historia program naucz do inter

HIS-krawczyk-prog_STR tyt
29/08/2007
09:21
Page 1
Szko∏y ponadgimnazjalne. Zakres podstawowy
El˝bieta Straszak
WYDAWNICTWO SZKOLNE PWN
Projekt strony tytu∏owej
Rados∏aw Krawczyk
Redaktor
Beata Biƒko
Redaktor techniczny
El˝bieta Czechak
Program dopuszczony do u˝ytku szkolnego przez ministra w∏aÊciwego do spraw oÊwiaty
i wychowania i wpisany do wykazu programów szkolnych do kszta∏cenia ogólnego do
nauczania historii (w zakresie podstawowym) na poziomie liceum ogólnokszta∏càcego,
liceum profilowanego i technikum na podstawie recenzji rzeczoznawców:
prof. dr. hab. Stanis∏awa Litaka – z rekomendacji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego,
dr. Wita Górczyƒskiego – z rekomendacji Polskiego Towarzystwa Historycznego.
Numer dopuszczenia: DKOS-5002-68/07
Copyright © by
Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o.
Warszawa 2007
ISBN 978-83-7446-195-5
Spis treÊci
Ogólna charakterystyka programu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5
Cele edukacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8
TreÊci nauczania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11
Procedury osiàgania celów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
22
Przewidywane osiàgni´cia uczniów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
24
Kontrola i ocena osiàgni´ç ucznia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
28
Ogólna charakterystyka programu
Program nauczania historii w zakresie podstawowym jest przeznaczony dla szkó∏ ponadgimnazjalnych i zosta∏ przygotowany z myÊlà o trzytomowym podr´czniku Historia. Podr´cznik
dla kl. I–III szkó∏ ponadgimnazjalnych, zakres podstawowy.
Program jest tak skonstruowany, aby w klasie III mo˝na by∏o zajàç si´ historià najnowszà, na którà zwykle brakuje czasu, oraz powtórzeniami do matury.
Program zawiera treÊci od czasów najdawniejszych do wydarzeƒ najnowszych, czyli do
poczàtków XXI wieku, przy czym zagadnienia dotyczàce okresu po 1990 r. zosta∏y potraktowane skrótowo, jako nale˝àce równie˝ do zakresu wiedzy o spo∏eczeƒstwie.
Uk∏ad treÊci programowych jest nast´pujàcy:
– w klasie I – materia∏ od czasów najdawniejszych do po∏owy XVII wieku (wojna trzydziestoletnia oraz pierwsi Wazowie na tronie Polski);
– w klasie II – materia∏ do poczàtków drugiej wojny Êwiatowej;
– w klasie III – materia∏ do prze∏omu 1989 roku – przemian ustrojowych w Europie Ârodkowo-Wschodniej i wyborów 1990 r. w Polsce, oraz potraktowane w sposób skrótowy zagadnienia z lat ostatnich.
Cezura koƒcowa materia∏u klasy I i II jest spowodowana przydzia∏em godzin na ten
przedmiot w zakresie podstawowym, który zwykle wynosi w klasie I i II 2 godziny tygodniowo, a w klasie III – 1 godzina (cykl trzyletni to 5 godzin tygodniowo).
Poza tym, co wynika z badaƒ, a tak˝e z wyników egzaminu maturalnego, uczniowie bardzo dobrze znajà treÊci programowe odnoszàce si´ do dziejów od staro˝ytnoÊci po wiek
XIX. Im bardziej treÊci historyczne zbli˝ajà si´ do wspó∏czesnoÊci, tym wi´kszà luk´ wiedzy
postrzega si´ wÊród uczniów. Dzieje si´ tak dlatego, ˝e wczeÊniejsze dzieje uczniowie omawiajà nawet trzykrotnie (szko∏a podstawowa, gimnazjum, szko∏a ponadgimnazjalna), natomiast na przekazanie wiedzy z historii najnowszej najcz´Êciej brakuje czasu, gdy˝ sà to treÊci, które przeznacza si´ do omówienia w II semestrze klasy VI, III gimnazjum lub III liceum, gdy szko∏y koncentrujà si´ na egzaminach koƒcowych.
Aby zapobiec powstawaniu takiej luki w znajomoÊci dziejów najnowszych, zdecydowano
si´ zmieniç cezury czasowe zagadnieƒ historycznych przeznaczonych do omówienia w kolejnych klasach.
Program zosta∏ opracowany zgodnie z Rozporzàdzeniem Ministra Edukacji Narodowej
i Sportu z dnia 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kszta∏cenia ogólnego w poszczególnych typach szkó∏ i Rozporzàdzeniem z dnia
6 listopada 2003 r. zmieniajàcym to rozporzàdzenie, a tak˝e z Rozporzàdzeniem z dnia
10 kwietnia 2003 r. w sprawie standardów wymagaƒ egzaminacyjnych.
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN
5
Zawarte w programie cele i treÊci nauczania uwzgl´dniajà równie˝ zagadnienia z podstawy programowej nast´pujàcych Êcie˝ek edukacyjnych: edukacji regionalnej, edukacji europejskiej, edukacji filozoficznej, edukacji ekologicznej oraz edukacji czytelniczej i medialnej.
Dzi´ki temu mo˝liwe jest pe∏niejsze opanowanie wiedzy i umiej´tnoÊci przewidzianych
w standardach wymagaƒ egzaminacyjnych.
TreÊci programowe zosta∏y u∏o˝one w uj´ciu chronologiczno-zagadnieniowym, z podzia∏em na pi´ç g∏ównych epok, od Êredniowiecza z wyodr´bnieniem dziejów powszechnych i historii Polski. Zosta∏o to podyktowane kilkuletnim doÊwiadczeniem pracy w zreformowanym, trzyletnim liceum. Nauczyciel w szko∏ach ponadgimnazjalnych podejmuje
prac´ w klasie I z m∏odzie˝à o bardzo ró˝nym poziomie wiedzy historycznej i wymaganych
umiej´tnoÊci. Z tego wzgl´du ∏atwiej jest mu pracowaç z uczniami w sposób znany im
z gimnazjum, tj. przez chronologiczne omawianie dziejów ludzkoÊci. Zagadnienia programowe obejmujà nie tylko histori´ politycznà, ale w du˝ej mierze dotyczà problematyki
spo∏eczno-gospodarczej i kulturalnej. Dzi´ki temu uczniowie poznajà dzieje w szerokim
uj´ciu cywilizacyjnym, ∏atwiej dostrzegajà specyfik´ ró˝nych epok, uÊwiadamiajà sobie
ró˝nice w sposobie ˝ycia, myÊlenia i wizji Êwiata ˝yjàcych wówczas ludzi. Pozwala to
kszta∏towaç postawy zrozumienia i tolerancji wobec odmiennych kultur, obyczajów i przekonaƒ.
Cz´Êç tematów w programie ma charakter przekrojowy, by umo˝liwiç uczniom zapoznanie si´ tak˝e z uj´ciem problemowym, pozwalajàcym spojrzeç na minionà przesz∏oÊç z innej
perspektywy i lepiej jà zrozumieç.
Na nauczycielu szko∏y ponadgimnazjalnej cià˝y szczególna odpowiedzialnoÊç – ma on nie
tylko przekazaç pewne kwantum wiedzy, ale przede wszystkim ma ukszta∏towaç m∏odych
obywateli, rozumiejàcych otaczajàcy ich Êwiat oraz mechanizmy rzàdzàce procesami spo∏eczno-politycznymi, gospodarczymi i przemianami kultury, gotowych aktywnie uczestniczyç w ˝yciu demokratycznego paƒstwa opartego na gospodarce rynkowej. Edukacja historyczna umo˝liwia uÊwiadomienie uczniom z∏o˝onoÊci zastanej przez nich rzeczywistoÊci, poznanie przez nich dziejowego kontekstu wspó∏czesnoÊci, genezy i uwarunkowaƒ wielu obecnie zachodzàcych zjawisk i procesów.
Podstawa programowa wyznacza nast´pujàce zadania szko∏y w zakresie edukacji historycznej:
1. Wspieranie procesu dojrzewania intelektualnego i emocjonalnego uczniów.
2. Stworzenie mo˝liwoÊci kszta∏towania i rozwoju zainteresowaƒ uczniów wybranymi problemami historii.
3. Umo˝liwienie uczniom wykorzystywania zdobywanej wiedzy zgodnie z ich zainteresowaniami i zdolnoÊciami.
Sformu∏owane w sposób ogólny zadania szko∏y nauczyciel musi uÊciÊliç, dostosowujàc je
do mo˝liwoÊci, potrzeb i zainteresowaƒ danej klasy. Nie zawsze b´dzie mu dane pracowaç
z m∏odzie˝à zainteresowanà zg∏´bianiem wiedzy humanistycznej, dlatego wa˝ne jest, by poprzez w∏aÊciwy dobór zagadnieƒ, metod i Êrodków dydaktycznych uda∏o mu si´ zach´ciç do
poznawania historii tak˝e klasy o innych profilach kszta∏cenia. Wymaga to przygotowania
przemyÊlanej strategii dydaktycznej, której konsekwentna realizacja pozwoli na osiàgni´cie
wyznaczonych celów perspektywicznych, etapowych i szczegó∏owych.
6
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN
Przed rozpocz´ciem roku szkolnego nauczyciel powinien zadbaç tak˝e o nale˝yte wyposa˝enie pracowni historycznej.
Pracownia historyczna – warsztat pracy nauczyciela historii
Dobrze wyposa˝ona pracownia historyczna wzbogaca warsztat nauczyciela i powoduje, ˝e
lekcje sà ciekawsze i barwniejsze.
W pracowni historycznej powinny si´ znajdowaç:
– biblioteczka historyczna w∏aÊciwie wyposa˝ona, tzn. powinny tam si´ znajdowaç encyklopedie, s∏owniki historyczne, roczniki statystyczne i inne tabele z danymi statystycznymi,
tablice genealogiczne, teksty êród∏owe z ró˝nych epok, mapy Êcienne, atlasy historyczne,
zestaw map na foliach, foliogramy, sprz´t audio-wideo, kasety lub p∏yty CD z kronikami
filmowymi, filmami dokumentalnymi itp.;
– standardowym wyposa˝eniem pracowni jest rzutnik folii – na foliach znajduje si´ bardzo
du˝o wykresów, schematów, reprodukcji malarstwa, zdj´ç zabytków i innych êróde∏ informacji. Folie sà pomocà, którà w doÊç prosty sposób nauczyciel mo˝e przygotowaç sam nawet na ka˝dà lekcj´.
– dobrze by∏oby, aby w pracowni historycznej zorganizowaç stanowisko komputerowe z zarejestrowanym na CD-ROM oprogramowaniem, zawierajàcym testy, edukacyjne programy historyczne i ró˝nego typu pomoce dydaktyczne;
– w ka˝dej pracowni powinien byç dost´p do Internetu.
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN
7
Cele edukacyjne
Podstawa programowa ujmuje ogólne cele edukacyjne nast´pujàco:
1. Pog∏´bienie i rozwini´cie wiedzy oraz umiej´tnoÊci uzyskanych w toku wczeÊniejszej edukacji celem lepszej znajomoÊci i rozumienia przesz∏oÊci w∏asnego regionu i kraju oraz
dziejów Êwiata.
2. Pog∏´bienie rozumienia powiàzaƒ mi´dzy przesz∏oÊcià, teraêniejszoÊcià i przysz∏oÊcià.
3. Budowanie w∏asnej to˝samoÊci i kszta∏towanie systemu wartoÊci.
4. Rozwijanie postaw obywatelskich i patriotycznych, poczucia przynale˝noÊci do wspólnoty rodzinnej, lokalnej, regionalnej, grupy etnicznej i narodowej.
5. Przygotowanie si´ do udzia∏u w ˝yciu ró˝nych spo∏ecznoÊci; kszta∏towanie postawy zrozumienia i tolerancji wobec odmiennych kultur, obyczajów i przekonaƒ mieszczàcych si´
w kanonie wartoÊci cywilizacyjnych.
Na tej podstawie opracowano szczegó∏owe cele edukacyjne w podziale na wiedz´, zrozumienie, umiej´tnoÊci i cele wychowawcze.
Wiedza
Uczeƒ zapoznaje si´ z:
– osiàgni´ciami cywilizacyjnymi ludzkoÊci,
– procesami historycznymi zachodzàcymi w poszczególnych epokach,
– czynnikami wspierajàcymi rozwój cywilizacyjny i ograniczajàcymi go,
– formami i zasadami funkcjonowania paƒstwa oraz ich zmiennoÊcià na przestrzeni dziejów,
– formami ˝ycia politycznego, spo∏ecznego, gospodarczego w poszczególnych epokach,
– zjawiskami wielokulturowoÊci i przenikania si´ kultur na przestrzeni dziejów,
– rodzajami wspólnot etnicznych i narodowych, politycznych, religijnych i kulturowych na
Êwiecie i w Polsce,
– ˝yciem codziennym ró˝nych spo∏ecznoÊci – na tle wydarzeƒ politycznych, spo∏ecznych,
gospodarczych, kulturalnych itp.,
– cechami charakterystycznymi poszczególnych epok,
– miejscem i rolà jednostki i grup spo∏ecznych oraz dzia∏alnoÊcià najwa˝niejszych postaci,
dynastii, grup spo∏ecznych w poszczególnych epokach,
– ideami wp∏ywajàcymi na przeobra˝enia w ˝yciu politycznym, spo∏eczno-gospodarczym
i kulturalnym,
– zwiàzkami przyczynowo-skutkowymi prze∏omowych wydarzeƒ w dziejach, w tym z genezà i skutkami najwa˝niejszych konfliktów politycznych, spo∏ecznych, religijnych, ideologicznych itp.,
8
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN
– systemami religijnymi wyst´pujàcymi w poszczególnych epokach,
– lokalnymi odniesieniami do wydarzeƒ z dziejów powszechnych i Polski.
Zrozumienie
Uczeƒ rozumie:
– zjawisko ciàg∏oÊci i zmiennoÊci procesu historycznego,
– relacje mi´dzy globalnym, narodowym, lokalnym i indywidualnym wymiarem historii,
– wp∏yw czynników naturalnych, gospodarczych, spo∏eczno-politycznych na kszta∏towanie
cywilizacji,
– zale˝noÊci mi´dzy ró˝nymi p∏aszczyznami aktywnoÊci cz∏owieka,
– rol´ jednostek i grup spo∏ecznych w kszta∏towaniu historii,
– zwiàzki poprzedzania/wspó∏wyst´powania/nast´pstwa faktów, wydarzeƒ i zjawisk oraz
zwiàzki pomi´dzy przesz∏oÊcià, teraêniejszoÊcià i przysz∏oÊcià,
– mo˝liwoÊci ró˝norodnych interpretacji omawianych faktów, zjawisk i procesów historycznych,
– poj´cia: cywilizacja, paƒstwo, ustrój polityczny, ÊwiadomoÊç polityczna, naród, ÊwiadomoÊç narodowa, spo∏eczeƒstwo, grupa spo∏eczna, struktura spo∏eczna, ÊwiadomoÊç spo∏eczna, obyczajowoÊç spo∏eczna, konflikt spo∏eczny, wojna, ludobójstwo, Holokaust, rewolucja neolityczna, rewolucja przemys∏owa, religia, wyznanie, obrzàdek,
– rol´ myÊlenia historycznego dla dojrza∏ego uczestniczenia w ˝yciu spo∏ecznoÊci lokalnych, narodowych, paƒstwowych i globalnych.
Umiej´tnoÊci
Uczeƒ kszta∏ci umiej´tnoÊci:
– przedstawiania i interpretowania wiedzy historycznej,
– interpretacji êróde∏ historycznych zwiàzanych z danà epokà,
– wyszukiwania informacji w ró˝norodnych êród∏ach wiedzy historycznej,
– hierarchizowania faktów, wydarzeƒ i zjawisk historycznych,
– umiejscawiania wydarzeƒ i zjawisk w czasie i przestrzeni,
– analizowania wydarzeƒ i zjawisk w ich kontekÊcie historycznym,
– porzàdkowania i charakteryzowania wydarzeƒ i zjawisk historycznych w uj´ciu przekrojowym, problemowym i chronologicznym,
– wyodr´bniania typowych i specyficznych cech wydarzeƒ i zjawisk w poszczególnych okresach historycznych,
– analizowania dziejów regionu w powiàzaniu z historià Polski i dziejami powszechnymi,
– dostrzegania wp∏ywu wydarzeƒ z przesz∏oÊci na teraêniejszoÊç i przysz∏oÊç,
– dostrzegania odmiennoÊci doÊwiadczeƒ historycznych narodów i paƒstw, dostrzegania
zmian w systemie norm i wartoÊci obowiàzujàcych w ˝yciu spo∏ecznym, politycznym i gospodarczym na przestrzeni dziejów,
– oceniania wk∏adu Polski do dziejów powszechnych,
– dostrzegania wp∏ywu tradycji i dziedzictwa kulturowego na rozwój ró˝nych wspólnot spo∏ecznych i politycznych,
– wskazywania roli religii i wyznaƒ religijnych w dziejach ludzkoÊci,
– odnajdywania w historii êróde∏ postaw i przekonaƒ wspó∏czesnych obywateli,
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN
9
–
–
–
–
–
–
–
–
–
wskazywania skutków decyzji z przesz∏oÊci dla wspó∏czesnoÊci,
oceny sporów historycznych w przesz∏oÊci i wspó∏czeÊnie,
rozwiàzywania problemów z perspektywy historycznej,
zbierania i selekcjonowania informacji historycznych i konstruowania wypowiedzi na ich
podstawie,
uogólniania faktów,
wykorzystania zdobytych umiej´tnoÊci i wiedzy w ˝yciu codziennym,
odró˝niania faktów od opinii,
dobierania argumentów niezb´dnych do uzasadnienia opinii, formu∏owania w∏asnych
opinii i sàdów ustnie na forum klasy lub innego gremium,
formu∏owania krótszych i d∏u˝szych wypowiedzi pisemnych, w których nale˝y uzasadniç
w∏asne zdanie.
Cele wychowawcze
Uczeƒ:
– szanuje istot´ ludzkà jako najwy˝szà wartoÊç,
– respektuje przyj´te normy ˝ycia spo∏ecznego,
– jest krytyczny wobec przekazów z przesz∏oÊci i wspó∏czesnych,
– docenia znaczenie wiedzy w budowaniu w∏asnej to˝samoÊci,
– samodzielnie kieruje swoim rozwojem,
– rozwija umiej´tnoÊç racjonalnego okreÊlania swoich zachowaƒ i postaw,
– akceptuje ró˝norodnoÊç kulturowà,
– wykazuje postaw´ tolerancji oraz otwartoÊci na poglàdy innych osób,
– stara si´ w sposób spokojny i racjonalny rozwiàzywaç konflikty,
– uczy si´ wspó∏dzia∏ania w grupie,
– stosuje zasady etyczne w ˝yciu codziennym,
– identyfikuje si´ ze wspólnotà lokalnà,
– zajmuje aktywnà postaw´ w osiàganiu celów ˝yciowych w spo∏ecznoÊci lokalnej, narodowej, paƒstwowej,
– stara si´ odpowiedzialnie pe∏niç role spo∏eczne,
– potrafi godziç indywidualne interesy z dobrem wspólnym,
– zna i stosuje regu∏y i procedury demokratyczne, okazuje szacunek dla zasad demokratycznego paƒstwa prawa,
– dba o ochron´ dziedzictwa narodowego, szanuje tradycje i symbole narodowe.
10
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN
TreÊci nauczania
STARO˚YTNOÂå
1. Cz∏owiek w najdawniejszych czasach
Historia nauczycielkà ˝ycia? – czyli po co uczymy si´ historii
Czas – chronologia – ery – epoki – okresy historyczne – wieki i lata
Cz∏owiek w czasach najdawniejszych
Pochodzenie cz∏owieka. Ró˝ne teorie na temat pochodzenia cz∏owieka. Epoki prehistoryczne i ich charakterystyka. Homo sapiens, czyli cz∏owiek rozumny. Rewolucja neolityczna i jej
konsekwencje dla powstania nowych paƒstw. Od koczowniczego do osiad∏ego trybu ˝ycia.
Pierwsze cywilizacje
Wp∏yw przyrody i warunków naturalnych na cz∏owieka i jego rozwój. Od myÊlistwa i zbieractwa, po hodowle i rolnictwo. Powstanie pierwszych osad i miast. Cechy charakterystyczne pierwszych miast.
Mi´dzyrzecze. Egipt „darem Nilu”. Indus – warunki naturalne w dolinie Indusu. Ganges
Êwi´tà rzekà. Rola rzek w rozwoju cywilizacji Wschodu.
Sumerowie i Babiloƒczycy. Egipt paƒstwem faraonów. Rola kap∏anów w ˝yciu religijnym
i politycznym staro˝ytnego Egiptu. Religia Egipcjan.
Dziedzictwo Wschodu
Wynalazki Wschodu: rozwój pisma, rodzaje pisma, materia∏y piÊmienne, pierwsze systemy
matematyczne, system miar i wag. Medycyna, astronomia, matematyka, czyli rozwój nauki
w paƒstwach Wschodu. Wynalazki Wschodu i ich wykorzystanie wspó∏czeÊnie.
Wielkie mocarstwa Wschodu – podboje i prawo: Podboje paƒstw Wschodu i tworzenie
pierwszych imperiów. W∏adcy w dobie podbojów. Organizacja terenów podbitych. Prawodawstwo paƒstw Wschodu – kodeks Hammurabiego i jego zasada „oko za oko…”.
Izrael i Biblia: Palestyna i ˚ydzi. Rozwój Izraela. Dawid i Salomon – twórcy pot´gi Izraela.
Niewola babiloƒska. Judaizm religià monoteistycznà. Âwi´te ksi´gi judaizmu: Biblia ˚ydów,
Tora, Talmud. Biblia – chrzeÊcijaƒskie dziedzictwo duchowe.
Dziedzictwo Indii: rozwój cywilizacji na Pó∏wyspie Indyjskim. Ariowie i Hindusi. Kasty. Hinduizm, Budda i buddyzm.
2. Staro˝ytna Grecja
Po∏o˝enie i warunki naturalne staro˝ytnych Greków
Po∏o˝enie geograficzne i warunki naturalne Grecji. Brak bogactw naturalnych. Zaj´cia ludnoÊci. Wyprawy zamorskie. Kolonizacja grecka.
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN
11
Grecja w okresie minojskim i mykeƒskim (Kreta, Mykeny). Kszta∏towanie si´ polis greckiej
jako formy terytorialno-religijnej.
Sparta i Ateny, jako przyk∏ad dwóch polis o ró˝nych ustrojach politycznych
Sparta – polis o charakterze wojskowym. Ustrój spo∏eczny i polityczny Sparty. Wychowanie
spartaƒskie i kultura Sparty.
Ateny – demokracja ateƒska i jej rozwój (od Drakona do Peryklesa). Demagogia – sztuka
wymowy. WartoÊci demokratyczne: demokracja bezpoÊrednia: udzia∏ Ateƒczyków w ˝yciu
politycznym, Zgromadzenie Ludowe, ostracyzm.
Wojny persko-greckie i ich skutki
Rozwój pot´gi perskiej (Dariusz i Kserkses). Bitwa pod Maratonem i w wàwozie termopilskim. Bitwa morska u wybrze˝y Salaminy. Powstanie i rola Zwiàzku Morskiego.
Os∏abienie Aten i walka o hegemoni´ na Pó∏wyspie Ba∏kaƒskim. Wojna peloponeska. Szybki rozwój Macedonii. Filip Macedoƒski i koniec wolnoÊci Greków.
Podboje Aleksandra Wielkiego i ich skutki
Twórcy pot´gi macedoƒskiej: Filip Macedoƒski i Aleksander Wielki. Podbój Persji i droga
do Indii. Organizacja paƒstw podbitych. Najwa˝niejsze bitwy: Granik, Issos, Gaugamela.
Âmierç Aleksandra Wielkiego i rozpad jego imperium. Paƒstwa hellenistyczne.
Kultura grecka
Trzy okresy kultury greckiej: archaiczna, klasyczna, hellenistyczna. Teatr grecki, filozofia, architektura, olimpiady. Grecka mentalnoÊç i obyczaje, ˝ycie codzienne.
3. Staro˝ytny Rzym
Rzymianie w Êwiecie staro˝ytnym
Warunki naturalne i po∏o˝enie geograficzne staro˝ytnego Rzymu. Poczàtki Rzymu. Rzym królewski. Podboje rzymskie w Italii i poza Italià. Wojny punickie. Armia rzymska i jej struktura.
Rola legionów rzymskich. Zasady walki. Organizacja terenów podbitych, tworzenie prowincji.
Republika rzymska
Urz´dy republiki rzymskiej: konsulowie, prokonsulowie, cenzorzy, pretorzy itd. Rola Senatu rzymskiego. Spo∏eczeƒstwo rzymskie – patrycjusze i plebejusze. Niewolnicy. ˚ycie polityczne staro˝ytnego Rzymu.
Kryzys i upadek republiki
Konflikty wewn´trzne w republice. Kryzys gospodarczy i polityczny. Pierwszy triumwirat.
Wojny domowe. W∏adza Juliusza Cezara. DojÊcie do w∏adzy Oktawiana Augusta i „komedia republiki”.
Cesarstwo rzymskie i jego rozkwit
W∏adza cesarska i jej ma∏a stabilnoÊç. Granice cesarstwa (limes) i dbanie o ich nienaruszalnoÊç.
„Pokój rzymski”. Urbanizacja cesarstwa. ˚ycie w miastach. Organizacja prowincji w okresie cesarstwa. Obywatele rzymscy i „goÊcie”. Niewolnictwo greckie a niewolnictwo rzymskie.
Kryzys i upadek cesarstwa rzymskiego
Od patrycjatu do dominatu. Powolny kryzys paƒstwa. Wp∏yw armii rzymskiej na cesarstwo.
Podzia∏ cesarstwa na wschodnie i zachodnie. Najazdy barbarzyƒców i „wielka w´drówka ludów”. Upadek miast. Przewrót Odoakra i upadek cesarstwa zachodniorzymskiego.
12
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN
Kultura cywilizacja rzymska
˚ycie codzienne Rzymian i formy sp´dzania wolnego czasu. Sztuka i technika. Filozofia
rzymska, rozwój prawa rzymskiego.
Religia rzymska
Rzymska religia paƒstwowa. Politeizm rzymski. ˚ydzi i judaizm. Narodziny chrzeÊcijaƒstwa
i nauczanie Chrystusa. ChrzeÊcijanie, ich nauka, KoÊció∏ i przeÊladowania. ChrzeÊcijaƒstwo
jako religia panujàca w okresie póênego cesarstwa.
SpuÊcizna ∏aciƒska w Europie. Rzymska Europa i nasz Êwiat
ÂREDNIOWIECZE
1. Âwit Êredniowiecznego Êwiata (V–X wiek)
Bizancjum
Cesarstwo bizantyƒskie. Ustrój cesarstwa bizantyƒskiego. Podzia∏ Europy na grecki Wschód
i ∏aciƒski Zachód.
Arabowie i islam
Pó∏wysep Arabski i Arabowie. Beduini (synowie pustyni). Mahomet i jego dzia∏alnoÊç religijna. Ideologia islamu – Koran. Podboje arabskie. Arabowie w Europie. Podzia∏ imperium
arabskiego.
Poczàtek Êredniowiecznej Europy
Paƒstwa barbarzyƒskie na gruzach cesarstwa zachodniorzymskiego. Pierwsze paƒstwo
chrzeÊcijaƒskie w Êredniowiecznej Europie – paƒstwo Franków. Chlodwig i Merowingowie.
Karolingowie na tronie paƒstwa Franków. Walki z Arabami i Longobardami. Powstanie
paƒstwa koÊcielnego.
Cesarstwo karoliƒskie i jego rozwój. Paƒstwo Ottonów
Rzàdy Karola Wielkiego i jego podboje. Przywrócenie cesarstwa rzymskiego na zachodzie
Europy. Organizacja paƒstwa Karola Wielkiego. Renesans karoliƒski. Wojna domowa
i traktat w Verdun. Rozpad monarchii karoliƒskiej. Powstanie paƒstwa niemieckiego. Cesarstwo Ottonów. Uniwersalizm Ottona III.
Pierwsze paƒstwa s∏owiaƒskie
Pochodzenie S∏owian. Spo∏eczeƒstwo, gospodarka i kultura S∏owian. Religia S∏owian. Od
plemion s∏owiaƒskich do pierwszych paƒstw (paƒstwo Samona, bu∏garskie, wielkomorawskie). Poczàtek paƒstwa czeskiego. Sàsiedztwo w´gierskie.
Poczàtki paƒstwa polskiego do pierwszej çwierci XI wieku
Ziemie polskie w IX i X wieku. Plemiona zamieszkujàce ziemie polskie. Legendarne poczàtki paƒstwa polskiego. Mieszko I – wprowadzenie Polski na drog´ chrzeÊcijaƒstwa. Chrzest Polski i jego znaczenie. Polityka wewn´trzna Boles∏awa Chrobrego. Zjazd gnieênieƒski i pierwsza koronacja. Polityka zagraniczna Mieszka I i Boles∏awa Chrobrego (stosunki z sàsiadami).
KoÊció∏ we wczesnym Êredniowieczu
ChrzeÊcijaƒstwo we wczesnym Êredniowieczu i jego rozwój. KoÊció∏ Êredniowieczny i jego
organizacja. Rola zakonów. ReligijnoÊç wczesnoÊredniowieczna.
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN
13
Kultura wczesnego Êredniowiecza
Kultura uczona i ludowa. Zabytki architektury romaƒskiej. ˚ycie codzienne w porzymskim
Êwiecie.
Gospodarka i spo∏eczeƒstwo wczesnego Êredniowiecza
Miasta i handel. WieÊ wczesnego Êredniowiecza. Stosunki lenne i poczàtki feudalizmu. Rycerstwo. Kodeks honorowy rycerstwa. Wojny i powinnoÊci wobec króla i feuda∏a.
2. Rozkwit Êredniowiecznego Êwiata (XI–XIII wiek)
Przemiany gospodarczo-spo∏eczne w Europie XI–XIII wieku
Rozwój wsi i poprawa po∏o˝enia ch∏opów. Kolonizowanie nowych terenów. Rozwój miast
w Europie w XI–XIII wieku. Ustrój miast. Nowa spo∏ecznoÊç miejska. Mieszczanie, kupcy,
rzemieÊlnicy. Wyglàd miasta Êredniowiecznego.
KoÊció∏ XI–XIII wieku. Próby zreformowania KoÊcio∏a
Kryzys KoÊcio∏a i próby reform. Klasztor w Cluny i kongregacja cluniacka. Wielka schizma
wschodnia. Dictatus papae. Reformy Grzegorza VII. Geneza i przebieg sporu o inwestytur´. Grzegorz VII i Henryk IV. Wielki kompromis KoÊcio∏a – konkordat wormacki. Dalsza
walka o wp∏ywy w KoÊciele – „dominium mundi”.
Krucjaty – geneza krucjat, pod∏o˝e spo∏eczne, skutki
Turcy i Ziemia Âwi´ta. Przyczyny i pod∏o˝e spo∏eczne wypraw krzy˝owych. Krucjata ludowa
i pierwsza krucjata. Krzy˝acy i krzy˝owcy. Idea krucjat w XII i XIII wieku. Skutki krucjat
dla Europy, Ziemi Âwi´tej i Turków.
Rozwój monarchii Êredniowiecznej Europy
Francja Êredniowieczna. Kapetyngowie i Plantageneci. Ludwik IX Âwi´ty i Filip Pi´kny. Anglia.
Rzesza Niemiecka. Stany Generalne i Wielka Karta Swobód – poczàtki parlamentaryzmu.
Kultura pe∏nego Êredniowiecza
Powstanie uniwersytetów. Scholastyka, filozofia, nauka, ideologia Êredniowiecza. Sztuka gotycka. ˚ycie religijne. Zakony. Kultura koÊcielna, rycerska i mieszczaƒska.
Kryzys i odbudowa paƒstwa polskiego do po∏owy XII wieku
Kryzys paƒstwa polskiego za Mieszka II. Anarchia i bezkrólewie. Kazimierz Odnowiciel
i odbudowa paƒstwa polskiego. Polityka zagraniczna i wewn´trzna Boles∏awa Szczodrego
(Polska w obozie gregoriaƒskim i koronacja Boles∏aw Âmia∏ego, konflikt z biskupem Stanis∏awem, wyp´dzenie z kraju króla). Rzàdy W∏adys∏awa Hermana. Poczàtek podzia∏ów
dzielnicowych. Boles∏aw Krzywousty i Zbigniew – spory mi´dzy braçmi. Polityka zagraniczna i wewn´trzna Boles∏awa Krzywoustego (wygnanie Zbigniewa i samodzielne rzàdy
w kraju, wojna polsko-niemiecka, podporzàdkowanie Pomorza). Statut Boles∏awa Krzywoustego i zasada senioratu.
Rozbicie i zjednoczenie ziem polskich do poczàtków XIV wieku
Testament Krzywoustego i walki bratobójcze mi´dzy jego synami. Próby obalenia i obalenie
testamentu Boles∏awa Krzywoustego. Rozdrobnienie feudalne w Polsce. Os∏abienie pozycji
Polski. Straty terytorialne Polski. Najazdy Mongo∏ów. Pierwsze próby zjednoczenia paƒstwa
polskiego – monarchia Henryków Êlàskich. Dalsze próby zjednoczenia ziem polskich i ich
14
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN
przyczyny. Rola KoÊcio∏a w procesie zjednoczenia. Bilans polityczny rozbicia dzielnicowego
– plusy i minusy rozbicia.
W∏adys∏aw ¸okietek i jego rzàdy.
Organizacja paƒstwa i KoÊcio∏a w czasach pierwszych Piastów
Ksià˝´ i jego w∏adza. Organizacja rodowa. Obowiàzki poddanych. Kszta∏towanie si´ spo∏eczeƒstwa polskiego. Organizacja i struktura KoÊcio∏a w Polsce.
Kultura Polski do koƒca XII wieku
Kultura polska – w kr´gu wp∏ywów ∏aciƒskich. Elementy rodzime.
Przemiany gospodarczo-spo∏eczne na ziemiach polskich w XII–XIII wieku
Osadnictwo wiejskie na prawie niemieckim. Kolonizacja na prawie niemieckim i jej znaczenie. Lokacje miast – prawo polskie i prawo niemieckie. Samorzàd wiejski i miejski. Spo∏eczeƒstwo polskie w XII–XIII wieku. Kszta∏towanie si´ stanów w Polsce.
3. Jesieƒ Êredniowiecza (XIV–XV wiek)
Kryzys gospodarczy i spo∏eczny w póênoÊredniowiecznej Europie
Czarna Êmierç. Kryzys rolnictwa, wystàpienia spo∏eczne oraz bunty na wsiach. Miasta europejskie w Êredniowieczu. Wystàpienia ludnoÊci miejskiej. Rycerstwo i jego pozycja spo∏eczna.
Paƒstwa europejskie w póênym Êredniowieczu
Wojna stuletnia – przyczyny i skutki dla Francji i Anglii. Cesarstwo niemieckie w póênym
Êredniowieczu. Czechy i W´gry. Turcy i ich ekspansja. Upadek Bizancjum. Moskwa – „trzeci Rzym”.
KoÊció∏ w póênym Êredniowieczu
„Niewola awinioƒska” papie˝y. Schizma zachodnia. Sobory i ruch soborowy. Ruchy heretyckie w Êredniowieczu. Wystàpienie Jana Husa, husytyzm i wojny religijne.
Polska ostatniego Piasta. Andegawenowie na tronie polskim
Polityka wewn´trzna Kazimierza Wielkiego. Polityka zagraniczna i dyplomacja Kazimierza
Wielkiego (stosunki z Krzy˝akami, Czechami, Rusià Halickà oraz z Litwà). Panowanie Andegawenów. Monarchia stanowa w Polsce.
Kszta∏towanie si´ stosunków polsko-litewskich za pierwszych Jagiellonów
Litwa w epoce przedchrzeÊcijaƒskiej. Przyczyny zawarcia unii polsko-litewskiej w Krewie
i jej charakter. Unia personalna. Stosunki z Zakonem Krzy˝ackim (wielka wojna z zakonem, bitwa pod Grunwaldem, wojna trzynastoletnia, ho∏d pruski). Polityka dynastyczna Jagiellonów.
Spo∏eczeƒstwo stanowe w Polsce
Kszta∏towanie si´ spo∏eczeƒstwa stanowego w Polsce w okresie póênego Êredniowiecza. Stany w Polsce (szlachta, duchowieƒstwo, stan kmiecy, mieszczanie). Geneza i rozwój przywilejów szlacheckich. Kszta∏towanie si´ sejmu walnego.
Kultura póênego Êredniowiecza w Polsce
Uniwersytet w Krakowie. Rozwój szkolnictwa parafialnego. Jan D∏ugosz i inni historycy.
TwórczoÊç w j´zyku polskim. Zabytki gotyckie. Ârodowiska kultury.
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN
15
CZASY NOWO˚YTNE
1. Poczàtki nowo˝ytnego Êwiata
Ideologia odrodzenia i humanizmu w Europie
Nowe warunki ˝ycia w Europie w XVI w. Upowszechnienie druku. ¸acina i j´zyki narodowe. Recepcja wzorów antycznych. Ideologia odrodzenia: „Cz∏owiekiem jestem i nic co ludzkie….”, „B∏àdzenie jest rzeczà ludzkà…”, „Któ˝ wi´c móg∏by nie podziwiaç cz∏owieka…”.
Przemiany w ˝yciu codziennym. Sztuka, nauka i literatura renesansowa.
Nowe horyzonty nowo˝ytnego Êwiata. Wielkie odkrycia geograficzne w XV–XVI wieku
Horyzont geograficzny Europejczyków na prze∏omie XVI i XVII w. Wp∏yw nauki i techniki na poszerzanie si´ horyzontu geograficznego Europejczyków. Przyczyny wielkich wypraw.
Ekspansja na Wschód i do Ameryki. Odkrycie drogi do Indii. Rywalizacja mi´dzy Hiszpanami i Portugalczykami. Zak∏adanie kolonii europejskich poza Europà. Bilans odkryç geograficznych dla Europy i Êwiata.
Dualizm ekonomiczny w Europie. Gospodarka europejska w XVI i XVII wieku
Wzrost liczby ludnoÊci w Europie. ¸aba rzekà granicznà mi´dzy wschodem a zachodem Europy. Czynsze i paƒszczyzna na europejskiej wsi. Rozwój rzemios∏a i manufaktur. System
nak∏adczy i jego rozwój. Rewolucja cen i przep∏yw towarów. Bilans gospodarki XVI–XVII-wiecznej.
Kryzys KoÊcio∏a katolickiego w XVI wieku. Reformacja, kontrreformacja i reforma KoÊcio∏a
Kryzys i krytyka KoÊcio∏a katolickiego w XVI wieku. Marcin Luter i Jan Kalwin – reformatorzy KoÊcio∏a. Nowe wyznania i ich zasady. Kontrreformacja i reforma KoÊcio∏a. Znaczenie reformacji w Europie.
Rozprzestrzenianie si´ reformacji w krajach europejskich
Anglikanizm. Pod∏o˝e reformacji w Anglii. Akt supremacji. Walka hugenotów i katolików
we Francji. „Krwawe wesele”. Henryk IV Burbon na tronie Francji. Reformacja i kontrreformacja w Polsce.
Prawos∏awna Rosja. Wzmocnienie w∏adcy rosyjskiego. Car Wszechrusi.
Konflikty w Europie
Europa Ârodkowo-Wschodnia oraz Europa Zachodnia. Wojna trzydziestoletnia. Poczàtki
absolutyzmu europejskiego. Absolutyzm w∏adców Europy Zachodniej i samodzier˝awie cara Rosji.
Spo∏eczeƒstwo Rzeczypospolitej Obojga Narodów
Zmiany w strukturze ludnoÊciowej, religijnej i spo∏ecznej Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Koniunktura na zbo˝e – Polska „spichlerzem Europy”. Refeudalizacja wsi polskiej.
Ch∏opi i szlachta – nierównoÊci ekonomiczne w samych stanach.
Z∏oty wiek w Polsce i jego kultura
Barok i sarmatyzm w Polsce – wiek XVII.
Polska za ostatnich Jagiellonów i pierwszych w∏adców elekcyjnych
Sejmiki, sejm walny i senat. Rywalizacja mi´dzy szlachtà a magnaterià. Konstytucja Nihil novi.
Unia realna z Litwà – Rzeczpospolita Obojga Narodów. Polska krajem bez stosów – tole-
16
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN
rancja religijna w kraju. Bezpotomna Êmierç ostatniego z Jagiellonów. Bezkrólewie i pierwsze wolne elekcje. Wzrost pozycji magnaterii polskiej za Zygmunta III Wazy.
Polityka zagraniczna Polski w drugiej po∏owie XVI i na poczàtku XVII wieku
Polityka dynastyczna Jagiellonów. Jagiellonowie na tronach Europy. Wojny z Rosjà za czasów Stefana Batorego.
Konflikty Rzeczypospolitej w XVII wieku
Wojny ze Szwecjà, z Rosjà oraz Turcjà. Zaanga˝owanie Wazów w polityk´ wschodnià
i szwedzkà. Polityczne uwarunkowania konfliktów ze Szwecjà (wojna o ujÊcie Wis∏y, potop
szwedzki). Powstanie Bohdana Chmielnickiego na Ukrainie. Utrata Ukrainy wschodniej na
rzecz Rosji. Cecora, Chocim, utrata Kamieƒca Podolskiego. Bilans wojen z sàsiadami
w XVII wieku.
2. Prze∏omy oÊwieceniowe
Europejska myÊl spo∏eczno-polityczna i kultura epoki nowo˝ytnej
OÊwiecenie w Europie. Ideologia i filozofia oÊwiecenia europejskiego. MyÊl spo∏eczna i polityczna epoki oÊwiecenia. Absolutyzm oÊwiecony. Rozwój nauki i techniki w koƒcu XVII
i w XVIII w. Literatura i sztuka tej epoki.
Europeizacja i wzrost znaczenia Rosji w XVII–XVIII wieku
Rosja wielkich przemian. Od Iwana IV do Katarzyny Wielkiej. Rewolucja obyczajowa za
czasów Piotra Wielkiego. Europeizacja Rosji.
Wielka Rewolucja Francuska i powstanie Stanów Zjednoczonych Ameryki Pó∏nocnej – dwa
modele przewrotów republikaƒskich i ich konsekwencje
Wojna o niepodleg∏oÊç Stanów Zjednoczonych. Przyczyny konfliktu, przebieg walk i jego
konsekwencje. Deklaracja Niepodleg∏oÊci i konstytucja Stanów Zjednoczonych.
Sytuacja wewn´trzna Francji przed wybuchem rewolucji (nierównoÊci spo∏eczne w spo∏eczeƒstwie francuskim, nierównoÊci wewnàtrz stanów, Ludwik XVI i jego rzàdy). Wybuch rewolucji i pierwsze reformy. Uchwalenie konstytucji. Dyktatura jakobinów, rzàdy Dyrektoriatu i wprowadzenie konsulatu przez Napoleona. Koniec rewolucji. Zyski i straty obu przewrotów republikaƒskich.
Kryzys, próby naprawy i upadek paƒstwa polskiego w XVIII wieku
Polska czasów saskich i stanis∏awowskich. Poczàtek anarchii w Polsce. Konfederacje. Obozy polityczne w XVIII-wiecznej Polsce. Próby reform – sejm niemy i reformy sejmu konwokacyjnego. Stanis∏aw August Poniatowski. Konfederacja barska i pierwszy rozbiór Polski.
Komisja Edukacji Narodowej. Sejm Wielki i Konstytucja 3 maja. Drugi rozbiór Polski.
Ostatnia próba uchronienia Polski przed upadkiem – powstanie koÊciuszkowskie. Trzeci
rozbiór Polski. Bilans XVIII wieku. Wewn´trzne i zewn´trzne przyczyny upadku Rzeczypospolitej.
Kultura doby stanis∏awowskiej
Wp∏ywy francuskie w Polsce. Obiady czwartkowe i rozwój publicystyki. Nauki Êcis∏e, przyrodnicze i humanistyczne i ich rozwój. Kultura duchowa (teatr, balet, opera), sztuki plastyczne i architektura.
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN
17
WIEK XIX – POLSKA, EUROPA, ÂWIAT
Epoka napoleoƒska
Poczàtki panowania Napoleona – konsulat we Francji. Cesarstwo i jego rozwój. Polityka wewn´trzna Napoleona Bonapartego w okresie cesarstwa (kodeks cywilny, kodeks handlowy).
Polityka zagraniczna – walki z koalicjami antynapoleoƒskimi.
Sprawa polska w dobie napoleoƒskiej. Legiony Polskie i Ksi´stwo Warszawskie.
Cz∏owiek i jego otoczenie: czasy rewolucji przemys∏owej
Zmiany demograficzne, spo∏eczne w Europie na prze∏omie XVIII i XIX wieku. Wzrost liczby ludnoÊci w wielkich miastach europejskich. Prze∏om wieków wiekiem w´gla i pary. Rewolucja przemys∏owa i jej wp∏yw na przemiany w strukturze spo∏ecznej i zawodowej.
Przemiany spo∏eczne na ziemiach polskich.
Romantyzm
Epoka romantyzmu – jej podstawy i ideologia. Polski romantyzm. Romantycy na emigracji.
W∏adcy i narody (1815–1830)
Kongres wiedeƒski – przyczyny zwo∏ania i skutki decyzji. Âwi´te Przymierze próbà utrzymania starego porzàdku w Europie. Nowoczesna myÊl ideologiczna: wolnomularstwo, socjalizm utopijny.
Francja w latach 1815–1830. Walki o niepodleg∏oÊç. Powstanie w Belgii.
Stracone z∏udzenia: Królestwo Polskie i powstanie listopadowe
Decyzje kongresu wiedeƒskiego w sprawie Polski. Ziemie polskie w XIX wieku – rozwój
gospodarczy. Utworzenie Królestwa Polskiego i jego konstytucja. Legalna i nielegalna opozycja wobec cara w Królestwie Polskim.
Przyczyny, przebieg i skutki powstania listopadowego. Wielka Emigracja.
Wiosna Ludów w Europie i w Polsce
Dlaczego Wiosna Ludów? Dà˝enie bur˝uazji do obj´cia w∏adzy. Rewolucje we Francji, Prusach, Austrii, we W∏oszech i na W´grzech. Has∏a Wiosny Ludów.
Dzia∏alnoÊç emisariuszy na ziemiach polskich. Powstanie krakowskie i Wiosna Ludów w zaborze pruskim i w Galicji.
Nowy uk∏ad si∏ w Europie
Pot´ga Turcji i Rosji. Otto von Bismarck premierem Prus i kanclerzem zjednoczonych Niemiec. Kulturkampf. Powstanie Austro-W´gier. Wojna francusko-pruska. Zjednoczenie
W∏och i Niemiec.
Powstanie styczniowe
Rosja pod rzàdami Miko∏aja I i Aleksandra II. Odwil˝ posewastopolska i nadzieje Polaków
na zmian´ sytuacji w Królestwie Polskim. Rok 1860 – manifestacje patriotyczne w Królestwie Polskim. Wprowadzenie stanu wojennego. Aleksander Wielopolski. Podziemne ugrupowania – biali i czerwoni. Branka i wybuch powstania styczniowego. Paƒstwo podziemne.
Dyktatura Romualda Traugutta. Kl´ska powstania i represje popowstaniowe.
Europa i Êwiat 1870–1914
Druga rewolucja przemys∏owa – eksplozja demograficzna i wzrost gospodarczy. Przemiany
na wsi i rozwój miast. Gospodarka Êwiatowa – monopole i kartele.
18
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN
Nauka prze∏omu wieków: nowe wynalazki w medycynie, naukach matematyczno-przyrodniczych. Rozwój techniki i wynalazki u∏atwiajàce ˝ycie codzienne. Sztuka prze∏omu XIX i XX
wieku.
Kszta∏towanie si´ nowoczesnych spo∏eczeƒstw.
Nowoczesne ruchy polityczne w Europie: liberalizm, konserwatyzm, socjalizm marksistowski, anarchizm, nacjonalizm, szowinizm i rasizm. Doktryna spo∏eczna KoÊcio∏a.
Podzia∏ kolonialny Êwiata XIX/XX wieku.
Spory mi´dzy paƒstwami o kolonie. Powstanie trójprzymierza i trójporozumienia.
Âwiat zmierza ku wojnie.
Ziemie polskie w koƒcu XIX i na poczàtku XX wieku. Wielka przemiana w podzielonym
kraju
Przemiany spo∏eczne i gospodarcze na ziemiach polskich na prze∏omie wieków XIX i XX.
Emigracja zarobkowa – wyjazdy za chlebem. Nowoczesne ruchy polityczne na ziemiach polskich. Powstanie partii politycznych. Ruch narodowy – Liga Polska i Liga Narodowa. Ruch
socjalistyczny – Wielki Proletariat, PPS, SDKPiL. Ruch ludowy – SL i PSL.
Kultura polska prze∏omu XIX i XX wieku. Pozytywizm i M∏oda Polska. Dla pokrzepienia
serc – literatura i malarstwo patriotyczne.
Sytuacja polityczna i po∏o˝enie Polaków pod zaborami
Polacy pod zaborem rosyjskim. Rewolucja 1905 r. i jej nast´pstwa. Polacy wobec rewolucji
1905 r.
Zabór austriacki – polityka lojalizmu i trójlojalizmu.
Zabór pruski – polityka germanizacyjna Bismarcka. Strajk dzieci polskich we WrzeÊni. Polacy wobec zagro˝enia wojnà. Orientacja proniemiecka, prorosyjska i prorewolucyjna.
DZIEJE NAJNOWSZE – WIEK XX
Wielka Wojna zaczyna wiek XX
Przyczyny poÊrednie i bezpoÊrednie wybuchu I wojny Êwiatowej. Fronty wojny i przebieg
dzia∏aƒ wojennych. Wojna Êwiatowa i totalna. Prze∏omowy rok 1917 – przystàpienie USA do
wojny. Rewolucje w Rosji. Zakoƒczenie wojny w 1918 r. Sprawa polska w czasie pierwszej
wojny Êwiatowej.
Bilans I wojny Êwiatowej i jej charakter.
Konferencja pokojowa w Pary˝u i pokój wersalski.
Odbudowa niepodleg∏ej Polski
Odzyskanie niepodleg∏oÊci przez Polsk´. Rola Józefa Pi∏sudskiego w odzyskaniu niepodleg∏oÊci. Polska w nowej rzeczywistoÊci. Ustrój nowej Polski – ma∏a konstytucja. Kszta∏towanie
si´ granic Polski. Wojna polsko-bolszewicka. Ostateczne ukszta∏towanie si´ granic paƒstwa.
Âwiat mi´dzywojenny
Sytuacja w paƒstwach europejskich po zakoƒczeniu wojny. Powstanie ustrojów totalitarnych
w Europie (faszystowskie W∏ochy, nazistowskie Niemcy, bolszewicka Rosja i powstanie
ZSRR). Demokracje europejskie. Walka o nowy podzia∏ kolonialny Êwiata.
Gospodarka w dwudziestoleciu mi´dzywojennym. Wielki kryzys gospodarczy na Êwiecie,
w Europie i w Polsce. Wp∏yw kryzysu na gospodark´ Êwiatowà.
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN
19
Kultura mi´dzywojnia. Literatura i sztuka. Kino. Sport. Przemiany w ˝yciu codziennym.
Japonia i Chiny w okresie mi´dzywojennym.
Walka o wp∏ywy w Azji.
II Rzeczpospolita
TrudnoÊci przy odbudowie kraju. Scalenie ziem polskich. Spo∏eczeƒstwo – Polska krajem
wielonarodowoÊciowym. Zmiany w strukturze spo∏ecznej i demograficznej ludnoÊci polskiej. Gospodarka paƒstwa polskiego.
Kszta∏towanie si´ ustroju II RP – konstytucja marcowa, ustrojowe konsekwencje przewrotu
majowego, konstytucja kwietniowa. Sanacja. Polityka zagraniczna Polski. Polska i III Rzesza – ku wojnie.
Bilans II RP.
II wojna Êwiatowa. Pierwszy etap (1939–1943)
Wybuch wojny. Kampania wrzeÊniowa. Wojna na zachodzie Europy. Walki na morzu. Grecja i Jugos∏awia. Dzia∏ania wojenne w Afryce. Rok 1941 – prze∏om w wojnie. NapaÊç Niemiec na ZSRR (plan Barbarossa) oraz przystàpienie USA do wojny – Pearl Harbor. Europa w r´kach Hitlera. Podsumowanie I etapu wojny.
Polska w latach II wojny Êwiatowej
Polacy pod okupacjà niemieckà i radzieckà. Generalne Gubernatorstwo. ˚ycie codzienne
w okupowanej Polsce. Holokaust. Polskie paƒstwo podziemne.
Sprawa polska w czasie II wojny.
Zmiany na frontach. Drugi etap wojny (1944–1945)
Kszta∏towanie si´ koalicji antyhitlerowskiej w Europie i na Êwiecie. Wielka Trójka. Konferencje dotyczàce powojennego urzàdzenia Europy i Êwiata.
Drugi front i ca∏kowita kapitulacja Niemiec. Kapitulacja Japonii.
Âwiat podzielony
Rozpad koalicji. ˚elazna kurtyna i podzia∏ Europy. Europa Wschodnia i Ârodkowa pod
wp∏ywem ZSRR. XX Zjazd KPZR i odwil˝ oraz odpr´˝enie w bloku wschodnim. Odci´cie
si´ od polityki stalinizmu – rok 1956.
Polska pod rzàdami partii komunistycznej
Porzàdek poja∏taƒski w Polsce. Przesuni´cie granic na zachód, kosztem wschodu. Polska
krajem jednonarodowym. PKWN i poczàtek sowietyzacji Polski. Powstanie Polski Ludowej.
Reforma rolna i nacjonalizacja przemys∏u. Gospodarka kraju – plany trzyletni i szeÊcioletni. Walka z ku∏actwem i bitwa o handel. Powstanie PZPR.
Renesans Zachodu
Demokracje zachodnie. Rozwój gospodarczy paƒstw zachodnich. Poczàtki integracji europejskiej. Zmiany w kulturze i obyczajowoÊci zachodniej. Wzrost pozycji kobiet w paƒstwach
zachodnich. M∏odzie˝ i jej zachowania. Nowe pràdy w muzyce, filmie i sztuce. Rola mediów
i ich si∏a w kszta∏towaniu polityki paƒstw.
Polska realnego socjalizmu
Nadzieje na destalinizacj´ kraju. W∏adys∏aw Gomu∏ka dochodzi do w∏adzy. Reformy paêdziernika – odwil˝ popaêdziernikowa. Koniec reform. Polska w czasach Gomu∏ki. Siermi´˝noÊç ˝ycia codziennego. Rok 1968 – poczàtek koƒca epoki Gomu∏ki w Polsce.
20
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN
Trzeci Âwiat – dwie trzecie Êwiata
Paƒstwa komunistyczne w Azji: rewolucja w Chinach. Wojny w Korei i Wietnamie. Indie
i Pakistan.
Bliski Wschód – poczàtek konfliktów. Powstanie paƒstwa Izrael. Dekolonizacja Afryki.
Ameryka ¸aciƒska.
Wp∏ywy komunizmu w Afryce i Ameryce ¸aciƒskiej. Kuba.
Druga m∏odoÊç PRL
Kryzys gospodarczy i spo∏eczny – grudzieƒ 1970. Dekada Gierka 1970–1980. Polska w p´tli kredytów. Has∏o budowy „drugiej Polski”. Propaganda sukcesu w Polsce. Kryzysy gospodarcze.
Powstanie „SolidarnoÊci” i jej rewolucja. Upadek ekipy Gierka.
Âwiatowa wspó∏zale˝noÊç i konflikt w latach 70. i 80.
Kryzys gospodarczy lat 70. i 80. XX wieku, wywo∏any kryzysem paliwowym. Skok gospodarczy Azji. Azjatyckie „tygrysy”. Koniec wyÊcigu zbrojeƒ i odpr´˝enie na Êwiecie. Prze∏om
1989 roku – przemiany ustrojowe w Europie Ârodkowo-Wschodniej.
Zbyt d∏ugi koniec PRL
Wprowadzenie stanu wojennego. Ostatnie lata re˝imu Wojciecha Jaruzelskiego. Opozycja
w kraju przeciw re˝imowi. Okràg∏y Stó∏. Zmiany ustrojowe po 1990 r.
Nowa mapa Europy, nowy porzàdek Êwiata, nowa Polska
Âwiat po 1989 r. Nowe paƒstwa w Europie. Rozwój Azji. Re˝im pó∏nocnokoreaƒski. ZapaÊç
Afryki. Stany Zjednoczone jedynym supermocarstwem. Nowe szanse i zagro˝enia globalne.
Terroryzm i zamachy terrorystyczne.
Polska – III RP. Zmiany systemowe i gospodarcze w Polsce od poczàtku lat 90. XX w. Unia
Europejska i NATO – poszerzenie o nowych cz∏onków. Polska w polityce NATO i UE.
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN
21
Procedury osiàgania celów
Osiàgni´cie zamierzonych celów na lekcjach historii w du˝ej mierze zale˝y od precyzyjnie
rozpoznanych przez nauczyciela mo˝liwoÊci i zainteresowaƒ intelektualnych uczniów, poziomu ich umiej´tnoÊci, zaanga˝owania w lekcj´, wzajemnego zrozumienia mi´dzy nauczycielem a uczniem, a tak˝e od doboru i uk∏adu treÊci, które nauczyciel chce uczniom przekazaç, od celów dydaktycznych i konsekwentnej ich realizacji w procesie nauczania–uczenia
si´ oraz od zastosowanych Êrodków dydaktycznych.
Aby przygotowaç ucznia do egzaminu maturalnego, nie mo˝na ograniczaç si´ do tradycyjnego wyk∏adu, ale nale˝y ukierunkowaç prac´ uczniów na metody aktywne i aktywizujàce uczniów. Metody takie mobilizujà ucznia do samodzielnej pracy, zmuszajà do si´gania po
ró˝ne êród∏a informacji oraz uczà prawid∏owego korzystania z nich. Uczniowie çwiczà wtedy umiej´tnoÊç doboru informacji do danego tematu lekcji, analizy i interpretacji êróde∏,
formu∏owania wniosków, ocen i uogólnieƒ. OczywiÊcie, nie da si´ ca∏kowicie odejÊç od tradycyjnego wyk∏adu, ale jest on zalecany jako wyjaÊnienie tematu lub podsumowanie problemu, uczy bowiem logicznej, szerszej wypowiedzi i formu∏owania sàdów krytycznych.
Na jednej lekcji nauczyciele coraz cz´Êciej stosujà kilka ró˝nych metod nauczania. WÊród
metod cieszàcych si´ najwi´kszym zainteresowaniem sà:
a) z metod podajàcych: wyk∏ad, opowiadanie;
b) z metod aktywizujàcych uczniów: praca z mapà, praca ze êród∏em historycznym, dyskusja
i debata, drzewko decyzyjne, burza mózgów, metaplan, analiza SWOT, metoda projektu.
Bardzo wa˝nà metodà, niezb´dnà na tym etapie edukacyjnym, jest metoda pracy ze êród∏em historycznym. Jest to podstawowa metoda przygotowujàca do egzaminu maturalnego.
Zadaniem nauczyciela jest uÊwiadomienie uczniom, ˝e to w∏aÊnie êród∏a stanowià podstaw´ naszej wiedzy o minionych czasach: badacz dowiaduje si´ o faktach historycznych za poÊrednictwem êróde∏, dlatego tak wa˝na jest umiej´tnoÊç ich odczytywania i interpretowania.
Uczniowie, którzy rozpoczynajà nauk´ w szko∏ach ponadgimnazjalnych, majà ju˝ za sobà
doÊwiadczenia w pracy ze êród∏ami ze szko∏y podstawowej i gimnazjum, dlatego te˝ powinni od poczàtku podejmowaç próby samodzielnego okreÊlania kategorii êród∏a, odczytania
treÊci w nim zawartych czy powiàzania tych informacji z wiedzà pozaêród∏owà. W toku dalszej nauki b´dà oni mieli do czynienia z coraz wi´kszà ró˝norodnoÊcià êróde∏, nale˝y zatem
zwróciç ich uwag´ na to, w jaki sposób typ êród∏a oddzia∏uje na sposób przedstawiania rzeczywistoÊci. Nale˝y tak˝e zach´caç ich do porównawczej analizy êróde∏ ró˝nego typu przy
interpretacji konkretnego faktu czy zjawiska historycznego. Warunkiem powodzenia çwiczeƒ o charakterze êród∏oznawczym jest staranne i przemyÊlane przygotowanie zadaƒ dla
uczniów, dlatego fragmenty êróde∏ historycznych, które uczniowie majà analizowaç, muszà
byç zaopatrzone w zestawy pytaƒ i poleceƒ wskazujàcych kierunek pracy.
22
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN
Nale˝y wyró˝niç prac´ z tekstem êród∏owym i z materia∏em ikonograficznym:
– praca z tekstem êród∏owym – uczniowie pog∏´biajà znajomoÊç warsztatu badawczego historyka, çwiczàc krytyk´ zewn´trznà i wewn´trznà êród∏a, jego analiz´ i interpretacj´.
Bardzo wa˝na, szczególnie w pierwszych miesiàcach pracy tà metodà, jest pomocnicza rola nauczyciela, który wprowadza uczniów w tematyk´ zwiàzanà z analizowanym tekstem,
informuje o autorze tekstu, czasie i miejscu jego powstania, wyjaÊnia trudne terminy,
wskazuje sposób analizy êród∏a, pomaga formu∏owaç pytania i wnioski koƒcowe;
– praca z ilustracjà – jest to praca z fotografiami dokumentalnymi, rysunkami, obrazami malarskimi, reprodukcjami rzeêb, zdj´ciami architektury, obrazami dydaktycznymi, karykaturami), metoda ta kszta∏ci umiej´tnoÊç obserwacji i w∏aÊciwego odczytywania informacji zawartych w tego typu êród∏ach, które przybli˝ajà realia historyczne i pokazujà koloryt epoki.
Metoda pracy ze êród∏ami kszta∏ci umiej´tnoÊç ich analizy i krytyki, samodzielnego zdobywania informacji, ich oceny i syntetyzowania, ∏àczenia wiedzy zdobytej z podr´cznika z tà
uzyskanà samodzielnie ze êród∏a, rozwija zarazem ogólne zdolnoÊci intelektualne uczniów.
Inne godne polecenia metody aktywizujàce to:
– praca z mapà – kszta∏ci umiej´tnoÊç lokalizowania wydarzeƒ historycznych w czasie i przestrzeni; szczególnie cenne sà mapy rozwojowe, pozwalajàce Êledziç przemiany danego zjawiska czy procesu historycznego w czasie, bardzo wa˝na jest umiej´tnoÊç prawid∏owego
odczytywania informacji zawartych w legendzie mapy i odszukiwania ich na mapie;
– debata za i przeciw – polega na analizie problemu z dwóch odmiennych punktów widzenia;
stosuje si´ jà dla kszta∏cenia umiej´tnoÊci prezentowania i uzasadniania swego stanowiska;
– dyskusja punktowana – wymiana poglàdów wymaga precyzyjnego przedstawiania i argumentowania w∏asnego zdania oraz poszanowania dla opinii odmiennych, uczy s∏uchania
innych oraz wyst´powania na forum klasy;
– analiza SWOT – metoda ta pomaga przeanalizowaç okreÊlony problem i wspólnie wypracowaç jego rozwiàzanie, przez wskazanie mocnych i s∏abych stron proponowanych rozwiàzaƒ oraz zwiàzanych z nimi szans i zagro˝eƒ; dzi´ki niej uczniowie kszta∏cà umiej´tnoÊç analizy i oceny zjawisk i problemów;
– projekt edukacyjny – pozwala kszta∏ciç umiej´tnoÊci skutecznej wspó∏pracy w zespole,
podejmowania decyzji, szukania kompromisu i wspólnego stanowiska;
– burza mózgów – pozwala na sformu∏owanie licznych pomys∏ów i wniosków dotyczàcych
danego zagadnienia, za pomocà tej metody mo˝na dochodziç do definicji poj´cia
(uczniowie w grupach zapisujà wszystko, z czym kojarzy im si´ dane poj´cie, nast´pnie
grupy porównujà wyniki i tworzà wspólnà definicj´, którà warto na koniec porównaç z definicjà encyklopedycznà bàdê s∏ownikowà;
– metaplan – metoda ta pozwala uporzàdkowaç wnioski z przeprowadzonej dyskusji, dzi´ki czemu mo˝liwe jest postawienie w∏aÊciwej diagnozy i wskazanie sposobu rozwiàzania
problemu. Przygotowuje si´ jà wed∏ug wzorca: sformu∏owanie problemu, odpowiedê na
pytanie: jak by∏o, odpowiedê na pytanie: jak byç powinno, odpowiedê na pytanie: dlaczego nie by∏o tak, jak byç powinno, wnioski;
– drzewko decyzyjne – metoda ta kszta∏ci umiej´tnoÊç podejmowania decyzji i dokonywania wyboru spoÊród ró˝nych proponowanych rozwiàzaƒ na podstawie ich pozytywnych
i negatywnych skutków; wa˝ne w tej metodzie jest zapisanie celów i wartoÊci uznawanych
przez osoby podejmujàce decyzj´ za nadrz´dne.
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN
23
Przewidywane osiàgni´cia uczniów
Staro˝ytnoÊç
Uczeƒ zna i rozumie:
– podstawowe wiadomoÊci o cywilizacjach staro˝ytnego Wschodu, rol´ po∏o˝enia geograficznego tych paƒstw,
– cywilizacje antyczne i ich cechy ustrojowe oraz cechy charakterystyczne ustroju w Sparcie, Atenach, monarchii hellenistycznej oraz republice i cesarstwie rzymskim,
– przyczyny i skutki upadku antycznego Êwiata,
– kultur´ antycznà, religie antyczne z uwzgl´dnieniem rozwoju chrzeÊcijaƒstwa,
– ró˝ne êród∏a informacji dotyczàce antyku.
Uczeƒ potrafi:
– korzystaç z ró˝nych êróde∏ i je interpretowaç,
– pracowaç z mapà i atlasem,
– pos∏ugiwaç si´ podstawowymi poj´ciami niezb´dnymi do zrozumienia procesów zachodzàcych w epoce staro˝ytnej,
– dostrzegaç zale˝noÊci mi´dzy ró˝nymi dziedzinami ˝ycia spo∏ecznego, a tak˝e mi´dzy warunkami geograficznymi a rozwojem cywilizacyjnym,
– wykorzystywaç wiedz´ zdobytà na innym przedmiotach i ∏àczyç jà z wiedzà historycznà,
– porównaç zasady funkcjonowania demokracji w staro˝ytnoÊci i wspó∏czeÊnie,
– wskazaç elementy ˝ycia wspó∏czesnego majàce swoje êród∏o w staro˝ytnoÊci.
Âredniowiecze
Uczeƒ zna i rozumie:
– najwa˝niejsze procesy charakterystyczne dla Êredniowiecza, dotyczàce cywilizacji i szeroko rozumianej kultury,
– ró˝ne kr´gi cywilizacyjne Êredniowiecznego Êwiata i ich wzajemne przenikanie si´,
– przyczyny powstania paƒstwa polskiego,
– przyczyny i skutki wejÊcia Polski do kr´gu kultury chrzeÊcijaƒskiej,
– dorobek kulturalny paƒstwa Piastów i Jagiellonów,
– problemy Europy Zachodniej zwiàzane z walkà o wp∏ywy i w∏adz´, kszta∏towanie si´ systemów ustrojowych,
– przemiany oraz problemy gospodarcze i spo∏eczne Êredniowiecznej Europy,
– rozwój nauki, szkolnictwa, filozofii, sztuki romaƒskiej i gotyckiej,
– przyk∏ady kulturotwórczej roli KoÊcio∏a w Êredniowieczu,
– ˝ycie codzienne ró˝nych warstw (stanów) spo∏ecznych, miejsce kobiet w spo∏eczeƒstwie
Êredniowiecznym,
24
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN
– przyczyny i skutki wojen Êredniowiecznych,
– ró˝ne êród∏a informacji dotyczàce Êredniowiecza (kroniki, roczniki, dokumenty normatywne).
Uczeƒ potrafi:
– analizowaç i interpretowaç Êredniowieczne materia∏y êród∏owe,
– wskazaç zwiàzki kultury arabskiej i europejskiej oraz podobieƒstwa i ró˝nice mi´dzy
chrzeÊcijaƒstwem a islamem,
– oceniç rol´ wa˝nych postaci historycznych, np. Karola Wielkiego, w kszta∏towaniu si´ Êredniowiecznej Europy,
– powiàzaç wydarzenia z historii Polski z dziejami powszechnymi,
– pos∏ugiwaç si´ podstawowymi poj´ciami niezb´dnymi do zrozumienia procesów zachodzàcych w Êwiecie Êredniowiecznym,
– gromadziç ró˝nego typu êród∏a informacji,
– pisaç prace historyczne,
– braç udzia∏ w dyskusji i uzasadniaç swoje stanowisko.
Czasy nowo˝ytne
Uczeƒ zna i rozumie:
– przyczyny i skutki wielkich odkryç geograficznych oraz ich wp∏yw na przemiany spo∏eczne i gospodarcze Europy i Êwiata nowo˝ytnego,
– pràdy umys∏owe epoki nowo˝ytnej i ich zmiany na przestrzeni wieków,
– ˝ycie codzienne w dobie renesansu, baroku i oÊwiecenia,
– znaczenie rozwoju miast i mieszczaƒstwa dla przemian spo∏ecznych w epoce nowo˝ytnej,
– najwa˝niejsze wydarzenia polityczne epoki, wojny religijne i polityczne nowo˝ytnoÊci,
– przemiany gospodarcze, z uwzgl´dnieniem dwutorowoÊci rozwoju gospodarczego Europy,
– etapy powstawania Stanów Zjednoczonych Ameryki Pó∏nocnej i specyfik´ rozwoju spo∏eczeƒstwa amerykaƒskiego,
– przemiany ustrojowe Polski, specyfik´ jej rozwoju w zwiàzku z wieloetnicznoÊcià paƒstwa
oraz dominacjà szlachty w ˝yciu spo∏eczno-politycznym,
– ró˝ne êród∏a informacji dotyczàce epoki nowo˝ytnej (publicystyka, konstytucje, pisma
urz´dowe, umowy mi´dzynarodowe i paƒstwowe).
Uczeƒ potrafi:
– porównaç dalekosi´˝ne skutki wielkich odkryç geograficznych dla cywilizacji pozaeuropejskich oraz dla Êwiata zachodniego,
– wskazaç ró˝nice mi´dzy g∏ównymi wyznaniami chrzeÊcijaƒskimi,
– wyjaÊniç znaczenie tolerancji religijnej,
– porównaç ustroje polityczne i systemy spo∏eczno-gospodarcze w nowo˝ytnej Europie,
– wyjaÊniç przyczyny kryzysów politycznych i spo∏ecznych XVII i XVIII wieku,
– pos∏ugiwaç si´ mapami, diagramami i innymi materia∏ami infograficznymi,
– poddaç krytyce, analizowaç i interpretowaç nowo˝ytne teksty êród∏owe,
– pos∏ugiwaç si´ poj´ciami niezb´dnymi do zrozumienia procesów zachodzàcych w epoce
nowo˝ytnej i wspó∏czeÊnie (uczniowie muszà pami´taç, ˝e powsta∏e wówczas poj´cia sà
u˝ywane do dnia dzisiejszego, dlatego ich zrozumienie jest niezb´dne do zrozumienia
dalszego procesu historycznego).
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN
25
Dzieje nowoczesne – XIX wiek
Uczeƒ zna i rozumie:
– mechanizmy przemian zwiàzanych z unowoczeÊnianiem si´ spo∏eczeƒstw i gospodarki po
Wielkiej Rewolucji Francuskiej, czasach napoleoƒskich i pierwszym etapie rewolucji przemys∏owej,
– procesy paƒstwowotwórcze w Europie i na innych kontynentach,
– polskie zrywy narodowowyzwoleƒcze i ich skutki,
– przyczyny i skutki zmian na mapie Êwiata,
– zró˝nicowanie kulturowe Êwiata,
– polityk´ kolonialnà mocarstw zachodnich,
– odmiennoÊç rozwoju cywilizacyjnego i kulturowego Europy i Ameryki Pó∏nocnej oraz
paƒstw afrykaƒskich, azjatyckich i Ameryki Po∏udniowej,
– osiàgni´cia nauki i techniki na prze∏omie wieków,
– zmiany w kulturze i w ˝yciu codziennym, poczàtki spo∏eczeƒstwa masowego.
Uczeƒ potrafi:
– wskazaç przyczyny rozwoju ÊwiadomoÊci narodowej i politycznej ró˝nych narodów,
– dostrzegaç w przesz∏oÊci êród∏o wspó∏czesnych ideologii i partii politycznych,
– wyjaÊniaç rol´ wynalazków w rozwoju gospodarczym i cywilizacyjnym,
– wskazaç przyczyny i skutki przemian spo∏ecznych na prze∏omie XIX i XX wieku,
– analizowaç teksty êród∏owe dotyczàce epoki,
– selekcjonowaç informacje z ró˝nych êróde∏,
– pos∏ugiwaç si´ poj´ciami niezb´dnymi do zrozumienia procesów politycznych, spo∏ecznych i gospodarczych zachodzàcych w XIX wieku,
– braç udzia∏ w dyskusjach, dobierajàc odpowiednio argumenty dla uzasadnienia swego
stanowiska.
Dzieje wspó∏czesne – XX wiek
Uczeƒ zna i rozumie:
– przyczyny i skutki konfliktów mi´dzynarodowych i wojen Êwiatowych,
– etapy odrodzenia paƒstwa polskiego po I wojnie Êwiatowej, bilans II RP,
– rozwój paƒstw totalitarnych i demokratycznych oraz ich rywalizacj´,
– zmiany polityczne i terytorialne wynikajàce z decyzji podejmowanych przez Wielkà Trójk´,
– pod∏o˝e i skutki zimnej wojny,
– procesy dekolonizacyjne w XX wieku,
– dzieje PRL: wydarzenia polityczne, przemiany spo∏eczno-gospodarcze i kulturalne, powstanie opozycji demokratycznej, rol´ KoÊcio∏a,
– problemy zwiàzane z nierównomiernym rozwojem gospodarczym Europy i Êwiata,
– przemiany demograficzne i spo∏eczne w Polsce i na Êwiecie,
– dorobek kultury polskiej i europejskiej, osiàgni´cia nauki i techniki, przemiany obyczajowe,
– procesy integracyjne we wspó∏czesnym Êwiecie.
Uczeƒ potrafi:
– porównaç zakres przemian spo∏eczno-politycznych, gospodarczych i kulturalnych
w zwiàzku z rewolucjà przemys∏owà w XIX wieku i rewolucjà informatycznà w XX
wieku,
26
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN
– analizowaç i interpretowaç ró˝norodne êród∏a informacji dotyczàce epoki,
– pos∏ugiwaç si´ mapami, diagramami, rocznikami statystycznymi itp., pozwalajàcymi zrozumieç ówczesne przemiany,
– sporzàdzaç zestawienia chronologiczne, synchroniczne i statystyczne oraz interpretowaç
zawarte w nich dane,
– prawid∏owo pos∏ugiwaç si´ poj´ciami historycznymi odnoszàcymi si´ do epoki,
– korzystaç z zasobów bibliotek i z nowoczesnych êróde∏ informacji,
– uczestniczyç w debatach, tak˝e na szerszym forum, polemizowaç i broniç swego stanowiska, kompetentnie je uzasadniajàc.
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN
Kontrola i ocena osiàgni´ç ucznia
Aby sprawdziç czy uczniowie osiàgn´li zak∏adane przez nas cele, nale˝y przygotowaç jasny
i precyzyjny system oceniania. Celem oceniania uczniów musi byç mobilizowanie ich do dalszej pracy, promowanie rozumnej nauki, a nie wkuwania na pami´ç. Ocena musi zach´caç
do dalszego wysi∏ku, umacniaç motywacj´ i zaanga˝owanie w proces lekcyjny. Powinna ona
tak˝e odzwierciedlaç uzdolnienia i osiàgni´cia uczniów w miar´ realizacji programu szkolnego. Ocenianie musi odbywaç si´ zatem w sposób ciàg∏y, aby móc pokazaç uczniów, jak
wzbogacili swojà wiedz´ rozwin´li swoje umiej´tnoÊci w ciàgu roku szkolnego.
Ocenianie ma na celu ponadto:
– bie˝àce informowanie o poziomie osiàgni´ç edukacyjnych i post´pach w tym zakresie,
– wspieranie dzia∏aƒ ucznia i motywowanie go do dalszej pracy,
– wdra˝anie do systematycznej pracy, samokontroli i samooceny,
– pomoc w samodzielnym planowaniu w∏asnego rozwoju,
– dostarczanie rodzicom i nauczycielom informacji o post´pach, trudnoÊciach i uzdolnieniach ucznia,
– umo˝liwienie nauczycielom doskonalenia organizacji i metod pracy dydaktycznej,
– uÊwiadomienie uczniom uzyskanego poziomu planowanych osiàgni´ç oraz stanu zbie˝noÊci zdobytej wiedzy i ukszta∏towanych umiej´tnoÊci z obowiàzujàcymi wymaganiami egzaminacyjnymi.
Skala ocen musi byç oczywiÊcie zgodna z rozporzàdzeniem MEN: niedostateczny, dopuszczajàcy, dostateczny, dobry, bardzo dobry i celujàcy.
W ocenianiu bie˝àcym mo˝na wprowadziç „+” i „–”, je˝eli tylko sà one zgodne z WSO
(wewnàtrzszkolnym systemem oceniania).
Proponujemy, aby na poszczególne oceny uczniowie spe∏niali nast´pujàce podstawowe
wymagania:
Dopuszczajàcy: ocen´ takà otrzymuje uczeƒ, który opanowa∏ ok. 30% wiadomoÊci i umiej´tnoÊci na poziomie podstawowym i jeÊli wiadomoÊci te wystarczajà do opanowania przez
ucznia dalszej wiedzy, w toku dalszej nauki. Poza tym ma spore luki w wiadomoÊciach, jest
bierny na lekcjach.
Dostateczny: otrzymuje uczeƒ, który opanowa∏ ok. 50% materia∏u, wiadomoÊci i umiej´tnoÊci na poziomie podstawowym oraz rozumie i potrafi wyjaÊniaç podstawowe zagadnienia
i poj´cia faktograficzne, wiedza jest fragmentaryczna i wyrywkowa.
28
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN
Dobry: ocen´ takà otrzymuje uczeƒ, który opanowa∏ ok. 80% materia∏u z poziomu podstawowego i ok. 30% z poziomu rozszerzonego wymagaƒ. Poza tym uczeƒ umie powiàzaç w logicznà ca∏oÊç fakty, genez´ wydarzeƒ i zjawisk, ma niewielkie braki i poprawnie rozwiàzuje
zadania o pewnym stopniu trudnoÊci.
Bardzo dobry: otrzymuje uczeƒ, który opanowa∏ po ok. 80% z poziomu podstawowego i poziomu rozszerzonego wymagaƒ. Samodzielnie dokonuje analizy przyczyn i skutków wydarzeƒ. Uczeƒ wykazuje zainteresowanie przedmiotem.
Celujàcy: uczeƒ musi posiadaç wiedz´ wykraczajàcà poza materia∏ nauczania w danej klasie, potrafi wiàzaç fakty, zjawiska i procesy oraz formu∏owaç w∏asne wnioski, oceny, sàdy
i uogólnienia. Samodzielnie dostrzega i rozwiàzuje problemy historyczne. Ponadto osiàga
sukcesy w konkursach i olimpiadach pozaszkolnych.
Aby sprawiedliwie oceniç ucznia, oceny muszà byç ró˝norodne i muszà sprawdzaç ró˝ne
umiej´tnoÊci uczniów. Dlatego te˝ oceny powinny pochodziç z form pisemnych, wypowiedzi
ustnych oraz innych aktywnoÊci ucznia.
Formy pisemne to:
Kartkówka: niezapowiedziane pisemne sprawdzenie wiadomoÊci lub zadania domowego
z ostatniej lekcji, ewentualnie z trzech ostatnich lekcji, w zale˝noÊci od WSO obowiàzujàcego w danej szkole. Czas trwania 5–10 minut.
Testy: ró˝nego typu, zapowiedziane co najmniej tydzieƒ wczeÊniej, zawierajàce ca∏y wachlarz pytaƒ zamkni´tych i otwartych. Czas trwania 45–90 minut.
Sprawdzian: zapowiedziany na poprzedniej lekcji, obejmujàcy 3 jednostki lekcyjne zwiàzane ze sobà tematycznie, tworzàcy jednà zwartà ca∏oÊç. Czas trwania 30–35 minut.
Praca klasowa: zapowiedziana co najmniej na tydzieƒ wczeÊniej, pisemna forma sprawdzenia wiedzy i umiej´tnoÊci obejmujàca okreÊlony tematycznie zakres materia∏u. Czas trwania
45–90 minut.
Badanie wyników: zapowiedziane na miesiàc wczeÊniej, odbywa si´ raz w roku i sprawdza
ca∏à dotychczasowà wiedz´ ucznia. Czas trwania 45–90 minut. Badanie wyników dobrze jest
przeprowadziç jednoczeÊnie we wszystkich klasach z danego poziomu, poniewa˝ tylko w ten
sposób porównanie mi´dzy klasami wyników b´dzie najbardziej obiektywne.
Formy ustne podlegajàce ocenianiu to:
Lekcja powtórzeniowa: nauczyciel wczeÊniej zaleca uczniom powtórzenie materia∏u, formu∏ujàc temat podsumowujàcy kilka ostatnio realizowanych zagadnieƒ bàdê dajàcy mo˝liwoÊç
porównania zagadnieƒ. Ka˝dy uczeƒ ma wtedy mo˝liwoÊç zaprezentowania d∏u˝szej wypowiedzi ustnej lub udzia∏u w dyskusji klasowej, w zale˝noÊci od formy lekcji. W ten sposób
nauczyciel mo˝e sprawdziç i oceniç umiej´tnoÊci uogólniania, porównywania, dobierania
argumentów uzasadniajàcych przedstawiane stanowisko, formu∏owania w∏asnych ocen,
wniosków i sàdów wartoÊciujàcych. Przyk∏adowe tematy lekcji powtórzeniowych: „Pierwsze
cywilizacje cywilizacjami rzecznymi”, „Odmienne typy poleis greckich na przyk∏adzie SparCopyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN
29
ty i Aten”, „SpuÊcizna staro˝ytnego Rzymu”, „Kulturotwórcza rola KoÊcio∏a katolickiego
w Êredniowieczu”, „Europa Êredniowieczna wobec innych cywilizacji”, „Przemiany spo∏eczeƒstwa i paƒstwa w Europie nowo˝ytnej”, „Kultura europejska czasów nowo˝ytnych”,
„Procesy demokratyzacyjne spo∏eczeƒstw i paƒstw w XIX wieku”, „Polskie ruchy polityczne
w drugiej po∏owie XIX i na poczàtku XX wieku”, „Bilans II Rzeczypospolitej”, „Polska
i Êwiat u progu XXI wieku – szanse i zagro˝enia”.
Odpowiedê „przy biurku”: odpowiedê ustna ucznia z 3 ostatnich lekcji. Odpowiedê mo˝e
byç „przy biurku”, choç ju˝ si´ odchodzi od takiego odpytywania, poniewa˝ jest ono bardzo
stresujàce dla ucznia. Lepiej ju˝ zapytaç ucznia „przy ∏awce”, z miejsca, w którym siedzi. Nale˝y tylko pami´taç o tym, aby uczeƒ mia∏ zamkni´ty zeszyt i podr´cznik.
Odpowiedê przy mapie: na lekcjach historii orientacja na mapie jest umiej´tnoÊcià podstawowà, dlatego te˝ musi byç ona kontrolowana przez nauczyciela bardzo cz´sto. Zamiast odpowiedzi przy mapie Êciennej mo˝emy sprawdziç t´ umiej´tnoÊç na mapach konturowych
lub w atlasach szkolnych.
Udzia∏ w dyskusji lub debacie: ocena w zale˝noÊci od procedur przyj´tych na poczàtku debaty lub dyskusji przez danà klas´.
Prezentacja projektów – j. w.
Prezentacja pracy w grupie – j. w.
Cz´stotliwoÊç sprawdzania wiedzy i umiej´tnoÊci ucznia:
test – co najmniej 2 razy w semestrze,
praca klasowa – nie mniej ni˝ 4 razy w semestrze,
interpretacja êród∏a – nie mniej ni˝ raz w semestrze,
wypracowania i inne – na bie˝àco,
badanie wyników – raz w roku szkolnym.
Nale˝y pami´taç o tym, ˝e uczeƒ powinien mieç mo˝liwoÊç poprawienia ka˝dej oceny,
a w szczególnoÊci oceny niedostatecznej w trybie i czasie ustalonym przez WSO i PSO
(przedmiotowy system oceniania).
30
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN