Stan i przewidywanie wykorzystania potencjału produkcyjnego TUZ

Stan i przewidywanie wykorzystania potencjału produkcyjnego TUZ

Stan i przewidywanie
wykorzystania potencjału
produkcyjnego TUZ w kraju
dr hab. Jerzy Barszczewski, prof. nadzw.
6. Konferencja Naukowa
"WODA-ŚRODOWISKO-OBSZARY WIEJSKIE"
Falenty, 27 – 28 listopada 2013 roku
Plan referatu
• Wstęp i cel pracy
• Charakterystyka TUZ w kontekście rolniczego ich
wykorzystania
oraz wielofunkcyjności
• Powierzchnia TUZ i ich udział w użytkach rolnych w
kraju
• Udział TUZ i ich wykorzystanie w wydzielonych
grupach województw
• Czynniki kształtujące poziom produkcji i
wykorzystanie rolnicze TUZ
• Podsumowanie
Wstęp i cel pracy
W okresie dynamicznie postępujących zmian na
terenach wiejskich oraz w całym polskim rolnictwie
zmieniającym się w kierunku specjalizacji produkcji,
zachodzą zmiany priorytetów w sposobach i
intensywności gospodarowania na TUZ, jednocześnie
zachowując ich walory przyrodnicze i środowiskowe.
Celem pracy jest rozpoznanie stanu,
postępujących zmian w gospodarowaniu na TUZ
w kraju i wydzielonych grupach województw oraz
czynników je kształtujących.
Charakterystyka TUZ w kontekście
rolniczego ich wykorzystania
oraz wielofunkcyjności
Przydatność rolnicza trwałych użytków zielonych
1z – kompleks użytków zielonych bardzo dobrych i dobrych (I, II klasa
bonitacyjna) – 1% (gleby mineralne i mułowo-torfowe o regulowanych
stosunkach wodnych; w warunkach naturalnych 5 t·ha-1 siana dobrej
jakości, pastwisko - możliwość wyżywienia 3 krów)
2z – kompleks użytków zielonych średnich (III, IV klasa bonitacyjna) –
51% (gleby mineralne, mułowo-torfowe oraz torfowe i murszowe o nie
w pełni uregulowanych stosunkach wodnych; w warunkach naturalnych
2,5-3 t·ha-1 siana średniej jakości, pastwisko – wyżywienie 2 krów)
3z – kompleks użytków zielonych słabych i bardzo słabych (V, VI klasa
bonitacyjna) – 48% (gleby mineralne zbyt suche lub zbyt wilgotne,
mułowo-torfowe i torfowe przesuszane i podtapiane; w warunkach
naturalnych1,5 t·ha-1 siana słabej jakości, pastwisko – wyżywienie 1
krowy)
Powierzchnia paszowa w kraju [mln/ha]
powierzchnia ogólna – 4,289
w tym:
TUZ
GO
3,206
1,083 – w tym:
Kukurydza – 0,508
Trawy pastewne – 0,202
Motylkowate – 0,128
Strączkowe – 0,016
Inne pastewne – 0,042
Okopowe – 0,019
Strączkowe (nasiona) – 0,171
Dane wg GUS
Powierzchnia trwałych użytków zielonych
w kraju (mln ha)
Lata
Średnio
Zmiany
2000
2004
2008
2012
z 13 lat
Ogółem
3,9
3,4
3,2
3,2
3,4
-0,7
w tym: łąki
2,5
2,4
2,5
2,5
2,5
b.z.
pastwiska
1,4
1,0
0,7
0,7
0,9
-0,7
Dane wg GUS
Funkcje pozaprodukcyjne:
• Klimatyczną (tworzą specyficzny mikroklimat)
• Hydrologiczna (retencja wody, łagodzenie fali powodziowej)
• Ochronę gleb i wód (przed erozją, ubytkiem substancji
organicznej w glebach, przeciwdziałanie eutrofizacji wód)
• Fitosanitarną (neutralizuje przykrych zapachów, pyłów
wydzielanie olejków eterycznych)
• Zdrowotna (zioła, ich wpływ na zwierzęta i pośrednio na
ludzi)
• Krajobrazową i estetyczną (cenny składnik krajobrazu, barwny
aspekt łąk)
• Przyrodnicza (zachowanie cennych siedlisk oraz terenów
stanowiących ostoję wielu gatunków roślin i zwierząt )
Powierzchnia TUZ i ich udział w użytkach
rolnych w kraju
Średnio w kraju
TUZ stanowią
22,3%
Udział TUZ i ich wykorzystanie
w wydzielonych grupach województw
Udział TUZ w UR w latach 2000-2012
40
35
30
20
15
10
5
Polska
grupa I
grupa II
grupa III
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
0
1999
%
25
grupa Ia
Opracowano wg danych GUS
Procentowy udział łąk użytkowanych w I, II i III pokosie
w 2008 i 2012 r. w poszczególnych grupach województw
I pokos
%
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
grupa I
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
grupa II
2008
2012
grupa III
grupa Ia
średnio w kraju
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
III pokos
%
%
II pokos
Opracowano wg danych GUS
grupa I
grupa II
2008
2012
grupa III
średnio w kraju
grupa Ia
grupa I
grupa II
2008
2012
grupa III
grupa Ia
średnio w kraju
Plony z łąk w 2012 r.
6
t/ha siana
5
4
3
2
1
0
grupa I
grupa II
grupa III
grupa Ia
Polska
Opracowano wg danych GUS
Plony z łąk w latach 2000-2012
6,0
5,5
t/ha siana
5,0
4,5
4,0
3,5
y = 0,1146x - 225,58
R² = 0,6267
Polska
grupa I
grupa II
grupa III
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
3,0
grupa Ia
Opracowano wg danych GUS
Zbiory z łąk [%] przeznaczone na kiszonkę
w latach 2000-2012
45
40
35
30
%
25
20
15
10
5
Polska
grupa I
grupa II
grupa III
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
0
grupa Ia
Opracowano wg danych GUS
Plonowanie pastwisk w 2012 r.
25
t z.m./ha
20
15
10
5
0
grupa I
grupa II
grupa III
grupa Ia
Polska
Opracowano wg danych GUS
Plonowanie pastwisk w latach 2000-2012
26
24
20
18
16
14
12
Polska
grupa I
grupa II
grupa III
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
10
1999
t z.m./ha
22
grupa Ia
Opracowano wg danych GUS
Czynniki kształtujące poziom
produkcji i wykorzystanie rolnicze TUZ
Średnie pogłowie bydła, owiec, koni i kóz dla grup
województw oraz kraju w 2012 r. (tysiące DJP)
Gatunek zwierząt
Grupy
województw
Razem
DJP/ha UR
Bydło
Konie
Owce
Kozy
I
556,3
17,8
1,5
0,4
0,54
II
277,7
16,1
0,6
0,4
0,35
III
245,1
12,9
1,2
0,4
0,25
Ia
119,7
17,5
4,8
0,9
0,24
Polska
4 479,9
238,7
24,5
7,6
0,32
Dane wg GUS
Obsada bydła na 100 ha UR
w latach 2000-2012 (szt. fiz.)
70
60
40
30
20
10
stan w kraju w 2012 r.:
5 776 767 szt.
Polska
grupa I
grupa II
grupa III
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
0
1999
szt./ha
50
grupa Ia
Opracowano wg danych GUS
Obsada owiec, koni i kóz na 100 ha UR w kraju
w latach 2000-2012 (szt. fiz.)
3,5
3,0
szt./ha
2,5
2,0
1,5
1,0
0,5
0,0
1999
2000
2001
2002
2003
2004
owce
Stan w kraju w 2012 r. (szt.)
owce
266 798
konie
222 210
kozy
89 942
2005
2006
konie
2007
2008
2009
2010
2011
2012
kozy
Opracowano wg danych GUS
Stosowane sposoby nawożenia TUZ w 120
ankietyzowanych gospodarstwach
100
90
90,0
80
70
%
60
50
49,2
40
30
33,3
20
10
10,0
7,5
0
TUZ nawożone
nawozy mineralne
nawozy naturalne
nawozy mineralne
oraz naturalne
TUZ wapnowane
Poziomy nawożenia w kg·ha-1
Konwencjonalny system gospodarowania
350
300
317,8
250
200
150
151,3
150,0
100
50
108,8
77,1
59,1
28,3
0
intensywne
45,9
półintensywne
N
P
K
Razem NPK
58,4
27,6
7,4
23,5
ekstensywne
Poziomy nawożenia w kg·ha-1
250
Zrównoważony system gospodarowania
200
196,13
150
100
98,23
84,81
67,1
50
44,55
44,22
24,97
28,71
0
intensywne
półintensywne
N
P
K
Razem NPK
Nawożenie w gospodarstwach ekologicznych
obornik
od 6,0 do 25,0 t/ha
gnojowica/gnojówka
od 5,5 do 10 m3/ha
Brak nawożenia – 17% gospodarstw.
Wzrost plonów białka ogólnego z łąki po podsiewie
koniczyny łąkowej oraz porównaniu ich wartości
z uzyskanymi na gruntach ornych w uprawie bobiku
oraz łubinu wąskolistnego
1600
1511
1331
1400
1250
1178
1200
1159
938
800
900
960
805
797
760
710
600
400
200
mineralne
100 kgN
obornik + mineralne
∑ 90 kgN
mineralne PK
obornik
60 kgN
gnojówka
60 kgN
łubin wąskolistny
bobik
podsiew
kontrola
podsiew
kontrola
podsiew
kontrola
podsiew
kontrola
podsiew
0
kontrola
kg.ha-1
1000
uprawy polowe
Udział gospodarstw w programach
rolnośrodowiskowych
100
90
80
79,2
70
%
60
50
40
30
30,8
29,2
20
19,2
10
0
Konwencjonalne
Zrównoważone
Ekologiczne
Razem udział
w programach
rolnośrod.
Podsumowanie
• Przeprowadzona analiza wskazuje na
postępujące zróżnicowanie udziału oraz
sposobów wykorzystania TUZ w poszczególnych
rejonach kraju co wynika z panujących
warunków glebowych, tradycji oraz
zapotrzebowania przemysłu przetwórczego na
takie surowce jak mleko i mięso.
• Wyraźny wzrost udziału oraz wykorzystania TUZ
zwłaszcza w województwach podlaskim oraz
warmińsko-mazurskim, kształtuje głównie
rosnąca obsada bydła mlecznego.
• Zapotrzebowanie na dobre pasze
objętościowe, zwłaszcza w specjalistycznych
gospodarstwach mlecznych powoduje
wyraźnie korzystny trend wskazujący na
perspektywę w zakresie wzrostu produkcji
sianokiszonek w kraju.
• Znaczny potencjał produkcyjny TUZ z
udziałem bobowatych wraz z rosnącym
zapotrzebowaniem na tanie oraz lepsze pasze
objętościowe wskazuje na potrzebę
wprowadzania nowych ich odmian z trawami
metodami podsiewu.
• Linie trendów wskazujące zdecydowany
kierunek zmian w zakresie wzrostu plonów,
udziału kiszonek w zbiorach oraz obsady
bydła (co w perspektywie zniesienia limitów
mlecznych), pozwalający na prognozowanie
dalszego postępu w tym zakresie, zwłaszcza
w obu województwach z pierwszej grupy
(podlaskim i warmińsko-mazurskim) oraz w
niektórych z drugiej grupy.
Dziękuję za uwagę