rację stronie krytykującej. Jeżeli
uznasz jednak, że krytyka jest niesłuszna, to odrzuć ją w sposób jasny, klarowny
i niepozostawiający żadnych wątpliwości:
a) Osoba A krytykuje osobę B. Osoba skrytykowana nie zgadza się jednak
z usłyszaną opinią.
• Przykład: Stwierdzenie osoby A: Jesteś osobą, na której nie można
polegać! Asertywna odpowiedź osoby B: Myślę o sobie inaczej, Mam
inne zdanie na swój temat. Ja tak nie uważam itp.
b) Osoba A krytykuje osobę B. Osoba skrytykowana zgadza się z wygłoszoną
opinią.
• Przykład: Stwierdzenie osoby A: Jesteś spóźnialski! Odpowiedź osoby
B: Też tak myślę o sobie. Mam podobne zdanie na swój temat. Też tak
uważam itd.
Radź sobie z uogólnieniami
Jeżeli ktoś uogólnia jednostkowe wydarzenie, przypisując mu rangę reguły, wtedy
należy odrzucić te fałszywe wnioski. Przykład: Zachowałem się dość nieodpowie–
dzialnie w tym przypadku, ale na ogół jestem osobą bardzo sumienną.
Buduj poczucia własnej wartości
Ważne abyś myślał/a o sobie dobrze. Wątpliwości interpretuj raczej na swoją korzyść
i co ważne, pozwól sobie na popełnianie błędów. Kształtuj w sobie poczucie własnej
wartości, inaczej będziesz patrzył/a na siebie negatywnie, a to zacznie się przekładać
34
© CENSA 2008
Doskonalenie warsztatu pracy
na skłonność do poważniejszego traktowania krytyki niżby to wynikało z faktów.
Unikaj występowania przeciwko sobie
Nie wyprzedaj cudzego krytycyzmu i sam nie wyrażaj negatywnych opinii na swój
temat, np. Nie sądzę, aby to, co przygotowałem był dobre, ale rzuć na to okiem.
Nauczyłeś się już, że nie musisz akceptować cudzej krytyki.
Stosowanie techniki zamglenia
Technika ta jest niezastąpiona w radzeniu sobie z manipulacją i niekonstruktywną
krytyką. Polega na znalezieniu w danym stwierdzeniu elementu, z którym się
zgadzamy i jednocześnie trzymaniu się wewnętrznie swojego punktu widzenia.
Wyobraź sobie następującą sytuację. Osoba krytykująca wyraża swoją opinię:
Oj, coraz bardziej pulchna się robisz. Jak będziesz tyle jadła, to niedługo łatwiej Cię
będzie przeskoczyć niż obejść!
Jak poradzić sobie z taką krytyką? Masz trzy sposoby do wyboru:
• Zgoda częściowa: Tak, faktycznie lubię jeść.
• Zgoda „być może”: Być może faktycznie dużo jem.
• Zgoda logiczna: Masz rację, jeśli będę dużo jeść, to bardziej utyję.
Asertywne sondowanie
Technika ta przydaje się, jeżeli nie jesteśmy pewni, czy krytyka jest manipulacją.
Kiedy nie rozumiemy krytyki lub kiedy wydaje się nam, że rozmówca czegoś nam
nie powiedział, nie znamy obrazu sytuacji. Co należy zrobić? Bardzo uważnie słuchaj
wypowiedzi i prowadź sondowanie aż do momentu, w którym zrozumiesz intencje
osoby, która Cię krytykuje. Nie wolno Ci wchodzić w dyskusję używając stwierdzeń
typu: Co znowu zrobiłem nie tak? O co Ci chodzi?
Przykład wykorzystania asertywnego sondowania
(osoba krytykująca A, osoba krytykowana B)
A: Nie przykładasz się do pracy. Jesteś nieefektywny.
B: Co takiego denerwuje cię w mojej pracy?
A: Całe gremium nauczycieli stara się angażować w sprawy szkoły, tyrają po
godzinach, a ty wychodzisz z pracy codziennie o 15.00.
B: Co złego widzisz w fakcie, że wychodzę codziennie o 15.00?
A: Kiedy wychodzisz, ktoś inny musi dokończyć twoją pracę. Chcę, abyś
zostawał dłużej, dopóki nie zakończymy projektu, nad którym pracujemy.
B: Dobrze, że wyjaśniłeś mi zaistniałą sytuację. Rozumiem.
2.7.4.
Reagowanie na pochwały i komplementy
Podobnie jak krytyka, pochwały i komplementy mogą nas onieśmielać, a poprzez
to powodować większą podatność na naciski i manipulacje innych ludzi. Poniżej
35
© CENSA 2008
Doskonalenie warsztatu pracy
przedstawiony jest ogólny schemat zachowania po usłyszeniu pochwały.
Ogólny przykład reagowania na pochwały:
1) Osoba A chwali osobę B. Osoba chwalona nie zgadza się z wygłoszoną
opinią.
Osoba A: Masz talent organizacyjny. Wszystko, co przygotujesz, jest
uporządkowane. Asertywna odpowiedź osoby B:
– Myślę o sobie inaczej.
– Mam inne zdanie na swój temat.
– Ja tak nie uważam.
2) Osoba A chwali osobę B. Osoba chwalona zgadza się z wygłoszoną
opinią.
Osoba A: Jesteś bardzo odpowiedzialny. Jej odpowiedź powinna brzmieć:
– Też tak myślę o sobie.
– Mam podobne zdanie na ten temat.
2.8.
Stres i metody jego opanowywania
Umiejętność radzenia sobie ze stresem
Sekretarka/Sekretarz działa pod dużą presją czasu, częściej niż inni pracownicy
szkoły narażona/y jest na sytuacje stresowe i konfliktowe. Musi się charakteryzować
odpowiednimi cechami i umiejętnościami oraz kompetencjami, które pomagają
radzić sobie w codziennej pracy, skutecznie wykonywać swoje obowiązki, mimo nagromadzenia zadań i czasem nie najlepszego humoru interesantów. Bardzo często
jest również osobą, która rozwiązuje sytuacje trudne, powstałe w większym gremium nauczycielskim. Dowiedzmy się zatem, czym jest stres?
Stres jest dynamiczną reakcją organizmu na zagrożenie. Decydującą rolę w mechanizmie stresu odgrywa adrenalina – hormon walki i produkcja naturalnych sterydów,
które podnoszą wydajność organizmu i pozwalają na przystosowanie się do warunków stresowych. To właśnie ona podnosi ciśnienie, przyspiesza bicie serca, rozszerza źrenice i oskrzela, ułatwiając i przyśpieszając oddychanie, zwiększa stężenie
glukozy we krwi.
Życie każdego człowieka określają trzy wymiary3:
• Psychologiczny – kształtujący się pomiędzy szczęściem a depresją.
P. Wachowiak, Profesjonalny menedżer, Difin, Warszawa 2001, s. 15.
3
36
© CENSA 2008