TOM I Ratownictwo - Stan perspektywy i rozwój ratownictwa, kultury

Transkrypt

University of Economy in Bydgoszcz
Voluntary Water Rescue Service (WOPR Poland)
International Life Saving Federation of Europe (ILSE)
STAN, PERSPEKTYWY I ROZWÓJ RATOWNICTWA,
KULTURY FIZYCZNEJ I SPORTU W XXI WIEKU
STATE, PROSPECTS AND DEVELOPMENT OF RESCUE,
PHYSICAL CULTURE AND SPORTS IN THE XXI CENTURY
III edycja
TOM I
RATOWNICTWO
Redakcja
Marek Napierała
Aleksander Skaliy
Bydgoszcz 2015
1
Scientific Committee
The Chairman:
prof. WSG dr inż. Wiesław Olszewski (Rektor Wyższej Szkoły Gospodarki
w Bydgoszczy)
doc. Krzysztof Sikora (Prezydent Wyższej Szkoły Gospodarki w Bydgoszczy)
prof. dr Kazimierz Marciniak (Rektor Senior Wyższej Szkoły Gospodarki
w Bydgoszczy)
The Deputy Chairmans:
dr Klaus Wilkens (Honory President ILSE Germany)
prof. nadzw. dr hab. Wojciech Wiesner (Wrocław, Polska)
dr Tomasz Zalewski (Szczecin, Polska)
The Members:
prof. nadzw. dr hab. Marek Napierała (Bydgoszcz,Polska), prof. nadzw. dr hab. Stanisław
Przybylski (Gdańsk, Polska), prof. dr hab. Robert Keig Stallman (Oslo, Norwegia),prof. dr hab.
Stoyan Andonow (Sofia, Bułgaria), prof. dr hab. Oksana Zabolotna (Umań, Ukraina), prof.
nadzw. dr hab. med. Walery Żukow (Bydgoszcz, Polska), prof. zw. dr hab. Włodzimierz
Jastrzębski (Bydgoszcz, Polska), dr Aleksander Skaliy (Bydgoszcz, Polska), dr Jerzy Telak
(SGSP, Warszawa, Polska), dr n. med. Piotr Kalmus (Bydgoszcz, Polska), dr n. med. Przemysław
Paciorek (Bydgoszcz, Polska), dr Małgorzata Ostrowska (Bydgoszcz, Polska), dr Robert
Brudnicki (Bydgoszcz, Polska), dr Anna Nalazek (Bydgoszcz, Polska), dr Tatiana Skaliy
(Bydgoszcz, Polska), dr Andrzej Ostrowski (Kraków, Polska), dr Arkadiusz Stanula (Katowice,
Polska), dr Dariusz Skalski (Gdańsk, Polska)
Reviewers:
prof. dr hab. Yuriy Bryskin (Ukraine),
prof. dr hab. Radosław Muszkieta (Poland)
Edited by
Marek Napierala
Aleksander Skaliy
Cover: Studio Grafiki WSG
© Copyright by University of Economy, Bydgoszcz, Poland, 2015
© Copyright by Author(s) 2015
The responsibility for the content value of the publication is left to the author of
the paper.
All correction aiming at unification of the text are limited to minimum.
Number of characters: 449 587 (with abstracts and graphics)
Publishing and printing house:
University of Economy, str. Garbary 2, 85-229, Bydgoszcz, Poland, tel. 0 52 567 00
47/48, fax 0 52 567 00 77,
E-mail: [email protected]
ISBN 978-83-64628-13-9
2
Spis treści
Wprowadzenie………………………………………………………………….………5
CHARAKTERYSTYKA PODMIOTÓW ODPOWIEDZIALNYCH
ZA RATOWNICTWO WODNE W POLSCE
The characteristics of entities responsible for water rescue services in Poland
Wojciech Wiesner, Bogusław Kowalewski…………………………………..….……7
TRAFNOŚĆ I RZETELNOŚĆ TESTÓW UMIEJĘTNOŚCI RATOWNICZYCH
Accuracy and reliability of tests rescue skills
Arkadiusz Stanula, Marek Strzała, Andrzej Ostrowski, Wojciech Sadowski…….20
ZASOBY OSOBOWE KRAJOWEGO SYSTEMU RATOWNICZO-GAŚNICZEGO
DO DZIAŁANIA NA OBSZARACH WODNYCH
National personal system resources rescue and firefighting to act in areas of water
Jerzy Telak, Oksana Galarowicz, Dariusz Pater, Ewa Zieliński…………………..36
PORÓWNANIE INDYWIDUALNEJ AKCJI RATUNKOWEJ W PŁETWACH
DŁUGICH Z PASEM RATOWNICZYM, A PASEM TYPU „WĘGORZ”
A comparison of individual rescue operations in water with long fins and rescue belts
vs. long fins and rescue tubes
Anna Kwaśna, Magdalena Chrobot, Adam Jabłoński……………..…………….…55
EFEKTYWNOŚĆ HOLOWANIA WYBRANYMI TECHNIKAMI
STOSOWANYMI W RATOWNICTWIE WODNYM
The efficiency of trailing by methods used in water rescue
Arkadiusz Kula, Wojciech Sadowski, Arkadiusz Stanula………………………….67
URAZY SPORTOWE U OSÓB UPRAWIAJĄCYCH SPORTOWE
RATOWNICTWO WODNE
Sports injuries in competitive water rescuers
Wioletta Łubkowska, Mirosława Szark-Eckardt, Hanna Żukowska, Anna
Nalazek………………………………………………………………..…………….…81
SZKOLENIE RATOWNIKÓW WODNYCH NA TLE ZMIENIAJĄCYCH SIĘ
UWARUNKOWAŃ PRAWNYCH
Lifeguard Training water in the back ground changing legal
Andrzej Ostrowski, Marek Strzała, Arkadiusz Stanula,
Mirosław Juszkiewicz, Aleksander Skaliy………………………………………… 101
OCHRONA LUDNOŚCI A SPOŁECZNE ORGANIZACJE RATOWNICZE
Social protection of the population and rescue organizations
Stanisław Przybylski, Dariusz Skalski, Dawid Czarnecki……………………..….129
3
WSPÓŁDZIAŁANIE STRAŻY POŻARNEJ W RAMACH ZADAŃ
RATOWNICZYCH Z ORGANIZACJAMI POZARZĄDOWYMI
Interoperability firefighters rescue tasks in the framework of non-governmental
organizations
Stanisław Przybylski , Dariusz SkalskI, Dawid Czarnecki………………………..147
ILOŚCIOWA ORAZ PRZYCZYNOWA ANALIZA WYPADKÓW UTONIĘĆ
W POLSCE W LATACH 2005–2014
Quantitative and casual analysis of drowning accident in Poland between
2005–2014
Arkadiusz Stanula, Marek Strzała, Andrzej Ostrowski, Arkadiusz Kula……….165
SZKOLENIE RATOWNICZE W WYŻSZYCH INSTANCJACH EDUKACYJNYCH
I JEGO ZNACZENIE SPOŁECZNE
Lifesaving training provided at higher educational institutions
and its social significance
Natalia Stoyanova, Stoyan Andonov, Maya Antova ………………………..…….177
OCENA POZIOMU SPORTOWEGO ZAWODNIKÓW RATOWNICTWA
WODNEGO W POLSCE
The assessment of the sports water lifeguards level in Poland
Wojciech Sadowski, Arkadiusz Kula, Jakub Karpiński, Arkadiusz Stanula……182
ŻYCIE WOKÓŁ WODY JEST NIEBEZPIECZNE – RATOWNICY I RESTUBE
NIOSĄ POMOC
Life around water is dangerous – Lifeguards and RESTUBE help saving live
Sandra Zimmer ……………………………………………………………..…..…..194
ASPEKTY, ŚRODKI WODNEGO BEZPIECZEŃSTWA
Aspects, measures and levels of watersafety
Klaus Wilkens, PhD………………………………………..………………………. 200
EQF2 – BEZPIECZNIEJSZA EUROPA DZIĘKI WYŻEJ WYKWALIFIKOWANEJ
KADRZE RATOWNICTWA WODNEGO
Safer Europe by higher qualified water safety managers……………………..………...201
4
Wprowadzenie
5
6
CHARAKTERYSTYKA PODMIOTÓW
ODPOWIEDZIALNYCH ZA RATOWNICTWO WODNE W
POLSCE
The characteristics of entities responsible for water rescue services
in Poland
Wojciech Wiesner, Bogusław Kowalewski
Akademia Wychowania Fizycznego we Wrocławiu
Liczba znaków: 221222 (ze streszczeniami i grafikami)
Number of characters: 22122 (with abstracts and graphics).
Słowa kluczowe: ratownictwo wodne, zmiany legislacyjne w ratownictwie wodnym,
podmioty uprawnione do wykonywania ratownictwa wodnego
Keywords: water rescue service, legislative changes in water rescue sevices, entities
authorized to perform water rescue sevices
Streszczenie
Zmiany legislacyjne, które dokonały się w systemie ratownictwa wodnego w
Polsce, a także zdarzenia, które miały miejsce w Wodnym Ochotniczym Pogotowiu
Ratunkowym, wymagają refleksji nad konsekwencjami tych zmian dla powszechnego
bezpieczeństwa nad wodą. W niniejszym doniesieniu poddano analizie aktualny stan
bezpieczeństwa na obszarach wodnych w Polsce zaistniały po transformacji systemowej
i zmianach legislacyjnych. Celem doniesienia i głównym jego przesłaniem jest
charakterystyka i próba obiektywnej oceny funkcjonowania podmiotów, które uzyskały
ministerialną zgodę na wykonywanie działalności w zakresie ratownictwa wodnego.
Abstract
Legislative changes that have taken place in water rescue system in Poland, as well
as the events that have happened within the Volunteer Water Rescue Service, require
the reflection on the consequences of these changes for general safety by the water. In
this report, the current state of safety on the water areas in Poland, that arose after
system transformation and legislative changes, has been analyzed. The aim of this report
and its main message is the characteristics and the attempt to objectively evaluate the
functioning of entities that received ministerial approval for operation within the scope
of water rescue services.
7
Wprowadzenie
Do roku 2012, czyli do wejścia w życie Ustawy o bezpieczeństwie
osób przebywających na obszarach wodnych (Dz. U. z dnia 18 sierpnia
2011 r.), kwestie bezpieczeństwa nad wodą regulowały przede
wszystkim:
- Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6 maja 1997 roku w
sprawie
określenia
warunków
bezpieczeństwa
osób
przebywających w górach, pływających, kąpiących się i
uprawiających sporty wodne (Dz. U. z dnia 7 czerwca 1997 r.);
- Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z
dnia 12 listopada 2002 roku w sprawie szczegółowego zakresu
i
uprawnień
specjalistycznych
organizacji
obowiązków
ratowniczych, warunków ich wykonywania przez inne organizacje
ratownicze oraz rodzaju i wysokości świadczeń przysługujących
ratownikom górskim i wodnym w związku z udziałem w akcji
ratowniczej (Dz. U. z dnia 22 listopada 2002 r.).
Zmiana dokonana ustawą z 2011 roku oraz wprowadzonymi za nią
czterema aktami wykonawczymi1, w sposób strategiczny zmieniła
organizację zabezpieczania polskich obszarów wodnych. W efekcie,
obok monopolisty - Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratowniczego,
ratownictwem wodnym zajmuje się blisko 100 podmiotów posiadających
stosowną zgodę Ministra Spraw Wewnętrznych2.
1
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 23 stycznia 2012 r. w sprawie
minimalnych wymagań dotyczących liczby
ratowników wodnych zapewniających stałą kontrolę wyznaczonego obszaru wodnego
(Dz. U. z dnia 27 stycznia 2012 r.); Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z
dnia 6 marca 2012 r. w sprawie sposobu oznakowania i zabezpieczania obszarów
wodnych oraz wzorów znaków zakazu, nakazu oraz znaków informacyjnych i flag (Dz.
U. z dnia 19 marca 2012 r.); Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 27
lutego 2012 r. w sprawie wymagań dotyczących wyposażenia wyznaczonych obszarów
wodnych w sprzęt ratunkowy i pomocniczy, urządzenia sygnalizacyjne i ostrzegawcze
oraz sprzęt medyczny, leki i artykuły sanitarne (Dz. U. z dnia 9 marca 2012 r.);
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21 czerwca 2012 r. w sprawie
szkoleń w ratownictwie wodnym (Dz. U. z dnia 2 lipca 2012 r.).
2
Wg stanu na 23 kwietnia 2015 r. – 95 podmiotów;
https://www.msw.gov.pl/pl/bezpieczenstwo/nadzor-nad-ratownictwe/10071,Podmiotyuprawnione-do-wykonywania-zadan-ratownictwa-gorskiego-i-wodnego.html
8
Wykazane zmiany legislacyjne, które dokonały się w systemie
ratownictwa wodnego w Polsce, wymagają więc analizy konsekwencji
tych zmian dla powszechnego bezpieczeństwa nad wodą. Dzisiaj, po
kilku latach od wprowadzenia rynku usług ratowniczych należy postawić
pytanie, czy taka liczba organizacji zajmujących się ratownictwem
wodnym w naszym kraju jest korzystna dla bezpieczeństwa na wodach,
czy nie? Celem niniejszych rozważań jest ukazanie problemów, które
rodzi nowa rzeczywistość. Wyważona i spokojna refleksja jest
szczególnie potrzebna w Wodnym Ochotniczym Pogotowiu
Ratunkowym, największej i do niedawna jedynej formacji ratowniczej,
tym bardziej, że organizacja ta przeżywała w ostatnich latach poważny
kryzys.
1. Założenia ideowe wprowadzonych zmian legislacyjnych
Należy hipotetyczne zakładać, że nadrzędnym celem zmian
dokonywanych w obszarze bezpieczeństwa społecznego było
zmniejszenie liczby wypadków utonięć oraz wzrost poczucia
bezpieczeństwa wśród osób wypoczywających nad wodą. Takie
założenie ma oczywisty sens i głębokie znaczenie aksjologiczne, które
wyznacza wartość ludzkiego życia. Czy jednak ograniczenie monopolu
WOPR na ratownictwo wodne oraz powstanie nowych podmiotów
zajmujących się ratownictwem zwiększy poziom bezpieczeństwa? Takiej
analizy nie przeprowadzono, ani przed wprowadzeniem Ustawy, ani po
kilku latach jej funkcjonowania. Sygnalizujemy ten problem, gdyż jest
już najwyższy czas, aby zdiagnozować skutki omawianej regulacji
prawnej i poddać je dogłębnej analizie. Obiektywne zagrożenia dla
kąpiących się i wypoczywających nad wodą pozostają przecież bez
zmian.
Wydaje się, że u źródeł idei umożliwienia działania w obszarze
ratownictwa wodnego i bezpieczeństwa nad wodą innym podmiotom niż
WOPR, leżały przede wszystkim względy ekonomiczne. Można się było
spodziewać, że stworzenie wolnego rynku usług ratowniczych pozwoli
ograniczyć kosztowną i zcentralizowaną biurokrację. Takie założenie
legislatorów także wymaga przeprowadzenia analizy ekonomicznej. Czy
przy stałym, niezmienionym w wyniku działania Ustawy poziomie
bezpieczeństwa nad wodą, obniżyły się koszty zabezpieczenia akwenów,
utrzymania służby ratowniczej, prowadzenia szkoleń ratowniczych,
9
edukacji ratowniczej społeczeństwa? Także takiej analizy nie
przeprowadzono, ani przed wprowadzeniem Ustawy, ani po kilku latach
jej funkcjonowania.
Wiesner (2008), kilka lat temu, omawiając różne warianty szkolenia
ratowniczego, rozważał możliwości funkcjonowania służby ratowniczej
w zależności od polityki państwa w obszarze troski o bezpieczeństwo
obywateli. W opracowaniu omawiano alternatywnie – system liberalny,
w którym to obywatel sam decyduje o sposobie wypoczywania nad
wodą, sam troszczy się o swoje bezpieczeństwo, ale także sam ponosi
odpowiedzialność za skutki swojego działania, a ratownicy być może nie
byli by potrzebni. Na przeciwnym biegunie rozważano system
autokratyczny, w którym państwo wykazuje nadmierną troskę o
bezpieczeństwo obywateli ograniczając ich swobody, stosując zakazy i
nakazy, a ratownicy decydują o sposobie zachowania się w wodzie
(tamże). Pomiędzy wariantami skrajnymi wskazywano także opcje
pośrednie. Do tych różnych opcji należało by ratowników
przygotowywać (tamże).
W konkluzji Wiesner stwierdzał, że prawo obowiązujące na naszych
akwenach będzie liberalizowane, a państwo nadopiekuńcze i restrykcyjne
wobec obywateli, jak to miało miejsce w PRL, raczej już nie powróci.
Przeprowadzona wówczas analiza pozwalała na wniosek, „że szkoleniem
ratowników zajmować się mogą upoważnione podmioty lub instytucje,
inne niż WOPR.” (Wiesner 2008, s. 56-61).1
Charakterystyka podmiotów uprawnionych do wykonywania
ratownictwa wodnego przywoływana już we wprowadzeniu Ustawy2
zezwala na powoływanie, pod określonymi warunkami, innych
podmiotów związanych z ratownictwem. Według przytoczonych już
danych w Polsce zalegalizowało swą działalność ratowniczą 95
podmiotów3. Jest to olbrzymia liczba, zwłaszcza w porównaniu do stanu
sprzed kilku lat, kiedy za bezpieczeństwo na polskich wodach
odpowiadał wyłącznie WOPR i kilka lokalnych organizacji.4
1
Wiesner W. (2008), Analiza szkolenia kadry pedagogicznej WOPR w aspekcie
różnorodnych koncepcji zabezpieczenia ratowniczego, Sporty Wodne i Ratownictwo,
2008, vol. 2-3, s. 56-61.
2
Ustawa z dnia 18 sierpnia 2011 r. o bezpieczeństwie osób przebywających na
obszarach wodnych (Dz. U. Nr 208, poz. 1240).
3
Wg stanu na 23 kwietnia 2015 r. – 95 podmioty:
https://www.msw.gov.pl/pl/bezpieczenstwo/nadzor-nad-ratownictwe/10071,Podmiotyuprawnione-do-wykonywania-zadan-ratownictwa-gorskiego-i-wodnego.html
4
Na przykład: Mazurska Służba Ratownicza działająca od roku 1978 (http://www.msrokartowo.pl/), Mazurskie WOPR – od 1999 (http://www.mopr.com.pl/) czy
10
Trzeba jednak
podkreślić, że zdecydowana większość
zarejestrowanych podmiotów związana jest z WOPR (59), co stanowi
63% ogółu. Są to podmioty od Wodnego Ochotniczego Pogotowia
Ratowniczego w Warszawie, do lokalnych i terenowych jednostek
WOPR. Najwięcej z nich, bo aż 13 posiada siedzibę w województwie
Mazowieckim (Tab. 1).
Tabela 1. Wykaz podmiotów – stowarzyszeń WOPR uprawnionych do
wykonywania ratownictwa wodnego
z uwzględnieniem województwa, w którym został zarejestrowany
LP
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
kryterium: SIEDZIBA
WOJEWÓDZTWO
dolnośląskie
kujawsko-pomorskie
lubelskie
lubuskie
łódzkie
małopolskie
mazowieckie
opolskie
podkarpackie
podlaskie
pomorskie
śląskie
świętokrzyskie
warmińsko-mazurskie
wielkopolskie
zachodniopomorskie
W SUMIE
ILOŚĆ
3
4
3
1
5
6
13
1
3
4
5
2
2
3
2
2
59
Podmioty posiadające w nazwie skrót WOPR prowadzą szkolenia na
stopień ratownika (51 podmiotów), a na instruktora ratownictwa – 10.
Ponadto 9 podmiotów prowadzi szkolenia nurkowe, 31 - motorowodne,
25 - KPP oraz jeszcze wiele innych szkoleń - 31 podmiotów (Tab. 5
Aneks)). Tylko jeden podmiot ma zasięg ogólnokrajowy, a aż 44
podmioty - zasięg regionalny (Tab. 2).
Towarzystwo Zapobiegania Tonięciom i Ratowania Tonących w Supraślu – od 1993
(http://www.tztirt.prv.pl/).
11
Tabela 2. Wykaz podmiotów uprawnionych do wykonywania
ratownictwa wodnego związanych z WOPR
z uwzględnieniem zasięgu działalności.
LP
kryterium: ZASIĘG DZIAŁALNOŚCI*
ZASIĘG
1
ogólnopolski
2
wojewódzki
3
regionalny
4
lokalny
* z dużym marginesem błędu.
ILOŚĆ
1
9
44
5
Wśród pozostałych 36 podmiotów są stowarzyszenia, fundacje,
spółki z o.o., spółki cywilne oraz osoby fizyczne prowadzące działalność
gospodarczą. Mają one jednak także związek z WOPR poprzez fakt, że
kierowane są przez osoby fizyczne ukształtowane przez WOPR
(ratownicy i instruktorzy WOPR), czyli mają swoje korzenie wywodzące
się z WOPR. Można więc sądzić, że stan bezpieczeństwa na wodach nie
powinien ulec pogorszeniu (Tab. 3).
ratownictwa wodnego niezwiązanych bezpośrednio z WOPR
z uwzględnieniem siedziby zarejestrowania podmiotu
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
kryterium: SIEDZIBA
WOJEWÓDZTWO
dolnośląskie
kujawsko-pomorskie
lubelskie
lubuskie
łódzkie
małopolskie
mazowieckie
opolskie
podkarpackie
podlaskie
pomorskie
śląskie
świętokrzyskie
warmińsko-mazurskie
wielkopolskie
16
zachodniopomorskie
6
W SUMIE
36
LP
12
ILOŚĆ
4
2
1
1
6
4
2
1
0
0
1
2
2
1
3
Większość z tych organizacji ma zasięg regionalny i lokalny (Tab.
4). Szkolenia na stopień ratownika prowadzi 17 podmiotów, a szkolenia
na instruktorów prowadzi 6 podmiotów. Wiele podmiotów prowadzi
również szkolenia KPP (Tab. 5 Aneks).
ratownictwa wodnego niezwiązanych bezpośrednio z WOPR z
uwzględnieniem zasięgu działalności
kryterium: ZASIĘG DZIAŁALNOŚCI*
ZASIĘG
ILOŚĆ
1
ogólnopolski
7
2
wojewódzki
1
3
regionalny
11
4
lokalny
13
5
trudno określić
4
* z dużym marginesem błędu.
LP
Aby uzyskać taką zgodę w drodze decyzji administracyjnej
wszystkie te podmioty, zgodnie z ustawą, złożyły wniosek do Ministra
Spraw Wewnętrznych zawierający:
- nazwę podmiotu, siedzibę i jego adres;
- informację o obszarze działania, na którym ma być wykonywane
ratownictwo wodne;
- informację o liczbie ratowników wodnych oraz posiadanych przez
nich kwalifikacjach przydatnych w ratownictwie wodnym;
- wykaz sprzętu specjalistycznego, środków transportu i łączności;
- informację o źródłach finansowania planowanej działalności;
- informację o zakresie planowanych szkoleń ratowników wodnych i
instruktorów oraz wykaz kadry i sprzętu niezbędnego do szkolenia
i egzaminowania (Tab. 5 Aneks).
Nad wszystkimi podmiotami nadzór sprawuje Minister Spraw
Wewnętrznych, który ma prawo żądać od podmiotów uprawnionych do
wykonywania ratownictwa wodnego udostępnienia dokumentów oraz
udzielania pisemnych wyjaśnień dotyczących ich działalności związanej
z wykonywaniem ratownictwa wodnego oraz dokonywać kontroli
podmiotów uprawnionych do wykonywania ratownictwa wodnego
dotyczącej prawidłowości realizacji zadań związanych z wykonywaniem
ratownictwa wodnego. Oceny kontrolowanej działalności dokonuje się
pod względem legalności, gospodarności, celowości i rzetelności.
13
2. Wstępna ocena funkcjonowania podmiotów WOPR
Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe, jako specjalistyczne
stowarzyszenie o zasięgu ogólnokrajowym ma na celu „prowadzenie
działań ratowniczych, polegających w szczególności na organizowaniu i
udzielaniu pomocy osobom, które uległy wypadkowi lub narażone są na
niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia na obszarze wodnym”.1
Rozwój podmiotów działających w obszarze ratownictwa stworzył
konkurencję dla WOPR, które zakłada możliwość prowadzenia
działalności gospodarczej w celach statutowych (tamże, paragraf 4
Rozdział I).
Wydawać by się mogło, że dominująca pozycja Wodnego
Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego nie może być zagrożona nawet w
warunkach rodzącej się konkurencyjności. O sile tej organizacji
(stowarzyszenia) decydują bowiem takie czynniki, jak:
- ponad 50-letnia tradycja;
- wysoka ranga społeczna;
- uznanie partnerów systemowych;
- ponad 60-ciotysięczna rzesza członków;
- wykształcona i doświadczona kadra instruktorska;
- posiadany majątek;
Aktualna
kondycja
Wodnego
Ochotniczego
Pogotowia
Ratunkowego nie napawa jednak optymizmem wynikającym z
wymienionych wyżej przesłanek. Obawy nasze wynikają z osłabienia
organizacji poprzez konflikt we władzach WOPR.
Najogólniej można stwierdzić, że ten bolesny dla członków WOPR
kryzys w organizacji miał swe źródła w zarządzaniu stowarzyszeniem.
Zdobycie i posiadanie władzy umożliwia realizację własnej wizji
programowej i stanowienie prawa w danej jednostce. Władza, to także
możliwość wywierania wpływu na inne podmioty, czasem niezależnie od
ich woli. Dlatego też władza daje poczucie siły i satysfakcji, ale i
wymaga odpowiedzialności za podejmowane decyzje.2 Ocena nasza
1
Statut Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego, Postanowienie Sądu
Rejonowego dla m. st. Warszawy XIII Wydział Gospodarczy KRS z dnia 25 maja 2012
roku – sygnatura sprawy WA.XIII NS-REJ.KRS/008369/12/413.
2
Chlebuś M. (2003), O naturze władz, Akces, Warszawa.
14
koncentruje się więc na kategorii politycznej i to w znaczeniu wysoce
pejoratywnym.1
Narastający konflikt oprowadził w konsekwencji do decyzji
administracyjnej o powołaniu w dniu 26 lutego 2014 kuratora
zobowiązanego do zwołania Zjazdu Krajowego WOPR i wybrania
nowych władz2. W dniu 22 listopada 2014 roku odbył się Zjazd Krajowy
i doprowadził do wyboru Zarządu Głównego WOPR.
Okres konfliktu we władzach WOPR, wydaje się, mamy już za sobą.
Nowo wybrane władze WOPR sygnalizują kierunek działania nie
nastawiony „na konfrontację lecz na zrozumienie i współpracę.”3.
Władzę w organizacjach zajmujących się ratownictwem należy
sprawować w poczuciu służby w ratowaniu ludzkiego życia. To
przekonanie stanowi o istocie powołania do roli, w której z
poświęceniem służy się drugiemu człowiekowi, a nie prowadzi
bezwzględną walkę o władzę. Jan Paweł II przemawiając w roku 1991
do przedstawicieli władz państwowych na Zamku Królewskim,
przestrzegał, że nie można władzy sprawować inaczej, jak tylko służąc.4
Prezes ZG WOPR oświadcza: „W tej skomplikowanej sytuacji
przypominam, że WOPR dysponuje rozsądnymi działaczami, mądrą i
merytoryczną kadrą instruktorską, która powinna być umiejętnie przez
nas wykorzystania do przywrócenia rangi WOPR szczególnie wśród
dzieci i młodzieży. Mamy Radę Naukową, która sprawnie funkcjonuje i
jest ceniona w środowisku naukowym”.5
Mimo tych deklaracji sytuacja w WOPR jest nadal trudna, gdyż
środowisko nasze zostało podzielone, część aktualnych i byłych
członków utworzyło swoje własne firmy ratownicze lub aktywnie działa
w innych podmiotach, konkurencyjnych wobec WOPR. Ponadto Prezes
ZG WOPR sygnalizuje wszczęcie procedur rozliczenia z niektórymi
działaczami poprzednich władz.6 W związku z tym, okres konfliktu i
dalszego dzielenia się nie jest zamknięty do końca. Jak w każdej
1
„Władza to bezdenne bagno” napisał Dahl, R. A. w pracy „The Concept of Power”,
Behavioral Science, 2:3 (1957: July) p. 201.
2
Postanowienie Sądu Rejonowego dla m. st. Warszawy w Warszawie z dnia 26 lutego
2014 r.,
sygn. Wa XIII NsRejKRS 56445/13/164.
3
Gicewicz S., http://www.zgwopr.pl/
4
http://www.opoka.org.pl/biblioteka/w/wp/jan_pawel_ii/przemowienia/
5
Gicewicz S., http://www.zgwopr.pl/
6
Gicewicz S., „Nie wykluczam jednak tym samym rozliczenia poprzednich władz –
których sam byłem członkiem – z ich działań szczególnie jeżeli były one niezgodne z
prawem lub na szkodę WOPR”.
15
rewolucji. Stan ten nie gwarantuje utrzymania wiodącej roli WOPR w
warunkach narastającej konkurencyjności. Uważamy jednak, że zadania
statutowe WOPR mogą być realizowane bez względu na wzmiankowane
konflikty we władzach oraz liczbę podmiotów zajmujących się
ratownictwem w Polsce.
3. Podmioty niezwiązane bezpośrednio z WOPR
Ratownictwo wodne w Polsce weszło w fazę przemian społecznych,
a także politycznych i gospodarczych, będących konsekwencją
transformacji systemowej lat 80-tych. Jest to także uwarunkowane
prawodawstwem unijnym, które preferuje idee wolnego rynku.1
Możliwość powoływania nowych podmiotów działających w obszarze
ratownictwa wodnego i ich dynamiczny rozwój spowodowało powstanie
rynku usług ratowniczych. Zgodnie z prawami rynku, jedynym kryterium
powodzenia firmy jest ich efektywność ekonomiczna, wyrażona
stosunkiem uzyskanych efektów i poniesionych kosztów. Efektywność
ekonomiczna stanowi jeden z podstawowych sposobów oceny
podejmowanych działań gospodarczych.2 Wyższa efektywność
ekonomiczna obniżając koszty wytwarzania, zwiększa zysk, co z kolei
umożliwia inwestowanie albo wzrost indywidualnych wynagrodzeń.
Niższa, odwrotnie, powoduje wzrost cen i spadek wynagrodzeń.3
Podobne
wątpliwości
i
dyskusje
zrodziła
postępująca
komercjalizacja w Państwowym Systemie Ratownictwa Medycznego.
Publiczni operatorzy w warunkach konkurencji coraz częściej
przegrywają konkursy na świadczenie usług z zakresu ratownictwa
medycznego. Podmioty niepubliczne są efektywniejsze, gdyż za te same
środki są w stanie zaoferować wyższą jakość usług.4
Motywy ekonomiczne (zysk) nie mogą dominować nad ideowymi
(wartości) w działaniu podmiotów zajmujących się ratownictwem.
Prymat wartości instrumentalnych (potrzeba zysku) nad wartościami
absolutnymi (autotelicznymi) sprawia, że sprzedawana jest usługa, którą
cechuje bardzo niska jakość. Aspekt aksjologiczny wymaga od
1
Sobczak K. (2002) red., Europejskie prawo gospodarcze w działalności
przedsiębiorstw, Warszawa.
2
Begg D., Fischer S., Dornbusch R. (2003), Ekonomia. Mikroekonomia, Polskie
Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa.
3
Samuelson P.A., Nordhaus W.D. (2005), Ekonomia, PWN, Warszawa.
4
Senatorowie chcą wstrzymać komercjalizację ratownictwa medycznego,
http://www.pracodawcyrp.pl/stanowiska/art,4774,senatorowie-chca-wstrzymackomercjalizacje-ratownictwa-medycznego.html
16
podmiotów zajmujących się ratownictwem odwołania się do wartości
mających swe źródło w głębokim humanizmie działań ratunkowych.
Ratowanie człowieka tonącego nie może być sprowadzone wyłącznie do
działań komercyjnych i marketingowych.
Na rynku usług ratowniczych muszą obowiązywać podstawowe
zasady handlowe, które określono w kodeksach etycznych sprzedawców
usług.1 Fakt tworzenia takich regulacji świadczy o tym, że środowisko
usługodawców zauważa problem i widzi potrzebę zabiegania o godność
swojej profesji. Uważamy bowiem, że niska jakość oferowanych usług
ma swe źródło w nieprzestrzeganiu przez niektórych usługodawców
norm etycznych, takich jak: uczciwość i szacunek wobec klienta,
wyczerpujące informowanie go o oferowanej usłudze, konieczność
doskonalenia swojej wiedzy i kompetencji w zakresie przedmiotowej
oferty.2 W konsekwencji mamy brak kompetencji i zaangażowania
ratowników i instruktorów danej firmy, niepotrzebny wzrost ryzyka,
kiepski stan sprzętu ratowniczego i warunków higienicznych panujących
w obiekcie, itp.
Pojawiają się już niepokojące sygnały, że nie wszystkie z
nowopowstałych podmiotów należycie wykonują swoje powinności. A
ponadto, coraz częściej słyszy się o braku kompetencji i zaangażowania
ratowników.3 Są to sygnały ostrzegawcze. U źródeł takich patologii leży
motyw bezwzględnego generowania korzyści materialnych, za wszelką
cenę.
Podsumowanie
Celem opracowania było ukazanie problemów powstałych w wyniku
wejścia w życie Ustawy o bezpieczeństwie osób przebywających na
obszarach wodnych oraz rozporządzeń Ministra Spraw Wewnętrznych.
Czy w tej sytuacji nowopowstałe podmioty są w stanie zaoferować
wyższą jakość usług, zwłaszcza w dziedzinie edukacyjnej,
współdziałania z jednostkami systemu? Czy są w stanie podjąć się
stałych dyżurów ratowniczych, itp.? Należy, przede wszystkim, postawić
1
Kodeks Sprzedaży Bezpośredniej PSSB, http://pssb.pl/pssb/rules/index,kodeksetyczny.html, (dostęp 01.11.2014); Kodeks Etyki Zawodowej Sprzedawców PSZS,
http://pszs.org.pl/pliki/pszs_kodeks_etyki.pdf, (dostęp 01.11.2014).
2
Myśl tę rozwija Wiesner W. (2014), Bezpieczeństwo klienta jako istotny atrybut usług
rekreacyjnych, artykuł złożony do druku w Zeszytach Naukowych WSB.
3
Wypowiadał się na ten temat Jacek Kleczaj na I Kongresie Bezpieczeństwa Wodnego
w Szczecinie w 2013 roku w wystąpieniu „Prywatyzacja służb ratownictwa wodnego –
lepsza jakość czy byle jakoś?”.
17
fundamentalne pytanie, czy nowa sytuacja prawna wpłynie to na ogólny
poziom bezpieczeństwa na polskich wodach i w jaki sposób?
Na postawione w artykule pytania poszukujemy aktualnie
odpowiedzi. Uzyskamy ją dopiero po dokonaniu dokładnej analizy,
uwzględniając okres kilku lat funkcjonowania stanu wprowadzonego
Ustawą oraz śledząc wiele innych zmiennych.
Uwagi należy traktować jako podstawę do dyskusji na temat, a także
na temat optymalizacji systemu szkolenia w WOPR. Uważamy również,
że należy prognozować kolejne zmiany systemowe i przygotowywać się,
w formie symulacji, do działania w sytuacji spowodowanej przez ich
konsekwencje.
Piśmiennictwo
1. Chlebuś M. (2003), O naturze władz, Akces, Warszawa.
2. Sobczak K. (2002) red., Europejskie prawo gospodarcze w
działalności przedsiębiorstw, Warszawa.
3. Begg D., Fischer S., Dornbusch R. (2003), Ekonomia.
Mikroekonomia,
Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa.
4. Samuelson P.A., Nordhaus W.D. (2005), Ekonomia, PWN, Warszawa.
5. Dahl, R. A. (1957), The Concept of Power, Behavioral Science, 2:3
(1957: July) p. 201.
6. Kleczaj J. (2013), Prywatyzacja służb ratownictwa wodnego – lepsza
jakość czy byle jakoś?,
I Kongres Bezpieczeństwa Wodnego w Szczecinie w 2013 roku.
7. Gicewicz S., http://www.zgwopr.pl/.
8. Kodeks Sprzedaży Bezpośredniej PSSB,
http://pssb.pl/pssb/rules/index,kodeks-etyczny.html.
9. Kodeks Etyki Zawodowej Sprzedawców PSZS,
http://pszs.org.pl/pliki/pszs_kodeks_etyki.pdf.
10.
Mazurska Służba Ratownicza, http://www.msr-okartowo.pl/.
11.
Mazurskie WOPR, http://www.mopr.com.pl/.
12.
Postanowienie Sądu Rejonowego dla m. st. Warszawy w
Warszawie z dnia 26 lutego 2014 roku,
sygn. Wa XIII NsRejKRS 56445/13/164.
13.
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 23
stycznia 2012 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących liczby
ratowników wodnych zapewniających stałą kontrolę wyznaczonego
obszaru wodnego (Dz. U. z dnia 27 stycznia 2012 r.).
18
14.
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 6 marca
2012 r. w sprawie sposobu oznakowania
i zabezpieczania obszarów wodnych oraz wzorów znaków zakazu,
nakazu oraz znaków informacyjnych i flag
(Dz. U. z dnia 19 marca 2012 r.).
15.
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 27 lutego
2012 r. w sprawie wymagań dotyczących wyposażenia wyznaczonych
obszarów wodnych w sprzęt ratunkowy i pomocniczy, urządzenia
sygnalizacyjne
i ostrzegawcze oraz sprzęt medyczny, leki i artykuły sanitarne
(Dz. U. z dnia 9 marca 2012 r.).
16.
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21
czerwca 2012 r. w sprawie szkoleń w ratownictwie wodnym (Dz. U. z
dnia 2 lipca 2012 r.).
17.
Senatorowie chcą wstrzymać komercjalizację ratownictwa
medycznego,
http://www.pracodawcyrp.pl/stanowiska/art,4774,senatorowie-chcawstrzymac-komercjalizacje-ratownictwa-medycznego.html.
18.
Statut Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego,
Postanowienia Sądu Rejonowego
dla m. st. Warszawy XIII Wydział Gospodarczy KRS z dnia 25 maja
2012 roku – sygnatura sprawy:
WA.XIII NS-REJ.KRS/008369/12/413.
19.
Towarzystwo Zapobiegania Tonięciom i Ratowania Tonących w
Supraślu, http://www.tztirt.prv.pl/.
20.
Ustawa z dnia 18 sierpnia 2011 r. o bezpieczeństwie osób
przebywających na obszarach wodnych
(Dz. U. Nr 208, poz. 1240).
21.
Wiesner W. (2014), Bezpieczeństwo klienta jako istotny atrybut
usług rekreacyjnych, artykuł złożony do druku
w Zeszytach Naukowych WSB.
22.
Wiesner W. (2008), Analiza szkolenia kadry pedagogicznej
WOPR w aspekcie różnorodnych koncepcji zabezpieczenia
ratowniczego, Sporty Wodne i Ratownictwo, 2008, vol.2-3, s. 56-61.
23.
https://www.msw.gov.pl/pl/bezpieczenstwo/nadzor-nadratownictwe/10071,Podmioty-uprawnione-do-wykonywania-zadanratownictwa-gorskiego-i-wodnego.html.
24.
http://www.opoka.org.pl/biblioteka/w/wp/jan_pawel_ii/przemowi
enia/.
19
TRAFNOŚĆ I RZETELNOŚĆ TESTÓW UMIEJĘTNOŚCI
RATOWNICZYCH
Accuracy and reliability of tests rescue skills
Arkadiusz Stanula1, Marek Strzała2, Andrzej Ostrowski2, Wojciech
Sadowski3
1
Katedra Teorii i Praktyki Sportu, Zakład Metodologii, Statystyki i Informatyki,
Akademia Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki
w Katowicach
2
Instytut Sportu, Zakład Sportów Wodnych, Akademia Wychowania Fizycznego
im. Bronisława Czecha w Krakowie
3
Student studiów doktoranckich Akademii Wychowania Fizycznego
im. Jerzego Kukuczki w Katowicach
Słowa kluczowe: ratownictwo wodne, ocena umiejętności ratowniczych
Key words: lifesaving, tests of lifesaving abilities
Streszczenie
W pracy przedstawiono wyniki badań dotyczących trafności i rzetelności oceny
kompleksowej próby egzaminacyjnej na stopień Młodszego Ratownika WOPR. W
badaniach wzięło udział 67 kandydatów na stopień ratownika WOPR (19 kobiet i 48
mężczyzn). Ratowników poddano testom oceniającym umiejętności ratownicze, takie
jak: pływanie na dystansie 50 m sposobem dowolnym, holowanie manekina na
dystansie 25 m, nurkowanie w dal na odległość 25 m, nurkowanie w głąb oraz rzuty
rzutką ratowniczą na odległość 10 i 15 m. Ponadto oceniono te umiejętności łącznie, w
postaci symulowanej akcji ratowniczej. Wyniki badań pozwoliły wyciągnąć wnioski, że
kompleksowa próba egzaminacyjna jest znacznie trudniejsza do zrealizowania przez
ratowników płci żeńskiej. Na takie wyniki złożyły się przede wszystkim umiejętności w
posługiwaniu się podręcznym sprzętem ratowniczym oraz niższy poziom siły,
szczególnie pożądany podczas holowania.
Abstract
This paper shows the results of research concerning the accuracy and reliability of
the comprehensive evaluation of the examination for the junior lifeguard of WOPR
rank. Sixty seven candidates for the lifeguard of WOPR rank (19 women and 48 men)
took part in this research. The lifeguards were tested on such lifesaving abilities as:
freestyle swimming on the distance of 50 m, towing a mannequin on the distance of
25 m, deep-diving and throwing the rescue line on the distance of 10 and 15 meters.
Moreover, these skills were assessed jointly in a simulated rescue action. The results of
the research enabled the following conclusion to be drawn: the comprehensive
examination is significantly more difficult to carry out by the female lifeguards. The
reasons for this result are mainly: lower abilities in handling the handheld rescue
equipment and lower level of strength, particularly desirable during the towing.
20
Wprowadzenie
Zdecydowana większość służb ratowniczych, których celem jest
niesienie pomocy osobom poszkodowanym w wypadkach, które
wydarzyły się niezależnie od miejsca (na ziemi, pod ziemią, w wodzie,
pod wodą, w górach, jaskiniach itp.) wymagają od swoich członków
wysokiego poziomu w zakresie wiedzy i umiejętności. Podmioty te już
na wstępnym etapie naboru prowadzą skrupulatną selekcję kandydatów
poprzez poddawanie ich rozmaitym testom, wśród których na czołowym
miejscu znajdują się testy sprawności specjalnej1, 2, 3, 4.
Od samego początku działalności Wodnego Ochotniczego
Pogotowia Ratunkowego funkcjonował system gradacji stopni
ratowniczych,
umożliwiający
członkom
tego
stowarzyszenia
systematyczny rozwój w różnych sferach osobowości ratowniczej.
Dzięki gradacji stopni ratowniczych system ten wyzwalał pozytywne
przejawy w samodoskonaleniu się, celem którego była chęć
awansowania na wyższy stopień, zwiększający zakres kompetencji
ratownika [Stanula, 2005]. Pomimo, iż każdy awans w strukturze
funkcjonujących stopni ratowniczych związany był z koniecznością
zdania przed komisją egzaminu sprawnościowego, to jednak wymogi te
sprowadzały się do kilku prób oceniających wyizolowane elementy
składające się na hipotetyczną akcję ratowniczą. I tak w przypadku
egzaminu na stopień Młodszego Ratownika oraz Ratownika WOPR,
egzamin końcowy obejmował, odpowiednio pływanie na dystansie 50 m
i 100 m, holowanie trzema wybranymi sposobami na dystansie 100 m (w
tym sposobem „żeglarskim” 50 m) i 150 m (w tym sposobem
„żeglarskim” 75 m), nurkowanie w dal na dystansie 25 m, nurkowanie w
głąb na 4 m oraz zaliczenie pozorowanej akcji ratowniczej
zaprojektowanej i ocenianej subiektywnie przez egzaminujących5.
Podobne wymogi dla praktycznego egzaminu końcowego zachowały się
1
Zarządzenie Nr 418 Komendanta Głównego Policji z dnia 15 kwietnia 2011 r. wsi.
zakresu oraz szczegółowych warunków, trybu przeprowadzania oraz zasad oceniania
sprawności fizycznej policjantów.
2
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 27 października
2005 r. wsi. zakresu, trybu i częstotliwości przeprowadzania okresowych
profilaktycznych badań lekarskich oraz okresowej oceny sprawności fizycznej strażaka
państwowej Straży Pożarnej.
3
Regulamin straży ratunkowej TOPR z dnia 24 stycznia 2012 r.
4
Statut TOPR Zatwierdzony przez Walne Zebranie TOPR w dniu 25 października
2008.
5
Instrukcja Szkolenia WOPR 1/87; Instrukcja Szkolenia WOPR 1/2000.
21
w obecnym systemie szkolenia wprowadzonym przez rozporządzenie do
Ustawy z dnia 18 sierpnia 2011 r., o bezpieczeństwie osób
przebywających na obszarach wodnych. Kandydat na ratownika
powinien wykazać się umiejętnością pokonania dystansu 400 m
sposobem dowolnym oraz dystansu 50 m sposobem ratowniczym,
nurkowaniu w dal na dystansie 25 m z wyławianiem dwóch
przedmiotów, manewrowania łodzią wiosłową, holowania trzema
sposobami na dystansie 150 m, podjęcia z wody osoby poszkodowanej
na wysokość 30 cm od lustra wody lub na pokład łodzi oraz zaliczenia
pozorowanej akcji ratowniczej polegającej na przepłynięciu dystansu co
najmniej 20 m, wydobyciu manekina położonego na dnie i na holowaniu
go w pasie ratowniczym do brzegu na dystansie 20 m.
Opisane powyżej wymogi egzaminacyjne, bez względu na to
jakie ustalono normy czasowe dla elementów związanych z pokonaniem
określonego dystansu czy kryteriów jakościowego wykonania
pozostałych elementów posiadają kilka wad. Do najważniejszych
zaliczyć można oderwanie tych prób od realiów jakie występują podczas
prawdziwej akcji ratunkowej, a więc połączenia kilku umiejętności w
sekwencję działań składających się na całą akcję. Innym poważnym
mankamentem jest uwrażliwienie zarówno kursantów jak i instruktorów
na konkretne wymogi egzaminacyjne, skutkiem czego pozostałe
czynności ratownicze (np. posługiwanie się rzutkami), które nie
podlegają ocenie na egzaminie traktuje się pobieżnie lub całkowicie
pomija w procesie nauczania. Dlatego też, biorąc pod uwagę wymienione
powyżej niedociągnięcia postuluje się wprowadzenie obiektywnej i
kompleksowej próby oceniającej umiejętności ratownicze w warunkach
najbardziej zbliżonych do realnej akcji ratowniczej.
Celem niniejszej pracy jest ocena kompleksowej próby
zaliczeniowej zaprojektowanej w formie symulowanej akcji ratowniczej,
jaka funkcjonuje w wymogach egzaminacyjnych na egzaminie
praktycznym na stopień Młodszego Ratownika WOPR w Śląskim
Wodnym Ochotniczym Pogotowiu Ratunkowym.
Materiał i metody badań
W badaniach udział wzięło 67 kandydatów na stopień ratownika
WOPR (19 kobiet i 48 mężczyzn), uczęszczających na kursy prowadzone
w miejscowościach z terenu województwa śląskiego. Średni wiek kobiet
i mężczyzn wynosił odpowiednio: 17,9±2,6 lat i 17,8±2,1 lat. Masa oraz
22
wysokość ciała badanych kobiet i mężczyzn wynosiła odpowiednio:
64,3±9,8 kg przy 170,4±7,8 cm oraz 74,0±10,5 kg przy 178,7±7,6 cm.
Szczegółowe statystyki opisowe dla badanej grupy zaprezentowano w
tabeli 1. Osoby biorące udział w badaniach zostały do nich
zakwalifikowane na podstawie ochotniczych zgłoszeń. Po przedstawieniu
planu badań, każdy z nich zgodził się wziąć w nich udział.
Tabela 1. Charakterystyka wieku oraz podstawowych parametrów
somatycznych badanej grupy ratowników
Parametr
Płeć
m
Me Min Maks
K
17,89
17
16
28
M
17,81
17
16
K
64,26
64
M
73,98
S
V
As
Ku
2,81
15,68 2,88
9,71
26
2,05
11,50 2,74
7,88
47
86
9,77
15,21 0,93
1,33
75
48
98
10,51 14,20 0,14
0,27
K
170,37 168
157
183
7,83
4,59
0,35
-1,04
M
178,65 180
153
193
7,56
4,23
-0,55
1,76
Wiek
Masa ciała
Wysokość ciała
LEGENDA:
N – ilość badanych; m – średnia arytmetyczna; Me – mediana; S – odchylenie
standardowe; V – współczynnik zmienności; Min, Maks – wartość minimalna oraz
maksymalna; As – współczynnik skośności; Ku – współczynnik skupienia.
Przebieg i organizacja badań
Badania zostały przeprowadzone na pływalniach krytych o
wymiarach 25 m x 12,5 m i głębokości maksymalnej 3,8 m. Przed
przystąpieniem do badań, ratownicy zostali dokładnie poinformowani o
przebiegu każdej z prób wchodzącej w zakres badań. Szczegółowo
wyjaśniono sposób wykonania próby, uzupełniony o rzeczywistą
prezentację przez demonstratora. Podczas prób ratownicy korzystali ze
sprzętu ratowniczego dostępnego na pływalni (manekiny, rzutki, pasy
ratownicze, boje SP). Na każdej z pływalń, w których prowadzono
badania, warunki techniczne tj. szerokość torów do pływania, głębokość
wody w najgłębszym miejscu były identyczne. Między poszczególnymi
próbami podlegającymi ocenie było wystarczająco dużo czasu, by
ratownicy uzyskali pełny odpoczynek, tak by zmęczenie nie wpływało na
23
pomiar. Zebrany w toku badań materiał opracowano metodami
statystycznymi korzystając z programu Statistica v.12 PL (StatSoft, Inc.,
2014). Każdorazowo podczas obliczeń przyjmowano poziom istotności
α=0,05.
W pierwszej kolejności badani ratownicy wykonywali kompleksową
próbę egzaminacyjną na stopień Młodszego Ratownika WOPR
opracowaną przez Przewodniczącego Komisji Szkolenia WOPR
Województwa Śląskiego Arkadiusza Stanula. Podczas tej próby
mierzony był czas całej akcji oraz ilość rzutów rzutką ratunkową. W
następnej kolejności odrębnie oceniano umiejętność posługiwania się
rzutką ratunkową na odległości 10 i 15 metrów. Podczas tych prób
badano ilość rzutów oraz ich celność. Następnie ratownicy nurkowali w
głąb wyławiając krążki. Badana była ilość wyłowionych krążków.
Kolejną próbą było holowanie manekina na dystansie 25 m. Do
holowania wykorzystywano standardowego manekina DLRG,
wypełnionego w całości wodą. Podczas próby mierzono czas. Ostatnim
sprawdzianem było pływanie na dystansie 50 m stylem dowolnym.
Badanym mierzono czas wykonania próby. Poniżej przedstawiono
szczegółowy opis prób sprawnościowych.
Kompleksowa próba egzaminacyjna na stopień Młodszego Ratownika
WOPR:
1) Ratownik na sygnał „AKCJA” podejmuje z podłoża wcześniej
przygotowaną rzutkę (rękawową, siatkową lub linę do rzutów) w
celu wykonania skutecznego rzutu na odległość 10 m (za skuteczny
rzut przyjęto taki, w wyniku którego linka rzutki dotknie
rozwieszonej w poprzek toru pływackiego liny „sygnałowej”
oddalonej od przedniej krawędzi pływalni o 10 m, a ponadto zmieści
się w pasie o szerokości 2,5 m (standardowa szerokość toru)).
Ratownik mógł wykonać tylko 3 rzuty, w przypadku nie zaliczenia
próby, Ratownik był zobowiązany wykonać rundę karną wg zasad
opisanych w dalszej części.
2) Po wykonaniu skutecznego rzutu lub 3 rzutów niecelnych Ratownik
ubiera szelki pasa ratowniczego „węgorz” lub „Bojki SP”, po czym
poprzez zastosowanie bezpiecznego oraz skutecznego skoku
ratowniczego (wykroczny, rozkroczny lub ślizgowy) wchodzi do
wody.
3) Ratownik pokonuje sposobem dowolnym dystans 25 m.
24
4) Następnie Ratownik pokonuje dystans 15 m sposobem ratowniczym
(kraul ratowniczy, żabka ratownicza) z obserwacją w przód.
5) Po zatrzymaniu się przed liną „sygnałową” Ratownik wykonuje
zejście pod wodę płynąc odcinek 10 m w kierunku umieszczonego
na dnie manekina, po czym bezpośrednio, zgodnie z zasadami sztuki
ratowniczej podejmuje manekina wypływając z nim na powierzchnię
wody.
6) Po wydobyciu manekina na powierzchnię wody, Ratownik zgodnie
ze sztuką ratowniczą holuje go na dystansie 20 m (czyli do liny
sygnałowej i z powrotem). Wykonując nawrót Ratownik
obowiązany jest dotknąć jedną ręką liny sygnałowej. Po
przepłynięciu dystansu 20 m i dotknięciu ręką ściany końcowej
pływalni zatrzymywany jest czas.
7) Ratownik w ciągu 15 s od zatrzymania czasu musi wyjść z wody
oraz dojść do fantoma do nauki RKO, na którym ma zaprezentować
algorytm udzielania pomocy dorosłej osobie poszkodowanej
wskutek tonięcia, która jest nieprzytomna i nie oddycha.
8) Runda karna. W przypadku wykonania trzech niecelnych rzutów,
Ratownik po holowaniu na dystansie 20 m zobowiązany jest do
wykonania rundy karnej, która polega na przepłynięciu dystansu
20 m sposobem dowolnym, wyznaczonym od krawędzi pływalni do
liny sygnałowej i z powrotem.
Podczas badań pominięto pkt 7, opisujący czynności RKO, gdyż nie był
on przedmiotem badań. Tak, więc ratownicy kończyli próbę
sprawnościową po holowaniu manekina lub ewentualnej rundzie karnej.
Ocena indywidualnych
pojedynczych prób:
umiejętności
ratowniczych
na
podstawie
Rzut rzutką ratunkową na odległość 10 m oraz 15 m. Badany wykonuje
rzut rzutką ratunkową na odległość 10 m. Odległość wyznaczono
poprzez zamocowanie w poprzek toru liny oddalonej od przedniej
krawędzi pływalni o 10 m. Ratownik ma możliwość wykonania 3
rzutów. Jeśli wykona celny rzut za pierwszym razem, kolejnych rzutów
już nie wykonuje. Pierwszy rzut jest wykonany sklarowaną rzutką.
Każdy następny rzut uczestnik oddaje „rozwiniętym” sprzętem. Rzut
uznawany jest za celny, jeśli rzutka upadnie za linę wyznaczająca 10 m
oraz zmieści się w torze o szerokości 2,5 m (standardowa szerokość toru
25
pływackiego). Te same zasady dotyczą próby rzutu rzutką na odległość
15 m.
Nurkowanie w głąb (3,8 m) wraz z wyławianiem 3 przedmiotów.
Przedmiotami do wyłowienia są standardowe krążki hokejowe w kolorze
czarnym, ustawione na dnie w linii prostej na środku toru. Pierwszy
krążek znajduje się przy ścianie pływalni (0 m), drugi i trzeci ustawione
są odpowiednio w odległości 4 m i 8 m od ściany pływalni. Badany
wykonuje dowolny skok ratowniczy ze słupka startowego, następnie
zanurza się pod wodę sposobem „scyzoryk” i wyławia krążki w ściśle
określonej kolejności, rozpoczynając od krążka na 8 m, poprzez krążek
na 4 m i kończąc na krążku przy ścianie pływalni. Badany wyławia
krążki za jednym podejściem, tzn. po wykonaniu nurkowania powinien
podjąć wszystkie krążki.
Holowanie manekina na dystansie 25 m. Badany na sygnał startowy
rozpoczyna holowanie manekina na dystansie 25 m. Sposób holowania
jest dowolny, zgodny ze sztuką ratowniczą. Czas mierzony był stoperem
przez dwóch niezależnych ekspertów z dokładnością do 0,01 s,
zatrzymywany w momencie, gdy badany dotknął ręką ściany pływalni.
Do analizy brano średni czas z dwóch pomiarów.
Pływanie na dystansie 50 m. Badany na sygnał wykonywał skok startowy
ze słupka, po czym przepływał 50 m stylem dowolnym. Pomiar był
analogiczny jak przy holowaniu (opisanym powyżej), czas
zatrzymywany był w momencie dotknięcia ręką ściany pływalni.
Wyniki badań
Zgodnie z planem organizacji badań opisanym powyżej
zmierzono czas wykonania kompleksowej próby egzaminacyjnej na
stopień Młodszego Ratownika WOPR wraz z adnotacją o liczbie celnych
rzutów rzutką ratunkową. Następnie dokonano pomiarów czasów
poszczególnych elementów prób sprawnościowych, tj. pływania stylem
dowolnym na dystansie 50 m oraz holowania manekina na dystansie
25 m. Całość uzupełniono o pomiar ilości krążków wyłowionych
podczas próby nurkowania oraz ilości celnych rzutów rzutką ratunkową
na odległości 10 i 15 m. Szczegółowe wyniki z kompleksowej próby
egzaminacyjnej przedstawiono w tabeli 2, natomiast wyniki z testów
pojedynczych elementów sprawności ratowniczej przedstawiono w tabeli
3.
26
Tabela 2. Charakterystyka wyników uzyskanych przez ratowników i
ratowniczki w kompleksowej próbie egzaminacyjnej na stopień
Młodszego Ratownika
Parametr
Płeć
m
Me
Min
Mak
s
S
V
As
Ku
M
123,92 ‡
121,5
88
193
18,63
15,04
1,41
3,69
K
169,89
171
113
257
38,83
22,86
0,44
–0,05
M
1,15 ‡
1
1
3
0,41
35,96
2,97
8,96
K
2,05
2
1
3
0,97
47,27
–0,11
–2,08
Czas [sek]
Rzut rzutką
ratunkową [za
którym rzutem
osiągnięto cel]
Statystyczna istotność różnic pomiędzy Kobietami i Mężczyznami: * p≤0,05; †
p≤0,01; ‡p≤0,001
Wyniki kompleksowej próby egzaminacyjnej, zarówno w
przypadku czasu wykonania całego zadania jak i w samym elemencie
rzutu rzutką ratowniczą wskazują na przewagę ratowników płci męskiej.
Ratownicy byli lepsi od swoich koleżanek o 45,97 sek., co stanowi
37,1% (p≤0,001). Tak znaczna różnica jest wynikiem perfekcyjnego
wykonania obowiązkowego elementu jakim jest oddanie celnego rzutu
rzutką ratunkową. Mężczyźni w zdecydowanej większości przypadków
trafiali za pierwszym razem (o czym świadczy współczynnik asymetrii;
As=2,97), natomiast kobiety najczęściej trafiały dopiero za drugim
razem. Różnica ta, podobnie jak w przypadku czasu wykonania całej
próby była istotna statystycznie na poziomie p≤0,001. Rozkład wyników
dla całej próby egzaminacyjnej oraz dla rzutu rzutką ratunkową
zaprezentowano na rycinie 1 i 2.
27
Rycina 1. Rozkład wyników kobiet i mężczyzn w kompleksowej próbie
egzaminacyjnej na stopień Młodszego Ratownika.
Rycina 2. Rozkład wyników kobiet i mężczyzn w próbie rzutu rzutką
ratowniczą
28
Tabela 3. Charakterystyka wyników uzyskanych przez ratowników i
ratowniczki w poszczególnych próbach umiejętności ratowniczych
Parametr Płeć
m
Me
Min
Maks
S
V
As
Ku
Pływanie na
dystansie
50 m [sek]
M
35,19 †
34
26
45
4,90
13,93
0,18
-0,72
K
39,16
37
33
54
6,24
15,93
1,45
1,19
Holowanie
manekina
25 m [sek]
Rzut rzutką
ratunkową
(10 m)
Rzut rzutką
ratunkową
(15 m)
Nurkowanie
w głąb
[ilość
pod.kr.]
M
35,27 ‡
34,5
25
54
6,02
17,06
1,25
2,00
K
41,42
40
33
57
6,46
15,59
0,87
0,13
M
1,10 ‡
1
1
2
0,31
27,96
2,68
5,38
K
1,89
2
1
3
0,88
46,19
0,22
-1,71
M
1,33 †
1
1
3
0,56
41,90
1,47
1,32
K
1,84
2
1
3
0,69
37,36
0,21
-0,66
M
2,96
3
2
3
0,20
6,83
-4,74
21,32
K
2,95
3
2
3
0,23
7,78
-4,36
19,00
Statystyczna istotność różnic pomiędzy Kobietami i Mężczyznami: * p≤0,05; †
p≤0,01; ‡p≤0,001
Dokonując analizy wyników uzyskanych przez ratowników płci
męskiej i żeńskiej podczas odrębnie ocenianych umiejętności
ratowniczych zauważyć można prawie całkowitą dominację mężczyzn.
Zarówno podczas pływania na dystansie 50 m jak i holowania manekina
na dystansie 25 m różnice między mężczyznami a kobietami były istotne
statystycznie (odpowiednio: p≤0,01 i p≤0,001) wynosząc w sekundach
3,97 (11,28%) oraz 6,15 (17,44%), odpowiednio. W posługiwaniu się
rzutką ratunkową mężczyźni znacznie częściej niż kobiety osiągali cel za
pierwszym wykonanym rzutem, przy czym warto odnotować, że o ile w
rzucie na odległość 10 m mężczyźni trafiali regularnie do celu za
pierwszym razem (V=27,96%), o tyle w rzucie na odległość 15 m
celność pogorszyła się (V=41,90%). Różnica pomiędzy kobietami a
mężczyznami pod względem celności rzutów rzutką ratowniczą, zarówno
na odległość 10 jak i 15 m była istotna statystycznie (odpowiednio:
p≤0,001 i p≤0,01). Jedynie w próbie nurkowania w głąb, badani
ratownicy i ratowniczki w większości przypadków podejmowali komplet
krążków z dna pływalni, stąd brak statystycznej różnicy. Rozkład
wyników dla poszczególnych prób umiejętność ratowniczych
zaprezentowano na rycinach 3-7.
29
Rycina 3. Rozkład wyników kobiet i mężczyzn w pływaniu na dystansie
50 m.
Rycina 4. Rozkład wyników kobiet i mężczyzn w holowaniu manekina
na dystansie 25 m.
30
Rycina 5. Rozkład wyników kobiet i mężczyzn w rzucie rzutką
ratowniczą ma odległość 10 m.
Rycina 6. Rozkład wyników kobiet i mężczyzn w rzucie rzutką
ratowniczą ma odległość 15 m.
31
Rycina 7. Rozkład wyników kobiet i mężczyzn w nurkowaniu w głąb
(wyławianie krążków).
Kluczowym celem niniejszej pracy jest określenie, czy
kompleksowa próba egzaminacyjna, podsumowująca szkolenie na
stopień Młodszego Ratownika WOPR pozwala trafnie i rzetelnie oceniać
kandydatów do uzyskania tego stopnia. Dla potrzeb rozwiązania tak
postawionego problemu na dalszym etapie przeprowadzono analizę
współzależności obliczając współczynniki korelacji pomiędzy
sumarycznym czasem ukończenia kompleksowej próby egzaminacyjnej a
poszczególnymi elementami umiejętności ratowniczych. Wyniki
przedstawiono w tabeli 4.
32
Tabela 4.Współczynniki korelacji liniowej Pearsona dla sumarycznego
czasu ukończenia próby egzaminacyjnej oraz poszczególnych elementów
umiejętności ratowniczych
Parametry
Rzut
Rzut
Pływanie
rzutką
rzutką
Nurkowanie Holowanie
na
10 m [za 15 m [za
w głąb
manekina
Płeć dystansie
którym
którym
[ilość
25 m
50 m
rzutem
rzutem
krążków]
[sek.]
osiągnięto osiągnięto
[sek.]
cel]
cel]
Kompleksowa
K
próba
egzaminacyjna M
na stopień MR
K+M
[sek.]
0,39†
-0,04
0,39†
0,35†
0,52‡
0,48*
-0,09
0,34
0,49*
0,62†
0,52‡
-0,06
0,51‡
0,64‡
0,63‡
* p≤0,05; † p≤0,01; ‡p≤0,001
Na podstawie obliczonych współczynników korelacji liniowej
Pearsona można wnioskować, iż na sumaryczny czas uzyskany w
kompleksowej próbie egzaminacyjnej najsilniej wpływa umiejętność
posługiwania się rzutką ratowniczą (r=0,64 i r=0,63; odpowiednio dla
rzutu na 10 i 15 m). Równie wysoką współzależność wykazują
umiejętności pływackie na dystansie 50 m (r=0,51) oraz umiejętności
stricte ratownicze, czyli holowanie na dystansie 25 m (r=0,51). Warto
nadmienić, iż opisane powyżej związki (z wyjątkiem próby nurkowania
w głąb) są wysoce istotne statystycznie (p≤0,001).
Dyskusja i wnioski końcowe
W niniejszej pracy celem była ocena kompleksowej próby
zaliczeniowej, zaprojektowanej w formie symulowanej akcji ratowniczej
do oceny umiejętności kandydatów na stopień Młodszego Ratownika
WOPR. Tak postawiony cel badań wynikał z faktu, iż przez długi okres
czasu, zgodnie z instrukcjami szkolenia funkcjonującymi w WOPR,
zarówno przed wprowadzeniem reformy, jak i po wprowadzeniu
reformy w 2009 roku, egzamin końcowy na stopnie ratownicze polegał
na ocenie kilku pojedynczych umiejętności. Również po nowelizacji
przepisów w zakresie szkolenia ratowników wprowadzonych Ustawą z
33
dnia 18 sierpnia 2011 r., o bezpieczeństwie osób przebywających na
obszarach wodnych niewiele się zmieniło, jeśli chodzi wymogi
egzaminacyjne, może z wyjątkiem ilości pojedynczych prób, których jest
znacznie więcej. Wątpliwości budziły przed wszystkim oderwane od
realiów prawdziwej akcji ratowniczej osobno oceniane umiejętności
ratownicze, jak również koncentracja szkolenia pod kątem wyuczenia
tylko tych umiejętności, które będą egzaminowane. Dlatego też
opracowując schemat przebiegu egzaminu końcowego kierowano się
logiką odzwierciedlającą realną akcję ratowniczą, która najczęściej
rozpoczyna się od podania podręcznego sprzętu ratowniczego [Stanula
2008, Stanula, Żurawik, 2005]. W przypadku niepowodzenia akcji z
użyciem podręcznego sprzętu, ratownik zmuszony jest prowadzić akcję z
wody z zabezpieczeniem w postaci pasa ratowniczego, stąd sekwencja
elementów kompleksowej próby zakładała bezpieczne wejście do wody,
po którym następowało dopłynięcie do tonącego, a następnie podjęcie go
z dna i odholowanie do brzegu.
Jak wynika z powyższej analizy wyników badań wdrożona w
system oceny umiejętności ratowniczych na stopień Młodszego
Ratownika WOPR kompleksowa próba egzaminacyjna jest znacznie
trudniejsza (z punktu widzenia uzyskiwanych czasów) do zrealizowania
przez ratowników płci żeńskiej. Najprawdopodobniejszą przyczyną
takiego stanu rzeczy jest niższy poziom siły oraz naturalnie skorelowaną
z tą zdolnością motoryczną – szybkością wśród kobiet. Na końcowy
wynik całej próby duży wpływ miała umiejętność posługiwania się
podręcznym sprzętem ratowniczym. Można było zaobserwować podczas
niniejszych badań wysoki odsetek osób nie potrafiących w sytuacji
stresowej wykonać za pierwszym razem skutecznego rzutu rzutką, który
jak już wspomniano wyżej jest podstawowym elementem udzielania
pomocy osobom z brzegu będącym w zasięgu rzutu. Wyniki tych badań
potwierdzają spostrzeżenia Parnickiego i Siłakiewicza [2003], którzy
badając ratowników stwierdzili, iż zmieniające się warunki rzutów
powodują drastyczne pogorszenie skuteczności.
Zaproponowana próba jest doskonałym rozwiązaniem testującym
umiejętności ratownicze, bowiem zawiera ona wiele elementów
sprawności specjalnej ratownika wykonywanych w reżimie czasowym, a
więc w pewnego rodzaju stresie. Próba ta ma również tę zaletę, że
preferuje zarówno dobrych jak i przeciętnych pływaków. Dobry pływak,
pomimo nieudanych rzutów i związaną z tym koniecznością wykonania
rundy karnej na dystansie 25 m bez problemu zmieści się w limicie
34
czasowym (210 sek.). Z kolei przeciętnie lub słabo pływający ratownik
powinien skoncentrować się na rzucie rzutką, gdyż zaoszczędzony na
tym elemencie czas pozwoli mu wolnym tempem zaliczyć pozostałe
elementy sprawności ratowniczej. Doświadczenia autorów niniejszej
pracy, nabyte podczas egzaminów końcowych na stopień młodszego
ratownika WOPR, wskazują, że młodzi adepci ratownictwa, będący w
wieku 12-16 lat z powodzeniem zdają egzamin.
Bibliografia
1.
Parnicki F., Siłakiewicz P. (2003) Time structure of the rescue
operation in a direct contact with the drowning. W: International
Symposium on Water Safety, Deutschen Lebens-RettungsGesellschaft, The 90 Anniversary of the DLRG, 15.-17. 10.2003,
Bad Nenndorf, Germany.
2.
Stanula A. (2005) Poradnik instruktora WOPR. Zarząd Wojewódzki
WOPR, Katowice.
3.
Stanula A. (2008) Wpływ zmęczenia indywidualną akcją ratowniczą
na skuteczność zabiegów resuscytacyjnych. W: Sporty Wodne i
Ratownictwo – Water Sports and Lifeguarding Services. - Vol. 2-3.
4.
Stanula A., Żurawik A. (2005) Podstawowy sprzęt ratowniczy. W:
Ratownictwo wodne. Poradnik dla studentów i ratowników
wodnych. [red.] R. Karpiński. AWF Katowice.
5.
StatSoft, Inc. (2014) STATISTICA - data analysis software system
(version 12).
35
ZASOBY OSOBOWE KRAJOWEGO SYSTEMU RATOWNICZOGAŚNICZEGO DO DZIAŁANIA NA OBSZARACH WODNYCH,
National personal system resources rescue and firefighting to act in
areas of water
Jerzy Telak, Oksana Galarowicz, Dariusz Pater,
Ewa Zieliński
Szkoła Głowna Służby Pożarniczej w Warszawie
Bydgoska Szkoła Wyższa w Bydgoszczy
Słowa kluczowe: metodyka ratownictwa wodnego, sytuacje kryzysowe,
Key words: water rescue methods, emergencies
Streszczenie
Ratownictwo wodne w Polsce ma bogatą historię. WOPR odegrało istotną rolę w
zapewnieniu bezpieczeństwa osobom przebywającym na obszarach wodnych, a jego
zasoby były wykorzystywane w sytuacjach kryzysowych. Grupy operacyjne,
interwencyjne wyznaczały standardy działania WOPR w latach 2004-2012,
jednocześnie stanowiły wsparcie dla KSRG. Porozumienie KSRG i WOPR z 2006 r.
skutkowało ujednoliceniem taktyki i metodyki ratownictwa wodnego.
Abstract
Water Rescue in Poland has a rich history. WOPR played an important role in
ensuring the safety of persons residing in the areas of water and its resources are used in
crisis situations. Operational groups, the intervention marked the WOPR performance
standards in the years 2004-2012, at the same time underpin KSRG. The agreement
KSRG and WOPR of 2006. Resulted in the unification of the tactics and methods of
water rescue.
36
Wprowadzenie
Najstarszy znaleziony zapis źródłowy o zorganizowanej formie
ratownictwa wodnego na ziemiach polskich pochodzi z 1604 r. Wówczas
w Sandomierzu został zbudowany klasztor ze szpitalem, którego
zakonnicy mieli m. in. zadanie niesienia pomocy ofiarom Wisły1.
Znaczące wartości w dziedzinie wychowania fizycznego, w tym
także ratowania tonących, wniosła w latach 1773–1794 Komisja
Edukacji Narodowej. W 1775 r. z inicjatywy ks. Adama Czartoryskiego
wydano w Warszawie pierwszą w języku polskim broszurę, przewodnik
metodyczny pt. „O ratowaniu tonących”2 oraz we Wrocławiu (w zaborze
pruskim) król pruski Fryderyk II wydał w języku polskim zawierającą
zasady ratowania tonących ustawę „Edykt względem prędkiego
ratowania przez nagłe przypadki zaginionych w wodzie albo
jakimkolwiek sposobem o utratę życia przewidzianych osób”, w której
zamknięcia poszczególnych rozdziałów stanowiły rozporządzenia. Na
podstawie tej regulacji każda osoba miała obowiązek udzielenia pomocy
poszkodowanemu na wodzie. Pod koniec XVIII w. w Krakowie
utworzono Pogotowie Ratunkowe dla Tonących, a we Lwowie w 1820 r.
Karol Hojnic wydał opracowanie pt. „Nauka i sztuka pływania”, w której
opisał metody holowania stosowanego w celu ratowania osób
zagrożonych. W Królestwie Polskim w 1839 r. dopuszczono stosowanie
metod ożywiania3.
Carskie
Rosyjskie
Towarzystwo
Ratowania
Tonących
(Императорское Российское Общество Спасания на Водах) w
Petersburgu utworzyło w 1894 r. Okręg Kaliski. „Kaliskie Towarzystwo
1
W. Lenartowicz, G. Marciniak, A. Krzyszkowski, Stowarzyszenie Ratowników im. H.
Gostomskiego w: Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe w jednoczącej się Europie,
wyd. II popr., ZG WOPR 2007, s. 57 i n.
2
Witkowski M., Początki i rozwój ratownictwa wodnego w Polsce, w: Wychowanie
Fizyczne i Sport, 1973, s. 150.
3
M. Witkowski, Witkowski M., Początki i rozwój ratownictwa wodnego w Polsce, w:
Wychowanie Fizyczne i Sport, 1973, s. 150.
4
Ogólnopolskie Sympozjum WOPR, Poznań 1976, s. 7 i 8.
5
W. Nowak, Zawsze na wznoszącej fali, Kalisia Nowa, nr 4, Kalisz 1998, s. 6–7; W.
37
Ratowania Tonących” działało na rzecz utrzymywania bezpieczeństwa
na wodach, bezpośrednie niesienie pomocy tonącym, udzielanie pomocy
w czasie powodzi oraz prowadzenie nauki pływania1. Dr Leon Wernic
wydał w 1902 r. opracowanie pt. „Jak ratować tonących”, wskazując w
nim związki pomiędzy umiejętnością pływania a bezpieczeństwem osoby
na wodzie, widział on potrzebę nauki pływania oraz stosowania
profilaktyki i przestrzegania zasad bezpiecznej kąpieli2.
Od 1908 r. działało w Warszawie Petersburskie Towarzystwo
Ratowania Tonących, które niosło pomoc poszkodowanym z rejonu
Warszawy. W 1922 r. Związek Polskich Związków Sportowych powołał
Polski Związek Pływacki. Zarząd PZP w 1926 r. utworzył Komisję ds.
Ratownictwa z siedzibą w Siemianowicach. Komisji Ratownictwa
Wodnego PZP miały podlegać stowarzyszenia zajmujące się
ratownictwem. Warszawski Okręgowy Związek Pływacki (WOZP)
zorganizował w 1927 r. dla 12. uczestników jednodniowy kurs
ratownictwa wodnego. W 1928 r. wydano opracowanie pt. „Pływanie”,
zawierające przepisy zawodów w ratownictwie wodnym3.
W 1936 r. PZP rozpoczął współpracę z organizacjami ratowania
tonących Holandii i Niemiec. W porozumieniu z Państwowym Urzędem
Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego PZP delegował
do tych organizacji przedstawiciela4. PZP zorganizował dla instruktorów
pływania 12-dniowy kurs ratowania tonących w Centralnym Instytucie
Wychowania Fizycznego w Warszawie5.
Zarząd PZP powołał w 1937 r. Referat Ratownictwa (z
odpowiednikami w okręgach), odpowiedzialny za rozwój ratownictwa
wodnego, a także Komisję Sportowo-Egzaminacyjną z zadaniem
prowadzenia szkoleń i egzaminów na odznaki ratownicze oraz
organizowania zawodów sportowych dla ratowników wodnych. W latach
1939–1945 w okresie drugiej wojny światowej nastąpiła przerwa
w działaniu PZP. Po drugiej wojnie światowej w 1945 r. został
reaktywowany PZP, a w 1947 r. ponownie został powołany Referat
Ratownictwa Wodnego. Od 1952 r. elementy ratownictwa wodnego
2
M. Witkowski, Początki i rozwój…, s. 151.
I. Tabaczek-Bejster, Działalność Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego,
ZG WOPR, Warszawa 2012, s. 19 i n.
4
K. Laskowski, Ratowanie tonących w Holandii, w: Wychowanie Fizyczne, 1936, nr
9–10, s. 411–412.
5
M. Witkowski, Początki i rozwój…, s. 152.
3
38
zostały włączone do programu studiów Akademii Wychowania
Fizycznego w Warszawie, a w następnych latach wszystkich polskich
uczelni wychowania fizycznego. W zarządzeniu nr 77 Ministra
Gospodarki Komunalnej z dnia 25 czerwca 1956 r. określono warunki
korzystania z kąpielisk ze szczegółową instrukcją w sprawie przepisów
bezpieczeństwa w „ośrodkach wypoczynkowo-przywodnych”. W
instrukcji tej określono dla ośrodków nadmorskich, śródlądowych i
pływalni (basenów) zasady organizacji kąpielisk1.
W 1958 r. Warszawski Okręgowy Związek Pływacki zaczął
organizować kursy dla ratowników wodnych oraz powołał Komisję
Ratownictwa Wodnego, Mieczysław Witkowski opracował podręcznik
pt. „Ratowanie tonących”, a w Katowicach przeprowadzony został
pierwszy kurs instruktorów ratownictwa wodnego. W 1959 r. w Polsce
utonęły 1133 osoby, w tym ¼ to małoletni, a w 1962 r. zostało utworzone
Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe jako jednostka regulaminowa,
a od 1967 r. ogólnopolskie stowarzyszenie ratowników wodnych2.
W Okartowie w 1978 r. powstała Stacja Ratownictwa Wodnego,
która od 1982 r. dawała ochronę ratowniczą dla południowej części
Wielkich Jezior Mazurskich, a w 1991 r. została utworzona Mazurska
Służba Ratownicza3. W 2010 r., po ponad dziesięciu latach
funkcjonowania w strukturze WOPR, wyodrębnił się z niej Mazurski
WOPR w celu prowadzenia samodzielnej działalności na szlaku
Wielkich Jezior Mazurskich, który przyjął następnie nazwę Mazurskie
Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe4.
W latach 2004-2012 grupy reagowania (operacyjne, interwencyjne)
WOPR dofinansowane z budżetu państwa, wyznaczały standardy
wyszkolenia, wyposażenia i działania. Ratownicy WOPR działali
podczas powodzi w 1997, 2001 i 2010 r. oraz burzy i po niej w 2007 r. na
jeziorach mazurskich5. Budowę innowacyjnego krajowego systemu
ratowniczo-gaśniczego (KSRG) rozpoczęła Państwowa Straż Pożarna w
1995 r., w części którego znajdują się zasoby ratownictwa wodnego. W
2013 r. pojawiły się pierwsze przedsiębiorstwa działające w zakresie
1
I. Tabaczek-Bejster, Działalność Wodnego…, s. 22 i n.
Ibidem.
3
http://www.msr-okartowo.pl/ 3.05.2015.
4
http://www.mazurskiewopr.pl/ 3.05.2015.
5
J. Telak, Działalność Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego w Krajowym
Systemie Ratowniczo-Gaśniczym, w: Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy w latach
1995-2015. Postępy organizacyjno-prawne logistyczne i taktyczno-ratownicze, red. J.
Konieczny, M. Schroeder, Inowrocław-Poznań-Warszawa 2015, s. 540-554.
2
39
ratownictwa wodnego i jednocześnie rozpoczął się proces dekompozycji
WOPR1.
1. Podstawy prawne ratownictwa wodnego
Zagrożenia bezpieczeństwa powszechnego wynikają ze zdarzeń
między innymi na obszarach wodnych. Obszarami wodnymi są wody
śródlądowe i przybrzeżne2 oraz kąpieliska, miejsca wykorzystywane do
kąpieli, pływalnie i inne obiekty dysponujące nieckami basenowymi o
łącznej powierzchni powyżej 100 m2 i głębokości ponad 0,4 m w
najgłębszym miejscu lub głębokości powyżej 1,2 m3. W związku z
dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady Europejskiej dotyczącą
zarządzania jakością wody w kąpieliskach4, wprowadzone zostały
zmiany w Prawie wodnym. Zostały zdefiniowane pojęcia kąpieliska,
miejsca wykorzystywanego do kąpieli, klasyfikacji wody w kąpielisku,
organizatora, profilu wody w kąpielisku i sezonu kąpielowego5.
Polska zapewnia bezpieczeństwo obywateli oraz posiada określony
katalog spraw (obszarów) objętych działem „sprawy wewnętrzne”, w
którym mieści się bezpieczeństwo i porządek publiczny oraz nadzór nad
ratownictwem wodnym powierzony ministrowi właściwemu w sprawach
wewnętrznych6. Zostały także ustawowo określone:
„– warunki bezpieczeństwa osób pływających, kąpiących się lub
uprawiających sport lub rekreację na obszarach wodnych;
−
podmioty uprawnione do wykonywania ratownictwa wodnego,
zakres ich obowiązków i uprawnień oraz zasady finansowania ich
działalności;
− podmioty odpowiedzialne za zapewnienie bezpieczeństwa osobom
pływającym, kąpiącym się lub uprawiającym sport lub rekreację na
obszarach wodnych;
− nadzór i kontrolę nad ratownictwem wodnym;
1
Ibidem.
Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne (Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019, ze
zm.), art. 5.
3
obszarach wodnych (Dz. U. z 2011 r. nr 208, poz.1240), art. 2.
4
Dyrektywa 2006/7/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 lutego 2006 r., Dz.
Urz. UE, 4.03.2006, L 64/37 (uchyliła dyrektywę 76/160/EWG).
5
Ustawa Prawo…, op. cit., art. 9 ust. 1 pkt 5 i n.
6
Ustawa z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej (Dz. U. z 2007 r.
Nr 65, poz. 437), art. 29 ust. 1.
2
40
− zasady i tryb usuwania, przechowywania, wydawania oraz orzekania
przepadku statku lub innego obiektu pływającego przeznaczonego lub
używanego do uprawiania sportu lub rekreacji”.
Osoby przebywające na obszarach wodnych mają zachowywać się w
sposób dający zapewnienie ochrony życia i zdrowia własnego i innych
osób1.
Ratownictwem wodnym jest „prowadzenie działań ratowniczych,
polegających w szczególności na organizowaniu i udzielaniu pomocy
osobom, które uległy wypadkowi lub są narażone na niebezpieczeństwo
utraty życia lub zdrowia na obszarze wodnym”. Ratownictwo wodne
realizować mogą ratownicy wodni. Ratownik wodny to osoba
posiadającą wiedzę i umiejętności „z zakresu ratownictwa i technik
pływackich oraz inne kwalifikacje przydatne w ratownictwie wodnym i
spełniającą wymagania określone w ustawie o państwowym ratownictwie
medycznym”2, zatrudniona lub pełniącą służbę „w podmiocie
uprawnionym do wykonywania ratownictwa wodnego lub będącą
członkiem tego podmiotu” 3.
W katalogu przedsięwzięć, mających na celu zapewnienie
bezpieczeństwa na obszarach wodnych, zostały zawarte wymogi
dokonywania „analizy zagrożeń, w tym identyfikacji miejsc, w których
występuje zagrożenie dla bezpieczeństwa osób wykorzystujących obszar
wodny do pływania, kąpania się, uprawiania sportu lub rekreacji; (…)
oznakowaniu i zabezpieczeniu terenów, obiektów i urządzeń
przeznaczonych do pływania, kąpania się, uprawiania sportu lub
rekreacji na obszarach wodnych; (…) prowadzeniu działań
profilaktycznych i edukacyjnych dotyczących bezpieczeństwa na
obszarach wodnych”4.
Zostało postanowione, że: „Ratownictwo wodne może wykonywać
Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe oraz inne podmioty, jeżeli
uzyskały zgodę ministra właściwego do spraw wewnętrznych, zwane
dalej »podmiotami uprawnionymi do wykonywania ratownictwa
wodnego«”, a minister właściwy do spraw wewnętrznych, wydaje
decyzje administracyjne podmiotom w sprawie wykonywania
ratownictwa wodnego5.
1
Ustawa o bezpieczeństwie…, op. cit., art. 1-3.
Ustawa z dnia 8 września 2006 r. o państwowym ratownictwie medycznym (Dz. U. z
2006 r. Nr 191, poz. 1410, ze zm.), art. 13 ust. 1.
3
Ustawa o bezpieczeństwie…, art. 1-3.
4
Ibidem, art. 4 ust 1.
5
Ibidem, art. 12.
2
41
W zakres ratownictwa wodnego wchodzą działania ratownicze tj.:
przyjęcie zgłoszenia o wypadku lub zagrożeniu, dotarcie na miejsce
wypadku ze sprzętem ratunkowym, udzielenie kwalifikowanej pierwszej
pomocy, zabezpieczenie miejsca wypadku lub zagrożenia, ewakuacja
osób z miejsca stanowiącego zagrożenie dla życia lub zdrowia, transport
osób poszkodowanych do miejsca podjęcia medycznych czynności
ratunkowych przez jednostki systemu Państwowego Ratownictwa
Medycznego oraz poszukiwanie osób zaginionych na obszarze wodnym.
Minister Spraw Wewnętrznych rozporządzenia w sprawie: wymogów
obsady
ratowników
wodnych,
wyposażenia
wyznaczonych,
1
zabezpieczenia i oznakowania obszarów wodnych .
Każda osoba chce czuć się bezpieczeństwa2, zagrożenia wiążą się z
rosnącymi potrzebami w zakresie bezpieczeństwa3. Sprawy wewnętrzne
obejmują sprawy bezpieczeństwa publicznego i powszechnego4. Państwo
ma zapewnić taki poziom bezpieczeństwa, który pozwala obywatelom
funkcjonować na poziomie stosownym do poziomu rozwoju
cywilizacyjnego5.
2. Bezpieczeństwo na obszarach wodnych w Polsce
Państwo posiada możliwości prawne, techniczne i finansowe dla
poprawy bezpieczeństwa na obszarach wodnych. W wyniku kontroli NIK
przeprowadzonej
w
2009
r.
stwierdzono
nieprecyzyjność
obowiązujących przepisów, brak odpowiednich rozwiązań prawnych,
nieprzejrzysty system finansowania, brak właściwego nadzoru i kontroli
ze strony państwa nad ratownictwem wodnym. Zalecenia pokontrolne
NIK objęły: opracowanie kompleksowej analizy oraz wypracowanie
docelowego
modelu
funkcjonowania
ratownictwa
wodnego,
uregulowanie zakresu uprawnień i obowiązków poszczególnych
1
Furs M., Telak J., Zieliński E., Zalewski T., Boniek B., Prawne aspekty
bezpieczeństwa osób przebywających na obszarach wodnych, w: Edukacja dla
bezpieczeństwa zdrowia publicznego. Wybrane problemy, red. B. Boniek, P. Paciorek,
Wyd. Wyższa Szkoła Gospodarki, Bydgoszcz 2014, s. 107-117.
2
J. Wolanin, Zarys teorii bezpieczeństwa obywateli, ochrona ludności podczas pokoju,
Warszawa 2005, s. 13.
3
K. Jałoszyński, Charakterystyka współczesnych zagrożeń, w: Teoretyczne aspekty
strategii bezpieczeństwa państwa, red. A. Szerauc, Płock 2010, s. 29 i n.
4
Ustawa z 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej (Dz. U. z 1997 r. nr
141, poz. 943, ze zm.), art. 29 ust 1.
5
Bezpieczeństwo wewnętrzne RP w ujęciu systemowym i zadań administracji
publicznej, B. Wiśniewski, S. Zalewski (red.), Bielsko-Biała 2006, s. 23.
42
podmiotów, zagwarantowanie efektywnego wydatkowania środków
publicznych, zapewnienie bezpośredniej łączności pomiędzy podmiotami
prowadzącymi akcje ratownicze. Wydane przez MSW rozporządzenia i
decyzje, pozwalające różnym podmiotom na wykonywanie ratownictwa
wodnego (96 pozwoleń na dzień 3.04.2015), nie wpłynęły na
zmniejszenie liczby wypadków utonięcia osób w wodach polskich1.
Statystyki dotyczące wypadków utonięcia prowadzone były przez
Policję, GUS, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego i inne podmioty.
Najpełniejsze dane dotyczące zdarzeń utonięcia zawierają dane
statystyczne publikowane przez Komendę Główną Policji. Dane
dotyczące wypadków utonięcia osób w Polsce w latach 1998–2014
zostały przedstawione na tabeli 1, a w ujęciu graficznym na rycinie 1.
Tabela 1. Zestawienie liczbowe wypadków utonięcia osób w Polsce w
latach 1998–2014
LICZBA OFIAR
LATA
UTONIĘCIA
1998
826
1999
828
2000
525
2001
675
2002
741
2003
661
2004
564
2005
583
2006
564
2007
479
2008
452
2009
468
2010
369
2011
396
2012
449
2013
709
2014
674
1
Przed sezonem wodniackim '2015, red. J. Telak
http://www.wopr.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=1260:przedsezonem-2015 3.05.2015.
43
Ryc. 1. Wykres liczby wypadków utonięcia osób w Polsce w latach
1998-2014.
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Komendy Głównej Policji1.
W latach 1998-1999 liczba wypadków utonięcia osób była bardzo
wysoka, przekraczała 800 zdarzeń w roku. W 2000 r. utonęło
stosunkowo niedużo osób. Po wzroście liczby wypadków utraty życia w
wyniku utonięcia w 2001 i 2002 roku, nastąpił systematyczny ich spadek
do 2010 r. W 2010 r. odnotowano najmniejszą liczbę wypadków
utonięcia 369, w tym 295 w wodach ogólnodostępnych. Po 2010
tendencja spadkowa odwróciła się. Po nieznacznym wzroście w 2011 r.
nastąpił istotny wzrost do 709 wypadków w 2013 r. W 2013 r. utonęło o
340 osób więcej niż w 2010 r. i o 260 więcej niż w 2012 r. W 2014 r.
miał miejsce nieznaczny spadek o 35 ofiar utonięcia w stosunku do 2013
r.
Za prowadzenie działań ratowniczych z zakresu bezpieczeństwa
powszechnego odpowiada PSP, zawodowa, umundurowana i
odpowiednio wyposażona w sprzęt formacja przeznaczona między
innymi do walki z klęskami żywiołowymi i innymi miejscowymi
zagrożeniami, w tym na obszarach wodnych z uwzględnieniem praw na
nich obowiązujących. Komendant Główny PSP jest zwierzchnikiem
KSRG2, którego celem ochrona w zakresie bezpieczeństwa
powszechnego3.
Ratownictwo jest realizowane na obszarach wodnych objętych
powodzią lub zalaniem, jak również na terenach zalodzonych, które
1
http://statystyka.policja.pl/st/wybrane-statystyki/utoniecia 3.05.2015.
Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (t. jedn. Dz. U. z
2009 r. Nr 12, poz. 68, ze zm.), art. 1 ust. 1.
3
B. Kogut, Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy. Aspekty prawne, w: Krajowy
System Ratowniczo-Gaśniczy w latach 1995-2015. Postępy organizacyjno-prawne
logistyczne i taktyczno-ratownicze, red. J. Konieczny, M. Schroeder, InowrocławPoznań-Warszawa 2015, s. 21-37.
2
44
polega na wykonywaniu czynności ratowniczych z zakresu medycznego,
chemicznego, technicznego, wysokościowego lub gaszenia pożarów1.
Realizacja działań ratowniczych na obszarach wodnych może stanowić
wstęp do uruchomienia działań humanitarnych lub ekologicznych2.
Funkcjonowanie KSRG3 oraz możliwość włączania jednostek ochrony
przeciwpożarowej
do
KSRG4
dają
szeroką
perspektywę
wykorzystywania sił ratownictwa, a PSP jest przygotowana do
koordynowania i kierowania5 siłami własnymi i innych podmiotów
podczas działań ratowniczych6, w tym także na obszarach wodnych. PSP
posiada dobrze rozwinięte zaplecze logistyczne i zasoby sprzętu
ratownictwa wodnego7.
3. Ratownicy wodni w KSRG
3.1. Zasoby osobowe d działania w ratownictwie wodnym
KSRG posiada jednostki realizujące ratownictwo wodne w zakresie
podstawowym i specjalistycznym. Ustalono zadania PSP w zakresie
wypełniania roli organizatora KSRG w ratownictwie wodnym.
Wypracowano kryteria w celu włączenia do KSRG jednostki ochrony
1
J. Telak, M. Kubacka, Logistyczne i formalnoprawne uwarunkowania zarządzania
kryzysowego w domenie bezpieczeństwa powodziowego, „Logistyka” 6/2014, Poznań
2014, CD 6/104, s. 14836-14844.
2
J. Telak, O. Galarowicz, M. Zielinska, Organizacja ratownictwa wodnego w
Państwowej Straży Pożarnej, wybrane aspekty prawne, w: Ratownictwo wodne, sport
pływacki i kultura fizyczna w teorii i praktyce, red. W. Moska, S. Przybylski, D.
Skalski, Wyd. Akademia Wychowania Fizycznego w Gdańsku, Gdańsk 2014, s. 92109.
3
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 18 lutego 2011 r. w
sprawie szczegółowych zasad organizacji Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego
(Dz. U. z 2011 r. Nr 46, poz. 239).
4
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 14 września 1998 r.
w sprawie zakresu, szczegółowych warunków i trybu włączania jednostek ochrony
przeciwpożarowej do krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego (Dz. U. z 1998 r. Nr
121, poz. 798).
5
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 4 lipca 1992 r. w
sprawie zakresu i trybu korzystania z praw przez kierującego działaniem ratowniczym
(Dz. U. z 1992 r. Nr 54, poz. 259).
6
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 31 lipca 2001 r. w
sprawie szczegółowych zasad kierowania i współdziałania jednostek ochrony
przeciwpożarowej biorących udział w działaniach ratowniczych (Dz. U. z 2001 r. Nr 82,
poz. 895 ze zm.).
7
T. Gartowski, J. Telak, Rozwój logistyki w Państwowej Straży Pożarnej w ramach
krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego w latach 1991–2014, uwarunkowania
prawne i organizacyjne, w: „Logistyka” 6/2014, Poznań 2014, CD 6/26, s. 1418114190.
45
przeciwpożarowej realizującej ratownictwo wodne w zakresie
podstawowym i specjalistycznym1.
PSP posiada przejrzyste zasady wyposażania swoich jednostek. W
2004 r. zostały unormowane sprawy wykonywania prac podwodnych w
jednostkach
działu
spraw
wewnętrznych
(podległych
lub
nadzorowanych), które później skorygowano, a także określono
kwalifikacje osób uprawnionych do wykonywania prac podwodnych w
dziale spraw wewnętrznych. Wielokrotnie w PSP były porządkowane
sprawy ratownictwa wodnego, zostały wydane regulacje powołane
właściwe komisje w 2007 r. i w 2009 r. Działania ratownicze na
obszarach wodnych – ratownictwo wodne – PSP realizuje w zakresie:
− podstawowym, obejmującym czynności ratownicze wykonywane na
powierzchni obszarów wodnych, w tym zalodzonych przez wszystkie
jednostki ratowniczo-gaśnicze,
− specjalistycznym, obejmującym podstawowe i specjalistyczne
czynności ratownicze na powierzchni oraz w toni lub na dnie obszaru
wodnego, wykonywane przez specjalistyczne grupy ratownictwa
wodno-nurkowego,
po przygotowaniu funkcjonariuszy do działań z zakresu ratownictwa
wodnego2.
System organizacji szkoleń z zakresu ratownictwa wodnego w PSP
w zasadzie ogranicza się do systemu szkoleń nurkowych niezbędnych do
podjęcia działań ratowniczych w zakresie specjalistycznym. Po wejściu
w życie rozporządzenia w sprawie wykonywania prac podwodnych, w
PSP wprowadzono program kursu specjalistycznego dla młodszych
nurków wykonujących prace podwodne w zakresie ratownictwa. Dopiero
w 2008 r. podjęto prace nad programami szkoleń na pozostałe stopnie
nurkowe. Podczas posiedzeń komisji do spraw ratownictwa wodnego w
2008 r. zostały opracowane projekty programów szkolenia dla stopni
nurka Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji (MSWiA):
− nurka wykonującego prace podwodne w zakresie ratownictwa,
− nurka kierującego pracami podwodnymi w zakresie ratownictwa.
1
Zasady organizacji ratownictwa wodnego w Krajowym Systemie RatowniczoGaśniczym, KG PSP, Warszawa 2013 r., s. 5 i n.
2
J. Telak, M. Zielinska, Przygotowanie funkcjonariuszy Państwowej Straży Pożarnej do
działań ratowniczych na obszarach wodnych – postulaty metodyczne, „Zeszyty
Naukowe Szkoły Głównej Służby Pożarniczej” nr 49 (1) 2014, Warszawa 2014, s. 98111.
46
Przy tym przygotowana została zmiana w programie młodszego nurka
wykonującego prace podwodne w zakresie ratownictwa w celu
ujednolicenia go z projektami wyżej wymienionych programów1.
Przygotowana została ścieżka edukacyjna dla kandydata na
instruktora szkolącego w zakresie ratownictwa, w której istotne
znaczenie mają programy kursów specjalistycznych dla: młodszych
nurków i nurków oraz nurków kierujących pracami podwodnymi,
uzupełnione zasadami organizacji szkoleń oraz uzyskiwania kwalifikacji
instruktorskich2.
Od 2005 r. szkolenia z zakresu ratownictwa wodno-nurkowego
prowadzone są w Ośrodku Szkolenia w Bornym Sulinowie
(województwo zachodniopomorskie), a od roku 2011 r. również w
ośrodku szkoleniowym w Rybakach k/Olsztyna (województwo
Warmińsko-Mazurskie). Przygotowanie do prowadzenia działań w
zakresie podstawowym powinno uwzględniać bezpieczeństwo
ratowników jednostek dysponowanych do działań w pierwszej kolejności
lub prowadzących te działania samodzielnie. Docelowo, zdolność do
podjęcia działań ratownictwa wodnego w zakresie podstawowym
powinny posiadać wszystkie jednostki KSRG. W zakresie podstawowym
czynności ratownicze obejmują, w szczególności:
1) rozpoznanie i ocenę zagrożenia dla:
a) życia i zdrowia,
b) środowiska i mienia;
2) niesienie pomocy tonącym (w tym na akwenach zalodzonych),
poprzez dotarcie do poszkodowanych lub zagrożonych ludzi oraz
udzielenie im kwalifikowanej pierwszej pomocy, a także przekazanie
poza strefę zagrożenia – poszkodowanych zespołom Państwowego
Ratownictwa Medycznego;
3) ratowanie życia ludzi na wodach powodziowych, poprzez dotarcie do
poszkodowanych lub zagrożonych osób oraz udzielenie im
kwalifikowanej pierwszej pomocy i ewakuację poza strefę zagrożenia;
4) zabezpieczenie działań ratowniczych na lodzie oraz innym obszarze
wodnym, z uwzględnieniem asekuracji ratowników podczas działań
ratowniczych prowadzonych bezpośrednio na wodzie (lodzie) oraz w
jego sąsiedztwie (brzegu);
1
Ibidem.
Zasady organizacji szkoleń z zakresu ratownictwa wodnego realizowanego przez PSP
oraz uzyskiwania kwalifikacji instruktorskich MSWiA w szkoleniu nurkowym, KG PSP
z 3 kwietnia 2009 r.
2
47
5) ewakuację ludzi z terenów zalanych, kry lodowej, obszaru wodnego,
łodzi, pojazdów lub obiektów i urządzeń hydrotechnicznych;
6) ewakuację zwierząt;
7) likwidację lub ograniczenie nagłych zagrożeń wywołanych przez
substancje niebezpieczne lub inne czynniki szkodliwe dla środowiska
wodnego;
8) współdziałanie z innymi podmiotami KSRG realizującymi
podstawowe i specjalistyczne czynności ratownicze;
9) współdziałanie z WOPR i innymi podmiotami uprawnionymi do
wykonywania ratownictwa wodnego1.
Ochotnicze Straże Pożarne posiadają zasoby do prowadzenia
działań ratowniczych w warunkach powodzi, które były
przygotowywane podczas realizacji programu szkolenia strażaków
ratowników OSP z zakresu działań przeciwpowodziowch oraz
ratownictwa na wodach2.
WOPR związany został z KSRG w 2006 r., a podstawę prawną
włączania jednostek organizacyjnych WOPR do działania w systemie
zarządzania kryzysowego stanowiło porozumienie zawarte na szczeblu
centralnym w celu stworzenia warunków optymalnego wykorzystania
możliwości technicznych i organizacyjnych dla skutecznego
współdziałania i współpracy w zakresie realizacji zadań własnych oraz
zapewnienia właściwych warunków bezpieczeństwa osób pływających,
kąpiących się i uprawiających sporty wodne. Dla osiągnięcia właściwego
poziomu realizacji tego celu sygnatariusze uznali konieczność
prowadzenia wspólnych przedsięwzięć z zakresu organizacji działań
ratowniczych w ramach KSRG3.
Współpraca z KSRG dała WOPR możliwości rozwoju, a
jednocześnie spowodowała oddanie do dyspozycji KSRG wysoko
wyspecjalizowane jednostki ratownictwa wodnego. WOPR modyfikował
swoje struktury i dopasowywał je do systemu KSRG z uwzględnieniem
1
J. Telak, Propozycja kierunku rozwoju systemu szkolenia Państwowej Straży Pożarnej
w zakresie ratownictwa wodnego, w: „Zeszyty Naukowe Szkoły Głównej Służby
Pożarniczej” nr 52 (4) 2014, Warszawa 2014, s. 57-70.
2
T. Tiszbierek, Ochotnicze Straże Pożarne w Krajowym Systemie RatowniczoGaśniczym, w: Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy w latach 1995-2015. Postępy
organizacyjno-prawne logistyczne i taktyczno-ratownicze, red. J. Konieczny, M.
Schroeder, Inowrocław-Poznań-Warszawa 2015, s.38-58.
3
Porozumienie w sprawie określenia zasad współdziałania krajowego systemu
ratowniczo-gaśniczego z Wodnym Ochotniczym Pogotowiem Ratunkowym zawarte w
dniu 21 kwietnia 2006 roku pomiędzy Komendantem Głównym Państwowej Straży
Pożarnej a Wodnym Ochotniczym Pogotowiem Ratunkowym.
48
zagrożeń bezpieczeństwa osób przebywających na obszarach wodnych o
zasięgu lokalnym. Porozumienie pozwoliło na standaryzowanie sprzętu
stosowanego przez WOPR w celu zunifikowania z PSP i innymi
podmiotami działającymi w zakresie ratownictwa wodnego oraz
optymalizacji zakupów. Pełne możliwości KSRG, w tym gospodarza
PSP i największej organizacji ratowników wodnych WOPR, nie zostały
w pełni wykorzystane1.
3.2. Szkolenia ratowników wodnych
W PSP zostały określone wymagania kwalifikacyjne strażaków
podejmujących działania na obszarach wodnych. Zasady wskazują, że
działania ratownictwa wodnego w zakresie podstawowym powinni
prowadzić strażacy posiadający umiejętności w zakresie ratownictwa
wodnego i powodziowego nabyte w ramach szkolenia kwalifikacyjnego i
utrwalane w ramach doskonalenia zawodowego. Natomiast strażacy PSP,
którzy nie mieli możliwości uzyskania w ramach szkoleń
kwalifikacyjnych i doskonalenia zawodowego umiejętności w zakresie
ratownictwa wodnego i powodziowego, winni je pozyskać w ramach
szkolenia uzupełniającego. PSP nie posiada programów szkolenia
ratownictwa wodnego w zakresie podstawowym, ale pomimo tego w
niektórych jednostkach wojewódzkich PSP były prowadzone szkolenia z
zakresu ratownictwa wodnego i lodowego2.
Najlepszym rozwiązaniem utrzymania w pełnej gotowości
funkcjonariuszy PSP przewidzianych do działań ratowniczych na
obszarach wodnych, w tym warunkach klęski żywiołowej w czasie
powodzi, powinno być przyjęcie systemu szkolenia i doskonalenia
zawodowego obejmującego szkolenia, ćwiczenia i manewry, w tym:
1) szkolenia podstawowe dla ratowników wodnych,
2) szkolenia z dziedziny ratownictwa wodnego w sytuacjach
kryzysowych,
3) ćwiczenia i manewry.
Szkolenia podstawowe dla ratowników wodnych powinny być
realizowane w Szkole Głównej Służby Pożarniczej i szkołach PSP oraz
w ramach szkolenia uzupełniającego i doskonalenia zawodowego w
miarę możliwości w Jednostkach Ratowniczo-Gaśniczych. Na podstawie
1
J. Telak, Wybrane aspekty przygotowania ratowników wodnych do akcji
przeciwpowodziowych, w: Bezpieczeństwo na lądzie, morzu i w powietrzu, red. J.
Zboina, Wyd. Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpożarowej, Józefów
2014, s. 143-154.
2
Ibidem.
49
delegacji ustawowej zostały uregulowane sprawy szkoleń z zakresu
ratownictwa wodnego i określone ramy programowe szkolenia
ratowników wodnych1.
Instytucja „uniwersalnego” ratownika wodnego, którego wiedza i
umiejętności, będące pochodną odbytego szkolenia, są niewystarczające
do profesjonalnego działania w zakresie ratownictwa wodnego w
warunkach stanu klęski żywiołowej spowodowanej powodzią. W
doskonaleniu zawodowym strażaków PSP, należy uwzględnić
zdobywanie umiejętności z zakresu ratownictwa lodowego, ratownictwa
na rzekach górskich i wodach szybko płynących,
ratownictwa morskiego, ratownictwa w czasie powodzi, prowadzenia
łodzi motorowych (funkcjonariusze PSP zdobywają kwalifikacje sternika
motorowodnego lub stermotorzysty)2.
Szkolenia, ćwiczenia i treningi sprzyjają osiąganiu wysokiego
poziomu koordynacji działań oraz prowadzą do opracowania metod i
taktyki stosowanych w sytuacjach kryzysowych. Ćwiczenia lub inne
formy doskonalenia zawodowego powinny obywać w określonych
cyklach z podmiotami ratowniczymi włączonymi i współdziałającymi z
KSRG w zakresie ratownictwa wodnego, na terenie województwa raz w
roku, natomiast ze Specjalistycznymi Grupami Ratownictwa WodnoNurkowego przynajmniej raz na dwa lata. Współdziałanie ze SGRW-N
obejmuje zabezpieczenie terenu działań, oznakowanie miejsca zdarzenia,
udzielenie informacji nt. terenu, głębokości zbiornika wodnego itd.,
wsparcia logistycznego (łodzi, namiotu socjalnego itp.)3.
Podsumowanie
Ratownictwo wodne w Polsce ma bogatą historię. WOPR odegrało
istotną rolę w zapewnieniu bezpieczeństwa osobom przebywającym na
obszarach wodnych, a jego zasoby były wykorzystywane w sytuacjach
kryzysowych. Grupy operacyjne, interwencyjne wyznaczały standardy
działania WOPR w latach 2004-2012, jednocześnie stanowiły wsparcie
dla KSRG. Porozumienie KSRG i WOPR z 2006 r. skutkowało
ujednoliceniem taktyki i metodyki ratownictwa wodnego. Ratownicy
WOPR działali podczas powodzi w 1997, 2001 i 2010 r. oraz burzy i po
niej w 2007 r. na jeziorach mazurskich. Od 2013 r. na rynku formalnie
pojawiły się przedsiębiorstwa dzłające w zakresie ratownictwa wodnego
1
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z 21 czerwca 2012 r. w sprawie
szkoleń w ratownictwie wodnym (Dz. U. z 2012 r. Nr 208, poz. 474).
2
J. Telak, Propozycja kierunku…, op. cit..
3
Ibidem.
50
oraz rozpoczęła się dekompozycja WOPR, aktualnie (28.04.2015)
funkcjonuje 95 podmiotów ratownictwa wodnego, w tym ok. 70% ma
rodowód WOPR. Wraz ze zmianmi w prawie i polityki państwa wobec
stowarzyszeń ratownictwa wodnego od 2011 do 2013 r. gwałtownie
wzrosła liczba wypadków utonięcia osób w Polsce. Dokonane przez
administrację rządową systemowe zmiany w zakresie ratownictwa
wodnego nie dały wzrostu bezpieczeństwa obywateli oraz zmniejszenia
liczby wypadków utonięcia osób. W związku z tym, potrzebna jest
głęboka refleksja naukowa nad czynnikami, które spowodowały w
ostatnich latach wzrost wypadków utonięcia osób w Polsce. Specjalistom
z zakresu ratownictwa wodnego i osobom, zajmującym się
zagadnieniami bezpieczeństwa na obszarach wodnych powinny być
stworzone warunki do odbycia debaty naukowej.
Wnioski
1. Istnieje potrzeba dokonania korekty formalnego powiązania KSRG i
WOPR.
2. Należy włączać zasoby podmiotów działających w zakresie
ratownictwa wodnego w system reagowania i zarządzania
kryzysowego na poziomie lokalnym.
3. Powinna zostać zorganizowana konferencja naukowa poświęcona
bezpieczeństwu osób przebywających na obszarach wodnych.
Bibliografia
1. Bezpieczeństwo wewnętrzne RP w ujęciu systemowym i zadań
administracji publicznej, B. Wiśniewski, S. Zalewski (red.), BielskoBiała 2006, s. 23.
2. Furs M., Telak J., Zieliński E., Zalewski T., Boniek B., Prawne
aspekty bezpieczeństwa osób przebywających na obszarach
wodnych, w: Edukacja dla bezpieczeństwa zdrowia publicznego.
Wybrane problemy, red. B. Boniek, P. Paciorek, Wyd. Wyższa
Szkoła Gospodarki, Bydgoszcz 2014.
3. Gartowski T., Telak J., Rozwój logistyki w Państwowej Straży
Pożarnej w ramach krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego w
latach 1991–2014, uwarunkowania prawne i organizacyjne, w:
„Logistyka” 6/2014, Poznań 2014, CD 6/26, s. 14181-14190.
4. Jałoszyński K., Charakterystyka współczesnych zagrożeń, w:
Teoretyczne aspekty strategii bezpieczeństwa państwa, red. A.
Szerauc, Płock 2010.
51
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
Kogut B., Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy. Aspekty prawne,
w: Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy w latach 1995-2015.
Postępy organizacyjno-prawne logistyczne i taktyczno-ratownicze,
red. J. Konieczny, M. Schroeder, Inowrocław-Poznań-Warszawa
2015, s. 21-37.
Laskowski K., Ratowanie tonących w Holandii, w: Wychowanie
Fizyczne, 1936, nr 9–10, s. 411–412.
Lenartowicz W., Marciniak G., Krzyszkowski A., Stowarzyszenie
Ratowników
im. H. Gostomskiego w: Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe w
jednoczącej się Europie, wyd. II popr., ZG WOPR, Warszawa 2007.
Nowak W., Historia Kaliskiego Okręgu Carskiego Towarzystwa
Ratowania Tonących, w: Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe
w jednoczącej się Europie, wyd. II popr., ZG WOPR 2007.
Nowak W., Zawsze na wznoszącej fali, Kalisia Nowa, nr 4, Kalisz
1998.
Ogólnopolskie Sympozjum WOPR, Poznań 1976.
Przed sezonem wodniackim '2015, red. J. Telak
Tabaczek-Bejster I., Działalność Wodnego Ochotniczego Pogotowia
Ratunkowego,
ZG WOPR, Warszawa 2012.
Telak J., Działalność Wodnego Ochotniczego Pogotowia
Ratunkowego w Krajowym Systemie Ratowniczo-Gaśniczym, w:
Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy w latach 1995-2015. Postępy
organizacyjno-prawne logistyczne i taktyczno-ratownicze, red. J.
Konieczny, M. Schroeder, Inowrocław-Poznań-Warszawa 2015.
Telak J., Galarowicz O., Zielinska M., Organizacja ratownictwa
wodnego w Państwowej Straży Pożarnej, wybrane aspekty prawne,
w: Ratownictwo wodne, sport pływacki i kultura fizyczna w teorii i
praktyce, red. W. Moska, S. Przybylski, D. Skalski, Wyd. Akademia
Wychowania Fizycznego w Gdańsku, Gdańsk 2014, s. 92-109.
Telak J., Kubacka M., Logistyczne i formalnoprawne
uwarunkowania zarządzania kryzysowego w domenie
bezpieczeństwa powodziowego, „Logistyka” 6/2014, Poznań 2014,
CD 6/104, s. 14836-14844.
Telak J., Propozycja kierunku rozwoju systemu szkolenia
Państwowej Straży Pożarnej w zakresie ratownictwa wodnego, w:
„Zeszyty Naukowe Szkoły Głównej Służby Pożarniczej” nr 52 (4)
2014, Warszawa 2014, s. 57-70.
52
17. Telak J., Wybrane aspekty przygotowania ratowników wodnych do
akcji przeciwpowodziowych, w: Bezpieczeństwo na lądzie, morzu i w
powietrzu, red. J. Zboina, Wyd. Centrum Naukowo-Badawcze
Ochrony Przeciwpożarowej, Józefów 2014.
18. Telak J., Zielinska M., Przygotowanie funkcjonariuszy Państwowej
Straży Pożarnej do działań ratowniczych na obszarach wodnych –
postulaty metodyczne, „Zeszyty Naukowe Szkoły Głównej Służby
Pożarniczej” nr 49 (1) 2014, Warszawa 2014.
19. Tiszbierek T., Ochotnicze Straże Pożarne w Krajowym Systemie
Ratowniczo-Gaśniczym, w: Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy w
latach 1995-2015. Postępy organizacyjno-prawne logistyczne i
taktyczno-ratownicze, red. J. Konieczny, M. Schroeder, InowrocławPoznań-Warszawa 2015, s.38-58.
20. Witkowski M., Początki i rozwój ratownictwa wodnego w Polsce, w:
Wychowanie Fizyczne i Sport, 1973.
21. Wolanin J., Zarys teorii bezpieczeństwa obywateli, ochrona ludności
podczas pokoju, Warszawa 2005.
22. Dyrektywa 2006/7/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15
lutego 2006 r., Dz. Urz. UE, 4.03.2006, L 64/37.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
Akty prawne
przebywających na obszarach wodnych (Dz. U. z 2011 r. nr 208,
poz.1240).
Ustawa z dnia 8 września 2006 r. o państwowym ratownictwie
medycznym (Dz. U. z 2006 r. Nr 191, poz. 1410, ze zm.).
Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne (Dz. U. z 2005 r. Nr
239, poz. 2019, ze zm.).
Ustawa z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej
(Dz. U. z 2007 r.
Nr 65, poz. 437, ze zm.).
Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (t.
jedn. Dz. U. z 2009 r. Nr 12, poz. 68, ze zm.).
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z 21 czerwca 2012 r.
w sprawie szkoleń w ratownictwie wodnym (Dz. U. z 2012 r. Nr 208,
poz. 474).
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 18
lutego 2011 r. w sprawie szczegółowych zasad organizacji
Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego (Dz. U. z 2011 r. Nr 46,
poz. 239).
53
30. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 31
lipca 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad kierowania i
współdziałania jednostek ochrony przeciwpożarowej biorących
udział w działaniach ratowniczych (Dz. U. z 2001 r. Nr 82, poz. 895
ze zm.).
września 1998 r. w sprawie zakresu, szczegółowych warunków i
trybu włączania jednostek ochrony przeciwpożarowej do krajowego
systemu ratowniczo-gaśniczego (Dz. U. z 1998 r. Nr 121, poz. 798).
lipca 1992 r. w sprawie zakresu i trybu korzystania z praw przez
kierującego działaniem ratowniczym (Dz. U. z 1992 r. Nr 54, poz.
259).
C. Inne
33. Porozumienie w sprawie określenia zasad współdziałania krajowego
systemu ratowniczo-gaśniczego z Wodnym Ochotniczym Pogotowiem
Ratunkowym zawarte w dniu 21 kwietnia 2006 roku pomiędzy
Komendantem Głównym Państwowej Straży Pożarnej a Wodnym
Ochotniczym Pogotowiem Ratunkowym.
34. Zasady organizacji ratownictwa wodnego w Krajowym Systemie
Ratowniczo-Gaśniczym, KG PSP, Warszawa 2013 r.
35. Zasady organizacji szkoleń z zakresu ratownictwa wodnego
realizowanego przez PSP oraz uzyskiwania kwalifikacji
instruktorskich MSWiA w szkoleniu nurkowym, KG PSP, Warszawa
2009 r.
D. Strony internetowe
36. http://statystyka.policja.pl/st/wybrane-statystyki/utoniecia
37. http://www.mazurskiewopr.pl/
38. http://www.msr-okartowo.pl/
39. http://www.wopr.pl/
54
PORÓWNANIE INDYWIDUALNEJ AKCJI RATUNKOWEJ
W PŁETWACH DŁUGICH Z PASEM RATOWNICZYM,
A PASEM TYPU „WĘGORZ”
A comparison of individual rescue operations in water with long fins
and rescue belts vs. long fins and rescue tubes
Anna Kwaśna, Magdalena Chrobot, Adam Jabłoński
AWF Wrocław, AWF Wrocław, Śląskie WOPR
Słowa kluczowe: pas ratowniczy, pas typu „węgorz”, płetwy, akcja ratunkowa,
ratownictwo wodne
Key words: rescue operations, long fins, rescue belts, rescue tubes, water rescue
Streszczenie
W niewielkiej odległości od brzegu najszybszą i najlepszą akcją jest indywidualna
akcja ratownicza z użyciem sprzętu podręcznego. W trakcie akcji indywidualnej
najistotniejsze jest szybkie opanowanie osoby tonącej oraz odholowanie jej w możliwie
najkrótszym czasie w bezpieczne miejsce. W pracy przedstawiono różnice między
czasem trwania akcji w płetwach długich z pasem „węgorz” i pasem ratowniczym oraz
dalszymi czynnościami resuscytacji krążeniowo-oddechowej. Wszystkie próby
porównawcze przeprowadzono nad zalewem Nakło-Chechło w Tarnowskich Górach. W
badaniach brali udział ratownicy młodsi, ratownicy WOPR z oddziałów Bytom i
Tarnowskie Góry. Średni wiek badanych wynosił 18 lat. Skuteczniejsza wydaje się
akcja z pasem ratowniczym, zarówno jeśli chodzi o dopłynięcie i opanowanie
ratowanego, holowanie, jak i zabiegi RKO. Różnica ta jest spowodowana przede
wszystkim łatwiejszym opanowaniem tonącego i zapięciem, a co za tym idzie szybszym
doholowaniem do brzegu i mniejszym zmęczeniem ratownika, o czym może świadczyć
większa skuteczność zabiegów RKO.
Abstract
In the case of incidents happening close to the shore the quickest and best option is
an individual rescue operation with rescue aids. During such an operation the most
important element is to quickly control the drowning person and tow him or her to
safety as soon as possible. The paper examines differences in the duration of rescue
operations featuring long fins and a rescue tube, and long fins and rescue belt, as well as
further cardiopulmonary resuscitation interventions. All tests were carried out by the
Nakło-Chechło Lake in Tarnowskie Góry. The study featured junior lifeguards and
lifeguards from the Bytom and Tarnowskie Góry branches of the Volunteer Water
Rescue Service (WOPR). The average age of the subjects was 18 years.
Rescue operations featuring rescue belts seem more effective, both when it comes to
swimming to, controlling and towing the drowning person, and CPR interventions. The
difference is caused primarily by the fact that it is easier to hold and control the
drowning person with a rescue belt. This in turn facilitates towing to the shore and is
less exhaustive for the lifeguard, which seems to be confirmed by a higher success rate
of CPR interventions.
55
Wstęp
W sytuacjach zagrożenia życia, które mają miejsce w niewielkiej
odległości od brzegu, bezpieczną i najszybszą akcją ratunkową jest
indywidualna akcja z użyciem sprzętu podręcznego. Powszechnie
wykorzystywane są pasy ratownicze, które pozwalają na zabezpieczenie
ratownika przed bezpośrednim kontaktem z poszkodowanym i ułatwienie
jego bezpiecznej ewakuacji na brzeg lub jednostkę pływającą. Oprócz
tego pomagają w utrzymaniu się na powierzchni wody tonącemu,
zmniejszają zmęczenie ratownika, uspokajają tonącego (Well 1995 ,Otto
2005).
Akcja ratunkowa powinna być wykonana w sposób zgodny ze
sztuką ratowniczą, gdyż zmęczenie i stres może wpłynąć negatywnie na
dalsze zabiegi związane z udzieleniem pomocy. W trakcie akcji
indywidualnej najistotniejsze jest szybkie opanowanie osoby tonącej oraz
odholowanie jej w możliwie najkrótszym czasie w bezpieczne miejsce.
W pracy przedstawiono różnice między czasem trwania akcji ratunkowej
w płetwach długich z pasem typu „węgorz” lub pasem ratowniczym oraz
dalszymi czynnościami resuscytacji krążeniowo-oddechowej (RKO).
Wykorzystywany podczas akcji ratunkowej pas typu „węgorz”
składa się z elastycznego, nietonącego podłużnego pływaka wraz z
szelką ratowniczą i liną o długości 4m. Specjalny uchwyt umożliwia
wczepienie liny asekuracyjnej. Jego konstrukcja pozwala na zapięcie
osoby o każdych wymiarach. Pozwala na utrzymanie na powierzchni
wody dwóch osób o przeciętnej wadze (wyporność 9 kg)
(http://www.wopr.pl, 20.12.2011r.). Jest on szczególnie przydatny
podczas indywidualnych akcji ratunkowych na wodach otwartych.
Funkcja ratunkowa sprzętu opiera się na podaniu, rzucie lub nałożeniu
pasa pod ramiona ratowanego. Może służyć do holowania
poszkodowanego,
jest
również
doskonałym
elementem
wypornościowym.
Największymi zaletami pasa są:
Osobista asekuracja ratownika,
Łatwość pokonywania fal i przyboju,
Możliwość zanurkowania po tonącego do głębokości uzależnionej
od długości linki,
Możliwość zabezpieczenia ratowanego,
Możliwość oddania bliskiego rzutu.
Poniżej przedstawiono sposób użycia pasa typu „węgorz” podczas akcji
ratunkowej:
56
1. Zlokalizowanie oraz bezpiecznie dotarcie do poszkodowanego.
2. Zatrzymanie się w bezpiecznej odległości, pamiętając o długości
linki pasa "węgorz"- 4m.
3. Sięgnięcie ramieniem do tyłu w celu złapania i przyciągnięcia
pasa bez utraty kontaktu wzrokowego z tonącym.
4. Poprzez wykonanie rzutu podanie pasa (nie należy podawać pasa
do ręki, gdyż istnieje niebezpieczeństwo złapania przez
tonącego).
5. Wykonanie bezpiecznego opłynięcia tonącego oraz dopłynięcie
do niego od tyłu celem zapięcia pasa. Dopłynięcie od tyłu jest
bardzo istotne, ponieważ pozwoli na holowanie bez zatapiania
twarzy.
6. Holowanie poszkodowanego do brzegu lub jednostki pływającej
w sposób uzależniony od jego stanu fizycznego. Osobę, którą
ocenimy jako pozostającą w dobrej kondycji fizycznej, jeśli jest
to dodatkowo uzasadnione trudnymi warunkami prowadzenia
akcji, możemy holować za sobą płynąc pełnym stylem. Osobę
tracącą przytomność, osłabioną, stwarzającą wrażenie, że zaraz
stracimy z nią kontakt, holować należy na boku, na tzw. krótkiej
lince.
7. Przy podejmowaniu osoby nieprzytomnej z dna należy używać
pasa specyficznie, tzn. holować ją sposobem żeglarskim, stosując
pas jako boję pławną.
Sposób użycia drugiego z testowanych sprzętów czyli pasa ratowniczego
jest taki sam. Również procedury dopływania, zapięcia poszkodowanego
oraz jego holowanie opisywane są w taki sam sposób. Na rycinie
umieszczonej poniżej zamieszczono budowę pasa ratowniczego.
57
Ryc. 1. Budowa pasa ratowniczego
Źródło: www.lifesavi.webd.pl
Zaletą pasa ratowniczego jest jego budowa, która zapewnia lepsze
dopasowanie się pasa do budowy ciała osoby poszkodowanej. Pływak,
który zrobiony jest z delikatnej elastycznej pianki niezatapialnej,
zapewnia doskonałą wyporność oraz pływalność osoby zabezpieczonej
pasem tego typu. Ratujemy poprzez podanie, rzut lub nałożenie pasa pod
ramiona ratowanego. Taka różnorodność zastosowań stawia pas
ratowniczy w czołówce podręcznego sprzętu ratowniczego stosowanego
na wodach otwartych. Pas ratowniczy wykorzystywany jest również
podczas zawodów ratowniczych. Jego użycie możemy zaobserwować w
następujących konkurencjach:
- 100m Ratownik (100m Manekin Tow with Fins),
- 200m Super Ratownik (200m Super Lifesaver),
- 4x50m sztafeta z pasem ratowniczym typu „węgorz:,
- 4x50m sztafeta ratownicza zmienna (4x50 Medlay Relay),
- Wyścig z pasem ratowniczym typu „węgorz” (Rescue Tube Race),
- Akcja ratunkowa z pasem ratowniczym typu „węgorz” (Rescue Tube
Rescue), (http://www.naszwopr.pl/articles.php?article_id=15, 8.01.2012)
Płetwy są stosowane w akcjach na dłuższym dystansie, gdzie długość
dopłynięcia i holowania tonącego jest duża w stosunku do fazy wejścia i
wyjścia z wody. Jest to spowodowane tym, iż strata czasowa powstająca
przy zakładaniu płetw zostaje zrekompensowana przez szybsze
dopłynięcie i doholowanie tonącego na brzeg (Macke J., Kuszewski K.,
Zieleniec G., 2003).
58
Celem badań była analiza szybkości i dokładności wykonania
indywidualnej akcji ratunkowej w płetwach długich z pasem
ratowniczym, a pasem typu węgorz.
Postawiono następujące pytania badawcze:
1. Czy występuje, a jeśli tak to jaka, różnica w szybkości wykonania
akcji ratunkowej z pasem typu „węgorz”, a pasem ratowniczym?
2. Przy użyciu którego pasa podczas akcji ratunkowej występuje
większa ilość błędów?
3. Czy po przeprowadzeniu akcji z użyciem pasa ratowniczego
skuteczność zabiegów RKO jest większa?
Materiał i metoda badań
Grupa badawcza wynosiła 30 osób. Byli to Ratownicy WOPR,
Ratownicy Wodni, Starsi Ratownicy lub kandydaci na Ratownika
WOPR.
Badania zostały przeprowadzone w miesiącach maj-czerwiec
2009r. na kąpielisku nad Zalewem Nakło-Chechło (kąpielisko na wodach
otwartych) w Tarnowskich Górach. Stanowisko eksperymentalne było
oznaczone, odgrodzone, a dystans do biegu oczyszczony. Obie próby
przeprowadzono w godzinach przedpołudniowych pomiędzy godziną
9.00, a 13.00. Podczas badania panowały takie same wartości stanu i
temperatury wody oraz siły wiatru.
Podczas symulacji resuscytacji krążeniowo-oddechowej (RKO)
skorzystano z fantomu typu Little Anne marki Laerdal. Stanowi on
odzwierciedlenie fizjologii i anatomii przeciętnego dorosłego człowieka.
Posiada naturalną blokadę dróg oddechowych, ruchomą żuchwę oraz
klatkę piersiową, która unosi się w trakcie wykonywania sztucznego
oddychania.
Każdy z badanych ratowników został zapoznany z akwenem i
założeniami akcji symulowanej. Tor badawczy zlokalizowany był nad
zalewem Nakło Chechło. Część próby odbywająca się na plaży była
odgrodzona i oznaczona taśmą natomiast część odbywająca się w wodzie
wyznaczały boje połączone liną w odległościach wyznaczonych w
specyfikacji badań. Badani odpowiednio przygotowali się do akcji
(kąpielówki, bez butów, bez okularków, pianek i innych pomocy). Po
sygnale do startu ratownicy biegli na dystansie 80m do stanowiska, na
którym znajdował się sprzęt ratowniczy (pas węgorz, pas ratowniczy,
płetwy). Sprzęt, zgodnie z założeniami był sklarowany i leżał 20m od
linii brzegowej.
59
Pierwszy międzyczas był mierzony w momencie dotknięcia nogą
wody. Drugi międzyczas mierzony był po pokonaniu dystansu 80m wodą
do „topika” symulującego osobę nieprzytomną. Topikiem dla każdego z
badanych był manekin wypełniony wodą i zabezpieczony przed jej
utratą, tak więc dla wszystkich ciężar „topika” był ten sam. „Topik”
symulujący tonącego ważył w granicach 70-80kg.
Ratownik wykorzystując posiadany sprzęt holował „topika” do
brzegu tak aby jego twarz była nad powierzchnią wody. Asystent na
łódce kontrolował osoby biorące udział w badaniach i notował liczbę
popełnianych błędów. Ratownik wynosił osobę ratowaną (topika) na
odległość 10m od linii brzegowej do miejsca oznaczonego metą. Sposób
wynoszenia był jednakowo określony dla wszystkich, odbywał się
chwytem pod pachy.
Moment ułożenia głowy poszkodowanego na ziemi był momentem
wyłączenia czasu ostatecznego.
Od tego momentu ratownik miał 15 sekund na przemieszczenie się
do stanowiska z fantomem gdzie na sygnał rozpoczynał zabiegi
resuscytacji krążeniowo-oddechowej (RKO) dla podtopionego pomijając
pierwsze czynności algorytmu związane z bezpieczeństwem,
sprawdzeniem reakcji i wołaniem o pomoc. Zabiegi RKO ratownicy
rozpoczynali udrożnieniem dróg oddechowych, sprawdzeniem oddechu,
poleceniem dla młodszego ratownika wezwania pogotowia, 5 wdechami i
dalszymi działaniami RKO przez 8 min. RKO było prowadzone na
manekinie z komputerową analizą ucisków i wdechów co potwierdzone
zostało każdorazowo wydrukiem.
Po zakończeniu próby badani odpoczywali 2 godziny w
wyznaczonym dla wszystkich jednakowym miejscu.
Cały schemat przeprowadzenia próby przedstawiony został na
rycinie 2.
60
temp. wody ........
temp. pow .........
stan wody ..........
siła wiatru ..........
100 m
manekin trzymany przez asystenta
2 międzyczas w momencie
dotknięcia manekina
80 m
hol manekina
w drodze powrotnej
10 m
15
sek
.
roz Czas
n
po
czę a pr
cie zejś
RK
cie
O
wyłączenie czasu
20 m
80 m
sklarowany
pas ratunkowy
START
co 4 - 5 minut
RKO 8 min
Ryc. 2. Stanowisko badawcze
Źródło: ZG WOPR
Wyniki badań
Wszyscy badani ratownicy wykonali dwie próby badawcze, jedną z
pasem ratowniczym typu „węgorz”, a drugą z pasem ratowniczym. Obie
próby ukończyli wszyscy badani.
Jak wynika z ryciny 3 pierwszy pomiar międzyczasu w przypadku
obu prób był bardzo zbliżony (bieg 80m), różnica pomiędzy zadaniami
wyniosła zaledwie jedną sekundę dziesięć setnych (0: 01,10) ze
wskazaniem na dobiegnięcie do pasa typu węgorz.
Drugi pomiar międzyczasu (dystans 80m wodą do „topika”) wykazał
również niewielką różnicę czasową, która wyniosła pięć dziesiątych
(0:00,50), ze wskazaniem na pas ratowniczy. Średni czas akcji z pasem
ratowniczym typu „węgorz” jest tylko o około 2 sekundy dłuższy niż w
przypadku akcji z pasem ratowniczym.
61
Ryc.3 Porównanie średnich międzyczasów w obu akcjach.
Ryc. 4. Porównanie liczby błędów związanych z zalaniem twarzy.
Źródło: Opracowanie własne
Błędy związane z zatapianiem twarzy, częściej pojawiały się w
przypadku holowania z pasem typu „węgorz” i wyniosły średnio 1,7
błędu na osobę. Natomiast w przypadku pasa ratowniczego, ilość błędów
związanych z zalaniem twarzy wyniosła średnio 1,5 błędu na osobę. Z
przedstawionych danych wynika, że zastosowanie pasa ratowniczego
62
zwiększa komfort zarówno ratowanego, jak i ratownika, co powoduje
dużo większą skuteczność akcji ratunkowej.
Na poniższej rycinie przedstawione zostały czynności resuscytacji
krążeniowo-oddechowej wykonywane przez ratownika po doholowaniu
poszkodowanego („topika”) do brzegu.
Ryc. 5. Porównanie średniej poprawności wykonanych czynności RKO
Na koniec przedstawione zostały wykonywane przez badanych
czynności RKO. W przypadku czynności RKO 100% badanych
udrożniło drogi oddechowe oraz sprawdziło oddech. Jeśli chodzi o
polecenie wezwania pogotowia to 57% badanych wydało to polecenie po
wcześniejszej próbie z pasem ratowniczym, a 70% po wykonaniu próby z
pasem typu „węgorz”. Kolejnym zadaniem było wykonanie 5 wdechów.
Odnotowano tu 100% skuteczności jeśli chodzi o obie próby.
Skuteczność działań RKO po akcji z pasem ratowniczym wyniosła
51% sztucznej wentylacji płuc i 78% - pośredni masaż serca, natomiast
po wykonaniu akcji z pasem węgorz skuteczność wyniosła 42%
sztucznej wentylacji płuc i 77% - pośredniego masażu serca.
Dyskusja
Podczas akcji ratunkowej z zastosowaniem specjalistycznego sprzętu
ratowniczego nic nie stoi na przeszkodzie by bezpiecznie, szybko i
skutecznie przeprowadzić całą akcję. Dużo większy problem pojawia się
podczas akcji indywidualnej (z zabezpieczeniem czy bez), gdzie każdy z
63
jej elementów składających się na całość ma fundamentalne znaczenie na
efekt końcowy (Stanula, 2007).
W pracach dotyczących ratownictwa pojawiły się badania dotyczące
zastosowania różnego rodzaju sprzętu ratowniczego. Niedziela i Lisocki
zauważyli, że deska ratownicza daje możliwość szybszego dotarcia do
poszkodowanego i doholowania go na brzeg niż pas ratowniczy typu
„węgorz” (Niedziela, Lisocki, 2011). Niestety deska ratownicza nie jest
sprzętem dostępnym na każdym kąpielisku, a dodatkowo wymaga
ciągłego doskonalenia umiejętności. Dużo bardziej popularnym sprzętem
i częściej dostępnym na kąpieliskach jest boja SP. Skuteczność
zastosowania boi SP została już empirycznie potwierdzona przez
Wiesnera (2001). Przeprowadził on eksperyment, w którym porównał
czas trwania akcji z boją SP z innymi środkami ratunkowymi. W
badaniach stwierdzono, że jest ona skutecznym środkiem ratowniczym
zapewniającym pełne bezpieczeństwo ratownikowi (Wiesner 2001). Jak
wynika z badań przeprowadzonych przez Kaczmarka i Kwaśną
wykonanie szybkiej akcji z pasem ratowniczym wymaga lepszej
sprawności technicznej, ale holowanie przeprowadzane jest z dużo
większą dokładnością niż przy użyciu boi SP (Kaczmarek, Kwaśna,
2011).
Pasy ratownicze w Polsce (oprócz zawodów ratowniczych) są
stosunkowo mało popularnym sprzętem. Otto i współpracownicy podjęli
badania oceny przygotowania teoretycznego ratowników do użycia pasa
ratowniczego podczas akcji. „Z analizy udzielonych odpowiedzi na 20
otwartych pytań z zakresu zastosowania pasa ratowniczego typu
„węgorz” w akcjach ratunkowych wynika, iż zarówno wiadomości, jak i
znajomość teoretyczna standardu postępowania badanych ratowników
WOPR w zakresie użycia pasa ratowniczego typu „węgorz” w akcji
ratunkowej są w większości, niezadowalające niezależnie od
posiadanych uprawnień” (Otto, Otto, Walczuk 2005, str. 131).
Autorzy powyższej publikacji zadali sobie pytanie czy może wybrany
rodzaj pasa ratowniczego jest szybszy i skuteczniejszy w użyciu.
Analizując poszczególne międzyczasy można zauważyć, że czasy do
momentu dotknięcia wody nie wykazują istotnych różnic. Jest to
spowodowane tym, iż ani w dobiegnięciu do sprzętu, ani w jego
założeniu nie ma praktycznie żadnych różnic technicznych. Również
dopłynięcie do tonącego odbywa się w taki sam sposób, co widać
podczas analizy drugich międzyczasów, które kształtują się na podobnym
poziomie. Dla ratownika nie ma różnicy czy dopływa do
poszkodowanego z pasem ratowniczym, czy z pasem ratowniczym typu
64
„węgorz”. Oba sprzęty mają podobną budowę, wagę i właściwości
hydrodynamiczne. Trochę większą różnicę zauważamy dopiero w fazie
od dotknięcia poszkodowanego do ułożenia go na brzegu (ryc. 3).
Można zauważyć, że jeśli chodzi o całą akcję ratunkową z pasem
typu „węgorz” a pasem ratowniczym, różnica czasowa była niewielka i
wyniosła dwie sekundy trzydzieści setnych ze wskazaniem na pas
ratowniczy. Większą różnicę odnotowano w skuteczności holowania i
błędów związanych z zalewaniem twarzy wodą. Tu mniej błędów
popełniali badani w trakcie akcji z pasem ratowniczym, co świadczy o
lepszym opanowaniu ratowanego przez ratownika i większej stabilności
osoby poszkodowanej. Lepszą skutecznością czynności RKO wykazali
się badani po akcji z pasem ratowniczym, skuteczność ich działań
wyniosła 51% sztucznej wentylacji płuc i 78% pośredniego masażu
serca, co pozwala sądzić o mniejszym zmęczeniu i większej łatwości
wykonania zadania.
Podsumowując można stwierdzić, że skuteczniejsza jest akcja z
pasem ratowniczym, zarówno jeśli chodzi o dopłynięcie i opanowanie
ratowanego, holowanie, jak i zabiegi RKO. Różnica ta jest spowodowana
przede wszystkim łatwiejszym opanowaniem tonącego i zapięciem, a co
za tym idzie szybszym doholowaniem do brzegu i mniejszym
zmęczeniem ratownika, o czym może świadczyć większa skuteczność
zabiegów RKO.
Wnioski
1. Różnica czasowa całej akcji ratunkowej z pasem typu „węgorz”,
w porównaniu do akcji z pasem ratowniczym była niewielka i
wyniosła dwie sekundy trzydzieści setnych ze wskazaniem na pas
ratowniczy.
2. Mniej błędów związanych z zalewaniem twarzy wodą, popełniali
badani w trakcie akcji z pasem ratowniczym, co może świadczyć
o lepszym opanowaniu ratowanego przez ratownika i większej
stabilności osoby poszkodowanej.
3. Lepszą skutecznością czynności RKO wykazali się badani po
akcji z pasem ratowniczym. Skuteczność ich działań wyniosła
51% sztucznej wentylacji płuc i 78% pośredniego masażu serca,
co może wskazywać na mniejsze zmęczenie i większą łatwość
wykonania zadania.
65
Piśmiennictwo
Kaczmarek B., Kwaśna A.(2011).Porównanie indywidualnej akcji
ratunkowej w płetwach krótkich, z pasem ratowniczym, a bojką SP.
Sporty Wodne i Ratownictwo, 3, s. 5–15
Macke J, Kuszewski K, Zieleniec G, (2003). Nurkowanie. Oficyna
Wydawnicza Alma-Press, Warszawa.
Michniewicz I., Michniewicz R. (2013). Ratownictwo wodne:
podstawy edukacji studentów. Kalisz, Wydawnictwo Uczelniane
Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Prezydenta Stanisława
Wojciechowskiego.
Niedziela M., Lisocki P. (2011). Porównanie indywidualnej akcji
ratunkowej w płetwach długich z pasem typu „Węgorz”, a deską
ratowniczą. Sporty Wodne i Ratownictwo,3, s. 16–21.
Otto R., Otto E., Walczuk T., (2005) Przygotowanie studentów –
ratowników WOPR do udzielania pomocy aktywnie i pasywnie
tonącym na pływalniach z użyciem pasa ratowniczego. Rocznik
Naukowy, Tom XII, Biała Podlaska.
Otto R., Otto E., (2005) Dlaczego pas ratowniczy powinien być
standardowym wyposażeniem ratowniczym w Polsce. Rocznik
Naukowy, Tom XII, Biała Podlaska.
Parnicki F., Siłakiewicz P.(2004). Struktura czasowa akcji
ratowniczej w bezpośrednim kontakcie z tonącym. Wychowanie
Fizyczne i Sport, 3, s.251-257.
Stanula A.(2008). Wpływ zmęczenia indywidualną akcją ratowniczą
na skuteczność zabiegów resuscytacyjnych. Sporty Wodne i
Ratownictwo,2-3, s.49-55.
Well S. (1995). Lifeguarding Today. American Red Cross.
Wiesner W. (2001). Bojka ratunkowa – uniwersalny środek
pływacki. Sport pływacki i lekkoatletyczny w szkole, AWF Wrocław.
http://www.wopr.pl, 20.12.2011r.
www.lifesavi.webd.pl, 2010r.
http://www.naszwopr.pl/articles.php?article_id=15, 8.01.2012
66
EFEKTYWNOŚĆ HOLOWANIA WYBRANYMI TECHNIKAMI
STOSOWANYMI W RATOWNICTWIE WODNYM
The efficiency of trailing by methods used in water rescue
Arkadiusz Kula1, Wojciech Sadowski1, Arkadiusz Stanula2
1
Student studiów doktoranckich, Akademia Wychowania Fizycznego im. Jerzego
Kukuczki w Katowicach
2
Akademia Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach
Słowa kluczowe: efektywność holowania tonącego, pomiar częstotliwości skurczów
serca
Key words: hearts rate, effectiveness methods of trailing
Streszczenie
Jedną ze szczególnych czynności jakie ratownik wodny wykonuje podczas akcji
ratunkowej, jest holowanie tonącego. W zależności od odległości do miejsca, w którym
można podjąć czynności resuscytacyjne czynność ta może znacząco wpływać na stan
zdrowia poszkodowanego. Celem badań było określenie efektywności holowania
tonącego trzema sposobami stosowanymi w ratownictwie wodnym: żeglarskim, oburącz
za doły pachowe oraz jednorącz za żuchwę. W badaniach udział wzięło 10 pływaków z
klubu AZS AWF Katowice, posiadających stopień ratownika wodnego. Każdy z
ratowników holował manekina DLRG, wymienionymi wyżej sposobami na dystansie
25 m z prędkością odpowiadającą 50, 75 oraz 100% prędkości maksymalnej. W celu
precyzyjnej kontroli prędkości holowania wykorzystano urządzenie liderujące,
składające się z 26 sygnalizatorów świetlnych rozstawionych co 1 m wzdłuż niecki
basenu. Do oceny częstotliwości skurczów serca wykorzystano pulsometr (sport-tester)
Polar RSX5 (Polar, Kempele, Finland). Badania wykazały, że sposobem
zapewniającym największą prędkość holowania, a jednocześnie najmniej obciążającym
ratownika jest sposób holowania z chwytem jednorącz za żuchwę.
Abstract
One of the main functions of lifeguard during a rescue mission is trailing the
sinking person. Depending on the distance to the place where the rescue undertake
actions of cardiopulmonary resuscitation (CPR), this can have a major impact on the
well-being of a victim. The aim of this research was to assess the effectiveness of three
methods of trailing the victim which are widely employed by lifeguards: sailing
67
methods, one-handed grip for the jaw and with both hands for the armpits. The
participant were ten swimmers from AZS AWF Katowice which were qualified
lifeguards. Each participant trailed a mannequin DLRG in all three methods on the 25 m
distance with 50,75 or 100% or maximum speed. To ensure the accurate speed, a leader
device, was used which consisted of 26 light signals which were distributed every 1 m
along the length of the pool. To assess the heart rat, a pulse meter Polar RSX5 (Polar,
Kempele, Finland), was employ. The study concluded that the best method assuring the
highest speed and least strenuous for the lifeguard was one-handed grip for the jaw
method.
Wprowadzenie
Na świecie obecnie zarejestrowanych jest wiele organizacji, które
zajmują się bezpieczeństwem osób korzystających z kąpieli oraz
prowadzących szkolenia na potrzeby ratownictwa wodnego – trudno
sprecyzować ich liczbę, jednakże dostępne źródła wskazują, że jest ich
ponad kilkaset. W co poniektórych krajach działa kilka lub nawet
kilkanaście struktur jednocześnie. Każda z organizacji na własne
potrzeby ustala normy szkoleniowe, zleca wykonanie odpowiedniego
sprzętu, określa standardy dla swoich członków. Wszystkie te
organizacje łączy jedna, niezmiennie wspólna, altruistyczna cecha –
niesienie pomocy tonącym. Bywają jednak przypadki, że jest ona różnie
interpretowana. Dla przykładu angielska organizacja ratownicza Royal
Life Saving Society (RLSS) największy nacisk kładzie na
bezpieczeństwo własne ratownika, a z kolei we Francji, gdzie działają
Fédération Francaise de Sauvetage & de Secourisme (FFSS) i Brevet
National de Sécurité et Sauvetage Aquatique (BNSSA) najważniejsze
jest życie tonącego [Graham, 2005].
Bezpieczeństwo ratownika, jak również bezpieczeństwo osoby
poszkodowanej jest tak samo ważne, dlatego najważniejszym
determinantem powinno być powodzenie akcji ratowniczej, w której
ratownik jak i osoba poszkodowana bezpiecznie kończą proces całej
akcji. O powodzeniu w trakcie działań ratownika podczas akcji
ratunkowej decyduje przede wszystkim jego poziom wyszkolenia.
Wyszkolenie to związane jest ściśle z umiejętnościami taktycznymi, czyli
szybką analizą sytuacji, w której znalazł się tonący, oceną okoliczności
wypadku, podjęciem decyzji o użytym sposobie holowania tonącego,
kontrolą osoby poszkodowanej oraz oceną skuteczności swoich działań.
Umiejętne myślenie taktyczne w połączeniu z wyuczonymi
umiejętnościami daje ratownikowi możliwość realizacji skutecznej akcji
ratunkowej [Wiesner, 2007].
68
Wszelkie działania w trakcie udzielania pomocy osobie tonącej
tworzy pewien uporządkowany ciąg, który umownie nazywany jest
łańcuchem ratowniczym [Stanula, 2008]. Składa się nań kolejno:
wczesne rozpoznanie zagrożenia utraty życia osoby znajdującej się w
wodzie (tonięcie), podjęcie odpowiednich działań dążących do
przerwania procesu tonięcia (podanie rzutki lub jak najszybsze
dopłynięcie do osoby poszkodowanej, wydobycie go na powierzchnię
wody bądź obezwładnienie w zależności jak dana osoba poszkodowana
reaguję na obecność ratownika), transport osoby poszkodowanej do
najbliższego miejsca, w którym jest bezpiecznie (holowanie) oraz w
zależności
od
stanu
poszkodowanego
podjęcie
zabiegów
resuscytacyjnych. Każdy z poszczególnych etapów łańcucha
ratowniczego związany jest ze stopniową utratą sił ratownika, na co
dodatkowo wpływa również stres towarzyszący działaniom oraz warunki
atmosferyczne. W trakcie prowadzenia indywidualnej akcji ratowniczej,
każdy element ma fundamentalne znaczenie, które bezpośrednio wpływa
na pozytywny bądź negatywny efekt końcowy. Zdarzają się przypadki,
że ratownik jest zdany tylko na siebie, zachodzi wówczas konieczność
racjonalnego rozłożenia sił na każdy element akcji. Zmęczenie
ratownika, zła ocena swoich umiejętności oraz warunków panujących w
wodzie, może mieć wpływ na jakość i powodzenie całej akcji
ratowniczej. Narastające zmęczenie ratownika może skutkować
przerwaniem akcji ratunkowej, a w konsekwencji zaprzestaniem
udzielania pomocy. Istnieje prawdopodobieństwo, że ratownik, który źle
ocenił sytuację, sam może stać się osobą będącą w potrzebie ratowania
życia [Stanula, 2008].
Odnosząc się do powyższych rozważań, w niniejszej pracy
postanowiono zbadać, który z powszechnie nauczanych na kursach
ratowniczych sposobów holowania tonącego człowieka (oburącz za doły
pachowe, jednorącz za żuchwę, sposobem „żeglarskim”) pozwala
ratownikowi osiągnąć największą prędkość podczas poruszania się z
osobą poszkodowaną, jak również który ze sposobów w najmniejszym i
największym stopniu angażuje układ krwionośny ratownika, oceniany
częstotliwością skurczów serca (HR).
69
Badania zostały przeprowadzone na grupie 10 pływaków AZS
AWF Katowice, ich średni wiek wynosił 20,2±2,44 lata, przy czym
różnica między najstarszym a najmłodszym zawodnikiem wynosiła 8 lat.
Masa oraz wysokość ciała badanych wynosiła 76,4±4,38 kg przy
182,8±3,94 cm wzrostu. Średni staż treningowy badanych wynosił
9,3±3,53 lat, jednak minimalny staż treningowy wynosił 4 lata.
Szczegółowe statystki opisowe dla badanej grupy pływaków
przedstawiono w Tabeli nr 1.
Tabela 2
Charakterystyka wieku oraz podstawowych parametrów somatycznych
badanej grupy ratowników
Parametry
m
Me
Min Maks
S
V
As
Ku
Wiek
20,2
20
17
25
2,44
0,12
0,63
0,61
Masa ciała
76,4
75,5
71
83
4,38
0,06
0,46 -0,93
Wysokość ciała
182,8
182
177
190
3,94
0,02
0,62 -0,06
Legenda:
m – średnia arytmetyczna; Me – mediana; S – odchylenie standardowe; V –
współczynnik zmienności; Min, Maks – wartość minimalna oraz maksymalna;
As – współczynnik skośności; Ku – współczynnik skupienia.
Przebieg i organizacja badań
W pierwszej kolejności badań, grupa pływaków została oceniona
pod względem szybkości pływania na dystansie 25 i 100 m stylem
dowolnym (wszyscy wybrali technikę kraula na piersiach) oraz
holowania trzema sposobami stosowanymi w ratownictwie wodnym na
dystansie 25 m: sposób „żeglarski”, z chwytem oburącz za doły pachowe
oraz jednorącz za żuchwę. Dystans 100 m ratownicy pokonywali na
pływalni 25-cio metrowej, podobnie jak i sposoby holowania. Do
holowania wykorzystano standardowego manekina DLRG, jakim
posługują się ratownicy biorący udział w zawodach ratowniczych.
Manekin w celu urealnienia ciężaru osoby poszkodowanej w całości
wypełniony był wodą.
70
Kolejnym etapem badań było określenie maksymalnej
częstotliwości skurczów serca (HRmax) dla każdego z ratowników. Do
wyznaczenia HRmax zastosowano test pływacki o stopniowo
wzrastającej intensywności, w którym prędkość początkową pływania
ustalono na poziomie 70% prędkości maksymalnej, a następnie
zwiększając ją po każdym przepłyniętym odcinku 100 m o 5%. W celu
precyzyjnej
kontroli
intensywności
(prędkości)
pokonywania
poszczególnych zadań przewidzianych w protokole badań,
wykorzystywano urządzenie liderujące, składające się z 26 punktów
świetlnych rozstawianych wzdłuż niecki pływalni w odstępie 1 m od
siebie, sprzężonych z jednostką sterującą, za pomocą której możliwe było
programowanie takich parametrów jak: długość dystansu, ilość
powtórzeń, czas (prędkość) jednego powtórzenia, czas przerwy
wypoczynkowej. Zapalające się kolejno lampki nadawały ratownikom
przewidzianą dla każdego z nich indywidualną prędkość pokonywania
kolejnych odcinków.
Końcowym etapem badań było określenie HR ratowników
podczas holowania każdym z wyżej wymienionych sposobów, przy
prędkości stanowiącej 50, 75 oraz 100% prędkości maksymalnej
osiągniętej podczas oceny prędkości holowania. W tym przypadku
również wykorzystywano urządzenie liderujące. Przed każdym
badaniem, zawodnicy odbywali indywidualną rozgrzewkę na lądzie,
następnie mieli do przepłynięcia 600 m dowolnie, aby zaadoptować
organizm do środowiska wodnego. Przerwy pomiędzy każdym z
analizowanych sposobów holowania wynosiły 5 minut, w trakcie których
zawodnicy wykonywali ćwiczenia rozluźniające tzw. czucie wody.
Każdy z analizowanych odcinków pływania, holowania rozpoczynał się
na sygnał startowy (na miejsca, gwizdek), po czym zawodnik odbijał się
obunóż od bocznej ściany niecki pływalni i płynął w tempie zgodnym z
zapalającymi się diodami sterowanymi przez urządzenie liderujące.
Do oceny HR wykorzystano precyzyjny pulsometr (sport-tester)
Polar Rsx5 (Polar, Kempele, Finland), przeznaczony przede wszystkim
dla biegaczy, lecz równie dobrze spisujący się w innych dyscyplinach
sportu. Zestaw składa się z dwóch głównych części: pulsometra, który
zakłada się na rękę oraz z nadajnika, który za pomocą specjalnego paska
(Polar WearLink) umieszcza się na dolnej części mostka. Zadaniem
nadajnika jest odbieranie za pomocą elektrod z miękkiego materiału HR
z dokładnością EKG oraz przekazywanie kodowanego sygnału do
urządzenia znajdującego się na ręce. Sygnał jest kodowany – funkcja ta
71
wyklucza możliwość odebrania przez pulsometr sygnału nadajnika
innego zestawu, gdy trenuje ze sobą grupa osób z jednakowymi
urządzeniami.
Wyniki badań
Zgodnie z organizacją badań w pierwszej kolejności określono
prędkość maksymalną w pływaniu na dystansie 100 m, niezbędną do
ustalenia prędkości początkowej w teście progresywnym. Różnica
między najlepszym a najgorszym zawodnikiem wyniosła 6,80 s przy
bardzo niskiej wartości współczynnika zmienności (0,04%), co świadczy
o jednolitej grupie badawczej. Szczegółowe wyniki zaprezentowano w
Tabeli 2.
Tabela 2. Charakterystyka wyników uzyskanych przez grupę pływaków
na dystansie 100 m kraulem na piersiach
Parametr
100 m kraul
m
Me
Min
Maks
55,73
55,09
53,00
59,80
S
V
2,43 0,04
As
Ku
0,60
–1,00
Pierwszym sposobem holowania poddanym analizie efektywności
(prędkości oraz wielkości zaangażowania układu krążenia) był sposób
„żeglarski”, w którym jedno ramię ratownika podtrzymuje chwytem
obezwładniającym z tyłu poszkodowanego, natomiast wolne ramię
wykonuje pracę zagarniając wodę od przodu w tył pod ciało ratownika.
Nogi wykonują pracę skrzyżną. Tak więc bezpośrednio zaangażowane w
ruch napędowy są trzy kończyny. Drugim sposobem było holowanie z
chwytem oburącz za doły pachowe, w którym za ruch napędowy
odpowiadają kończyny wykonując pracę jak w technice pływania
„żabką”. Ostatnim analizowanym sposobem holowania był sposób z
chwytem jednorącz za żuchwę, w którym ratownik podtrzymuje za
żuchwę osobę poszkodowaną wyprostowaną w stawie łokciowym
kończyną górną, natomiast wolna kończyna górna podobnie jak i obie
kończyny dolne wykonują pracę analogicznie jak w holowaniu sposobem
„żeglarskim”.
Średni czas holowania sposobem żeglarskim przy intensywności
50% wyniósł 45,78 s przy średniej HR 124,8 ud./min. Czas w stosunku
do holowania sposobem oburącz za doły pachowe był lepszy o 0,20 s,
natomiast HR była niższa o 3 ud./min. Rezultaty pierwszego oraz
drugiego sposobu holowania pod względem czasu są do siebie zbliżone,
72
natomiast w holowaniu sposobem jednorącz za żuchwę różnica w
średnim czasie, w odniesieniu do dwóch wcześniejszych sposobów
wynosi około 3,5 s, przy czym średnia HR zbliżona jest do sposobu
holowania żeglarskiego i jest mniejsza o około 2 ud./min. Najlepszy
ratownik holując sposobem jednorącz za żuchwę z intensywnością 50%
uzyskał czas 33,36 s. Podobnie przedstawia się sytuacja wśród
najsłabszych osiągniętych rezultatów, gdyż wyniosły one kolejno:
żeglarski (58,36 s), oburącz za doły pachowe (61,40 s) oraz jednorącz za
żuchwę (50,85 s). Adekwatnie do osiągniętych rezultatów czasowych,
zarejestrowana HR wyniosła 121,9 ud./min. w sposobie oburącz za doły
pachowe, następnie 123,5 ud./min. w sposobie jednorącz za żuchwę oraz
124,8 ud./min. w sposobie „żeglarskim”. Najmniejsze wartości HR przy
intensywności 50% odnotowano w przypadku holowania sposobem
oburącz za doły pachowe (68,0 ud./min.), z kolei największe wartości
zarejestrowano podczas holowania z chwytem jednorącz za żuchwę
(168,0 ud./min.). Szczegółowe wyniki zaprezentowano w tabeli 3 i 4.
Tabela 3. Charakterystyka uzyskanych czasów podczas holowania
sposobem „żeglarskim”, oburącz za doły pachowe oraz jednorącz za
żuchwę przy intensywności 50, 75 i 100% odpowiadającej maksymalnej
prędkości holowania
Intensywność
50%
75%
100%
Sposób
holowania
1
m
Me
Min
Maks
S
V
AS
Ku
45,78
46,36
36,84
58,36
6,83
0,15
0,29
–0,33
2
45,98
44,44
38,70
61,40
6,38
0,14
1,64
3,71
3
42,48
41,46
33,36
50,85
5,31
0,12
0,11
–0,21
1
38,15
38,63
30,70
48,64
5,69
0,15
0,29
–0,33
2
38,31
37,03
32,25
51,16
5,31
0,14
1,64
3,70
3
35,40
34,55
27,80
42,38
4,66
0,13
0,11
–0,21
1
30,52
30,91
24,56
38,91
4,55
0,15
0,29
–0,33
2
30,65
29,63
25,80
40,93
4,25
0,14
1,64
3,71
3
28,32
27,64
22,24
33,90
3,54
0,12
0,11
–0,21
Legenda (dotyczy sposobu holowania):
1 – „żeglarski”, 2 – oburącz za doły pachowe, 3 – jednorącz za żuchwę
Tabela 4. Charakterystyka HR (ud./min.) podczas holowania sposobami
„żeglarskim”, oburącz za doły pachowe oraz jednorącz za żuchwę, przy
intensywności 50, 75 oraz 100% odpowiadającej maksymalnej prędkości
holowania
73
Intensywność
50%
75%
100%
Sposób
holowania
m
Me
Min
Mak
s
S
V
AS
Ku
1
124,83
123,50
72,00
158,00
19,02
0,15
–0,60
0,48
2
121,89
126,50
68,00
148,00
18,11
0,15
1,01
1,00
3
123,47
125,00
84,00
163,00
15,95
0,13
0,06
0,27
1
123,17
124,00
66,00
167,00
23,97
0,19
–0,46
–0,41
2
128,18
132,00
64,00
161,00
21,00
0,16
–1,04
1,57
3
127,23
130,50
87,00
163,00
20,21
0,16
–0,48
–0,61
1
130,45
132,00
68,00
175,00
28,48
0,22
–0,50
–0,59
2
139,27
141,00
76,00
195,00
29,79
0,21
–0,35
–0,54
3
138,22
140,00
100,00
174,00
19,60
0,14
–0,37
–0,57
Na rycinie 1 zilustrowano rozkład wyników holowania trzema
sposobami stosowanymi w ratownictwie wodnym z prędkością
odpowiadającą 50% prędkości maksymalnej.
Ryc. 1. Rozkład wyników podczas holowania trzema sposobami dla
intensywności 50%.
74
Na kolejnym etapie analizie poddano efektywność holowania
sposobem „żeglarskim”, sposobem z chwytem oburącz za doły pachowe
oraz jednorącz za żuchwę o intensywności 75%. Średni czas holowania
sposobem żeglarskim przy intensywności 75% wyniósł 38,15 s, dla
którego, średnia HR wyniosła 123,2 ud./min. Zarejestrowane HR jest
niższe o 1,66 ud./min. w porównaniu do holowania o intensywności
50%. Czas w stosunku do holowania sposobem oburącz za doły pachowe
był lepszy o 0,16 s, natomiast HR była niższa o 5 ud./min. Rezultaty
holowania pierwszym oraz drugim sposobem pod względem czasu są do
siebie zbliżone, natomiast w holowaniu sposobem jednorącz za żuchwę
różnica w średnim czasie, w odniesieniu do dwóch wcześniejszych
sposobów wynosi około 2,90 s, przy czym średnia częstotliwość
skurczów serca zbliżona jest do sposobu holowania oburącz za doły
pachowe i jest mniejsza o około 1 ud./min. Najlepszy ratownik holując
sposobem jednorącz za żuchwę z intensywnością 75% uzyskał czas
27,80 s. Porównywalnie przedstawia się sytuacja wśród najsłabszych
osiągniętych rezultatów, gdyż wyniosły one odpowiednio dla holowania
sposobami: „żeglarski”, oburącz za doły pachowe oraz jednorącz za
żuchwę: 48,64 s, 51,16 s oraz 42,38 s. Odpowiednio do osiągniętych
rezultatów czasowych, HR która została zarejestrowana wyniosła 128,2
ud./min. w sposobie oburącz za doły pachowe, następnie 127,2 ud./min.
w sposobie jednorącz za żuchwę oraz 123,2 ud./min. w sposobie
„żeglarskim”. Najmniejszą wartość HR podczas holowania przy
intensywności 75% odnotowano w przypadku holowania sposobem
oburącz za doły pachowe (64 ud./min.), natomiast największe wartości
zarejestrowano podczas holowania sposobem żeglarskim (167 ud./min.).
Na rycinie 2 zilustrowano rozkład wyników holowania trzema sposobami
stosowanymi w ratownictwie wodnym o prędkości odpowiadającej 75%
prędkości maksymalnej.
75
intensywności 75%.
Na zakończenie poddano analizie HR zarejestrowane podczas
holowania trzema sposobami przy intensywności 100%. Średni czas
holowania sposobem żeglarskim przy intensywności 100% wyniósł
30,52 s, dla którego średnia HR wyniosła 130,5 ud./min. Wartość ta jest
wyższa o 7,28 ud./min, w stosunku do HR zarejestrowanego podczas
holowania o intensywności 75%, a także wyższa o 5,6 ud./min. w
porównaniu do holowania z intensywnością wynoszącą 50%. Osiągnięty
czas w odniesieniu do holowania sposobem oburącz za doły pachowe był
lepszy o 0,13 s, natomiast HR była niższa o około 8 ud./min. Pod
względem uzyskanych czasów holowania pierwszym oraz drugim
sposobem są one do siebie zbliżone, natomiast w holowaniu sposobem
jednorącz za żuchwę różnica w średnim czasie, w odniesieniu do dwóch
wcześniejszych sposobów wynosi około 2,20 s. Średnia HR zbliżona jest
do sposobu holowania oburącz za doły pachowe i jest mniejsza o około 1
ud./min. Najlepiej płynący ratownik holując sposobem jednorącz za
żuchwę z intensywnością 100% osiągnął czas 22,24 s. W sposobie
oburącz za doły pachowe czas ten wyniósł 25,80 s, natomiast w sposobie
żeglarskim 24,56 s. Analogicznie sytuacja przedstawia się w obrębie
76
najsłabszych rezultatów, gdyż wyniosły one kolejno: żeglarski 38,91 s,
oburącz za doły pachowe 40,93 s oraz jednorącz za żuchwę 33,90 s.
Równorzędnie do osiągniętych rezultatów czasowych zarejestrowana
HR, która wyniosła 139,3 ud./min. w sposobie oburącz za doły pachowe,
następnie 138,22 ud./min. w sposobie jednorącz za żuchwę oraz 130,45
ud./min. w sposobie „żeglarskim”. Najniższą wartość HR podczas
holowania o intensywności 100% odnotowano w przypadku holowania
sposobem żeglarskim (68 ud./min.), natomiast największe wartości
zarejestrowano podczas holowania sposobem oburącz za doły pachowe
(195 ud./min.). Na rycinie 3 zilustrowano rozkład wyników holowania
trzema sposobami stosowanymi w ratownictwie wodnym o prędkości
odpowiadającej 100% prędkości maksymalnej
intensywności 100%.
Dyskusja
Badania przedstawione w niniejszej pracy pozwalają stwierdzić,
czy analizowane sposoby holowania z chwytem „żeglarskim”, oburącz za
doły pachowe i jednorącz za żuchwę, charakteryzują się podobną
intensywnością pracy i jak ta intensywność pracy przekłada się na czas i
77
skuteczność akcji ratowniczej. Ratownicy powinni wykazywać się
wysoką sprawnością fizyczną, odpornością na zmęczenie i stres podczas
działania. Należy pamiętać, że proces akcji ratowniczej nie kończy się
doholowaniem poszkodowanego do brzegu. W sytuacji, kiedy ratownik
prowadzi akcję indywidualną, musi jeszcze wynieść osobę
poszkodowaną na brzeg oraz w razie potrzeby, przeprowadzić czynności
reanimacyjne. Na kolejne etapy akcji ratowniczej ma wpływ zmęczenie,
stres, dlatego bardzo ważne jest równomierne rozłożenie sił i
wykorzystywanie elementów o najmniejszym zużyciu energii.
Z badań przedstawionych w niniejszej pracy wynika, że
ratownicy wodni są dobrze przygotowani do pełnionych przez nich
zadań. Potwierdza to wynik, iż średni czas holowania sposobami z
chwytem „żeglarskim”, jednorącz za żuchwę oraz oburącz za doły
pachowe wyraźnie się nie różni, przy każdej z analizowanych
intensywności. Różnice widać natomiast w pomiarze HR w każdej z
analizowanych intensywności. Dla intensywności 50% średnia HR
podczas holowania sposobem żeglarskim jest wyższa od holowania
oburącz o 3 ud./min i 1 ud./min od sposobu holowania jednorącz za
żuchwę. Zasadnicza zmiana dla średniej HR, zachodzi przy
intensywności 75% i 100%, gdzie najbardziej intensywnym sposobem
holowania okazuje się sposób oburącz za doły pachowe, przy którym
wartości osiągnęły odpowiednio 128,2 i 139,3 ud./min. Interesującym
wynikiem jest w tym przypadku niska wartość HR podczas holowania
sposobem „żeglarskim”, które wyniosło kolejno 123,2 oraz 130,45
ud./min, pomimo zaangażowanych 3 kończyn podczas holowania
poszkodowanego. Najwyższe wartości HR przy intensywności 100%
osiągnął zawodnik holujący sposobem oburącz za doły pachowe, i
wyniosło one 195,00 ud./min, natomiast najlepszy czas dla intensywności
100% wyniósł 25,80 s. Dla porównania HR w holowaniu z chwytem
sposobem „żeglarskim” wyniosła 175 ud./min, natomiast w holowaniu
jednorącz za żuchwę 174 ud./min. Powodem, dla którego najwyższe HR
odnotowano w sposobie oburącz za doły pachowe, świadczy fakt, że
zawodnicy biorący udział w badaniu w większości nie byli żabkarzami,
przez co płynięcie z maksymalną prędkością nogami do stylu
klasycznego mogło mocno obciążać pływaków, wywołując podwyższoną
wartość HR [Stanula, 1990]. To ciekawe spostrzeżenie, że w sposobie
holowania angażującym najmniejszą liczbę kończyn podczas pracy
związanej z napędem ratownicy osiągają najwyższe wartości HR, można
również wytłumaczyć tym, iż w trakcie holowania środek ciężkości
przesunięty jest w tył, a cały ciężar manekina opiera się wyłącznie na
78
kończynach dolnych. Mięśnie kończyn dolnych stanowią dużą grupę
mięśniową, bardziej angażują układ krążeniowo oddechowy w procesie
zabezpieczenia energetycznego. Należy również pamiętać, że manekin w
przeciwieństwie do człowieka nie posiada płuc, co wiąże się z brakiem
wyporności w trakcie holowania, a konsekwencji ratownik musi
pracować intensywniej, aby zakończyć holowanie sukcesem.
Najszybszym sposobem holowania, ocenianym przy każdej
intensywności okazał się sposób z chwytem jednorącz za żuchwę, gdzie
najlepszy zawodnik holując na dystansie 25 m uzyskał czas 22,24 s.
HRmax wyniosło 174,0 ud./min i było niższe od zarejestrowanego
podczas holowania sposobem „żeglarskim” o 1 ud./min, natomiast od
sposobu oburącz za doły pachowe o 21 ud./min. Fakt, iż HRmax w
sposobie „żeglarskim” jak i jednorącz za żuchwę jest zbliżone, może być
objaśnione ułożeniem ratownika w pozycji poziomej, przez co stawia on
mniejszy opór w wodzie, a jego kończyny dolne w przeciwieństwie do
holowania sposobem z chwytem oburącz za doły pachowe, w których
nogi pracują skrzyżnie, są zbliżone ku naturalnym ruchom człowieka jak
chodzenie czy bieganie, co prowadzi do mniejszego zmęczenia, przy
nieznacznej różnicy prędkości holowania.
Wnioski
Badania wykazały, że holowanie z chwytem oburącz za doły
pachowe wymaga więcej wzmożonego wysiłku w porównaniu do
holowania z chwytem jednorącz za żuchwę oraz sposobu „żeglarskiego”.
Najszybszym sposobem holowania okazał się sposób holowania z
chwytem jednorącz za żuchwę, w którym średnia HR zbliżona była do
HR zarejestrowanego podczas holowania z chwytem oburącz za doły
pachowe. Najbardziej ekonomicznym sposobem holowania okazał się
sposób „żeglarski”, przy którym podczas holowania średnia HR wyniosła
130,5 ud./min. Spośród trzech sposobów holowania najefektywniejszym
okazał się sposób z chwytem jednorącz za żuchwę, stąd też dobór takiego
sposobu holowania poszkodowanego zaleca się podczas akcji
ratowniczej.
W celu zweryfikowania uzyskanych wyników badań, należałoby
grupę wyczynowych pływaków uzupełnić o osoby zajmujące się
wyłącznie ratownictwem wodnym. Należałoby także wprowadzić do
oceny intensywności pracy dokładniejsze narzędzia, jak np. bezpośredni
pomiar pochłanianego tlenu.
79
Piśmiennictwo
Graham D. (2005) A critical comparison and analysis of lifesaving in
France and the United Kingdom. A Parliamentary Bulletin of The Royal
Life Saving Society, 25 (10):
Stanula A. (2008) Wpływ zmęczenia indywidualną akcją ratowniczą na
skuteczność zabiegów resuscytacyjnych. Sporty Wodne i Ratownictwo,
2/3: 49–55.
Wiesner W. (2007) Podstawy metodyczne edukacji ratowniczej, Matrix
Olsztyn.
Stanula A. (1999) Influence of the stroke in swimming on the level of
anaerobic capacity by a laboratory method. In: Proceedings International
Conference "Movement and Health". Olomouc: Palacky University in
Olomouc, s. 484–488.
80
URAZY SPORTOWE U OSÓB UPRAWIAJĄCYCH
SPORTOWE RATOWNICTWO WODNE
Sports injuries in competitive water rescuers
Wioletta Łubkowska¹, Mirosława Szark-Eckardt², Hanna
Żukowska², Anna Nalazek³
¹Uniwersytet Szczeciński, Wydział Kultury Fizycznej i Promocji Zdrowia
²Uniwersytet Kazimierza Wielkiego, Wydział Kultury Fizycznej, Zdrowia
i Turystyki
³Wyższa Szkoła Gospodarki, Instytut Zdrowia i Kultury Fizycznej
Słowa kluczowe: sportowe ratownictwo wodne, urazy sportowe, przeciążenia, odnowa
biologiczna, profilaktyka
Key words: competitive water rescue, sports injuries, overload, biological regeneration,
prevention
Streszczenie
We współczesnym sporcie występowanie urazów jest zjawiskiem powszechnym,
które trudne jest do uniknięcia nawet w przypadku podejmowania jedynie rekreacyjnej
aktywności fizycznej. Celem pracy było określenie rodzaju, charakteru oraz
częstotliwości występowania urazów sportowych wśród osób uprawiających sportowe
ratownictwo wodne. Artykuł ma charakter empiryczny. Badaniami objęto
wyselekcjonowaną, o wysokiej klasie sportowej, grupę zawodników i zawodniczek
uprawiających sportowe ratownictwo wodne. Wykorzystano metodę sondażu
diagnostycznego oraz szereg technik badawczych: desk research studiów
literaturowych, analizę materiałów filmowych i fotograficznych, obserwację, wywiad
oraz kwestionariusz ankiety. Zaobserwowano, że urazowość dotknęła zdecydowaną
większość badanych (73,7%). Urazy sportowe wystąpiły częściej u badanych
zawodniczek – 87,5% w porównaniu z badanymi zawodnikami (63,6%). Największą
urazowość odnotowano w grupie zawodników najdłużej trenujących – powyżej 6 lat
(88,9%) oraz w grupie o najmniejszym stażu treningowym (80%). Zdecydowanie
częściej dochodziło do urazu w trakcie treningu (92,9%) niż podczas zawodów.
Najczęściej urazowi ulegał kręgosłup w odcinku lędźwiowym – 42,9% oraz staw
barkowy – przeciążenia doznało 42,9% ratowniczek i 28,6% ratowników. Pozostałe
urazy przeciążeniowe dotknęły: kończyny górnej i dolnej (po 14,3% badanych), stawu
łokciowego i kolanowego (po 7,1% badanych), oraz kręgosłupa w odcinku szyjnym i
piersiowym (po 7,1% badanych). Charakterystycznymi rodzajami urazów ostrych
występującymi w badanej grupie były: stłuczenia stawu łokciowego – 7,1%,
naciągnięcia/zerwania mięśnia dwugłowego uda – 7,1%, zwichnięcia stawu skokowego
– 7,1% oraz stłuczenia stopy – 14,3%. Duża część metod i środków odnowy
biologicznej stanowi niedostatecznie wykorzystaną rezerwę w sportowym ratownictwie
wodnym. Należą do nich proste zabiegi wodne w postaci natrysków czy kąpieli –
wykorzystywało je zaledwie 25% badanych. Celowe staje się edukowanie zawodników
81
trenujących sportowe ratownictwo wodne w kwestii nawyku stosowania odnowy
biologicznej, która winna stanowić istotną część składową wszechstronnego szkolenia.
Abstract
Injuries are an inherent part of modern sports: they are difficult to avoid even if
physical activity is only recreational. The aim of this paper is to determine types, nature
and frequency of sports injuries amongst individuals engaged in competitive water
rescue. The article is of empirical nature. The research encompassed a selected group of
high-class sportsmen and women who engage in competitive water rescue. The research
used diagnostic polling method and other research techniques: desk research of
literature, analysis of footage and photographs, observation, interviews, and a
questionnaire. It was observed that injuries were faced by the majority of subjects
(73.7%). Sports injuries were more common amongst women (87.5%), compared to
63.6% of men. The highest injury rate was reported among those with the biggest
training experience – 6+ years (88.9%), as well as in the least experienced group (80%).
Injuries were significantly more frequent during training (92.9%) than actual
competition. The most common injuries affected the lumbar spine (42.9%) and shoulder
joint, which was injured by 42.9% of women and 28.6% of men. Other overload injuries
affected: upper and lower limbs (14.3%), elbow and knee joints (7.1%), and cervical
and thoracic spine (7.1%). Common acute injuries reported by the subjects were: elbow
joint contusion (7.1%), pulled/ruptured biceps femoris muscle (7.1%), ankle sprain
(7.1%), and foot contusion (14.3%). A large part of biological renewal methods and
treatments are underused by competitive water rescuers. Among these one can list
simple water treatments, such as showers and baths – used by only 25% of subjects. It is
therefore advisable to educate and encourage competitors of sports water rescue to form
a habit of using biological renewal methods, which should become an important part of
their comprehensive training.
Wprowadzenie
W XVIII w. wiele europejskich miast portowych zaczęło wykazywać
nieznane dotąd zainteresowanie pływaniem, co przejawiało się m.in. w
powstawaniu zespołów ratunkowych na potrzeby katastrof okrętowych i
tonących. Pierwszy taki zespół powstał w Amsterdamie w 1767 lub 1768
r. (Lipoński 2012). Przyjmuje się, iż ratownictwo wodne swoje początki
datuje na rok 1767, kiedy to w Amsterdamie powstało Matschappy Tot
Redding von Drenkelingen – Towarzystwo Ratowania Ludzi Utopionych
(we współczesnym tłumaczeniu: Towarzystwo Ratowania Tonących) (I.
Michniewicz i R. Michniewicz 2013). W krótkim czasie w Europie takie
zespoły powstały w Hamburgu (1769), Kopenhadze (1772), Paryżu
(1773) oraz w Wielkiej Brytanii (1774) (Lipoński 2012; I. Michniewicz i
R. Michniewicz 2013).
W 1794 r. Oronzia de Bernardi opublikował w Neapolu, z myślą o
praktycznym zastosowaniu w Królewskiej Szkole Marynarki, podręcznik
82
pływania zatytułowany Człowiek pływający czyli sztuka rozumowa
pływania. W 1796 r. powstał klub pływacki w szwedzkiej Uppsali,
skupiający miłośników pływania, ale również uwzględniający
ratownictwo (Lipoński 2012).
Integralną częścią ratownictwa wodnego jest prężnie rozwijające się
w ostatnich latach sportowe ratownictwo wodne. Polskie początki tej
dyscypliny sięgają roku 1900, kiedy to zostały rozegrane w Warszawie
pierwsze zawody w ratownictwie wodnym. Jest to dyscyplina bardzo
różnorodna, obejmuje ponad 30 konkurencji przewidzianych w
oficjalnych regulaminach (Kaca i wsp. 2011).
Zawody z zakresu
sportowego ratownictwa wodnego w Polsce można podzielić na dwie
grupy z uwagi na miejsce ich rozgrywania – pływalnia i wody otwarte
(głównie morze). Na pływalni wyróżnia się Mistrzostwa Polski: letnie –
na basenie 50m oraz zimowe – na basenie 25m, cykl Grand Prix Polski,
natomiast nad morzem rozgrywane są Puchar Polski i Mistrzostwa
Polski. Obecnie (od roku 2009) Mistrzostwa Polski rozgrywane są na
zasadach Interational Life Saving Federation – Międzynardowej
Federacji Ratownictwa (www.lifesaving.pl). Konkurencje, w których
współzawodniczą ratownicy przedstawiono w tabeli 1.
Tabela 1. Konkurencje rozgrywane w sportowym ratownictwie wodnym
Basenowe
100m ratowanie kombinowane
100m ratowanie manekina w płetwach
100m ratownik
100m wiosłowanie łodzią ratowniczą
200m pływanie z przeszkodami stylem
dowolnym
200m super ratownik
4x25m holowanie manekina
4x50m sztafeta ratownicza zmienna
4x50m sztafeta z pasem ratowniczym
węgorz
4x50m sztafeta z przeszkodami
50m ratowanie manekina
Rzut liną
Morskie
Wyścig pływanie w morzu
Bieg-pływanie-bieg
Zespołowa akcja ratownicza z pasem
węgorz
Zespołowa akcja ratownicza z
kołowrotem
Akcja ratownicza z boją SP
Akcja ratownicza na deskach
Wyścig łodzi
Wyścig na kajakach
Wyścig na deskach
Sprint na plaży
Sztafeta 4x90m bieg na plaży
Wyścig Żelazny Mężczyzna/Żelazna
Kobieta
Symulowana Akcja Ratownicza
Bieg na plaży
Flagi plażowe
Źródło: opr. własne na podstawie http://www.lifesaving.pl [dostęp: 22.03.2015].
83
Sportowa odmiana ratownictwa wodnego stała się bardzo popularna
na całym świecie, a zawody ratownicze, za sprawą patronatu
Międzynarodowej Federacji Ratownictwa (ILSF), przyciągają coraz
więcej kibiców (Kosiński 2013) i należą do niezwykle widowiskowych
imprez sportowych. Szeroki wachlarz konkurencji powoduje, iż
„zawodnicy uprawiający tą dyscyplinę sportu są swoistego rodzaju
wieloboistami” (Kaca i wsp. 2011, s. 73).
Fot. 1. Przykład konkurencji morskiej – flagi plażowe. Zawodnicy w
oczekiwaniu na start, pozycja leżąca (pięty złączone, broda na dłoniach)
tyłem do kierunku biegu
Źródło: archiwum Wioletty Łubkowskiej.
84
Fot. 2. Przykład konkurencji basenowej – 100m ratowanie manekina
w płetwach.
Podjęcie manekina na ścianie nawrotowej
Źródło: http://www.gpmoravie.cz/index.php/photogallery.
Fot. 3. Podjęcie manekina od dna na basenie 50m
Źródło: http://www.rescue2014.fr [Autor: Pascal Alibert].
We współczesnym sporcie występowanie urazów jest zjawiskiem
powszechnym, które trudne jest do uniknięcia nawet w przypadku
podejmowania jedynie rekreacyjnej aktywności ruchowej. Uszkodzenia
urazowe w sporcie są ściśle związane z uprawianiem danej formy ruchu,
powstają na treningach lub na zawodach. Zdaniem Adamczyka i wsp.
(2012) szczególnie narażeni na kontuzje związane z uprawianiem sportu,
są przedstawiciele tych dyscyplin, których celem jest maksymalizacja
zdolności wysiłkowych. To samo może dotyczyć osób zajmujących się
85
sportem amatorsko, a nie posiadających odpowiedniej wiedzy w tym
zakresie.
Urazy, których pływacy nabawiają się najczęściej umiejscowione są
przede wszystkim w kończynach górnych, czyli barkach, stawach
łokciowych oraz w kończynach dolnych. Dochodzi również do otarć i
ran, stłuczeń, rozciągnięć wiązadeł oraz przeciążeń, jak i uszkodzeń
mięśni i ścięgien (głównie ścięgna mięśni pierścienia rotatorów)
(Brukner i Khan 2011; Gedl-Pieprzyca i Kisielewska 2008; Prystupa i
Bolach 2011; Pytel i Tomaszewski 1990). Wśród urazów wymienia się
również urazy lędźwiowego odcinka kręgosłupa. Brukner i Khan (2011)
dostrzegają zależność pomiędzy błędnie wykonywaną techniką sportową
a powstaniem urazu, ale przypisują to dyscyplinie skoki do wody.
Prystupa i Bolach (2011) w badaniach urazów i przeciążeń
niepełnosprawnych pływaków wykazali niewielki procent (6%)
uszkodzeń kręgosłupa. Niemniej jednak pływanie uważane jest za jedną
z najmniej urazowych dyscyplin sportowych (Cumps i wsp. 2008; GedlPieprzyca i Kisielewska 2008), gdzie wskaźnik urazowości wynosi 0,28
(Prystupa i Bolach 2011).
Cel pracy
Celem pracy było określenie rodzaju, charakteru oraz częstotliwości
występowania urazów sportowych wśród zawodników uprawiających
sportowe ratownictwo wodne. Postawiono następujące pytania
badawcze:
1. Jakie urazy sportowe, w tym ostre i przeciążeniowe występują
najczęściej u osób uprawiających sportowe ratownictwo wodne?
2. Jaka jest częstotliwość występowania urazów sportowych u
badanych zawodników i zawodniczek sportowego ratownictwa
wodnego?
3. Czy występowanie urazów sportowych zależy od stażu
treningowego oraz ilości odbywanych treningów?
4. Jakie są okoliczności powstania urazów w tej dyscyplinie sportu?
5. Które ze środków odnowy biologicznej są stosowane przez
badanych zawodników i zawodniczek sportowego ratownictwa
wodnego?
86
W celu rozpoznania badanego zjawiska i osiągnięcia najpełniejszej
obiektywizacji
wyników
wykorzystano
metodą
sondażu
diagnostycznego. Zastosowano szereg technik badawczych: metodę
sondażu diagnostycznego oraz szereg technik badawczych: desk research
studiów literaturowych, analizę materiałów filmowych i fotograficznych,
obserwację, wywiad oraz kwestionariusz ankiety.
Badania zostały
przeprowadzone w marcu 2015 roku. W pierwszym etapie badań
wykonano analizę studiów literaturowych, obserwację uczestniczącą oraz
wywiady z zawodnikami uprawiającymi sportowe ratownictwo wodne.
Etap drugi obejmował badania ankietowe, którymi objęto
wyselekcjonowaną grupę zawodników i zawodniczek trenujących sport
ratowniczy od 0,5 do 8 lat (średni staż treningowy wszystkich badanych
wynosił 4,47±1,48 lat). Byli to zawodnicy wysokiej klasy sportowej,
zdobywający medale na Mistrzostwach Polski oraz Grand Prix Polski,
Świata
RESCUE
2014,
uczestnicy
uczestnicy
Mistrzostw
międzynarodowych zawodów Grand Prix Moravie 2015. Wśród
badanych znaleźli się m.in.: Mistrz Świata RESCUE 2014,
Wicemistrzowie Świata RESCUE 2014 (sztafeta 4x25 holowanie
manekina), Mistrz Polski 2014 (konkurencja rzut liną), Mistrzyni Polski
(sztafeta 4x25 holowanie manekina), Wicemistrzyni Polski (50m
holowanie manekina).
Wśród uczestników biorących udział w badaniu znalazło się 83,3%
szczecińskiej reprezentacji sportowego ratownictwa wodnego Swimming
& Rescue Team CKS Szczecin, która działa od 2009 roku (Fot. 4).
Zawodnicy są członkami klubu sportowego CKS-SMS Szczecin. Na
swoim koncie drużyna ze Szczecina ma wiele medali Mistrzostw Polski
we wszystkich kategoriach wiekowych (młodzik, junior młodszy, junior i
senior ) oraz medali z cyklu Grand Prix Polski. W 2014 roku szczecińska
drużyna zdobyła pierwsze miejsce w drużynowej klasyfikacji Mistrzostw
Polski nad morzem w Świnoujściu, drużynowe Wicemistrzostwo Polski
na Zimowych MP w Nowej Rudzie, oraz złoty i srebrny medal
Mistrzostw Świata Rescue 2014, które odbywały się we Francji.
Zawodnicy ze Szczecina powołani zostali do Narodowej Kadry na
Mistrzostwa Świata we Francji. Obecnie przygotowują się do Pucharu
Niemiec w Warendorfie, Mistrzostw Europy 2015 Swansea/Wales,
World Games 2017 Wrocław.
87
Fot. 4. Reprezentacja Polski i CKS-SMS Szczecin na Mistrzostwa Świata
RESCUE 2014 Francja
Źródło: archiwum Wioletty Łubkowskiej.
Badania objęły łącznie grupę 37 osób, w tym 16 dziewcząt
uprawiających sportowe ratownictwo wodne o średniej wieku
17,78±2,47 lat (przedział od 14 do 21 lat) i 21 chłopców o średniej wieku
19,43±1,87 lat (przedział od 15 do 22 lat). Badane zawodniczki i
zawodnicy wykonywali zbliżoną liczbę treningów w ciągu tygodnia: w
przypadku ratowniczek było to zakres od 2 do 12 treningów w tygodniu
(średnia 9,25±3,81), w przypadku ratowników liczba treningów mieściła
się w przedziale 3 – 12 (średnia 9,82±3,57). Charakterystykę grupy
badanej przedstawiono w tabeli 1.
Tabela 1. Charakterystyka grupy badanej z podziałem na płeć, wiek, staż
treningowy oraz ilość treningów w ciągu tygodnia
Zmienna
x
Dziewczęta
SD
min-max
x
Chłopcy
SD
min-max
Wiek
[lata]
17,78
2,47
14-21
19,43
1,87
15-22
Okres treningu
[lata]
4,17
3,22
0,5-9
5,11
1,67
2-7
Ilość treningów
w ciągu
8,78
3,83
2-12
9,14
3,63
3-12
tygodnia
Źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań.
88
Dane uzyskane w trakcie pomiarów poddano
statystycznym z wykorzystaniem programu Excel 2013.
obliczeniom
Wyniki badań
Zestawienie procentowe urazów sportowych z podziałem na płeć
przedstawia tabela 2. Z analizy zestawień procentowych, dotyczących
wystąpienia urazów sportowych u zawodników trenujących sportowe
ratownictwo wodne, wynika, że urazy wystąpiły częściej u badanych
zawodniczek – 87,5% w porównaniu z badanymi zawodnikami, u
których odnotowano mniej urazów (63,6%). Łącznie u wszystkich
badanych urazy wystąpiły u 73,7%.
Tabela 2. Zestawienie procentowe występowania urazów sportowych
uwzględniające płeć, staż treningowy oraz ilość treningów w ciągu
tygodnia
Razem
(Dziewczeta +
Wystapienie urazu [%] Dziewczęta Chłopcy
Chłopcy)
Tak
87,5
63,6
73,7
Nie
12,5
36,4
26,3
Razem
100,0
100,0
100,0
Lata treningu
4-6 [lat]
powyżej 6 [lat]
40,0
88,9
60,0
11,1
100,0
100,0
Wystapienie urazu [%]
Tak
Nie
0,5-3 [lat]
80,0
20,0
Razem
100,0
Wystapienie urazu [%]
Tak
Nie
Razem
Ilość treningów w ciągu tygodnia
2-5
6-11
powyżej 11
50,0
100,0
75,0
50,0
100,0
25,0
100,0
100,0
100,0
89
W tabeli 2 przedstawiono również zestawienie procentowe urazów
sportowych uwzględniające staż treningowy. Sportowych ratowników
wodnych podzielono ze względu na lata treningu na trzy grupy: od 0,5 do
3 lat, od 4 – 6 lat oraz powyżej 6 lat stażu treningowego.
Zaobserwowano, że urazy najczęściej wystąpiły w grupie zawodników
najdłużej trenujących – powyżej 6 lat, gdzie odnotowano bardzo wysoki
odsetek urazowości (88,9%). Również wysoki stopień urazowości (80%)
wystąpił w grupie o najmniejszym stażu treningowym (od 0,5 – 3 lat).
Grupą, która charakteryzowała się najmniejszą liczbą urazów, stanowili
ratownicy uprawiający tą dyscyplinę od 4 do 6 lat. Częstotliwość
wystąpienia urazów sportowych w zależności od ilości treningów w
ciągu tygodnia zobrazowano w tabeli 2.
Urazy sportowe, nazywane przez Kuńskiego (2003) urazami
specyficznymi, są ściśle związane z uprawianiem danej formy ruchu,
powstają na treningach lub w czasie zawodów. Z przeprowadzonych
badań wynika, że zdecydowanie częściej dochodzi do urazu w trakcie
treningu – 92,9% wszystkich badanych. W przypadku badanych
dziewcząt 100% odnotowanych urazów wystąpiło w czasie treningu, u
chłopców odsetek ten wyniósł 85,7%, pozostałe (14,3%) urazy wystąpiły
podczas zawodów. Okoliczności powstania urazów sportowych
przedstawia tabela 3.
Tabela 3. Charakterystyka wystąpienia urazów sportowych
Urazy sportowe - występowanie [%]
Dziewczęta
Chłopcy
Razem
podczas treningu
100,0
85,7
92,9
podczas zawodów
0,0
14,3
7,1
Razem
100,0
100,0
100,0
Okoliczności powstania urazu
W tabeli 4 przedstawiono urazy sportowe, jakich doznali zawodnicy
trenujący sportowe ratownictwo wodne. Urazy te, w zależności od
mechanizmu powstania oraz objawów początkowych, podzielono za
Brukner i Khan (2009) na: dysfunkcje o charakterze ostrym lub
przeciążeniowym. Z przeprowadzonych badań wynika, że najczęściej
90
urazowi (u wszystkich badanych zawodniczek i zawodników) ulegał
kręgosłup w odcinku lędźwiowym – 42,9%. Często kontuzji ulegał
również staw barkowy – przeciążenia doznało 42,9% ratowniczek i
28,6% ratowników. Pozostałe urazy przeciążeniowe dotknęły: kończyny
górnej i dolnej (po 14,3% badanych), stawu łokciowego i kolanowego
(po 7,1% badanych), oraz kręgosłupa w odcinku szyjnym i piersiowym
(po 7,1% badanych). U badanych odnotowano następujące urazy ostre:
stłuczenie stawu łokciowego – 7,1% badanych, naciągnięcie/zerwanie
mięśnia dwugłowego uda – 7,1%, zwichniecie stawu skokowego – 7,1%
badanych oraz stłuczenie stopy – 14,3% badanych.
Tabela 4. Klasyfikacja urazów według umiejscowienia oraz rodzaju
dysfunkcji
Umiejscowienie
staw barkowy
staw łokciowy
staw łokciowy
kończyna górna
staw kolanowy
kończyna dolna
mięsień dwugłowy uda
staw skokowy
stopa
mięśnie grzbietu
kręgosłup
odcinek szyjny
kręgosłup
odcinek piersiowy
kręgosłup
odcinek lędźwiowy
Dziewczęta
Chłopcy
Razem
(Dziewczeta + Chłopcy)
[%]
42,9
0
0
14,3
14,3
14,3
[%]
28,6
14,3
14,3
14,3
0
14,3
[%]
35,7
7,1
7,1
14,3
7,1
14,3
0
14,3
7,1
0
0
14,3
28,6
7,1
14,3
14,3
14,3
14,3
uraz przeciążeniowy
14,3
0
7,1
14,3
0
7,1
42,9
42,9
42,9
Rodzaj urazu
uraz ostry: stłuczenie
uraz ostry:
naciagniecie/zerwanie
uraz ostry: zwichnięcie
uraz ostry: stłuczenie
uraz ostry:
naciagniecie/zerwanie
Z przeprowadzonych badań wynika, że najczęściej stosowanym
leczeniem wśród badanych, którzy doznali urazu sportowego w wyniku
trenowania sportowego ratownictwa wodnego była rehabilitacja –
podjęło ją 85,7% badanych, 14,3% badanych zastosowało leczenie
zachowawcze. Program szkoleniowy w przypadku znacznej większości
badanych zawodników i zawodniczek (84,2%) obejmował odnowę
biologiczną. W tabeli 5 ukazano rodzaje zabiegów fizykalnych, z jakich
korzystają badani ratownicy i ratowniczki. W kolejności najczęściej
stosowanych są to: sauna – 93,8%, masaż sportowy częściowy – 56,3%,
91
masaż wirowy – 37,5%, różne kąpiele wodne – 25%, masaż sportowy
całościowy, ultradźwięki, magnetoterapia – po 12,5% oraz elektroterapia
– 6,2% badanych.
Tabela 5. Rodzaje zabiegów stosowanych przez badanych uprawiających
sportowe ratownictwo wodne
stosowanie
Rodzaj zabiegu
przez zawodników
[%]
Masaż sportowy całościowy
12,5
Masaż sportowy częściowy
56,3
Masaż wirowy
37,5
Sauna
93,8
Rózne kąpiele wodne
25
Ultradźwięki
12,5
Elektroterapia
6,2
Magnetoterapia
12,5
Dyskusja
Regularna aktywność fizyczna to jeden z najważniejszych
czynników warunkujących zdrowie. Ma ona pozytywny wpływ na
organizm ludzki tylko wtedy, gdy realizowana jest w odpowiedniej
objętości, intensywności i częstości, tj. przy odpowiednim
(umiarkowanym i średnim) obciążeniu (Drabik 1999). Ryzyko utraty
zdrowia rośnie wprost proporcjonalnie do obciążenia i intensywności
podejmowanego wysiłku, pojawiają się zagrożenia związane ze zbyt
dużym obciążaniem organizmu stosowanym w sporcie wyczynowym
(Sahaj 2001).
Zbyt forsowny trening obserwuje się również w treningu młodych
zawodników, gdzie uwzględniać należy zawsze potrzebę zapobiegania
wystąpieniu niekorzystnych zjawisk: przeciążeń, urazów, różnego
rodzaju schorzeń. Nieprawidłowe stosowanie obciążeń prowadzi do
przemęczenia i przetrenowania, łączy się je z niewystarczającym
zapobieganiem urazom (Starosta 2012).
Proces treningowy winien być tak opracowany, aby nie był on
przeciążeniem dla młodego organizmu, a stały progres wyników stanowił
największą motywację do uprawiania sportu. W pływaniu dobór
obciążeń treningowych (na etapie treningu ukierunkowanego i
specjalistycznego) powinien być analizowany w obszarze informacyjnym
92
i energetycznym, tak by w uzyskaniu wyniku sportowego mieć większą
możliwość wykorzystania naturalnego rozwoju biologicznego
zawodników (Łubkowska i Troszczyński 2006). Obciążenia treningowe
należy dobierać indywidualnie dla każdego zawodnika, tak aby uniknąć
niepotrzebnych urazów i przeciążeń (Prystupa i Bolach 2011).
Niestety we współczesnym sporcie występowanie urazów jest
zjawiskiem powszechnym, które trudne jest do uniknięcia nawet w
przypadku podejmowania jedynie rekreacyjnej aktywności ruchowej
(Adamczyk i wsp. 2012). Według Garlickiego (2006) w wyniku
aktywności sportowej około 30-70% sportowców wyczynowych
doświadcza poważnych dysfunkcji narządu ruchu. Badania
przeprowadzone przez Adamczyka i wsp. (2012), dotyczące rodzaju i
częstotliwości występowania urazów w wyczynowym treningu w
sportach siłowych, wykazały, że uszkodzenia ciała wśród mężczyzn są
powszechne i dotyczą zdecydowanej większości zawodników.
Prystupa i Bolach (2011) zbadali występowanie urazów i przeciążeń
u 86 niepełnosprawnych pływaków podczas całej czynnej kariery
zawodowej. Również ich badania dowiodły, że większość (około 65%)
badanych pływaków doznało urazów. Z przeprowadzonych w niniejszej
pracy badań wynika, że urazy sportowe wystąpiły u około 74% badanych
sportowych ratowników wodnych, częściej u badanych zawodniczek –
87,5% niż u zawodników (63,6%).
Po dokładnym przeanalizowaniu badanej grupy sportowych
ratowników wodnych zaobserwowano, że urazy wystąpiły najczęściej
(około 89%) w grupie zawodników najdłużej trenujących – powyżej 6 lat
oraz w grupie o najmniejszym stażu treningowym (80%). Według wielu
autorów urazowość bardzo często ma podłoże w niewytrenowaniu lub
przetrenowaniu organizmu. Niewytrenowanie dotyczy przeważnie
młodych zawodników, którzy często ambicjonalnie podchodzą do
uprawianej dyscypliny sportowej, nie liczą się ze swoimi możliwościami
adaptacyjnymi i kompensacyjnymi (Prystupa i Bolach 2011). Natomiast
wystąpienie tak dużego odsetka urazowości w grupie zawodników o
najdłuższym stażu treningowym sugerować może, że na dalszym etapie
kariery sportowej jest to nieuniknione. Powodem tego może być m.in.
nadmierne zmęczenie, które jest częstą przypadłością ciężko trenujących
sportowców. Jego najbardziej prawdopodobnymi przyczynami są:
żywieniowe
przetrenowanie,
choroby
wirusowe,
zaburzenia
(przyjmowanie niewystarczającej ilości węglowodanów, białka,
wyczerpanie zapasów żelaza), niewystarczająca ilość snu, problemy
psychologiczne, a wśród nich niepokój, depresja, apatia, demotywacja,
93
drażliwość, niezdolność do odprężania się (Brunken and Khan, 2011).
Badanie przetrenowanych pływaków wykryło ubytek glikogenu w
mięśniach szkieletowych (Costill et al. 1988). Pewien problem stanowi
nakładanie się objawów przetrenowania i Zespołu Przewlekłego
Zmęczenia [ZPZ] (Shepard 2001).
W literaturze przedmiotu podkreśla się, iż pływanie jest jedną z
najmniej urazowych dyscyplin sportowych. Mowa o pływaniu
rekreacyjnym, chociaż niektórzy autorzy (Gedl-Pieprzyca i Kisielewska
2008) zaliczają pływanie sportowe do sportów o małej urazowości.
Badania przeprowadzone przez Cumps i wsp. (2008) dowodzą, że
pływanie jest najmniej urazową spośród 14 analizowanych
najpopularniejszych dyscyplin sportowych. Pływanie jest jedną z
niewielu form ruchowych w sporcie i fizjoterapii, która umożliwia
harmonijne rozwijanie całego ciała z minimalnym ryzykiem urazowości
(Radzimińska et al. 2013), stąd aktywność fizyczna w środowisku
wodnym wydaje się być jednym z najskuteczniejszych celów
prozdrowotnych (Łubkowska i wsp. 2014a).
Urazy sportowe, w zależności od mechanizmu powstania oraz
objawów początkowych, można podzielić na dysfunkcje o charakterze
ostrym lub przeciążeniowym (przewlekłym). Urazy o charakterze ostrym
mogą być spowodowane m.in. takimi czynnikami zewnątrzpochodnymi,
jak bezpośrednie uderzenie, kontakt z innym zawodnikiem (Brukner i
Khan 2011). U badanych sportowych ratowników wodnych odnotowano
następujące urazy ostre: stłuczenie stawu łokciowego – 7,1%,
naciągnięcie/zerwanie mięśnia dwugłowego uda – 7,1%, zwichnięcie
stawu skokowego – 7,1% oraz stłuczenie stopy – 14,3%. Doznane urazy
związane są z aspektem ryzyka zdarzenia i szkodliwości korzystania z
pływalni, znajdują odzwierciedlenie w opracowanej przez Łubkowską i
Paczyńską-Jedrycką (2014) karcie kryteriów bezpieczeństwa dla
korzystania z pływalni krytej.
Ryzyko urazów mogą zwiększać częste błędy techniczne w
poszczególnych stylach pływackich, które szczegółowo przedstawiają
Brukner i Khan (2011). W sporcie pływackim istotne jest prawidłowe
wykonanie ruchu – prawidłowa biomechanika pływania, która rozumiana
jest jako prawidłowa technika sportowa, pozwalająca na efektywne
wykonywanie czynności ruchowych i mogąca zmniejszyć ryzyko
wystąpienia kontuzji. W pływaniu wykorzystywana jest praca obu
kończyn górnych oraz dolnych. Około 90% siły napędowej generowane
jest przez pracę kończyn górnych. Dolegliwości bólowe barku występują
bardzo często. Są one związane z występowaniem u pływaków zespołu
94
cieśni podbarkowej i przeciążenia ścięgien mięśni pierścienia rotatorów
(Brukner i Khan 2011). Pytel i Tomaszewski (1990) uznali, że ból barku
występuje u połowy pływaków wyczynowych. Dziak i Tayara (1999)
podają, że częstotliwość występowania dolegliwości barku wynosi od 4267%. Również badania Prystupa i Bolach (2011) dowodzą, że najczęściej
u niepełnosprawnych pływaków dochodziło do kontuzji barku, aż 55%. Z
przeprowadzonych w niniejszej pracy badań wynika, że u sportowych
ratowników wodnych również staw barkowy często ulegał kontuzji –
przeciążenia doznało 42,9% ratowniczek i 28,6% ratowników.
Zdaniem Gedl-Pieprzyca i Kisielewskiej (2008) w pływaniu
sportowym dominują urazy okolicy stawu kolanowego (23-66%),
ścięgna Achillesa (14%) i stawu ramiennego (12%). Nie potwierdzają
tego Prystupa i Bolach (2011), którzy w badaniach własnych wykazali,
że uszkodzenia stawu kolanowego wystąpiły tylko u 2% badanych. W
badaniach niniejszej pracy urazy stawu kolanowego wystąpiły u około
7% badanych sportowych ratowników wodnych.
Z przeprowadzonych badań wynika, że najczęściej urazowi (u
wszystkich badanych zawodniczek i zawodników) ulegał kręgosłup w
odcinku lędźwiowym – 42,9%. Pozostałe urazy przeciążeniowe dotknęły:
kończyny górnej i dolnej (po 14,3% badanych), stawu łokciowego i
kolanowego (po 7,1% badanych), oraz kręgosłupa w odcinku szyjnym i
piersiowym (po 7,1% badanych). Prystupa i Bolach (2011) wykazali w
badaniach własnych uszkodzenia kręgosłupa w niewielkim procencie
(6%). Brukner i Khan (2011) powstanie urazu lędźwiowego odcinka
kręgosłupa wiążą z błędnie wykonywaną techniką sportową skoków do
wody. Tak wysoki procent urazów przeciążeniowych kręgosłupa w
odcinku lędźwiowym u zawodników trenujących sportowe ratownictwo
wodne można upatrywać w tym, iż podczas treningu znaczna część pracy
wykonywana jest w płetwach w celu wyćwiczenia techniki
specjalistycznych konkurencji ratowniczych. Płetw używa się w
następujących konkurencjach: 100 m ratowanie manekina w płetwach,
100 m ratownik, 200 m super ratownik, 4x50 m sztafeta ratownicza
zmienna, 4x50m sztafeta z pasem ratowniczym węgorz symulowana
akcja ratownicza.
Również przykłady z praktyki potwierdzają, iż najwybitniejsi
pływacy narzekają na bóle kręgosłupa, m.in. wielokrotny mistrz igrzysk
olimpijskich Michael Phelps oraz jego siostra, która mimo znaczących
osiągnięć sportowych w pływaniu musiała zakończyć uprawianie tej
dyscypliny właśnie ze względu na liczne urazy kręgosłupa (Starosta
2012).
95
Niewystarczająca podstawowa i wtórna profilaktyka, a także
zaniedbywanie funkcjonalnych zmian morfologicznych układu
mięśniowo-szkieletowego, często powodują występowanie zaburzeń w
późniejszym wieku oraz przyczyniają się do innych zaburzeń
funkcjonalnych i strukturalnych (Bendíková i Kostencka 2013).
Z przeprowadzonych w niniejszej pracy badań wynika, że u
badanych zawodników zdecydowanie częściej dochodziło do urazu w
trakcie treningu – 92,9% niż podczas zawodów. Podobną tendencję
zaobserwował Prystupa i Bolach (2011), którzy wykazali, iż u
niepełnosprawnych pływaków zdecydowanie częściej do kontuzji
dochodziło w trakcie treningu (89%).
Unowocześnianie metod treningowych, stawianie coraz większych
obciążeń treningowych uzasadnia wprowadzenie dodatkowych sposobów
usuwania zmęczenia. Do tego służy odnowa biologiczna i poszczególne
zabiegi fizykalne, jakie ją tworzą. Odpowiednio dozowana i stosowana
odnowa biologiczna u sportowców, daje szansę zmniejszenia
negatywnych skutków zmęczenia i przygotowuje do kolejnych treningów
(Skalska-Izdebska et al. 2012), jak również zapobiega powstawaniu
urazów sportowych (Prystupa i Bolach 2011).
Łubkowska i wsp. (2014b) na podstawie badań, które przeprowadzili
wśród pływaków wysokiej klasy sportowej, zaproponowali wskazówki
profilaktyczne dotyczące treningu zawodników uprawiających pływanie.
W racjonalnie zaplanowanym treningu musi być przewidziany czas na
regenerację sił. Niezbędne jest stosowanie szerokiego wachlarza środków
odnowy biologicznej.
Z przeprowadzonych w niniejszej pracy badań wynika, że
program szkoleniowy w przypadku znacznej większości badanych
zawodników i zawodniczek (około 85%) obejmował odnowę
biologiczną. W kolejności najczęściej stosowano: saunę – 93,8%, masaż
sportowy częściowy – 56,3%, masaż wirowy – 37,5%. Duża część metod
i środków odnowy biologicznej stanowiła niedostatecznie wykorzystaną
rezerwę w sportowym ratownictwie wodnym. Wśród tych metod i
środków są niezwykle proste i skuteczne, nie wymagające dodatkowych
środków finansowych, czy też specjalnej aparatury. Należą do nich
proste zabiegi wodne w postaci natrysków czy kąpieli – wykorzystywało
je zaledwie 25% badanych, podczas gdy natryski kontrastowe –
naprzemiennie zmienno-cieplne można stosować przed treningiem w
celu zwiększenia pobudzenia psychicznego lub po treningu jako natrysk
deszczowy, który działa rozluźniająco na mięśnie. Zabieg tego typu
będzie miał szczególnie korzystne działanie na organizm zawodnika
96
zarówno w aspekcie fizycznym, jak i psychicznym. Podobnie możemy
wykorzystywać kąpiele ciepłe (34-37°C), które można stosować w
basenie z ciepłą wodą lub wieczorem w wannie. Dają one wiele
możliwości oddziaływania na organizm zawodnika (rozluźniające na
układ mięśniowy oraz uspokajające na układ nerwowy) stosunkowo
niewielkim nakładem sił i kosztów, podobnie jak aromaterapia czy też
fitoterapia (Łubkowska i wsp. 2014b).
Nawyki stosowania odnowy biologicznej należy rozpocząć
możliwie jak najwcześniej. Będzie to możliwe po wcześniejszym
przygotowaniu teoretycznym młodych zawodników, które winno
stanowić istotną część składową wszechstronnego szkolenia. Wysoka
efektywność procesu treningowego nie jest obecnie możliwa bez wysiłku
intelektualnego zawodnika. Kluczowa staje się tutaj zasada świadomości.
Trener w swojej działalności pedagogicznej powinien mieć plan
teoretycznego przygotowania zawodników (Łubkowska i wsp. 2014b),
który wpisywał się będzie w systemowe ujęcie procesu kształcenia dla
bezpieczeństwa, zaproponowane przez Wiesnera i wsp. (2011).
Wnioski
Wyniki przeprowadzonych badań oraz ich analiza umożliwiły
sformułowanie następujących wniosków:
1. Urazowość dotknęła zdecydowaną większość badanych
trenujących sportowe ratownictwo wodne (73,7%). Urazy
sportowe wystąpiły częściej u badanych zawodniczek – 87,5% w
porównaniu z badanymi zawodnikami (63,6%).
2. Największą urazowość odnotowano w grupie zawodników
najdłużej trenujących – powyżej 6 lat – odsetek ten wyniósł
88,9% oraz w grupie o najmniejszym stażu treningowym, gdzie
urazowość wyniosła 80%.
3. Zdecydowanie częściej dochodziło do urazu w trakcie treningu
(92,9%) niż podczas zawodów.
4. Najczęściej urazowi ulegał kręgosłup w odcinku lędźwiowym –
42,9% oraz staw barkowy – przeciążenia doznało 42,9%
ratowniczek
i
28,6%
ratowników.
Pozostałe
urazy
przeciążeniowe dotknęły: kończyny górnej i dolnej (po 14,3%
badanych), stawu łokciowego i kolanowego (po 7,1% badanych),
oraz kręgosłupa w odcinku szyjnym i piersiowym (po 7,1%
badanych).
97
5. Charakterystycznymi rodzajami urazów ostrych występującymi w
badanej grupie były: stłuczenia stawu łokciowego – 7,1%,
naciągnięcia/zerwania mięśnia dwugłowego uda – 7,1%,
zwichnięcia stawu skokowego – 7,1% oraz stłuczenia stopy –
14,3%.
6. Do najczęściej stosowanych zabiegów fizykalnych należały:
sauna – 93,8%, masaż sportowy częściowy – 56,3%, masaż
wirowy – 37,5%, różne kąpiele wodne – 25%, masaż sportowy
całościowy, ultradźwięki, magnetoterapia – po 12,5% oraz
elektroterapia – 6,2%.
7. Duża część metod i środków odnowy biologicznej stanowi
niedostatecznie
wykorzystaną
rezerwę
w
sportowym
ratownictwie wodnym. Należą do nich proste zabiegi wodne w
postaci natrysków czy kąpieli – wykorzystywało je zaledwie 25%
badanych.
8. Celowe staje się edukowanie zawodników trenujących sportowe
ratownictwo wodne w kwestii nawyku stosowania odnowy
biologicznej, która winna stanowić istotną część składową
wszechstronnego szkolenia.
Piśmiennictwo
Adamczyk J., Gurgun K., Pepłowski M. (2012). Charakterystyka
rodzaju i częstotliwości występowania urazów w wyczynowym treningu
w sportach siłowych. Roczniki Naukowe Wyższej Szkoły Wychowania
Fizycznego i Turystyki w Białymstoku, Białystok, s.113-117.
Bendíková E., Kostencka A. (2013). Health in terms of functional
disorders of the musculoskeletal system. Journal of Health Sciences,
3(13), s.521-538.
Brunker P., Khan K. (2011). Kliniczna Medycyna Sportowa. Polska
Edycja DB Publishing, Warszawa.
Cumps E., Verhagen E., Annemans L., Meeusen R. (2008). Injury rate
and socioeconomic costs resulting from sport injuries in Flanders. British
Journal of Sports Medicine, 42(9), s.767-772.
Costill D.L., Flynn M.G., Kirwan J.P., Houmard J.A., Mitchell J.B.,
Thomas R., Park S.H. (1988). Effects of repeated days of intensified
training on muscle glycogen and swimming performance. Medicine and
Science in Sports and Exercise, 20, s.249-54.
Drabik J. (1999). Aktywność fizyczna w kształtowaniu zdrowia
człowieka – korzyści i zagrożenia. Wychowanie Fizyczne i Sport, 4,
s.124-125.
98
Dziak A., Tayara S. (1999). Urazy i uszkodzenia w sporcie.
Wydawnictwo Kasper, Kraków.
Garlicki J. (2006). Urazy sportowe u progu trzeciego tysiąclecia.
Medycyna Sportowa, 165(6), s.54-65.
Gedl-Pieprzyca I., Kisielewska A. (2008). Kontuzje, urazy i
schorzenia spowodowane pływaniem. Wychowanie Fizyczne i
Zdrowotne, 8, s.16-20.
Kaca M., Kucia-Czyszczoń K., Dybińska E. (2011). Wybrane
determinanty morfologiczne sprawności specjalnej w sporcie
ratowniczym [w:] Stan, perspektywy i rozwój ratownictwa, kultury
fizycznej i sportu w XXI wieku [red. M. Napierała, A. Skaliy, W.
Żukow]. Wydawnictwo University of Economy, Bydgoszcz, s.71-92.
Kosiński M. (2013). Odczuwanie lęku przedstartowego oraz stresu
wśród sportowców uprawiających ratownictwo sportowe [w:] Stan,
perspektywy i rozwój ratownictwa, kultury fizycznej i sportu w XXI
wieku [red. M. Napierała, A. Skaliy, W. Żukow]. Wydawnictwo
University of Economy, Bydgoszcz, s.89-98.
Kuński H. (2003). Trening zdrowotny osób dorosłych. Agencja
Wydawnicza Medsportpress, Warszawa.
Lipoński W. (2012). Historia sportu na tle rozwoju kultury fizycznej.
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Łubkowska W., Paczyńska-Jędrycka M. (2014). Zasady bezpiecznego
korzystania z pływalni w aspekcie ryzyka zdarzenia i szkodliwości, [w:]
Bezpieczeństwo i prawa człowieka w badaniach młodych naukowców
[red. Z. Dziemianko i W. Stach], Wydawnictwo Wyższej Szkoły Handlu
i Usług, Poznań, s.221-233.
Łubkowska W., Paczyńska-Jędrycka M., Eider J. (2014a). The
significance of swimming and corrective exercises in water in the
treatment of postural deficits and scoliosis. Central European Journal of
Sport Sciences and Medicine, 6(2), s.93–101.
Łubkowska W., Troszczyński J. (2006). Obciążenia treningowe a
poziom sportowy w pływaniu [w:] Człowiek i środowisko przyrodnicze
Pomorza Zachodniego [red. J. Eider], Uniwersytet Szczeciński, Szczecin,
t.2, s.114-119.
Łubkowska W., Troszczyński J., Sieńko-Awierianów E. (2014b).
Assignment of usefulness of physiotherapy applied to sports training in
the case of Szczecin swimmers. Central European Journal of Sport
Sciences and Medicine, 7 (3), s.37-43.
99
Michniewicz I., Michniewicz R. (2013). Ratownictwo wodne.
Podstawy edukacji studentów. Wydawnictwo Uczelniane Państwowej
Wyższej Szkoły Zawodowej w Kaliszu, Kalisz.
Prystupa T., Bolach B. (2011). Urazy i przeciążenia w sporcie osób
niepełnosprawnych uprawiających pływanie. Medycyna Sportowa, 4(4);
Vol. 27, s.309-320.
Pytel A., Tomaszewski W. (1990). Zespół cieśni stawu podnaramiennego
u pływaków wyczynowych [w:] Przeciążenia narządów ruchu w pracy
zawodowej i w sporcie [red. A. Kabsch], t.2. Etiopatogeneza,
Wydawnictwo AWF, Warszawa, s.171-174.
Radzimińska A., Kos A., Bułatowicz I., Struensee M., JanowiakMaciejewska K., Styczyńska H., Kaźmierczak U., Zukow W. (2013).
Pływanie jako forma aktywnej rehabilitacji osób z urazem rdzenia
kręgowego na wysokości C7. Journal of Health Sciences, 3(11), s.233242.
Sahaj T. (2001). Czy sport to zdrowie? Refleksje filozoficzne. Sport
Wyczynowy, 437-438(5-6), s.73-83.
Shepard R. (2001). Chronic fatigue syndrome: an update. Sports
Medicine, 31(3), s.167-94.
Skalska-Izdebska R., Kuzian D., Pałka T., Gorzkowski K., Supowicz
M. (2012). Wykorzystanie fizjoterapii w odnowie biologicznej
sportowców. Young Sport Science of Ukraine, 3, s.195-204.
Starosta W. (2012). Interdyscyplinarne uwarunkowania treningu
sportowego dzieci i młodzieży. Międzynarodowe Stowarzyszenie
Motoryki Sportowej. Wyższa Szkoła Wychowania Fizycznego i
Turystyki w Białymstoku. Instytut Sportu w Warszawie, Warszawa,
Vol.37, s.1-580.
Wiesner W., Zarzycki P., Grobelny J. (2011). Wybrane problemy
badawcze edukacji dla bezpieczeństwa w rekreacji i turystyce szkolnej.
Rozprawy Naukowe Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu,
33, s.104-109.
Strony internetowe
http://www.gpmoravie.cz/index.php/photogallery [dostęp: 26.03.2015],
http://www.lifesaving.pl/viewpage.php?page_id=244 [dostęp:
22.03.2015].
http://www.rescue2014.fr/web/en/84-phototheque.php [dostęp:
29.03.2015].
100
SZKOLENIE RATOWNIKÓW WODNYCH NA TLE
ZMIENIAJĄCYCH SIĘ UWARUNKOWAŃ PRAWNYCH
Lifeguard training of water on the background of changing legal
Andrzej Ostrowski¹ , Marek Strzała¹, Mirosław Juszkiewicz¹, Arkadiusz Stanula² , Aleksander Skaliy³
¹Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie
²Akademia Wychowania Fizycznego w Katowicach
³Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
Słowa kluczowe: ratownictwo wodne, szkolenie, akty prawne
Key words: water rescue, training, legal acts
Streszczenie
Potrzebę bezpieczeństwa jako stanu nie zagrożenia, spokoju oczekuje każdy
człowiek, szczególnie przebywając w miejscach, które nierozerwalnie wiążą się z
ryzykiem. W szczególnych stanach zagrożenia dóbr publicznych, a takim dobrem jest
bezpieczeństwo ludności, zgodnie z konstytucją ingerować może państwo, szczególnie
poprzez uregulowania prawne. W celu ograniczenia wypadków zorganizowano w
Polsce ratownictwo wodne polegające na prowadzeniu działań ratowniczych, w
szczególności na organizowaniu i udzielaniu pomocy osobom, które uległy wypadkowi
lub są narażone na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia na obszarze wodnym.
Ratownictwo wodne wykonują w szczególności ratownicy wodni, których szkoleniem
zajmują się podmioty ratownicze w szczególności Wodne Ochotnicze Pogotowie
Ratunkowe. Na system szkolenia oddziaływają zmiany społeczne i związane z tym
uwarunkowania prawne. Na przestrzeni ostatnich 10 lat wprowadzono 6 ustaw, 5
rozporządzeń, 2 Statuty WOPR, 5 Uchwał ZG WOPR regulujących szkolenie
ratownicze w zakresie wymogów wstępnych, programów kursów i egzaminów
końcowych na ratownika wodnego.
Abstract
The need of the safety as a state of peace and being unthreatened is expected
by everybody, particularly by ones staying in places inseparably connected to risk. In
special states, when the public goods, including safety of population, are endangered,
the state is allowed to interfere, particularly by proper legal solutions. In order to
limitate the amount of accidents, water rescue have been established in Poland,
consisting of conducting salvage operations, particularly of organizing and providing
help to people who have been injured or are in danger of death or health hazard in the
area of reservoirs. Water rescuing is particurarly executed by water rescuers, whose
training is delivered by rescuing subjects, especially by Water Voluntary Rescuing
Service (WOPR). The training system is influenced by changes in the society and legal
conditions entailed by those. In the span of last ten years six laws, five regulations, two
101
WOPR Statutes and five central WOPR administration's resolutions were introduced,
governing the rescuing training in the field of preliminary requirements, courses'
programmes and final exams for the water rescuer degree.
Wstęp
Potrzebę bezpieczeństwa jako stanu nie zagrożenia, spokoju oczekuje
każdy człowiek, szczególnie przebywając w miejscach, które
nierozerwalnie wiążą się z ryzykiem. W szczególnych stanach zagrożenia
dóbr publicznych, a takim dobrem jest bezpieczeństwo ludności, zgodnie
z konstytucją ingerować może państwo, szczególnie poprzez
uregulowania prawne.
Przebywanie na obszarach wodnych czyli na wodach śródlądowych
oraz przybrzeżnych w rozumieniu art. 5 Ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. –
Prawo wodne, a także na wyznaczonych obszarach wodnych, czyli
kąpieliskach, miejscach wykorzystywanych do kąpieli, pływalniach oraz
innych obiektach dysponującymi nieckami basenowymi o łącznej
powierzchni powyżej 100 m2 i głębokości ponad 0,4 m w najgłębszym
miejscu lub głębokości powyżej 1,2 m niesie za sobą ryzyko powstania
wypadku. Wypadek natomiast to nagłe zdarzenie wywołane przyczyną
zewnętrzną, które wystąpiło podczas pływania, kąpania lub uprawiania
sportu lub rekreacji na obszarach wodnych, którego następstwem może
być naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia. W celu
ograniczenia wypadków zorganizowano w Polsce ratownictwo wodne
polegające na prowadzeniu działań ratowniczych, w szczególności na
organizowaniu i udzielaniu pomocy osobom, które uległy wypadkowi lub
są narażone na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia na obszarze
wodnym.
Ratownictwo wodne wykonują w szczególności ratownicy wodni,
czyli osoby posiadające wiedzę i umiejętności z zakresu ratownictwa i
technik pływackich oraz inne kwalifikacje przydatne w ratownictwie
wodnym i spełniające wymagania określone w art. 13 ust. 1 Ustawy z
2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym zatrudnione lub
pełniące służbę w podmiocie uprawnionym do wykonywania
ratownictwa wodnego lub będące członkiem tego podmiotu. Ratownicy
wodni, choć działają przede wszystkim na wyznaczonych obszarach
wodnych, to należy do nich także niesienie pomocy osobom zagrożonym
utonięciem poza nimi.
102
Największym wyzwaniem dla ratowników jest zapewnienie
bezpieczeństwa uprawiającym różne formy sportu w wodzie. Dotyczy to
ogromnej rzeszy społeczeństwa traktujących wodę jako miejsce rekreacji
i wypoczynku, uczniów uczęszczających na lekcje wychowania
fizycznego, sportowców uprawiających różne dyscypliny w środowisku
wodnym, jak też niepełnosprawnych, dla których przebywanie i
ćwiczenia w wodzie są lekarstwem na powrót do pełnosprawności.
Cel pracy
Skuteczne ratownictwo wodne opiera się w dużej mierze na
odpowiednio skonstruowanym systemie szkolenia ratowników w
zakresie posługiwania się podręcznym i pływającym sprzętem
ratowniczym, pływania, holowania, uwalniania się z objęć i chwytów
tonącego oraz nurkowania. Opanowanie tych elementów na wysokim
poziomie z wykorzystaniem profesjonalnego sprzętu, pozwala na
skuteczne działania ratownika. W latach 2005–2014 szkolenie
ratowników wodnych ulegało częstym zmianom w zakresie: warunków
formalnych kwalifikacji na kurs, programów szkolenia, wymagań
egzaminacyjnych, uprawnień po zdaniu egzaminów i sprawdzianów
ratownika wodnego.
Określenie w jakim stopniu akty prawne związane z ratownictwem
wodnym, obowiązujące w latach 2005–2014 determinowały szkolenie
ratowników wodnych jest głównym celem pracy. W związku z
powyższym postawiono następujące pytania badawcze:
1.
2.
3.
4.
Jakie akty prawne regulowały szkolenie na ratownika wodnego?
Jak zmieniały się wymagania wstępne na ratownika wodnego?
Jak zmieniały się programy kursów na ratownika wodnego?
Jak zmieniały się egzaminy na ratownika wodnego?
Materiał i metody
Materiałem badawczym do powyższego opracowania były akty
prawne regulujące szkolenie ratowników wodnych w Polsce w latach
2005–2014 oraz statystyki Krakowskiego WOPR w zakresie
szkolenia ratowników wodnych.
103
Ratownik wodny w badanym okresie występował pod nazwą
ratownik WOPR ratownik wodny pływalni, śródlądowy, morski,
ratownik wodny. Dla ujednolicenia w pracy wprowadzono nazwę
ratownik wodny.
Ustawy poddane analizie to:
• Ustawa z dnia 18 stycznia 1996 r. o kulturze fizycznej,
• Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. — Prawo wodne,
• Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku
publicznego i o wolontariacie,
• Ustawa z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie
Medycznym,
• Ustawa z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie,
• Ustawa z dnia 18 sierpnia 2011 r. o bezpieczeństwie osób
przebywających na obszarach wodnych.
Rozporządzenia poddane analizie to:
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6 maja 1997 r. w sprawie
określenia warunków bezpieczeństwa osób przebywających w
górach, pływających, kąpiących się i uprawiających sporty
wodne,
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 czerwca
2001 r. w sprawie kwalifikacji, stopni i tytułów zawodowych w
dziedzinie kultury fizycznej oraz szczegółowych zasad i trybu
ich uzyskiwania,
• Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z
dnia 12 listopada 2002 r. w sprawie szczegółowego zakresu
obowiązków i uprawnień specjalistycznych organizacji
ratowniczych, warunków ich wykonywania przez inne
organizacje ratownicze oraz rodzaju i wysokości świadczeń
przysługujących ratownikom górskim i wodnym w związku z
udziałem w akcji ratowniczej,
• Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 19 marca 2007 r. w
sprawie kursu w zakresie kwalifikowanej pierwszej pomocy,
• Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21
czerwca 2012 r. w sprawie szkoleń w ratownictwie wodnym.
Statuty WOPR poddane analizie to:
• Statut Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego z
1999 r.,
• Statut Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego
obowiązujący od 2003 r.
104
Uchwały Prezydium Zarządu Głównego WOPR poddane analizie
to:
• Uchwała Prezydium ZG WOPR nr 1/11/99 z dnia 10 grudnia
1999 r. w sprawie stopni ratowników i instruktorów WOPR,
• Uchwałą nr 1/5/08 Prezydium ZG WOPR z dnia 6 grudnia 2008 r.
w sprawie stopni ratowników i instruktorów WOPR,
• Uchwała nr 6/6/09 Prezydium ZG WOPR z dnia 5 grudnia 2009 r.
w sprawie szczególnego trybu uzyskiwania stopni
ratowników wodnych i instruktorów WOPR,
• Uchwała nr 4/6/10 Prezydium ZG WOPR z dnia 12 grudnia 2010
r. w sprawie szczególnego trybu uzyskiwania stopni
ratowników wodnych,
• Decyzja nr 4/2005 Prezesa WOPR z dnia 30 grudnia 2005 r. w
sprawie programów szkolenia WOPR.
1. Akty prawne regulujące szkolenie ratowników wodnych w
latach 2005-2014
Szkolenie ratowników wodnych w latach 2005–2014 regulowały
ustawy, rozporządzenia, uchwały i instrukcje szkolenia.
Akty prawne regulujące szkolenie ratowników wodnych do 2008
roku
Szkolenie ratowników wodnych do 2008 r. określono Uchwałą
Prezydium Zarządu Głównego WOPR nr 1/11/99, z dnia 10 grudnia 1999
r. w sprawie stopni ratowników i instruktorów WOPR, która została
opracowana na podstawie § 9 pkt. 11 Statutu WOPR z 1999 r. i Ustawy
z 1996 r. o kulturze fizycznej. Uchwała zaczęła obowiązywać od 1
stycznia 2000 r., wprowadzając stopnie młodszego ratownika WOPR,
ratownika WOPR, starszego ratownika WOPR, instruktora WOPR oraz
instruktora wykładowcę WOPR.
W ustawie o kulturze fizycznej z 1996 r. napisano między innymi,
że organizowanie pomocy oraz ratowanie osób, które uległy wypadkowi
lub są narażone na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia na
wodach, należy w szczególności do Wodnego Ochotniczego Pogotowia
Ratunkowego – specjalistycznego stowarzyszenia o zasięgu
105
ogólnokrajowym – w zakresie określonym w statucie tej organizacji.
Nałożyło to na tę organizację obowiązek szkolenia kadr ratowniczych.
Ratownik WOPR miał prawo do samodzielnej pracy na kąpieliskach
i pływalniach, koloniach dla dzieci i obozach młodzieżowych oraz w
czasie imprez na wodach i nad wodami zgodnie z obowiązującymi w tym
zakresie przepisami. Ratownik WOPR mógł prowadzić szkolenie
podstawowe.
Akty prawne regulujące szkolenie ratowników wodnych w 2009 roku
Szkolenie ratowników wodnych w 2009 r. określono uchwałą nr
1/5/08 Prezydium ZG WOPR z dnia 6 grudnia 2008 r. w sprawie stopni
ratowników i instruktorów WOPR na podstawie § 22 ust. 1 i § 21 pkt.
3 Statutu WOPR i § 3 ust. 1 pkt. 4, Ustawy z 2006 r. Państwowym
Ratownictwie Medycznym oraz Rozporządzenia Ministra Spraw
Wewnętrznych i Administracji z 2002 r. w sprawie szczegółowego
zakresu obowiązków i uprawnień specjalistycznych organizacji
ratowniczej. Według tej Uchwały, WOPR jako specjalistyczna
organizacja ratownicza i stowarzyszenie kultury fizycznej o zasięgu
ogólnokrajowym nadawał ratownikom stopnie: młodszy ratownik
WOPR; ratownik WOPR, starszy ratownik WOPR, ratownikom
zawodowym stopnie: ratownik wodny pływalni; ratownik wodny
śródlądowy; ratownik wodny morski.
Wszystkie kursy zarejestrowane od 1 stycznia 2009 r., zgodnie z
Uchwałą Nr 1/5/2008 Prezydium ZG WOPR z dnia 6 grudnia 2008 r. w
sprawie stopni ratowników i instruktorów WOPR powinny być
realizowane wg nowego programu szkolenia. Kursy zarejestrowane do
31 grudnia 2008 r. i kończone w 2009 r. realizowane były według starego
programu szkolenia 1/2000 i po ich pozytywnym zakończeniu ratownicy
otrzymywali stopnie i uprawnienia wynikające z dotychczas
obowiązującego programu. W kursach ochotniczych mogły brać udział
osoby niepełnoletnie: młodszy ratownik WOPR od 12 r. życia, ratownik
WOPR od 16 r. życia.
W Ustawie z 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym
napisano miedzy innymi, że: w celu realizacji zadań państwa
polegających na zapewnieniu pomocy każdej osobie znajdującej się w
106
stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego tworzy się system Państwowe
Ratownictwo Medyczne, zwany dalej „systemem”. Ustawą tą określono
WOPR jako jednostkę współpracującą z systemem, a ratowników
zobowiązano do posiadania uprawnień ratownika systemu w celu
niesienia pomocy osobom w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego.
Uznano, że WOPR jako społeczna organizacja ratownicza jest jednostką
współpracującą z systemem, gdyż w ramach swoich zadań statutowych
jest obowiązana do niesienia pomocy osobom w stanie nagłego
zagrożenia zdrowotnego. Warunkiem było wpisane WOPR do rejestru
jednostek współpracujących z systemem, a to z kolei zobowiązywało
do udzielania przez ratowników WOPR kwalifikowanej pierwszej
pomocy osobom znajdującym się w stanie nagłego zagrożenia
zdrowotnego. Według Ustawy z 2006 r. o PRM kwalifikowana
pierwsza pomoc to czynności podejmowane wobec osoby w stanie
nagłego zagrożenia zdrowotnego przez ratownika, natomiast
ratownikiem może być osoba:
• posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych,
• zatrudniona lub pełniąca służbę w jednostkach współpracujących
z systemem, lub będąca członkiem tych jednostek,
• posiadająca ważne zaświadczenie o ukończeniu kursu w zakresie
kwalifikowanej pierwszej pomocy i uzyskaniu tytułu ratownika,
• której stan zdrowia pozwala na udzielanie kwalifikowanej
pierwszej pomocy.
Zakres czynności wykonywanych przez
kwalifikowanej pierwszej pomocy obejmuje:
ratownika
w
ramach
• resuscytację
krążeniowo-oddechową,
bezprzyrządową
i
przyrządową, z podaniem tlenu oraz zastosowaniem według
wskazań defibrylatora zautomatyzowanego,
• tamowanie krwotoków zewnętrznych i opatrywanie ran,
• unieruchamianie złamań i podejrzeń złamań kości oraz zwichnięć,
• ochronę przed wychłodzeniem lub przegrzaniem,
• prowadzenie wstępnego postępowania przeciwwstrząsowego
poprzez właściwe ułożenie osób w stanie nagłego zagrożenia
zdrowotnego, ochronę termiczną osób w stanie nagłego
zagrożenia zdrowotnego,
• stosowanie tlenoterapii biernej,
107
• ewakuację z miejsca zdarzenia osób w stanie nagłego zagrożenia
zdrowotnego,
• wsparcie psychiczne osób w stanie nagłego zagrożenia
zdrowotnego,
• prowadzenie wstępnej segregacji medycznej.
Szkolenie ratowników wodnych w 2010 r. określono Uchwałą nr
5/6/09 Prezydium ZG WOPR z dnia 5 grudnia 2009 r. w sprawie stopni
ratowników i instruktorów WOPR na podstawie § 22 ust. 1 i § 21 pkt.
3 Statutu WOPR, oraz Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i
Administracji z 2002 r. w sprawie szczegółowego zakresu obowiązków
i uprawnień specjalistycznych organizacji ratowniczych, warunków
ich wykonywania przez inne organizacje ratownicze oraz rodzaju i
wysokości świadczeń przysługujących ratownikom górskim i
wodnym w związku z udziałem w akcji ratowniczej. W Uchwale
między innymi napisano, że WOPR nadaje ratownikom stopnie: młodszy
ratownik WOPR; ratownik WOPR oraz ratownikom zawodowym
stopnie: ratownik wodny pływalni, ratownik wodny śródlądowy,
ratownik wodny morski, starszy ratownik wodny.
Ratownik WOPR mógł być asystentem ratownika starszego
stopniem, pracować w parkach wodnych i pływalniach oraz na
kąpieliskach; udzielać pierwszej pomocy i asystować podczas udzielania
kwalifikowanej pierwszej pomocy zgodnie z Ustawą z 2006 r. o PRM.
Ratownik WOPR nie mógł pracować samodzielnie, a liczba
zatrudnionych ratowników WOPR nie mogła przekraczać połowy stanu
zatrudnionych ratowników, gdyż 50% zatrudnionych ratowników
musiało posiadać wyższe uprawnienia.
W związku z obowiązkiem posiadania tytułu ratownika, zgodnie z
Ustawą z 2006 r. o PRM zaczęto wymagać od ratowników WOPR
posiadania uprawnień ratownika systemu i związanych z tym
umiejętności udzielania kwalifikowanej pierwszej pomocy. Ratownicy
zawodowi mogli:
• Ratownik wodny pływalni: wykonywać czynności ratownika
WOPR; udzielać kwalifikowanej pierwszej pomocy zgodnie z
ustawą o PRM, pełnić funkcję kierownika zespołu ratowników w
parkach wodnych i pływalniach.
• Ratownik wodny śródlądowy: wykonywać czynności ratownika
WOPR, udzielać kwalifikowanej pierwszej pomocy zgodnie z
108
ustawą o PRM, pełnić funkcję kierownika zespołu ratowników na
śródlądowych kąpieliskach i obszarach wodnych.
• Ratownik wodny morski: wykonywać czynności ratownika
WOPR; udzielać kwalifikowanej pierwszej pomocy zgodnie z
ustawą o PRM; pełnić funkcję kierownika zespołu ratowników na
kąpieliskach morskich oraz przybrzeżnych i wewnętrznych
wodach morskich.
Uprawniania ratowników wodnych w 2011 r. określono Uchwałą nr
4/6/10 Prezydium ZG WOPR z dnia 12 grudnia 2010 r. w sprawie
szczególnego trybu uzyskiwania stopni ratowników wodnych na
podstawie § 22 ust. 1 Statutu WOPR” i § 3 ust. 1 pkt. 4, Ustawy z 2010 r.
o sporcie, Ustawy z 2006 r. o PRM oraz Rozporządzenia Ministra Spraw
Wewnętrznych i Administracji z 2002 r. w sprawie szczegółowego
zakresu obowiązków i uprawnień specjalistycznych organizacji
ratowniczej.
Obowiązującym, nowym aktem prawnym w zakresie bezpieczeństwa
w 2011 r. stała się Ustawa z 2010 r. o sporcie. W rozdziale 7 tej ustawy
„Bezpieczeństwo w sporcie” pkt., 3, 4 napisano:
Zapewnienie bezpieczeństwa osób pływających, kąpiących się w
wyznaczonych do tego miejscach oraz uprawiających sporty wodne
należy do osób prawnych i osób fizycznych prowadzących nad wodą
działalność w tym zakresie oraz do organów administracji rządowej i
właściwych terytorialnie gmin. Realizacja powyższego obowiązku
polegała między innymi na zapewnieniu podmiotom ratowniczym
warunków do organizowania pomocy oraz ratowania osób, które uległy
wypadkowi lub są narażone na niebezpieczeństwo utraty życia lub
zdrowia na wodach.
Uchwała nr 4/6/10 Prezydium ZG WOPR z 2010 r. w sprawie
szczególnego trybu uzyskiwania stopni ratowników wodnych
obowiązywała od 1 stycznia 2011 r. Postanowiono, że: ratownicy WOPR
i starsi ratownicy WOPR, którzy uzyskali stopnie do dnia 31 grudnia
2008 r., po przedstawieniu ważnego zaświadczenia o ukończeniu kursu
kwalifikowanej pierwszej pomocy lub co najmniej jednego z
109
następujących tytułów: ratownika medycznego, lekarza systemu,
pielęgniarki systemu, o których mowa w Ustawie z 2006 r. o PRM, mogli
składać do prezesa właściwej jednostki wojewódzkiej WOPR wnioski o
nadanie stopni: ratownik wodny pływalni, ratownik wodny śródlądowy
lub ratownik wodny morski.
Ratownicy WOPR, którzy uzyskali stopnie po dniu 31 grudnia 2008 r., a
rozpoczęli kurs na stopień ratownika WOPR przed dniem 31 grudnia
2008 r., mogli po spełnieniu określonych wymogów ubiegać się o
nadanie stopni ratownik wodny pływalni, ratownik wodny śródlądowy
lub ratownik wodny morski. Ratownicy WOPR, którzy uzyskali stopnie
ratownika WOPR, po kursie, który został przeprowadzony według
programu obowiązującego do dnia 31 grudnia 2008 r. także po spełnieniu
określonych wymogów mogli ubiegać się o nadanie stopni ratownik
wodny pływalni, ratownik wodny śródlądowy lub ratownik wodny
morski.
Akty prawne regulujące szkolenie ratowników wodnych od 2012
roku
Zapisy w Ustawie z 2010 r. o sporcie dotyczące bezpieczeństwa
na wodzie w miejscach wyznaczonych i uprawiających sporty wodne
zastąpiono Ustawą z 2011 r. o bezpieczeństwie osób przebywających
na obszarach wodnych. Ustawą tą określono między innymi warunki
bezpieczeństwa osób pływających, kąpiących się lub uprawiających sport
lub rekreację na obszarach wodnych.
Zarządzający wyznaczonym obszarem wodnym – kąpieliskiem,
pływalnią oraz innymi obiektami dysponujących nieckami basenowymi o
łącznej powierzchni powyżej 100 m2 i głębokości ponad 0,4 m w
najgłębszym miejscu lub głębokości powyżej 1,2 m ma między innymi
obowiązek zapewnienia stałej kontroli obszaru wodnego przez
ratowników wodnych. Na podstawie tego zapisu jednoznacznie
zobowiązano do zatrudnienia w celu kontroli wyznaczonego obszaru
wodnego osób posiadających uprawnienia ratownika wodnego, zgodnie z
wielkością tego obszaru. Szkolenia ratowników wodnych i instruktorów
w zakresie ratownictwa wodnego mogą organizować i prowadzić
podmioty uprawnione do wykonywania ratownictwa wodnego na
podstawie zlecania realizacji zadań publicznych, o których mowa w art.
110
11 ust. 1 pkt. 1 Ustawy z 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o
wolontariacie.
Ustawa z 2011 r. o bezpieczeństwie osób przebywających na
obszarach wodnych, która weszła w życie od 1 stycznia 2012 r. oraz
Rozporządzenie MSW z 2012 r. w sprawie minimalnych wymagań
dotyczących liczby ratowników wodnych zapewniających stałą
kontrolę wyznaczonego obszaru wodnego i Rozporządzenie MSW z
2012 r., w sprawie szkoleń w ratownictwie wodnym reguluje
uprawnienia ratowników, możliwości ich pracy, podstawę prawną
określającą wymagane dokumenty i uprawnienia ratowników do
wykonywania ratownictwa wodnego, w tym na wyznaczonych obszarach
wodnych.
W związku z Ustawą z 2011 r. o bezpieczeństwie osób
przebywających na obszarach wodnych ratownik wodny jest
uprawnieniem, które nabywa się po spełnieniu powyższych warunków,
nie jest zaś stopniem uzyskiwanym po ukończeniu szkolenia – nie jest
tożsamym z podobnie brzmiącymi stopniami nadawanymi przez WOPR.
Ustawą zagwarantowano, że osoby, które na dzień 31 grudnia 2011 r.
posiadały uprawnienia ratownika nadane przez podmiot uprawniony do
nadawania stopni ratowniczych w ratownictwie wodnym zachowują
swoje uprawnienia. Uprawnienia nadane po szkoleniu rozpoczętym
jeszcze w 2011 r., a zakończone 2012 r. także zachowują swoje
uprawnienia, z kolei wszystkie inne, nie spełniające tych warunków lub
nadane przez podmioty nie mające zgody MSW oraz wystawione po tym
terminie w rozumieniu Ustawy nie zachowują swych uprawnień: "do
osób, które rozpoczęły uzyskiwanie uprawnień ratownika z zakresu
ratownictwa wodnego przed dniem wejścia w życie niniejszej Ustawy,
stosuje się przepisy dotychczasowe".
Po 1 stycznia 2012 r. "podmioty uprawnione do wykonywania
ratownictwa wodnego mogły organizować i prowadzić szkolenia
ratowników wodnych i instruktorów w zakresie ratownictwa wodnego
oraz psów ratowniczych wraz z ich przewodnikami". ale to minister
właściwy do spraw wewnętrznych określa, w drodze Rozporządzenia:
”ramowy program szkolenia, zakres wiedzy i umiejętności niezbędnych
do uzyskania uprawnień z zakresu ratownictwa wodnego, wzory
dokumentów potwierdzających posiadanie uprawnień, kwalifikacje kadry
dydaktycznej prowadzącej szkolenia, sposób przeprowadzania
egzaminu”.
111
W związku z tym uprawnienia, których uzyskiwanie rozpoczęło się po 1
stycznia 2012 r., aby spełnić ustawowy warunek „posiadania wiedzy i
umiejętności z zakresu ratownictwa i technik pływackich oraz innych
kwalifikacji przydatnych w ratownictwie wodnym” zgodnie art. 2 ust 5
Ustawy z 2006 r oPRM muszą odbyć się wg programów szkolenia z
zakresem wiedzy i umiejętności niezbędnych do uzyskania uprawnień z
zakresu ratownictwa wodnego i zakończyć się egzaminami oraz
wydaniem dokumentu potwierdzającego posiadanie uprawnień zgodnych
ze wzorem określonym przez MSW. Podmioty uprawnione do
wykonywania ratownictwa wodnego, w tym WOPR, mogą prowadzić
inne tzw. kursy i szkolenia "wewnętrzne” lub "organizacyjne" na stopnie
ratownicze w oparciu o własne przepisy, ale nie kończą się one
uzyskaniem uprawnień wymaganych przez ustawodawcę, jeżeli po ich
zakończeniu nie będzie wydanego wyżej opisanego dokumentu.
2. Wymogi formalne i sprawdziany wstępne kursów ratownika
wodnego
Określone wymagania wstępne stanowiły podstawę do
kwalifikowania kandydatów, wystarczająco dobrze przygotowanych do
realizacji programu związanego z uczeniem się nowych treści
ratowniczych. Przedstawiono je w tabeli 1.
Tabela 1. Wymogi formalne i sprawdziany wstępne kursów ratownika
wodnego w latach 2005–2014
Wiek
Posiadanie młodszego ratownika
Staż (w godz.)
Specjalna Karta Pływacka
Dodatkowe uprawnienia
Pływanie100 m (w min.)
Holowanie (w m)
Nurkowanie w dal (w m)
Badania lekarskie
Przynależność organizacyjna
Zgoda dla niepełnoletnich
do 2008 r.
2009-2011 r.
od 2012 r.
18
tak
100
tak
1
1.40
50
25
x
x
x
16
tak
tak
1
1,50
15
x
x
x
18
x
x
-
112
W celu umożliwienia Ratownikom WOPR samodzielnej pracy
wprowadzono w latach 2009–11 kursy uzupełniające, których wymogi
Tabela 2. Wymogi formalne i sprawdziany wstępne kursów ratowników
zawodowych w latach 2009–2011
Ratownik
Pływalni Śródlądowy
Morski
Wiek
18
18
18
Uprawnienia RW
x
x
x
KPP
x
x
x
Przynależność organizacyjna
x
x
x
Badania lekarskie
x
x
x
Dodatkowe uprawnienia
2
2
2
Staż
100 g.
100 g
100 g.
Kraul ratowniczy 50 m
50 s
50 s
50 s
400 m dowolnym
8 min
8 min
8 min
Nurk. 25 m z wyławianiem 3 x
x
x
przedmiotów
Uwaga: kandydat na ratownika wodnego śródlądowego i morskiego –
jednym z uprawnień winno być: sternik motorowodny, a ze 100 godz.
stażu – 50 godz. stosownie na kąpielisku śródlądowym lub morskim.
3. Programy szkolenia ratowników wodnych
Programy szkolenia ratowników wodnych winny odzwierciedlać
ich późniejsze kompetencje. Ulegały one modyfikacjom, co
113
Tabela 3. Programy szkolenia ratowników wodnych
Lp.
Do 2008 r.
Ćw.
2
x
Razem
1
W
x
5
6
2
3
4
4
6
2009–2011 r.
Od 2012 r.
W
Razem
W
Ćw.
R.
2
5
x
x
x
4
x
x
x
4
x
6
x
7
1
8
16
27
43
x
6
27
33
1
20
21
x
3
15
18
3
x
3
x
x
x
x
Wiadomości
ogólne i
profilaktyka
Pierwsza pomoc
(BLS)
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
Posługiwanie
się łodzią
wiosłową
x
x
x
x
x
x
x
Razem
31
49
80
32
20
43
63
Spr. wstępny.
Prawo i
przepisy
Org. pracy
służb rat.
Ratownictwo,
techniki
ratownicze
Sprzęt
ratowniczy
Technika i
bezpieczeństwo
Ćw.
Program szkolenia do 2008 roku
Kursy na stopień ratownika WOPR realizowano według
programu szkolenia 1/2000. W programie było 80 godz. zajęć, z czego
31 teorii i 49 praktyki.
W trakcie kursu realizowano program umieszczony w tabeli 3,
przeprowadzając jednocześnie wiele obowiązkowych sprawdzianów.
Wymagania egzaminacyjne w trakcie trwania kursu były następujące:
poprawne pływanie sposobami stosowanymi w ratownictwie wodnym
(kraul i żabka ratownicza) na dystansie 100 m, pływanie w ubraniu
dwuczęściowym na dystansie 100 m, rozebranie się w wodzie głębokiej i
wyrzucenie ubrania na dosiężny brzeg oraz pływanie wytrzymałościowe
w czasie 45 min. Poprawne wykonanie skoków ratowniczych:
wykrocznego i rozkrocznego, skoku startowego, na „bombę” i
ślizgowego, oraz wykonanie dowolnego skoku z wysokości 3 m.
Kolejnym wymogiem było zaliczenie uwalniania się od chwytów i objęć
114
tonącego w wodzie głębokiej, opanowanie tonącego i ułożenie go do
holowania. Następnie wyciąganie i wynoszenie ratowanego: sposobem
„strażackim” i na biodrach, po drabince, na dosiężny wysoki brzeg
(indywidualnie i zespołowo), wyciąganie ratowanego do ziemi
(indywidualnie i zespołowo), układanie ratowanego na ziemi ze sposobu
biodrowego i strażackiego. Holowanie zmęczonego na dystansie 100 m
(indywidualnie i zespołowo). Holowanie ratowanego w wodzie płytkiej.
Przeprowadzenie akcji ratowniczej: indywidualnej ze sprzętem (koło
ratunkowe z linką i bez, pas „węgorz”, bojka SP) oraz zespołowej akcji
ratowniczej z użyciem lin i szelek). Kandydat musiał wykazać się
umiejętnością posługiwania się podręcznym sprzętem ratowniczym
(oddawał 3 rzuty do celu znajdującego się w odległości 15 m w czasie 1
min. 40 sek.). Następne elementy to wiosłowanie i manewrowanie łodzią
wiosłową przy pomocy jednego i dwóch wioseł. Kandydat musiał
wykazać się umiejętnością wiosłowania jednym wiosłem: pagaj,
piórkowanie i na pych, a także przepłynąć dystans łodzią wiosłową w
czasie poniżej 3 min. wg regulaminu zawodów ILS. Kolejny element
stanowiło poprawne przeprowadzenia zabiegów RKO na fantomie do
reanimacji (indywidualnie i zespołowo).
Program szkolenia w latach 2009-2011
Wszystkie kursy zarejestrowane od 1 stycznia 2009 r., zgodnie z
Uchwałą Nr 1/5/2008 Prezydium ZG WOPR z dnia 6 grudnia 2008 r. w
sprawie stopni ratowników i instruktorów WOPR powinny być
realizowane wg nowego programu szkolenia. Kursy zarejestrowane do
31 grudnia 2008 r. i kończone w 2009 r. realizowane były według starego
programu szkolenia 1/2000 i po ich pozytywnym zakończeniu ratownicy
otrzymywali stopnie i uprawnienia wynikające z dotychczas
obowiązującego programu.
Program kursu na stopień ratownika WOPR był zrealizowany w
czasie co najmniej 32 jednostek dydaktycznych. Zajęcia praktyczne i
zaliczenia realizowane w trakcie kursu odbywały się na pływalni lub w
parku wodnym lub na kąpielisku.
Każdy ratownik był zobowiązany do odbycia kursu KPP.
Czynności wykonywane przez ratownika w ramach kwalifikowanej
pierwszej pomocy (KPP) określał Art. 14 Ustawy z 2006 r. o
Państwowym Ratownictwie Medycznym i obejmował:
115
• resuscytację
krążeniowo-oddechowa,
bezprzyrządową
i
przyrządową, z podaniem tlenu oraz zastosowaniem według
wskazań defibrylatora zautomatyzowanego,
• unieruchamianie złamań i podejrzeń złamań kości oraz
zwichnięć,
• tamowanie krwotoków zewnętrznych i opatrywanie ran,
• ochronę przed wychłodzeniem lub przegrzaniem.
• prowadzenie postępowania wstępnego przeciwwstrząsowego
poprzez właściwe ułożenie osób w stanie nagłego zagrożenia
zdrowotnego,
• ochronę termiczną osób w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego
oraz stosowanie tlenoterapii biernej.
• ewakuacja z miejsca zdarzenia osób w stanie nagłego zagrożenia
zdrowotnego,
• wsparcie psychiczne osób w stanie nagłego zagrożenia
zdrowotnego,
• prowadzenie wstępnej segregacji medycznej.
Kurs KPP trwał 66 godzin i kończył się egzaminem państwowym.
Szczegóły kursu określone były w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z
2007 r. w sprawie kursu w zakresie kwalifikowanej pierwszej
pomocy. Osoby, które uzyskały uprawnienia ratownika przed dniem
wejścia w życie Ustawy z 2006 r. o PRM (to jest przed 1 stycznia 2007)
mogły przystąpić do samego egzaminu końcowego w ramach kursu KPP
w terminie do 31 grudnia 2009 r. Osoby, które uzyskały uprawnienia
ratownika lub rozpoczęły kurs przed dniem wejścia w życie
Rozporządzenia Ministra Zdrowia z 2007 r. w sprawie kursu w zakresie
kwalifikowanej pierwszej pomocy, to jest przed 2 kwietnia 2007
również mogli przystąpić do samego egzaminu końcowego w ramach
kursu KPP w nieprzekraczalnym terminie do 2 kwietnia 2010 r.
Ratownicy którzy nie zdążyli odbyć kursu KPP i nie byli w
posiadaniu stosownego zaświadczenia zgodnego ze wzorem o zdaniu
egzaminu KPP, nie byli ratownikami w myśl Ustawy z 2006 r. o PRM i
musieli odbyć całe 66 godzinne szkolenie KPP, zakończone egzaminem.
Zaświadczenie wydane w ramach kursu KPP było ważne przez okres 3
lat od dnia jego wydania. W związku z tym, każdy ratownik chcący
utrzymać tytuł ratownika w myśl Ustawy z 2006 r. o PRM, musi co 3 lata
poddawać się weryfikacji i zdawać egzamin z KPP.
Założeniem systemu szkolenia, obowiązującego od 2010 r. było
rozdzielenie zawodowej wodnej służby ratowniczej od ochotniczej.
116
Reforma szkolenia konieczna była ze względu na zmianę prawa
obowiązującego w Polsce (Ustawa z 2006 r. o PRM oraz
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 2007 r. w sprawie kursu w zakresie
kwalifikowanej pierwszej pomocy) oraz chęci dostosowania Wodnego
Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego do wymogów ILS International
Lifesaving Federation – międzynarodowej organizacji ratowniczej.
Program szkolenia z 2011 r. nie zmienił się w stosunku do
programu z poprzednich lat, ponieważ utrzymano nadawane dotychczas
stopnie ratownicze.
Program szkolenia ratowników wodnych od 2012 roku
Szkolenie ratowników MSW powinno trwać co najmniej 63
godziny, w tym co najmniej 20 godzin teoretycznych oraz co najmniej 43
godziny zajęć praktycznych. Tematyke w ramach tych godzin ustalały
realizujące je podmioty ratownicze , zgodnie z umieszczonymi w
Rozporządzeniu z 20012 r. w sprawie szkoleń w ratownictwie wodnym
Zaproponowany przez WOPR rozkład godzin i tematyki
przewidywał:
• Pływanie i techniki ratownictwa wodnego – 18 godz. (I moduł) +
15 godz. (II moduł). w tym: pływanie stosowane w ratownictwie
wodnym, samoratownictwo, skoki ratunkowe i inne sposoby
bezpiecznego wejścia do wody, nurkowanie, holowania osoby
zagrożonej co najmniej trzema sposobami, ewakuacja z wody i na
lądzie, opanowanie osoby tonącej pasywnej i ułożenia jej w
pozycji do holowania,
• sprzęt wykorzystywany w ratownictwie wodnym – 3 godz. (II
moduł), 15 godz. III moduł) w tym: podstawowe prace
bosmańskie, prowadzenie akcji ratunkowych z wykorzystaniem
sprzętu do ratownictwa wodnego i pływającego
• Organizacja ratownictwa wodnego – podstawy prawne - 4 godz.
(III moduł), w tym: podstawy prawne funkcjonowania
ratownictwa wodnego RP, organizacja ratownictwa wodnego w
pozostałych sytstemach ratowniczych funkcjonujących na terenie
RP, prawne aspekty pracy ratownika wodnego - kodeks karny,
wykroczeń, cywilny, pracy,
• Organizacja pracy ratowników – 8 godz. (III moduł) w tym:
obowiązki i uprawnienia ratowników wodnych, specyfika
ratownictwa wodnego i działania ratownika wodnego na
117
wyznaczonych obszarach wodnych, (lód, cieki, powódź, miejsca
bagniste),hydrologia i meteorologia, dokumentacja działań
ratowniczych.
4. Egzaminy końcowe na ratownika wodnego
Egzaminy na ratownika wodnego do 2008 roku
Warunkiem uzyskania tytułu ratownika wodnego do 2008 r. było
zdanie wymagań egzaminacyjnych realizowanych w trakcie kursu i
wymagań końcowych po jego zakończeniu.
Egzamin końcowy polegał na zaliczeniu egzaminu teoretycznego
(ustnie lub pisemnie) oraz zaliczeniu pozytywnie ćwiczeń praktycznych.
Kandydat wykazywał się umiejętnością nurkowania 25 m po skoku
ratowniczym. Kolejnym elementem było nurkowanie w głąb: po skoku
ratowniczym przepłynięcie kraulem ratowniczym dystansu 20 m,
następnie zanurkowanie na głębokość 4 m i wydobycie zatopionego
manekina lub trzech przedmiotów rozrzuconych w promieniu 3 m. Próbę
należało zaliczyć w czasie 2 min. Kolejnym elementem egzaminu było
holowanie tonącego na dystansie 150 m (75 m sposobem żeglarskim, 50
m oburącz, 25 m jednorącz za żuchwę). Ostatnim ćwiczeniem
praktycznym na egzaminie końcowym było przeprowadzenie
pozorowanej akcji ratowniczej, na którą składały się: skok, dopłynięcie,
opanowanie tonącego, holowanie, wynoszenie oraz zabiegi ożywiające.
Praktyczny egzamin końcowy był realizowany na wodach otwartych w
jednym czasie i miejscu. Ćwiczenia praktyczne (z wyłączeniem
pierwszej pomocy przedlekarskiej i ożywiania) również przeprowadzano
na wodach otwartych.
Egzaminy na ratownika wodnego w latach 2009-2011
Założeniem nowego systemu szkolenia było rozdzielenie
zawodowej wodnej służby ratowniczej od ochotniczej wodnej służby
ratowniczej. Reforma szkolenia konieczna była ze względu na zmianę
prawa obowiązującego w Polsce. Zaczęły obowiązywać Ustawa z 2006 r.
o PRM oraz Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 2007 r. w sprawie kursu
w zakresie kwalifikowanej pierwszej pomocy) oraz nastąpiła
konieczność dostosowania się Wodnego Ochotniczego Pogotowia
Ratunkowego do wymogów ILS International Lifesaving Federation –
międzynarodowej organizacji ratowniczej.
118
W Uchwale WOPR z 2009 r. w sprawie szczególnego trybu
uzyskiwania stopni ratowników wodnych i instruktorów WOPR
treści programowe kursów zostały określone poprzez wykaz niezbędnych
umiejętności na stopień. Były to:
a) dla ratownika WOPR: egzamin teoretyczny w formie testu wyboru,
składający się z 20 pytań, egzamin praktyczny na wodach otwartych
składający się z symulowanej akcji ratunkowej zakończonej
działaniami WBLS.
b) dla przyszłego ratownika wodnego pływalni w trakcie co najmniej
8 godz. kursu na pływalniach umiejętność wykonania:
1) symulowanej akcji ratowniczej z podręcznym sprzętem ratowniczym
wg schematu w czasie do 2 min: wejście do wody, przepłynięcie 25
m. dowolnym sposobem z głową nad powierzchnią wody,
zanurkowanie z powierzchni wody na głębokość co najmniej 1,5 m
do manekina lub osoby, podniesienie manekina lub osoby i
holowanie na dystansie co najmniej 25 m do krawędzi pływalni i
wyciągnięcie tonącego z wody na brzeg,
2) symulowanej akcji ratowniczej z brzegu przy użyciu sprzętu (rzutki,
liny lub koła) dla przytomnego tonącego na odległość co najmniej 10
m: wyciągnięcie tonącego z niecki oraz ewakuacja poszkodowanego
przytomnego na odległość 25 m, używając deski ortopedycznej,
przeprowadzenie kwalifikowanego RKO z użyciem zestawu R-1 wg
wylosowanego scenariusza: dorosły, dziecko, niemowlę, działania
jedno i dwuosobowe, wstrząs, krwawienia, obrażenia, obrażenia
kręgosłupa.
c) dla przyszłego ratownika wodnego śródlądowego w trakcie co
najmniej 16 godz. kursu na wodach śródlądowych umiejętność
wykonania:
1) symulowanej akcji ratowniczej bez sprzętu ratowniczego: skok
ratowniczy lub wejście do wody i dopłynięcie, opanowanie
tonącego, holowanie go na dystansie co najmniej 100 m do brzegu,
wyciągnięcie tonącego z wody na brzeg i ułożenie do zabiegów
KPP, udzielenie KPP wg zadanego scenariusza,
2) symulowanej akcji ratowniczej z podręcznym sprzętem
ratowniczym: skok ratowniczy lub wejście do wody ze sprzętem i
dopłynięcie, opanowanie osoby tonącej i zabezpieczenie jej przy
użyciu podręcznego sprzętu ratowniczego, holowanie na dystansie
co najmniej 100 m do brzegu, wyciągnięcie tonącego z wody na
119
brzeg i ułożenie do zabiegów KPP oraz udzielenie KPP według
zadanego scenariusza,
3) holowania współćwiczącego na dystansie 150 m z
zastosowaniem trzech sposobów holowania: żeglarski, oburącz,
jednorącz,
4) symulowanej akcji ratowniczej z brzegu przy użyciu sprzętu
(rzutki, liny lub koła) do przytomnego tonącego na odległość co
najmniej 10 m.
5) biegu (200 m) – pływania (200 m) – biegu (200 m) w czasie
poniżej 8 min ,
6) zespołowego unieruchomienia przytomnego pacjenta na desce
ortopedycznej w wodzie płytkiej i ewakuacja na dystansie 25 m,
7) przepłynięcia łodzią wiosłową toru ILS w czasie poniżej 3min,
d) pozorowanej akcji przy użyciu łodzi ratowniczej dla przyszłego
ratownika wodnego morskiego w trakcie co najmniej 16 godz.
kursu na wodach morskich umiejętność wykonania:
1) symulowanej akcji ratowniczej bez sprzętu ratowniczego wg
schematu: skok ratowniczy lub wejście do wody i dopłynięcie,
opanowanie tonącego, holowanie go na dystansie co najmniej 100
m do brzegu, wyciągnięcie tonącego z wody na brzeg i ułożenie
do zabiegów KPP oraz udzielenie KPP wg zadanego scenariusza,
2) symulowanej akcji ratowniczej z podręcznym sprzętem
ratowniczym: wejście do wody ze sprzętem, pokonanie płycizny i
dopłynięcie, opanowanie osoby tonącej i zabezpieczenie jej przy
użyciu podręcznego sprzętu ratowniczego, holowanie go na
dystansie co najmniej 100 m do brzegu, wyciągnięcie tonącego z
wody na brzeg i ułożenie do zabiegów KPP oraz udzielenie KPP
według zadanego scenariusza,
3) akcji zespołowej (3 osoby) z użyciem liny asekuracyjnej wg
schematu: wejście do wody, pokonanie płycizny i dopłynięcie,
opanowanie tonącego, holowanie ratownika i ratowanego na
dystansie co najmniej 80 m do brzegu, wyciągnięcie tonącego z
wody na brzeg i ułożenie do zabiegów KPP oraz udzielenie KPP
wg zadanego scenariusza,
4) holowania współćwiczącego na dystansie 150 m z
zastosowaniem trzech sposobów holowania: żeglarski, oburącz,
jednorącz,
120
5) przeprowadzenie symulowanej akcji ratowniczej z brzegu przy
użyciu sprzętu (rzutki, liny lub koła) do przytomnego tonącego na
odległość co najmniej 10 m,
6) biegu (200 m) – pływania (200 m) – biegu (20 0m) w czasie
poniżej 8 min,
7) zespołowego unieruchamiania przytomnego pacjenta na desce
ortopedycznej w wodzie płytkiej i ewakuację na dystansie 25 m,
8) manewrowania łodzią ratowniczą BL po torze ILS w warunkach
morskich (pojedynczo, wysokość fali do 70 cm, cała próba przy
użyciu dwóch wioseł) w czasie poniżej 5 min,
9) pozorowanej akcji przy użyciu łodzi ratowniczej.
Egzaminy na ratownika wodnego od 2012 roku
Egzamin końcowy przeprowadzany jest zgodnie z Rozporządzeniem
Ministra Spraw Wewnętrznych z 2012 r. w sprawie szkoleń w
ratownictwie wodnym.
Egzamin teoretyczny obejmuje 30 pytań.
Egzamin praktyczny:
• przepłynięcie sposobem dowolnym po skoku startowym 400 m w
czasie nie dłuższym niż 8 min.
• przepłynięcie dystansu 25 m pod lustrem wody z wydobyciem
dwóch przedmiotów leżących w odległości od 2 do 2,5 metra po
obu stronach linii płynięcia,
• przepłynięcie sposobem ratowniczym (z głową nad powierzchnią
wody) dystansu 50 m w czasie poniżej 55 sek.
• przepłynięcie w czasie nie dłuższym niż 2 min. 40 sek.
ratowniczą łodzią wiosłową lub kajakiem za pomocą dwóch
wioseł dystansu 75 m w linii prostej do boi, dopłynięcie do niej
rufą, powrót do miejsca startu za pomocą jednego wiosła.
• przeprowadzenie symulowanej akcji ratowniczej, polegającej na
przepłynięciu dystansu co najmniej 20 m, wydobyciu manekina
położonego na dnie i na holowaniu go w pasie ratowniczym do
brzegu na dystansie 20 m.
• holowanie tonącego bez przerwy na dystansie 150 m, z
zastosowaniem trzech sposobów holowania – każdy na dystansie
50 m,
121
•
wyciągnięcie na brzeg o wysokości co najmniej 30 cm od lustra
wody lub na pokład łodzi osoby poszkodowanej i ułożenie jej w
pozycji umożliwiającej udzielenie KPP.
Dyskusja
Ratownik WOPR na podstawie Uchwały ZG WOPR z 1999 r.
miał prawo do samodzielnej pracy na kąpieliskach i pływalniach,
koloniach dla dzieci i obozach młodzieżowych oraz w czasie imprez na
wodach i nad wodami zgodnie z obowiązującymi w tym zakresie
przepisami. Ratownik WOPR mógł prowadzić szkolenie podstawowe,
związane z nauczaniem pływania. Zgodnie z Ustawą z 1996 r. o kulturze
fizycznej i załącznikiem nr 4 do Rozporządzenia Rady Ministrów z 1997
r. w sprawie określenia warunków bezpieczeństwa osób przebywających
w górach, pływających, kąpiących się i uprawiających sporty wodne
nauczanie pływania mógł prowadzić: trener i instruktor pływania,
nauczyciel wychowania fizycznego i inne uprawnione odrębnymi
przepisami osoby. Ratownicy WOPR nie należeli do innych
uprawnionych osób (Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z
dziedzinie kultury fizycznej oraz szczegółowych zasad i trybu ich
uzyskiwania).
Ratownik WOPR na podstawie Uchwały ZG WOPR od 2009 r.
mógł być asystentem ratownika starszego stopniem i pracować w
parkach wodnych i pływalniach oraz na kąpieliskach, udzielać pierwszej
pomocy i asystować podczas udzielania kwalifikowanej pierwszej
pomocy zgodnie z Ustawą o PRM. Ratownik WOPR nie mógł pracować
samodzielnie, przez co na małych pływalniach (do 25 m) właściciel był
zobowiązany zatrudniać starszych ratowników WOPR, podobnie do
pracy na koloniach i obozach. Ratownik WOPR mógł udzielać pierwszej
pomocy w zawężonym zakresie, natomiast w przypadku stosowania
zabiegów przewidzianych Ustawą z 2006 r. o PRM mógł jedynie pełnić
funkcję asystenta.
Uchwałą WOPR obowiązującą od 2009 r. odebrano wielu
ratownikom możliwość samodzielnej, stałej pracy, gdyż większość z nich
do tej pory było zatrudnionych na pływalniach do 25 m na podstawie
umowy o pracę. W celu usunięcia tej niedogodności wprowadzono w
życie Uchwałę ZG WOPR z 2009 r. umożliwiającą od 2010 r. po
dodatkowym, ukierunkowanym doszkoleniu i odbyciu kursu
Kwalifikowanej Pierwszej Pomocy uzyskanie stopnia zawodowego
122
ratownik wodny pływalni, śródlądowy, morski. Ratownicy ci mogli
wykonywać samodzielną lub w zespole pracę zawodową ratownika
WOPR, udzielać kwalifikowanej pierwszej pomocy zgodnie z Ustawą z
2006 r. o PRM, pełnić funkcję kierownika zespołu ratowników w
parkach wodnych i pływalniach (ratownik wodny pływalni).
śródlądowych kąpieliskach i obszarach wodnych (ratownik wodny
śródlądowy), na kąpieliskach morskich oraz przybrzeżnych i
wewnętrznych wodach morskich (ratownik wodny morski).Warunkiem
posiadania wymienionych stopni było posiadanie stopnia ratownika
WOPR i odbycie co 3 lata kursu kwalifikowanej pierwszej pomocy,
zakończonego pomyślnym egzaminem oraz odbycie szkolenia
związanego ze specyfiką danego obiektu, obszaru.
Kontrowersję budził tu obowiązek posiadania stopnia ratownika
w rozumieniu Ustawy o Państwowym Ratownictwie Medycznym,
dotyczący ratowników wszystkich służb działających w systemie
ratownictwa w danym województwie, gdyż osoby pracujące
samodzielnie na podstawie umowy o pracę, szczególnie na pływalniach
nie były w stanie w systemie takim uczestniczyć, przez co uprawnienia te
były dla nich w dużej części zbędne.
Ratownik wodny na podstawie Ustawy z 2011 r. o bezpieczeństwie
osób przebywających na obszarach wodnych to osoba posiadająca
wiedzę i umiejętności z zakresu ratownictwa i technik pływackich oraz
inne kwalifikacje przydatne w ratownictwie wodnym i posiadające
uprawnienia KPP, zatrudnione lub pełniące służbę w podmiocie
uprawnionym do wykonywania ratownictwa wodnego lub będące
członkiem tego podmiotu mający przede wszystkim prawo udzielania
pomocy bezpośredniej osobom zagrożonym utratą zdrowia lub życia w
wodzie. Wymagane jest więc, by każdy ratownik wodny bez względu na
swoje uprawnienia, rodzaj wyznaczonego obszaru wodnego, bez względu
na ilość i rodzaj uprawnień osób w zespole ratowników na określonym
obiekcie, posiadał ważne zaświadczenie o ukończeniu kursu w zakresie
KPP i tytuł ratownika. Jest to wymóg, od którego nie ma odstępstwa,
dlatego też osoby niepełnoletnie nie mogą wykonywać uprawnień
ratownika wodnego zgodnego z Ustawą z 2011 r. o bezpieczeństwie
osób przebywających na obszarach wodnych. Warunkiem jest:
„zatrudnienie lub pełnienie służby w podmiocie uprawnionym do
wykonywania ratownictwa wodnego lub bycie członkiem tego
podmiotu.” Zatrudnienie osoby np. na pływalni lub na kąpielisku przez
osobę zarządzającą tym obszarem wodnym, jeżeli ten podmiot nie
spełnia ostatniego wymogu, czyli podmiot ten nie jest uprawniony do
123
wykonywania ratownictwa wodnego, to takie zatrudnienie lub dyżur nie
spełnia ostatniego z wymogów tj.: "zatrudnienia lub pełnienia służby w
podmiocie uprawnionym do wykonywania ratownictwa wodnego".
Wymogi formalne i sprawdziany wstępne na ratownika wodnego
miały na celu kwalifikować osoby zaangażowane w ratownictwo wodne i
ocenić ich umiejętności w pływaniu i nurkowaniu. Ogólnie sprawdziany
wstępne uważa się za niezbędne do dobrego jakościowo szkolenia, a ich
cel powinien korelować z posiadanymi kwalifikacjami i charakterem
kursu, związanym z przyszłymi uprawnieniami ratowniczymi.
Wprowadzanie sprawdzianów wstępnych miało tylu zwolenników, co i
przeciwników. Z jednej strony dokonanie sprawdzianu umożliwiało
wyeliminowanie osób nieprzygotowanych do kursu, z drugiej, jeśli
kandydat sam opłacał szkolenie, to w jego interesie było takie
przygotowanie się, by podołać szkoleniu i planowanym sprawdzianom
końcowym.
Według Uchwały ZG WOPR z 1999 r. kandydat na ratownika
wodnego musiał wykazać się umiejętnością szybszego pływania i
dłuższego nurkowania niż na podobny stopień 10 lat później. Wymogi
stawiane ratownikom wodnym wyraźnie wzrosły w odniesieniu do osób
chcących posiadać uprawnienia zawodowe, określone Uchwałą ZG
WOPR z 2009 r., a obowiązujące od 2010 r. Wymagano od kandydatów,
będących już ratownikami WOPR wykazania się pływaniem
ratowniczym, pływaniem wytrzymałościowym, nurkowaniem na
orientację, posiadaniem uprawnień ratownika zgodnie z Ustawą z 2006 r.
o PRM oraz dwóch przydatnych w ratownictwie uprawnień, z tym , że od
ratowników wodnych śródlądowych i morskich jednym z uprawnień był
sternik motorowodny lub stermotorzysta. Wymagano także odbycia 100
godzinnego stażu, zgodnego z charakterem kursu.
Obowiązujący od 2012 r. program szkolenia ratowników wodnych,
jest oparty o wytyczne umieszczone w Rozporządzeniu Ministra Spraw
Wewnętrznych z 2012 r. w sprawie szkoleń w ratownictwie wodnym.
Przeznaczony jest dla osób posiadających osobowość prawną oraz tytuł
ratownika. Nie przewiduje żadnych sprawdzianów. Wydaje się to
korzystne dla przyszłych ratowników, którzy sami muszą zdecydować
czy ich predyspozycje i przygotowanie sprawnościowe jest
wystarczające. Utrudnieniem w przyjęciu na kurs może być wcześniejsze
posiadanie tytułu ratownika zgodnie z Ustawą z 2006 r. o PRM. Przyszły
ratownik wodny w wielu przypadkach nie zna charakteru kursu
ratownika wodnego, przez co nie wie, które treści kursu KPP będą dla
niego niezbędne. Poza tym kursy KPP prowadzone są przez ratownicze
124
służby medyczne i ukierunkowane na przygotowanie ratownika systemu,
więc treści w wielu przypadkach nie korelują, ze specyfiką pracy
ratownika wodnego.
Program szkolenia ratowników wodnych obowiązujący do 2008 roku
wydaje się być najbardziej rozbudowanym. W trakcie 80 godz. kursu
młodsi ratownicy WOPR podnosili swoją wiedze i umiejętności z
zakresu: prawa i przepisów, organizacji. pracy służb ratowniczych,
ratownictwa i technik ratowniczych, sprzętu ratowniczego, techniki i
bezpieczeństwa, wiadomości ogólnych i profilaktyki, pierwszej pomocy
(BLS), posługiwania się łodzią wiosłową. Poruszana problematyka była
podzielona na zajęcia teoretyczne (31 godz.) i ćwiczenia praktyczne (49
godz.). Uczestnicy kursów poddawani byli licznym sprawdzianom z
powyższej tematyki. Pozytywne wyniki tych sprawdzianów
warunkowały zaliczenie kursu i dopuszczenie do egzaminu końcowego.
Program szkolenia na stopień ratownika WOPR obowiązujący od
2009 roku był zrealizowany w czasie co najmniej 32 jednostek
dydaktycznych. Także tu wcześniej należało posiadać uprawnienia
młodszego ratownika WOPR. Zajęcia praktyczne i zaliczenia
realizowane w trakcie kursu odbywały się na pływalni lub w parku
wodnym lub na kąpielisku. Każdy ratownik był zobowiązany do odbycia
liczącego 66 godz. kursu KPP. W przypadku, gdy ratownik WOPR chciał
podjąć samodzielną pracę na pływalni zobowiązany był do dodatkowego
doszkolenia, liczącego co najmniej 8 godzin zajęć, w przypadku chęci
pracy na kąpielisku śródlądowym lub morskim – co najmniej 16 godz.
Tak więc, by pełnić równoważną funkcję ratownika wodnego jak do
2008 r. należało odbyć szkolenie liczące w sumie co najmniej: 32 godz.
kursu na ratownika WOPR, 66 godz. kursu KPP na ratownika systemu 816 godz. na ratownika zawodowego pływalni, śródlądowego lub
morskiego. Wnioskować można, że obowiązujący od 2009 r. system
szkolenia ratowników wodnych był bardziej wymagający i czasochłonny.
Program szkolenia obowiązujący od 2012 r. realizowany jest na
podstawie Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z 2012 r. w
sprawie szkoleń w ratownictwie wodnym i zobowiązuje w podobnym
zakresie wszystkie podmioty ratownicze, które uzyskały zgodę na
szkolenie. Przystępując do kursu wystarczy być pełnoletnim i
ratownikiem systemu, czyli odbyć liczące 66 godz. szkolenie z zakresu
KPP. Sam kurs liczy 63 godz. zajęć dydaktycznych w tym 20
teoretycznych i 43 praktycznych z zakresu zbliżonego do
wcześniejszych. Nie ma obowiązku posiadania dodatkowych uprawnień i
innych stopni ratowniczych. Sumując wszystkie obciążenia, obecne
125
kursy na ratownika wodnego wydają się być najbardziej przyjazne
kursantom, natomiast trudno określić w jakim stopniu przygotowują do
przyszłej pracy.
Warunkiem uzyskania tytułu ratownika wodnego do 2008 r. było
zdanie wymagań egzaminacyjnych realizowanych w trakcie kursu i po
jego zakończeniu.
Egzamin końcowy polegał na zaliczeniu egzaminu teoretycznego
(ustnie lub pisemnie) oraz zaliczeniu pozytywnie ćwiczeń praktycznych z
zakresu nurkowania na odległość i w formie zadania w głąb. Kolejnym
elementami egzaminu było holowanie i przeprowadzenie pozorowanej
akcji ratowniczej. Praktyczny egzamin końcowy był realizowany na
wodach otwartych w jednym czasie i miejscu.
Warunkiem uzyskania tytułu ratownika wodnego w latach 20092011 było zdanie egzaminu teoretycznego w formie testu wyboru,
składającego się z 20 pytań, i egzaminu praktycznego na wodach
otwartych składającego się z symulowanej akcji ratunkowej zakończonej
działaniami WBLS.
Przyszły zawodowy ratownik wodny pływalni był zobowiązany
dodatkowo zaliczyć: symulowaną akcje ratowniczą z podręcznym
sprzętem ratowniczym wg schematu w czasie do 2 min i symulowaną
akcję ratowniczą z brzegu przy użyciu sprzętu (rzutki, liny lub koła) dla
przytomnego tonącego na odległość co najmniej 10 m oraz wyciągnięcie
tonącego z niecki i ewakuacja poszkodowanego przytomnego na
odległość 25 m, używając deski ortopedycznej, przeprowadzenie
kwalifikowanego RKO z użyciem zestawu R-1 wg wylosowanego
scenariusza: dorosły, dziecko, niemowlę, działania jedno i dwuosobowe,
wstrząs, krwawienia, obrażenia, obrażenia kręgosłupa.
Przyszły zawodowy ratownik wodny śródlądowy i morski poddawani
byli podobnym egzaminom końcowym. Były to symulowane akcje
ratownicze bez sprzętu ratowniczego, z podręcznym sprzętem
ratowniczym, holowania, symulowanej akcji ratowniczej z brzegu przy
użyciu sprzętu (rzutki, liny lub koła) do przytomnego, zadania
wytrzymałościowe, zespołowe unieruchomienia przytomnego pacjenta
na desce ortopedycznej w wodzie płytkiej i ewakuacja, pozorowanej
akcji przy użyciu łodzi ratowniczej. Przyszli ratownicy zawodowi
morscy mieli dodatkowo akcję zespołową (3 osoby) z użyciem liny
asekuracyjnej wg ustalonego schematu i scenariusza.
Warunkiem uzyskania tytułu ratownika wodnego od 20012 r. jest
zdanie egzaminu
końcowego przeprowadzanego zgodnie z
126
Rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych z 2012 r. w sprawie
szkoleń w ratownictwie wodnym.
Egzamin teoretyczny obejmuje 30 pytań.
Egzaminem praktycznym sprawdza się wytrzymałość w pływaniu,
umiejętność nurkowania zadaniowego, pływania sposobem ratowniczym,
pływanie zadaniowe łodzią ratowniczą, umiejętność prowadzenia
symulowanej akcji ratowniczej, holowanie tonącego,
umiejętność
wyciągnięcia na brzeg lub na pokład łodzi osoby poszkodowanej i
ułożenie jej w pozycji umożliwiającej udzielenie KPP.
Analizując poszczególne egzaminy na ratownika wodnego
zaobserwować można duże ich podobieństwo. Najbardziej wymagające
wydają się te obowiązujące w latach 2009-2011 a najmniej aktualnie
obowiązujące.
Przypisy
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Ustawa z dnia 18 stycznia 1996 r. o kulturze fizycznej, (Dz. U. Nr
25, poz. 113 i Nr 137, poz. 639).
Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. — Prawo wodne, wodne (Dz. U. z
2005 r. Nr 239, poz. 2019, z późn. zm.).
Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku
publicznego i o wolontariacie, (Dz. U. 2003 Nr 96, poz. 873).
Ustawa z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie
Medycznym (Dz. U. Nr 191, poz. 1410, z późn. zm., art.
13,14,15).
Ustawa z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie, (Dz. U. 2010 nr 127,
poz. 857).
przebywających na obszarach wodnych. (Dz. U. Nr 208, poz.
1240, 1241).
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6 maja 1997 r. w sprawie
określenia warunków bezpieczeństwa osób przebywających w
górach, pływających, kąpiących się i uprawiających sporty
wodne, (Dz. U. 07.06.1997 r.).
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 czerwca
dziedzinie kultury fizycznej oraz szczegółowych zasad i trybu ich
uzyskiwania, (Dz. U. Nr 71, poz. 738).
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z
dnia 12 listopada 2002 r. w sprawie szczegółowego zakresu
127
obowiązków i uprawnień specjalistycznych organizacji
ratowniczych, warunków ich wykonywania przez inne
organizacje ratownicze oraz rodzaju i wysokości świadczeń
przysługujących ratownikom górskim i wodnym w związku z
udziałem w akcji ratowniczej, (Dz. U. z dnia 22 listopada 2002 r.)
10. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 19 marca 2007 r. w
sprawie kursu w zakresie kwalifikowanej pierwszej pomocy, (Dz.
U. Nr .60, poz. 408).
11. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21
czerwca 2012 r. w sprawie szkoleń w ratownictwie wodnym. .
(Dz. U. RP, Warszawa, dnia 2 lipca 2012 r. poz. 747).
12. Statut Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego z 1999
r.,www.wopr.pl. data pobrania 1.04.2015.
13. Statut Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego z 8
grudnia 2003 r. www.wopr.pl. data pobrania 1.04.2015.
14. Uchwała Prezydium ZG WOPR nr 1/11/99 z dnia 10 grudnia
1999 r. w sprawie stopni ratowników i instruktorów WOPR,
(materiały wewnętrzne WOPR Warszawa).
15. Uchwałą nr 1/5/08 Prezydium ZG WOPR z dnia 6 grudnia 2008 r.
w sprawie stopni ratowników i instruktorów WOPR,
16. Uchwała nr 6/6/09 Prezydium ZG WOPR z dnia 5 grudnia 2009 r.
w sprawie szczególnego trybu uzyskiwania stopni ratowników
wodnych i instruktorów WOPR, www.wpor.pl/edukacja
/ratownicy.
17. Uchwała nr 4/6/10 Prezydium ZG WOPR z dnia 12 grudnia 2010
r. w sprawie szczególnego trybu uzyskiwania stopni ratowników
wodnych,
18. Decyzja nr 4/2005 Prezesa WOPR z dnia 30 grudnia 2005 r. w
sprawie programów szkolenia WOPR.
128
OCHRONA LUDNOŚCI A SPOŁECZNE ORGANIZACJE
RATOWNICZE
Social protection of the population and rescue organizations
Stanisław Przybylski¹ , Dariusz Skalski¹, Dawid Czarnecki²
¹Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego
w Gdańsku
² Kociewskie WOPR w Skarszewach
Key words: civil protection, social NGOs, rescue
Słowa kluczowe: ochrona ludności, społeczne organizacje pozarządowe, ratunek
Streszczenie
Artykuł ten dotyczy wybranych zagadnień z zakresu ochrony ludności oraz roli
społecznych organizacji ratowniczych. Prezentowane jest także pokazanie znaczenia
społecznych organizacji ratowniczych jakie odgrywają w tworzeniu bezpieczeństwa i
ochrony ludności, ich zadań i kompetencji. Ponadto ukazano podział pozarządowych
organizacji ratowniczych według zasadniczych kryteriów ustawy o działalności pożytku
publicznego i o wolontariacie.
Abstract
This Article deals with selected issues of civil protection and social role of rescue
organizations. Is also presented to show the importance of the social organization of
rescue they play in creating security and protection of people, their tasks and
responsibilities. In addition, the distribution shown by NGOs rescue the essential
criteria of the Act on Public Benefit and Volunteer.
129
Wprowadzenie
Jedną z fundamentalnych funkcji współczesnego państwa jest
zapewnienie obywatelom podstawowych warunków ochrony przed
potencjalnymi i realnymi niebezpieczeństwami związanymi z
występowaniem klęsk żywiołowych oraz zdarzeń powodowanych siłami
natury lub działalnością człowieka. Bezpieczeństwo należy do najwyżej
cenionych wartości, które są chronione zarówno przez człowieka, jak i
społeczności oraz narody. Jego brak wywołuje niepokój i zachwianie
normalnych procesów funkcjonowania. Do ochrony ludności właściwe
organy władzy publicznej, podmioty ratownicze i komponent
humanitarny jak i obywatele podejmować powinni zadania, zmierzające
do zapewnienia bezpieczeństwa całemu społeczeństwu. Działania te mają
przede wszystkim zminimalizować skutki zdarzeń zagrażających życiu i
zdrowiu obywateli, ich mieniu i środowisku naturalnemu. Organizacje
zajmujące się ratownictwem mają charakter nie tylko mniej lub bardziej
sformalizowany, regulowany ustaleniami prawnymi, ale także – a może
przede wszystkim – służebny. Społeczne organizacje ratownicze to te,
które stawiają sobie za cel organizowanie i niesienie pomocy, ratowanie
życia, poszukiwanie osób zaginionych. I choć wiele organizacji w swej
nazwie określa się jako ratownicze, to dopiero odpowiednie zapisy w
statucie
i poznanie specyfiki działania pozwalają umieścić je w owej
grupie. Ratownictwo to nie jedynie reagowanie na zdarzenia, ale również
prewencja i profilaktyka. Stąd też zwiększenie aktywności społecznych
akcji ratowniczych w popularyzacji wiedzy i umiejętności wpłynąć może
na kwestie unikania zagrożeń. Główną tezę można także sprowadzić do
konstatacji, że głównym celem społecznych organizacji ratowniczych
jest organizowanie pomocy oraz jej udzielanie w przypadkach
konieczności ratowania życia lub zdrowia ludzi. Z uwagi na ograniczony
w tytule zakres tematyczny nie można traktować pracy jako
wyczerpujące omówienie katalogu ochrony ludności i społecznych
organizacji ratowniczych.
W życiu każdego człowieka, rodziny, społeczności lokalnej,
całego społeczeństwa oraz narodu - jako wspólnoty minionych, obecnych
i przyszłych pokoleń- zapewnienie bezpieczeństwa narodowego stanowi
największą wartość i potrzebę ludzką. Społeczność ludzka będąc częścią
natury jest poddawana działaniom jej potężnych niszczących sił, a także
nie mniej groźnym siłom i wytworom samej ludzkości, które od zarania
dziejów sieją śmierć i zniszczenie, zmuszając kolejne pokolenia do
130
olbrzymich wysiłków obronnych dla zabezpieczenia się przed
istniejącymi i potencjalnymi zagrożeniami1. Prognoza i analiza zagrożeń
stają się jednym z najbardziej priorytetowych obszarów poznania ,gdyż
ściśle wiążą się z bezpieczeństwem, w pewnym sensie są jego
antonimem. Bezpieczeństwo jest naczelną potrzebą człowieka, grup
społecznych, państw i systemów międzynarodowych. Jego brak
wywołuje niepokój i zachwianie normalnych procesów funkcjonowania.
Samo istnienie zagrożenia nie przesądza o braku bezpieczeństwa. Istnieje
pewien poziom akceptowanego zagrożenia często bardzo subiektywny,
który nie burzy równowagi funkcjonowania danego podmiotu. Ponadto
istnienie sprawnego systemu bezpieczeństwa narodowego, który
zapewnia likwidację zagrożeń (obniżanie ich do akceptowanego
poziomu), warunkuje bezpieczeństwo danego podmiotu. Charakter
współczesnych zagrożeń, ich wielowymiarowość i wzajemne przenikanie
się wskazuje na potrzebę możliwie wczesnej identyfikacji ich źródeł oraz
podjęcie działań zapobiegawczych i skutecznego reagowania.
Człowiek żyje i będzie żył w środowisku potencjalnych zagrożeń,
które zmieniają swój charakter, głównie w zależności od zachodzących
procesów rozwoju cywilizacyjnego. Doświadczenia minionych lat
pokazują, że niezmiennie istnieje duże prawdopodobieństwo powstania
sytuacji kryzysowej, zachwiania równowagi funkcjonowania w wyniku
wyzwań i zagrożeń będących następstwem katastrof i klęsk
żywiołowych, ale w głównej mierze zamierzonej bądź niezamierzonej
działalności
człowieka2.
Jedną
z
fundamentalnych
funkcji
współczesnego państwa jest zapewnienie obywatelom podstawowych
warunków ochrony przed potencjalnymi i realnymi niebezpieczeństwami
związanymi z występowaniem klęsk żywiołowych oraz zdarzeń
powodowanych siłami natury lub działalnością człowieka, w tym
skutków wojny. Obowiązek ten wynika z zapisu Konstytucji
Rzeczypospolitej, który stanowi: Rzeczpospolita Polska strzeże
niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolność
i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, ochronę
środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju3.
Etymologiczne pochodzenie terminu „ ochrona” jest związane z takimi
1
Obrona narodowa w tworzeniu bezpieczeństwa Polski w XXI wieku, pod red. R.
Jakubczaka, A. Skrabacz, K. Gąsiorka, Warszawa 2008, s.7.
2
K. Ficoń ,Inżynieria zarządzania kryzysowego-podejście systemowe, Warszawa
2007,s.76.
3
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997r. art. 5, Dz. U. 1997 r.,
nr 78, poz. 483.
131
określeniami jak strzec, zabezpieczać, pilnować, natomiast ludność
oznacza tutaj ogół mieszkańców określonego terytorium, jednakże
ochrona ludności to nie tylko bezpośrednia ochrona życia i zdrowia ludzi,
ale również wszystkiego co niezbędne do ich funkcjonowania ( mienia i
środowisko). Pojęcie ochrona ludności obejmuje ochronę ludzi, a także
niezbędnych elementów zapewniających możliwość funkcjonowania
społeczności, do których niewątpliwie zaliczyć należy: środowisko
naturalne, mienie oraz infrastrukturę krytyczną ( szczególnie w obliczy
klęski żywiołowej, katastrofy technicznej oraz biozagrożeń, takich jak
np., epidemie)1. Z uwagi na różnorodność występujących zagrożeń,
których następstwem jest podjęcie konkretnych działań ratowniczych,
trudno dokonać jednolitej typologii ratownictwa RP. Należy bowiem
wziąć pod uwagę co najmniej kilka zasadniczych kryteriów, ale i tak nie
będzie to podział ani ostry, ani jednoznaczny. I tak np. analizując źródło
lub sposób finansowania działań ratowniczych, można dokonać podziału
na :
- ratownictwo państwowe, które finansowane jest z budżetu państwa
oraz środków samorządu terytorialnego;
- ratownictwo społeczne, którego koszty organizowania i utrzymania w
całości pokrywane są ze źródeł własnych organizacji pozarządowych;
- ratownictwo komercyjne działające w sferze usług, co oznacza, iż
działania ratownicze są wykonywane odpłatnie2.
Terminem „organizacje pozarządowe” określa się zwykle
wszelkie podmioty, które nie są częścią aparatu państwowego, a
jednocześnie ich działanie nie ma na celu wypracowania zysku. W
stosunku do organizacji trzeciego sektora stosuje się wymiennie wiele
nazw i terminów – są to między innymi – organizacje społeczne,
obywatelskie, pozarządowe, (non governmental organization – NGO),
niedochodowe (non profit – NPO), użyteczności społecznej,
charytatywne, pomocowe, woluntarystyczne, niezależne, itp . Wśród
badaczy tego zjawiska istnieje spór co do pojmowania samego pojęcia
„trzeci sektor” – dotyczy on kwestii, czy pojęcie należy odnosić do
wszystkich przedsięwzięć o charakterze społecznym, czy jedynie do grup
– formalnych i nieformalnych, czy też może tylko do formalnych
organizacji3. Dla działania organizacji pozarządowych kluczowe
1
Zarządzanie kryzysowe w systemie bezpieczeństwa narodowego pod red. G.
Sobolewskiego, D. Majchrzaka, Warszawa 2011, s. 287-289.
2
R. Jakubczak, A. Skrabacz, K. Gąsiorek, op.cit., s.317.
3
J. Schmidt, Rozwój organizacji pozarządowych. Teoria i praktyka, Warszawa 2012, s.
14.
132
znaczenie ma ustawa z 7 kwietnia 1989 r. – prawo o stowarzyszeniach1.
Wedle zapisów ustawy stowarzyszenie jest dobrowolnym, samorządnym,
trwałym zrzeszeniem o celach niezarobkowych. Podkreślony został fakt,
iż działalność stowarzyszenia jest oparta na pracy społecznej jego
członków(aczkolwiek ma ono możliwość zatrudniania pracowników do
prowadzenia swoich spraw). Stowarzyszenie może założyć grupa
minimum 15 osób, musi ono posiadać statut zawierający ustawowo
wymagane elementy. Stowarzyszenie posiada osobowość prawną i może
prowadzić działalność gospodarczą. Ustawa umożliwia również istnienie
stowarzyszeń zwykłych – uproszczonej formy zorganizowania,
pozbawionej osobowości prawnej. Do założenia stowarzyszenia
zwykłego wystarczą 3 osoby2. Zgodnie z ustawą o działalności pożytku
publicznego i o wolontariacie3 Organizacjami pozarządowymi są,
niebędące jednostkami sektora finansów publicznych, w rozumieniu
przepisów o finansach publicznych, i niedziałające w celu osiągnięcia
zysku, osoby prawne lub jednostki nieposiadające osobowości prawnej
utworzone na podstawie przepisów ustaw, w tym fundacje i
stowarzyszenia4.
W świetle przedstawionej definicji do organizacji pozarządowych można
przede wszystkim zaliczyć:
1) stowarzyszenia,
2) związki stowarzyszeń,
3) fundacje,
4) organizacje samorządu zawodowego,
5) organizacje samorządu gospodarczego,
6) związki zawodowe,
7) organizacje pracodawców,
8) kościelne organizacje i instytucje społeczne mające osobowość
prawną,
9) partie polityczne.
1
Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach, Dz.U. 1989 nr 20 poz.
10.
2
A. Morawski, Rola organizacji pozarządowych w procesie zarządzania
kryzysowego,s.190. [http://oapuw.pl/wp-content/uploads/2013/11 /A.Morawski-rolaorganizacji-pozarzadowych-w-procesie-zarzadzania-kryzysowego-Kopia.pdf]dostęp
[05.01.2015]
3
Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o
wolontariacie, Dz.U. 2003 nr 96 poz. 873.
4
Ibidem, art. 3 ust. 2.
133
Rys.1. Podział organizacji pozarządowych według ustawy o działalności
pożytku publicznego i o wolontariacie.
Źródło: M.H. Kurleto, Organizacje pozarządowe w działalności pożytku publicznego,
Warszawa 2008,s.50.
Działania
ratownicze,
prowadzone
przez
organizacje
pozarządowe nazywane są ratownictwem społecznym. W typologii
ratownictwa społecznego można wyróżnić kilka kryteriów. Ze względu
na specyfikę środowiska, w jakim prowadzone są działania ratownicze
wyróżniamy ratownictwo: górskie, wodne, jaskiniowe, wysokościowe,
drogowe oraz powodziowe. Według kolejnego kryterium wyróżniamy
grupy ratownictwa specjalistycznego w: PCK, OSP oraz ZHP. Następne
kryterium dotyczy ujęcia organizacyjnego i tak mamy do czynienia
z: stowarzyszeniami, fundacjami oraz wolontariatem. Ostatnie kryterium
odnosi się do stopnia przygotowania ratowników, mogą to być:
profesjonaliści lub osoby przypadkowe. Społeczne organizacje
ratownicze działają na podstawie przepisów ustawy z dnia 7
kwietnia 1989 r. prawo o stowarzyszeniach, która reguluje ich
funkcjonowanie jako organizacji pozarządowych oraz na podstawie
innych odrębnych przepisów dotyczących określonej dziedziny ich
funkcjonowania, m.in. ustawa z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie1.
Warto wspomnieć także o Ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o
działalności pożytku publicznego i wolontariacie2. Definiuje ona pojęcie
organizacji pozarządowych, reguluje zasady działalności pożytku
publicznego przez organizacje pozarządowe w sferze zadań publicznych
1
2
Ustawa z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie, Dz. U. 2010 Nr 127 poz. 857
Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego…,op.cit
134
oraz szczegółowo określa zakres zadań wchodzących w sferę zadań publicznych1.
Większość organizacji nie ma charakteru ogólnopolskiego i działa
najczęściej lokalnie. Użyteczne jest określenie obiektywnych kryteriów,
które pozwolą klasyfikować organizacje, które nie zostały tu
uwzględnione. Do pierwszej grupy należy zaliczyć Ochotnicze Straże
Pożarne. Działają one na podstawie ustawy z 7 kwietnia 1989 r. – prawo
o stowarzyszeniach. Nie są jednak standardowymi organizacjami
pozarządowymi, ponieważ specjalne uprawnienia daje im ustawa z 24
sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej2. Określa je jako jednostki
ochrony przeciwpożarowej. Związek Ochotniczych Straży Pożarnych
Rzeczypospolitej Polskiej jest ogólnopolskim, samorządnym, trwałym
stowarzyszeniem, które zrzesza Ochotnicze Straże Pożarne i inne osoby
prawne w celu reprezentowania ich interesów oraz propagowania i
realizacji celów statutowych. Związek jest kontynuatorem chlubnych
tradycji ruchu strażackiego wyrażających się w niesieniu bezinteresownej
pomocy ludziom i służeniu Ojczyźnie. Związek wykonuje zadania o
charakterze
użyteczności
publicznej
w
zakresie
ochrony
przeciwpożarowej, wspiera różnorodne formy pracy kulturalnooświatowej, popularyzuje dorobek historyczny ruchu strażackiego,
rozwija działalność artystyczną i sportową w Ochotniczych Strażach
Pożarnych. Związek działa na podstawie ustawy z dnia 7 kwietnia 1989
r. – Prawo o stowarzyszeniach i ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o
ochronie przeciwpożarowej oraz własnego statutu.
Celem Związku jest w szczególności:
- działanie na rzecz ochrony życia, zdrowia i mienia przed pożarami,
klęskami żywiołowymi i zagrożeniami ekologicznymi lub innymi
miejscowymi zagrożeniami,
- rzecznictwo i reprezentowanie członków Związku wobec organów
administracji publicznej,
- wykonywanie zadań z zakresu ochrony przeciwpożarowej zleconych
przez organy administracji publicznej,
- współtworzenie i opiniowanie aktów normatywnych dotyczących
ochrony przeciwpożarowej,
- działanie na rzecz ochrony środowiska,
1
K. Jawor, Rola i znaczenie organizacji pozarządowych w ochronie ludności: Udział w
akcjach ratowniczych, Warszawa 2013,s.6.
[http://www.academia.edu/6664559/ROLA_I_ZNACZENIE_ORGANIZACJI_POZAR
Z%C4%84DOWYCH_W_OCHRONIE_LUDNO%C5%9ACI], dostęp [05.02.2015]
2
Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej, Dz.U. 1991 nr 81
poz. 351.
135
- informowanie o występujących zagrożeniach pożarowych i innych
zagrożeniach miejscowych oraz sposobach im zapobiegania,
- rozwijanie i upowszechnianie działalności kulturalnej,
- rozwijanie i krzewienie kultury fizycznej i sportu,
- organizowanie pożarniczego i obronnego wychowania dzieci i
łodzieży.
Powyższe cele realizowane są przez:
- współdziałanie z Państwową Strażą Pożarną, organami administracji
publicznej oraz innymi podmiotami,
- udzielanie pomocy OSP w wyposażeniu w sprzęt, zaopatrywanie w
mundury, odznaki i dystynkcje oraz organizowanie szkoleń,
- gromadzenie środków finansowych,
- zapewnienie doradztwa prawnego w zakresie funkcjonowania OSP,
- mobilizowanie społeczeństwa do udziału w realizacji zadań ochrony
przeciwpożarowej,
- inicjowanie i organizowanie imprez sportowych oraz przeglądów
dorobku amatorskiego ruchu artystycznego OSP,
- prowadzenie działalności wydawniczej, organizowanie wystaw,
udzielanie pomocy w gromadzeniu eksponatów muzealnych,
- przedstawianie organom administracji publicznej wniosków
dotyczących doskonalenia stanu ochrony przeciwpożarowej,
- popieranie wynalazczości i racjonalizacji w dziedzinie ochrony
przeciwpożarowej1.
Do drugiej grupy należy zaliczyć społeczne organizacje
ratownicze. Kryterium wyróżniające takie organizacje spośród innych
możemy znaleźć w ustawie z dnia 8 września 2006 r.o Państwowym
Ratownictwie Medycznym2. Zgodnie z zapisem art.15 ust. 2,
definiującym jednostki, które mogą współpracować z systemem PRM,
społeczne organizacje ratownicze to takie, które w ramach swoich zadań
ustawowych lub statutowych, są obowiązane do niesienia pomocy
osobom w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego.
Mianem społecznych organizacji ratowniczych określa się m.in.
Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe, Górskie Ochotnicze
Pogotowie Ratunkowe oraz Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie
1
Związek
Ochotniczych
Straży Pożarnych
Rzeczypospolitej
Polskiej,
[http://www.zosprp.pl/] dostęp[02.01.2015]
2
Ustawa z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym, Dz.U. z
2013 r., poz. 757.
136
Ratunkowe. Co warte odnotowania, organizacjom tym przyznane zostały
na drodze ustaw oddzielne uprawnienia. W przypadku WOPR jest to
ustawa z 18 sierpnia 2011 r.: ustawa o bezpieczeństwie osób
przebywających na obszarach wodnych, a GOPR i TOPR – ustawa
o bezpieczeństwie i ratownictwie w górach i na zorganizowanych
terenach narciarskich1. WOPR - Formacja ta jest stowarzyszeniem
działającym na podstawie ustawy o sporcie oraz prawa o
stowarzyszeniach. Zgodnie z ww. aktami prawnymi WOPR jest
stowarzyszeniem zajmującym się ratownictwem wodnym o zasięgu
ogólnokrajowym zobowiązanym do organizowania pomocy oraz
ratowania osób, które uległy wypadkowi bądź są narażone na
niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia na wodach. Cele działalności
stowarzyszenia jest czuwanie nad bezpieczeństwem życia i zdrowa na
wodach. Do jego zadań należy prowadzenie propagandy bezpieczeństwa
kąpieli, upowszechniania nauki pływania, szkolenia ratowników do
udzielania pomocy doraźnej raz nadawania stopni ratowniczych oraz
określania uprawnień do prowadzenia działań ratowniczych w zależności
od posiadanych kwalifikacji. Do zadań profilaktycznych należy
rozpoznawanie zagrożeń oraz wydawanie ekspertyz w zakresie
bezpieczeństwa osób na terenie działania oraz:
- występowanie do kierowników obiektów i urządzeń wypoczynkowych,
sportowych, rekreacyjnych i turystycznych, położonych nad wodą o
usunięcie stwierdzonych zagrożeń lub o wstrzymanie eksploatacji;
-występowanie do organów administracji samorządowej oraz stosownie
do właściwości do dyrektora parku narodowego o nakazanie usunięcia
zagrożeń, jak również o wstrzymanie eksploatacji albo zamknięcia
obiektów lub urządzeń.
Członkami WOPR mogą być zarówno osoby fizyczne jak i
prawne. Najwyższą władzą w stowarzyszeniu jest Krajowy Zjazd
WOPR, który odbywa się co 5 lat, następnie Zarząd Główny, Główna
Komisja Rewizyjna, oraz Sąd Honorowy2. Bezpośrednim wskaźnikiem
efektywności skuteczności jest zmniejszenie liczby utonięć. Skuteczność
powinna w efekcie końcowym przekładać się na powodzenie akcji
ratunkowej3.
Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe jest podmiotem, który
zgodnie z ustawą o Państwowym Ratownictwie Medycznym posiada
1
A. Morawski, Rola organizacji pozarządowych…,op.cit.,s.195-196.
A. Ferenc, Zintegrowany System Ratowniczy w Polsce. Warszawa 2006, s. 89-90.
3
D. Skalski, S. Przybylski, Edukacja ratowników wodnych i ich miejsca pracy,
Skarszewy 2014, s.13.
2
137
zgodę właściwego ministra do wykonywania ratownictwa wodnego1.
Zgodnie z ustawą o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach
wodnych2 „Ratownictwo wodne może wykonywać Wodne Ochotnicze
Pogotowie Ratunkowe oraz inne podmioty, jeżeli uzyskały zgodę
ministra właściwego do spraw wewnętrznych, zwane dalej „podmiotami
uprawnionymi do wykonywania ratownictwa wodnego”. Minister
właściwy do spraw wewnętrznych udziela, w drodze decyzji
administracyjnej, zgody na wniosek podmiotu ubiegającego się o jej
udzielenie, o ile podmiot ten spełnia następujące warunki:
1) zapewnia stan gotowości do wykonywania ratownictwa wodnego,
poprzez utrzymywanie stałych dyżurów ratowników wodnych;
2) dysponuje kadrą ratowników wodnych w liczbie niezbędnej do
zapewnienia stanu gotowości,
o którym mowa w pkt 1;
3) posiada siedzibę;
4) posiada niezbędny do wykonywania ratownictwa wodnego sprzęt
specjalistyczny oraz środki transportu i łączności3.
W ramach ratownictwa wodnego podejmowane są działania ratownicze,
polegające
w szczególności na:
1) przyjęciu zgłoszenia o wypadku lub zagrożeniu;
2) dotarciu na miejsce wypadku z odpowiednim sprzętem ratunkowym;
3) udzielaniu kwalifikowanej pierwszej pomocy;
4) zabezpieczeniu miejsca wypadku lub zagrożenia;
5) ewakuacji osób z miejsca stanowiącego zagrożenie dla życia lub
zdrowia;
6) transporcie osób, które uległy wypadkowi lub są narażone na
niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia na obszarze wodnym do
miejsca, gdzie jest możliwe podjęcie medycznych czynności
ratunkowych przez jednostki systemu Państwowego Ratownictwa
Medycznego, o których mowa w art. 32 ust.1 ustawy z dnia 8 września
2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym, po uprzednim
uzgodnieniu miejsca przekazania z dysponentem jednostki systemu
Państwowego Ratownictwa Medycznego;
7) poszukiwaniu osób zaginionych na obszarze wodnym4.
Podmioty uprawnione do wykonywania ratownictwa wodnego:
1
K. Ficoń,op.cit.,s.78.
obszarach wodnych, Dz. U. z 2011r. Nr 208, poz. 1240, art.12 ust.1.
3
Ibidem, art.12.ust.2.
4
Ibidem, art.13.
2
138
1) organizują, kierują, koordynują i bezpośrednio prowadzą działania
ratownicze w ramach ratownictwa wodnego, z zastrzeżeniem ust. 2;
2) prowadzą działalność profilaktyczną i edukacyjną dotyczącą
bezpieczeństwa na obszarach wodnych;
3) prowadzą dokumentację działań ratowniczych, o których mowa w pkt
1, w tym rejestr działań ratowniczych;
4) ujawniają zagrożenia w zakresie bezpieczeństwa osób przebywających
na obszarach wodnych;
5) przekazują informację o zagrożeniach, o których mowa w pkt 4,
właściwej radzie gminy1.
Podmioty uprawnione do wykonywania ratownictwa wodnego
mogą organizować i prowadzić szkolenia ratowników wodnych i
instruktorów w zakresie ratownictwa wodnego oraz psów ratowniczych
wraz z ich przewodnikami2.Do obowiązków ratowników wodnych3
należy w szczególności wykonywanie działań ratowniczych, o których
mowa w art. 13, oraz:
1) obserwowanie wyznaczonego obszaru wodnego, niezwłoczne
reagowanie na każdy sygnał wzywania pomocy oraz podejmowanie akcji
ratowniczej, zapobieganie skutkom zagrożeń;
2) przegląd stanu urządzeń i sprzętu wykorzystywanego do ratownictwa
wodnego;
3) określanie głębokości wyznaczonego obszaru wodnego;
4)kontrola stanu urządzeń oraz sprzętu, które zapewniają bezpieczeństwo
osób pływających, kąpiących się lub uprawiających sport lub rekreację;
5) wywieszanie na maszcie odpowiednich flag informacyjnych;
6) sygnalizowanie, za pomocą urządzeń alarmowych, naruszeń zasad
korzystania z wyznaczonego obszaru wodnego w szczególności granicy
strefy dla umiejących pływać, a w kąpieliskach także nadchodzącej
burzy;
7) reagowanie na przypadki naruszania zasad korzystania z
wyznaczonego obszaru wodnego;
8) wpisywanie na tablicy informacyjnej temperatury wody, powietrza
oraz innych aktualnych informacji w szczególności dotyczących nagłych
zmian warunków atmosferycznych;
1
Ibidem, art.14 ust.1.
Ibidem, art.15 ust.1.
3
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 23 stycznia 2012 r. w sprawie
minimalnych wymagań dotyczących liczby ratowników wodnych zapewniających stałą
kontrolę wyznaczonego obszaru wodnego,Dz. U. 2012 poz. 108.
2
139
9) niezwłoczne informowanie zarządzającego, o którym mowa w art. 21
ust. 1, oraz swojego przełożonego o zagrożeniach bezpieczeństwa osób
przebywających na obszarze wodnym;
10) bieżące dokumentowanie prowadzonych działań ratowniczych1.
Ratownictwo górskie mogą wykonywać Górskie Ochotnicze
Pogotowie Ratunkowe, Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe
oraz inne podmioty, jeżeli uzyskały zgodę ministra właściwego do spraw
wewnętrznych, zwane dalej „podmiotami uprawnionymi do
wykonywania ratownictwa górskiego” , które polegają na organizowaniu
i udzielaniu pomocy osobom, które uległy wypadkowi lub są narażone na
niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia w górach oraz
transportowaniu zwłok z gór2. Terenem działania jest obszar Beskidu
Niskiego, Beskidu Wyspowego, Beskidu Średniego, Beskidu
Sądeckiego, Beskidu Żywieckiego, Beskidu Małego, Beskidu Śląskiego,
Bieszczadów, Gorców, Pienin, Sudetów Wschodnich, Sudetów
Środkowych, Sudetów Zachodnich, Tatr, pasma Spisko- Gubałowskiego
oraz Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej z
wyłączeniem obszarów
3
jednostek osadniczych i dróg publicznych .
W ramach ratownictwa górskiego podejmowane są działania
ratownicze polegające w szczególności na:
1) przyjęciu zgłoszenia o wypadku lub innym zdarzeniu;
2) dotarciu na miejsce wypadku z wyposażeniem ratowniczym;
3) udzieleniu kwalifikowanej pierwszej pomocy;
4) zabezpieczeniu i ewakuacji osób przebywających w górach z terenów
stanowiących zagrożenie dla życia i zdrowia;
niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia do miejsca, gdzie jest
możliwe podjęcie medycznych czynności ratunkowych przez jednostki
systemu Państwowe Ratownictwo Medyczne, o których mowa w art. 32
ust. 1 ustawy z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie
Medycznym, po uprzednim uzgodnieniu miejsca przekazania osoby,
której udzielono pomocy w ramach działań ratowniczych, z
dyspozytorem jednostki systemu Państwowe Ratownictwo Medyczne;
6) poszukiwaniu osób zaginionych w górach;
7) transporcie zwłok z gór4.
1
Ibidem, art.16.
Ustawy z dnia 18 sierpnia 2011 r. o bezpieczeństwie i ratownictwie w górach i na
zorganizowanych terenach narciarskich, art. 5, Dz.U. 2011 nr 208 poz. 1241
3
Ibidem art.2 pkt 1
4
Ibidem art. 6
2
140
Podmioty uprawnione do wykonywania ratownictwa górskiego:
1) organizują, kierują, koordynują i bezpośrednio prowadzą działania
ratownicze w ramach ratownictwa górskiego;
2) organizują i prowadzą szkolenia ratowników górskich i narciarskich
oraz psów ratowniczych, w tym psów lawinowych, wraz z ich
przewodnikami;
3) nadają uprawnienia ratownicze i instruktorskie w zakresie
ratownictwa górskiego, ratownictwa narciarskiego, ratownictwa z
użyciem psów oraz ratownictwa podwodnego w akwenach górskich i
jaskiniach;
4) prowadzą dokumentację działań ratowniczych, o których mowa w
pkt 1, w tym rejestr działań ratowniczych;
bezpieczeństwa w górach i na zorganizowanych terenach narciarskich1.
Podmioty uprawnione do wykonywania ratownictwa górskiego z
chwilą stwierdzenia zagrożeń nadzwyczajnych, które mają istotny wpływ
na bezpieczeństwo osób w górach lub na zorganizowanych terenach
narciarskich, mogą wydawać zalecenia:
1) zarządzającemu zorganizowanym terenem narciarskim oraz
podmiotom, o których mowa w art. 3 ust. 1, w sprawie usunięcia
stwierdzonych zagrożeń w zakresie bezpieczeństwa osób lub
wstrzymania eksploatacji obiektu i urządzenia, lub zamknięcia terenu dla
ruchu osób do czasu ustąpienia lub usunięcia tych zagrożeń;
2) osobom uprawiającym sport, rekreację lub turystykę w górach
lub na zorganizowanych terenach narciarskich.
Zalecenie, o którym mowa w ust. 1 pkt 1, wydane w formie
ustnej, powinno zostać potwierdzone na piśmie i zawierać określenie
rodzaju zagrożenia nadzwyczajnego, nazwę podmiotu uprawnionego do
wykonywania ratownictwa górskiego oraz imię i nazwisko osoby
wydającej zalecenie2.
Powyżej wymienionych, za społeczne organizacje ratownicze
można uznać wszelkie stowarzyszenia zrzeszające zainteresowanych
ratownictwem, prowadzące szkolenia w zakresie pierwszej pomocy i
kwalifikowanej pierwszej pomocy. Przykładem takiej organizacji jest
Polski Czerwony Krzyż, który oprócz działalności humanitarnej
prowadzi edukacje w zakresie pierwszej pomocy3.Polski Czerwony
1
Ibidem art.7
Ibidem art.9
3
A. Morawski, Rola organizacji pozarządowych…,op. cit., s.197.
2
141
Krzyż jest to najstarsza polska organizacja humanitarna będąca
członkiem Międzynarodowego
Ruchu
Czerwonego
Krzyża
i
Czerwonego Półksiężyca. Zajmuje się udzielaniem pomocy humanitarnej
w czasie klęsk i wojen, pomocą socjalną, nauką pierwszej pomocy,
prowadzeniem zabezpieczeń medycznych
imprez masowych,
propagowaniem idei honorowego krwiodawstwa, rozpowszechnianiem
znajomości międzynarodowego prawa konfliktów zbrojnych. Polski
Czerwony Krzyż działa na podstawie ustawy z dnia 16 listopada 1964 r.
o Polskim Czerwonym Krzyżu1 oraz wydanego na jej podstawie Statutu
zatwierdzonego Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 20 września
2011 r. PCK jest stowarzyszeniem krajowym Czerwonego Krzyża
Rzeczypospolitej Polskiej w rozumieniu Konwencji Genewskich o
ochronie ofiar wojny z dnia 12 sierpnia 1949 roku2 i Protokołów
dodatkowych do tych Konwencji z dnia 8 czerwca 1977 roku3.
Cele statutowe PCK to:
• wspomaganie w czasie konfliktu zbrojnego wojskowej i
cywilnej służby zdrowia
• prowadzenie działalności humanitarnej na rzecz ofiar konfliktów
zbrojnych
• upowszechnianie
znajomości
międzynarodowego
prawa
humanitarnego konfliktów zbrojnych
• prowadzenie Krajowego Biura Informacji i Poszukiwań w celu
odnajdywania zaginionych w czasie konfliktów zbrojnych i scalania
rozdzielonych przez wojny rodzin
• upowszechnianie zasad i ideałów Międzynarodowego Ruchu
Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca
• współpraca z władzami publicznymi w trosce o zapewnienie
poszanowania międzynarodowego prawa humanitarnego
• prowadzenie działalności na rzecz
rozwoju krwiodawstwa i krwiolecznictwa oraz pozyskiwania
honorowych dawców krwi
• niesienie pomocy ofiarom klęsk żywiołowych lub katastrof w kraju i
za granicą
1
Ustawa z dnia 16 listopada 1964 r. o Polskim Czerwonym Krzyżu, Dz.U. 1964 nr 41
poz. 276.
2
Konwencje o ochronie ofiar wojny podpisane w Genewie dnia 12 sierpnia
1949 r. Dz.U. 1956 nr 38, poz.171 i 179.
3
Protokoły dodatkowe do tych Konwencji z dnia 8 czerwca 1977 r. Dz.U. 1992 nr 41
poz.175.
142
•
przygotowywanie społeczeństwa do właściwych zachowań w
przypadku wystąpienia klęski i katastrofy
• prowadzenie działalności w dziedzinie opieki i pomocy społecznej
• prowadzenie działalności w dziedzinie ochrony zdrowia, w tym w
zakresie poprawy zdrowia publicznego
• przeciwdziałanie uzależnieniom
• prowadzenie szkolenia w zakresie pierwszej pomocy
• działania na rzecz osób poszkodowanych w wypadkach
komunikacyjnych
• prowadzenie działań upowszechniających zasady bezpiecznego
zachowania się na drodze
• rozwijanie działalności dzieci i młodzieży
• organizacja i prowadzenie placówek edukacyjno-oświatowych,
opiekuńczych i socjalnych, wypoczynkowych, rehabilitacyjnych,
leczniczych oraz innych
• działania na rzecz osób niepełnosprawnych
• prowadzenie działań na rzecz mniejszości narodowych
• prowadzenie szkoleń w zakresie aktywizacji zawodowej osób
podlegających wykluczeniu społecznemu
• realizacja innych zadań zgodnych z celami PCK, w tym zadania
publiczne
zlecone
przez
organy
administracji
państwowej
i samorządowej
• rekrutacja i szkolenie personelu i wolontariuszy niezbędnych do
wykonywania swoich zadań1.
Ponadto Ratownictwo Wodne Rzeczpospolitej (RWR) – jedna z
największych polskich organizacji skupiających ratowników wodnych.
RWR istnieje jako organizacja od 17 maja 2004 roku. Otrzymując
zgodę Ministra Spraw Wewnętrznych (decyzja nr DRiOL-NRGW-027211/2012, z dnia 17 października 2012 r.), jest pełnoprawnym podmiotem
do wykonywania ratownictwa wodnego2.Trzecią grupę organizacji
stanowią organizacje o charakterze społeczno-wychowawczym. Termin
ten ma charakter umowny – określa ich podstawową rolę, jaką jest
prowadzenie działalności wychowawczej i edukacyjnej, skierowanej
głównie do dzieci i młodzieży. W tej grupie znajdują się wszelkie
stowarzyszenia związane z poszczególnymi związkami wyznaniowymi,
1
Polski Czerwony Krzyż, [http://pl.wikipedia.org/wiki/ Polski_Czerwony_Krzyż
%C5%BC],dostęp[06.02.2015]
2
Ratownictwo Wodne Rzeczpospolitej, [http://pl.wikipedia.org/wiki/Ratownictwo_
Wodne_Rzeczpospolitej] dostęp [02.01.2015]
143
stowarzyszenia sportowe, które oprócz działalności sportowej zajmują
się również działalnością wychowawczą, a także duże ruchy
młodzieżowe – takie jak ruch harcerski czy ruch strzelecki. Do czwartej
grupy należy zaliczyć te organizacje, które dysponują unikalnymi
zasobami: sprzętowymi, lokalowymi oraz przeszkolonymi kadrami1.
Podsumowanie
Państwo polskie, wypełniając konstytucyjny obowiązek
zapewnienia bezpieczeństwa obywatelom m. in. powołuje i utrzymuje
odpowiednie siły i środki, mające na celu ochronę i obronę ludności
przed zagrożeniami (związanymi z działaniami sił przyrody jak i
człowieka). Do ochrony ludności, w tym ratownictwa, przeznaczone są
etatowe, wyspecjalizowane jednostki, których zdaniem jest udzielanie
niezbędnej pomocy. Wypadki drogowe, kolejowe, awarie sieci
elektrycznych, gazowych, wezwania pogotowia ratunkowego nie
naruszają i niezakłócaną normalnego, w miarę normalnego
funkcjonowania społeczeństwa, a przeznaczone do ochrony życia i
zdrowia służby potrafią zapanować nad sytuacją. Problem ochrony
ludności zaczyna się zdecydowanie komplikować, gdy „ niepożądane”
zdarzenia zaczynają burzyć porządek dnia codziennego, zostają
naruszone i zachwiane podstawowe procesy społeczne, społeczeństwo
przestaje normalnie funkcjonować, z obawą oczekując rozwoju
wydarzeń. W takich przypadkach niezbędne wydaje się istnienie sił
ratowniczych, które będą funkcjonować w strukturach organizacyjnych
różnych instytucji organizacji pozarządowych, uzupełniając działalność
jednostek państwowych. Organizacje pozarządowe, które z założenia są
niezależne od administracji publicznej, jednocześnie poprzez przyjęcie
ich roli w funkcjonowaniu społeczeństwa, nazywane są trzecim
sektorem, odróżniając się od innych podmiotów działalnością non profit,
czyli faktem, że ich działalność nie jest nastawiona na zysk.
Organizacje pozarządowe nie są lekarstwem na problemy współczesnego
świata, jednak stanowią znaczącą siłę, tym większą, im więcej obywateli
zechce zaangażować się w aktywność społeczną. Rolę organizacji
pozarządowych dobrze uwydatniają pełnione prze nie funkcje.
Ratownictwo jest jednym z zadań w zakresie ochrony ludności,
wymagającym współpracy różnych podmiotów ratowniczych. Obok
państwowych sił ratowniczych istnieje wiele pozarządowych organizacji
ratowniczych wyspecjalizowanych w konkretnych rodzajach ratownictwa
1
A. Morawski, Rola organizacji pozarządowych…, op. cit., s.197.
144
(m.in. górskie, wodne, wysokościowe, jaskiniowe). Organizacje
pozarządowe spieszą z pomocą w akcjach ratowniczych oraz dbają o
poszkodowanych po ustaniu zagrożenia, zapewniając im opiekę
społeczną, psychologiczną oraz religijną. Istnieje wiele powodów, dla
których społeczeństwo powinno być wdzięczne pozarządowym
organizacjom ratowniczym, ponieważ dobrowolnie i bezinteresownie
narażają życie dla ratowania życia innego człowieka. Jak wykazała
przedstawiona problematyka w niniejszej pracy bezpieczeństwo
człowieka jest nieodłącznie związane z instytucją państwa, jego siłą i
sprawnością. Rola społecznych organizacji ratowniczych zajmuje ważne
miejsce w ochronie ludności co determinuje jej specyficzny charakter.
Dlatego ważne jest, aby wszystkie ogniwa tego łańcucha działały
sprawnie
i były na jak najwyższym poziomie, i dzięki temu mogły
zapewnić nam obywatelom poczucie bezpieczeństwa.
Bibliografia
Obrona narodowa w tworzeniu bezpieczeństwa Polski w XXI wieku, pod
red. R. Jakubczaka, A. Skrabacz, K. Gąsiorka.(2008), Bellona,
Warszawa, s.7.
Ficoń K. (2007). Inżynieria zarządzania kryzysowego-podejście
systemowe. Bel Studio, Warszawa,s.76.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997r. art. 5,
Dz. U. 1997 r., nr 78, poz. 483.
Zarządzanie kryzysowe w systemie bezpieczeństwa narodowego pod red.
G. Sobolewskiego, D. Majchrzaka,(2011),AON, Warszawa, s. 287-289.
Schmidt J.(2012). Rozwój organizacji pozarządowych. Teoria i praktyka.
Akademickie Sedno, Warszawa, s. 14.
Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach, Dz.U. 1989
nr 20 poz. 10.
Morawski A. Rola organizacji pozarządowych w procesie zarządzania
kryzysowego,s.190 [http://oapuw.pl/wp-content/uploads/2013/11 /A.
Morawski
-rola-organizacji-pozarzadowych-w-procesie-zarzadzaniakryzysowego-Kopia.pdf] [dostęp: 05.01.2015]
Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o
wolontariacie, Dz.U. 2003 nr 96 poz. 873.
Ustawa z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie, Dz. U. 2010 Nr 127 poz.857
Jawor K.(2013). Rola i znaczenie organizacji pozarządowych w
ochronie ludności: Udział w akcjach ratowniczych,
145
Warszawa,s.6.[http://www.academia.edu/6664559/ROLA_I_ZNACZENI
E_ORGANIZACJI_POZARZ%C4%84DOWYCH_W_OCHRONIE_LU
DNO%C5%9ACI],dostęp [05.02.2015]
Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej, Dz.U.
1991 nr 81 poz. 351.
Związek Ochotniczych Straży Pożarnych Rzeczypospolitej Polskiej,
[http://www.zosprp.pl/] dostęp[02.01.2015]
Ustawa z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie
Medycznym, Dz.U. z 2013 r., poz. 757.
Ferenc A.(2006). Zintegrowany System Ratowniczy w Polsce. Promotor,
Warszawa, s. 89-90.
Skalski D., Przybylski S.(2014).Edukacja ratowników wodnych i ich
miejsca pracy. Kociewskie WOPR, Skarszewy, s.13.
przebywających na obszarach wodnych, Dz. U. z 2011r. Nr 208, poz.
1240, art.12 ust.1.
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 23 stycznia 2012
r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących liczby ratowników
wodnych zapewniających stałą kontrolę wyznaczonego obszaru
wodnego, Dz. U. 2012 poz. 108.
Ustawa z dnia 18 sierpnia 2011 r. o bezpieczeństwie i ratownictwie w
górach i na zorganizowanych terenach narciarskich, Dz.U. 2011 nr 208
poz. 1241
Ustawa z dnia 16 listopada 1964 r. o Polskim Czerwonym Krzyżu, Dz.U.
1964 nr 41 poz. 276.
Konwencje o ochronie ofiar wojny podpisane w Genewie dnia 12
sierpnia 1949 r. Dz.U. 1956 nr 38, poz.171 i 179.
Protokoły dodatkowe do tych Konwencji z dnia 8 czerwca 1977 r. Dz.U.
1992 nr 41 poz.175.
Polski Czerwony Krzyż, [http://pl.wikipedia.org/wiki/Polski_
Czerwony_Krzy%C5%BC],dostęp[06.02.2015]
Ratownictwo Wodne Rzeczpospolitej, [http://pl.wikipedia.
org/wiki/Ratownictwo_Wodne_Rzeczpospolitej] dostęp [02.01.2015]
146
WSPÓŁDZIAŁANIE STRAŻY POŻARNEJ W RAMACH
ZADAŃ RATOWNICZYCH Z ORGANIZACJAMI
POZARZĄDOWYMI
Interoperability firefighters rescue tasks in the framework of
non-governmental organizations
Stanisław Przybylski¹, Dariusz SkalskI¹, Dawid Czarnecki²
¹Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego
w Gdańsku
²Kociewskie WOPR w Skarszewach
Key words: fire brigade, civil protection, social NGOs, rescue,
Słowa kluczowe: straż pożarna, ochrona ludności, społeczne organizacje pozarządowe,
ratownictwa,
Streszczenie
Artykuł ten dotyczy przedstawienia współdziałania Państwowej Straży Pożarnej w
działaniach ratowniczych z organizacjami pozarządowymi. Prezentowane jest także
pokazanie funkcjonowania straży pożarnej w Krajowym Systemie RatowniczoGaśniczym w działaniach ratowniczych. Ponadto ukazano współdziałanie straży
pożarnej w ramach zadań ratowniczych z organizacjami pozarządowymi oraz ich roli w
ochronie ludności.
Abstract
This article relates to the representation of cooperation of the State Fire rescue
activities with NGOs. Is also presented to demonstrate the operation of the fire service
in the National Firefighting and Rescue System for rescue. In addition, the interaction
shown firefighters rescue tasks in the framework of non-governmental organizations
and their role in protecting the population.
Wprowadzenie
Istotne miejsce w sferze ochrony przeciwpożarowej zajmuje
administracja publiczna, która za pośrednictwem struktur w terenie, w
szczególności zespolonych, uczestniczy w procesie przeciwdziałania
powstawaniu zagrożeń i likwidacji szkód powstałych w wyniku takich
147
niebezpieczeństw. Tworzenie systemu ratownictwa wokół państwowej
formacji jaką jest Państwowa Straż Pożarna powinno zapewnić
ujednolicenie procedur ratowniczych stosowanych przez poszczególne
jednostki wchodzące w skład systemu w tym ratowniczych organizacji
pozarządowych. Do ochrony ludności
właściwe organy władzy
publicznej, podmioty ratownicze
i komponent humanitarny jak i
obywatele podejmować powinni zadania, zmierzające do zapewnienia
bezpieczeństwa całemu społeczeństwu. W ogólnokrajowym systemie
organizacji działań ratowniczych, główną rolę spełnia Krajowy System
Ratowniczo-Gaśniczy, którego celem jest ochrona życia, zdrowia, mienia
lub środowiska poprzez walkę z pożarami i innymi klęskami
żywiołowymi, ratownictwo techniczne, chemiczne i również
ratownictwo ekologiczne i medyczne. Główną tezę można także
sprowadzić do konstatacji, że współdziałanie straży pożarnej w ramach
zadań ratowniczych z organizacjami pozarządowymi powinno być
ukierunkowane na organizowaniu pomocy oraz jej udzielaniu w
przypadkach konieczności ratowania życia lub zdrowia ludzi. Z uwagi na
ograniczony w tytule zakres tematyczny nie można traktować pracy jako
wyczerpujące omówienie katalogu ochrony ludności i społecznych
organizacji ratowniczych.
Bezpieczeństwo we wszystkich swoich wymiarach stanowi bardzo
ważny aspekt życia społecznego. Zapewnienie i ochrona bezpieczeństwa
tradycyjnie już uznane zostały za jedno z podstawowych zadań państwa,
będące wyrazem realizacji jego funkcji wewnętrznej. Realizacja zadań z
zakresu ochrony bezpieczeństwa to domena organów państwa, w tym w
szczególności wyspecjalizowanych w tej dziedzinie służb formacji
ochronnych. Jedną za formacji wykonujących zadania w sferze ochrony
bezpieczeństwa jest Państwowa Straż Pożarna. Wykonuje ona ważne z
punktu widzenia społeczeństwa zadania zabezpieczające, uczestniczą w
likwidowaniu skutków groźnych zdarzeń o bardzo różnym charakterze.
Jest to jednostka właściwa w zakresie ochrony przeciwpożarowej kraju1.
Zadania tej formacji są na tyle istotne, a zagrożenie, któremu ma
przeciwdziałać na tyle duże, że prawodawca postanowił w ten sposób
ukształtować sferę ochrony przeciwpożarowej, by funkcjonujące w niej
podmioty mogły reagować niezwłocznie. Państwowa Straż Pożarna jest
zawodową umundurowaną i wyposażoną w specjalistyczny sprzęt
formacją przeznaczoną do walki z pożarami, klęskami żywiołowymi i
1
Prawne aspekty ochrony bezpieczeństwa państwa, pod red. M. Pomykały, J. Rachela,
Rzeszów-Warszawa 2012, s.28-29.
148
innymi miejscowymi zagrożeniami. Zgodnie z art. 1 ust.2 ustawy o
Państwowej Straży Pożarnej do jej podstawowych zadań należą:
1) rozpoznawanie zagrożeń pożarowych i innych
miejscowych
zagrożeń;
2) organizowanie i prowadzenie akcji ratowniczych w czasie pożarów,
klęsk żywiołowych lub likwidacji miejscowych zagrożeń;
3) wykonywanie
pomocniczych
specjalistycznych
czynności
ratowniczych w czasie klęsk żywiołowych lub likwidacji miejscowych
zagrożeń przez inne służby ratownicze;
4) kształcenie kadr dla potrzeb Państwowej Straży Pożarnej i innych
jednostek ochrony przeciwpożarowej oraz powszechnego systemu
ochrony ludności;
5) nadzór nad przestrzeganiem przepisów przeciwpożarowych;
6) prowadzenie prac naukowo-badawczych w zakresie ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony ludności;
7) współpraca z Szefem Krajowego Centrum Informacji Kryminalnych
w zakresie niezbędnym do realizacji jego zadań ustawowych;
8) współdziałanie ze strażami pożarnymi i służbami ratowniczymi
innych państw oraz ich organizacjami międzynarodowymi na podstawie
wiążących Rzeczypospolitą Polską umów międzynarodowych oraz
odrębnych przepisów;
9) realizacja innych zadań wynikających z wiążących Rzeczypospolitą
Polską umów międzynarodowych za nasadach i w zakresie w ich
określonych1.
Nadrzędnym celem działań PSP jest rozpoznawanie zagrożeń oraz
przygotowanie i prowadzenie działań ratowniczych. Ma ona możliwość
bezzwłocznej reakcji w przypadku nagłego zagrożenia życia i zdrowia,
środowiska i mienia oraz w przypadkach nadzwyczajnych zagrożeń,
katastrof i klęsk żywiołowych. W tym zakresie do zadań PSP zalicza się
ratownictwo:
- biologiczne i chemiczne (neutralizacja czynników zakaźnych i
chemicznych);
- medyczne (udzielanie pomocy przedlekarskiej);
- radiologiczne (ochrona społeczeństwa przed promieniowaniem
jonizującym);
-techniczne (lokalizacja i ratowanie ludzi w czasie awarii technicznych,
katastrof budowlanych, górniczych czy komunikacyjnych)
1
Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej,( Dz. U. 1991 Nr 88
poz. 400).
149
Centralnym organem administracji rządowej w sprawach organizacji
krajowego
systemu
ratowniczo-gaśniczego
oraz
ochrony
przeciwpożarowej jest Komendant Główny Państwowej Straży Pożarnej,
podległy ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych. Zadania i
kompetencje Państwowej Straży Pożarnej na obszarze województwa
wykonuje wojewoda przy pomocy komendanta wojewódzkiego
Państwowej Straży Pożarnej, oraz komendant powiatowy (miejski)
Państwowej Straży Pożarnej1. Krajowy System Ratowniczo- Gaśniczy
jest oparty w dużej mierze na organizacji Państwowej Straży Pożarnej.
Jego podstawowym celem jest ochrona życia, zdrowia, mienia lub
środowiska poprzez walkę z pożarami i innymi klęskami żywiołowymi,
ratownictwo techniczne, chemiczne i od 1997 roku cele Krajowego
Systemu Ratowniczo- Gaśniczego obejmują również ratownictwo
ekologiczne i medyczne2. Krajowy System Ratowniczo – Gaśniczy
zorganizowany jest w sposób zapewniający jego ciągłe funkcjonowanie
na poszczególnych poziomach, tj.:
a) powiatowym (Stanowisko Kierowania Komendanta
Powiatowego/Miejskiego PSP);
b) wojewódzkim (Stanowisko Kierowania Komendanta
Wojewódzkiego PSP);
c) centralnym (Stanowisko Kierowania Komendanta Głównego PSP)3.
System funkcjonuje w dwóch stanach: stałym czuwaniu i doraźnym
reagowaniu polegającym na podejmowaniu działań ratowniczych przez
własne siły i środki powiatu i gmin, wykonywaniu działań ratowniczych
wymagających użycia sił i środków spoza powiatu, wtedy uruchamiany
jest poziom wspomagania i koordynacji za szczebla wojewódzkiego, a
przy dużych i złożonych działaniach ratowniczych ze szczebla
centralnego ( krajowego)4. Znakomita większość zasobów KSRG (sił i
środków), na co dzień znajduje się w Jednostkach Ratowniczo –
Gaśniczych (JRG) lub Jednostkach Ochotniczej Straży Pożarnej (OSP),
podległych odpowiednim komendom powiatowym (miejskim) PSP.
Zasoby te, łącznie z zasobami nie przynależnymi do KSRG,
1
K. Sienkiewicz- Małyrujek, Z. T. Niczyporuk, Bezpieczeństwo Publiczne. Zarys
problematyki, Gliwice 2010, s.98-100.
2
K. Wójtowicz, Organizacja i funkcjonowanie Państwowej Straży Pożarnej w Polsce,
Warszawa 2012, s.16.
3
R. Grosset, Rola krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego w bezpieczeństwie
wewnętrznym państwa, [ w:] Zarządzanie w sytuacjach kryzysowych. Rola i zadania
administracji publicznej, Inowrocław 2000, s.14.
4
Zarządzanie kryzysowe, Dylematy zagrożeń i bezpieczeństwa państwa, Tom III, pod
red. B. Kaczmarczyk, B. Kogut, P. Kobes, Legnica 2013, s.93-97.
150
wykorzystywane są do realizacji działań ratowniczych na obszarze
odpowiedniego terytorialnie powiatu i podległych mu gmin1.
Źródło: [file:///C:/Users/Ja/Desktop/schematblokowyksrg.pdf],
[dostęp:13.03.2015]
1
Zarządzanie kryzysowe w systemie bezpieczeństwa narodowego, pod red. G.
Sobolewskiego, D. Majchrzaka, Warszawa 2011, s.272.
151
Zgodnie z właściwością terytorialną Krajowy System Ratowniczo –
Gaśniczy tworzą oraz koordynują jego funkcjonowanie następujące
organy władzy:
a) wójt ( burmistrz lub prezydent miasta);
b) starosta;
c) wojewoda.
Wójt (burmistrz lub prezydent miasta) działa w zakresie zadań
ustalonych przez wojewodę. Starosta określa zadania i kontroluje zadania
na obszarze powiatu, a w sytuacjach nadzwyczajnych zagrożeń życia,
zdrowia, środowiska i mienia zarządza systemem przy pomocy
powiatowego zespołu zarządzania kryzysowego. Wojewoda określa
zadania i kontroluje ich wykonanie na obszarze województwa, a w
sytuacjach nadzwyczajnych zagrożeń życia, zdrowia, środowiska i
mienia zarządza systemem przy pomocy wojewódzkiego zespołu
reagowania kryzysowego. Poziom powiatowy KSRG jest podstawowym
poziomem wykonawczym działań ratowniczych na obszarze gmin i
powiatu. Na poziomie powiatowym KSRG przyjmowane są wszelkie
zgłoszenia o zdarzeniach wymagających podjęcia działań ratowniczych
w oparciu o procedury ujęte w planach ratowniczych oraz realizowane są
działania ratownicze, również wówczas, gdy siły i środki gminnych
podmiotów ratowniczych są niewystarczające i wymagają wsparcia z
poziomu wojewódzkiego i krajowego1. Na poziomie powiatowym
system tworzą następujące podmioty:
• Komenda powiatowa ( miejska) PSP;
• Jednostki ochrony przeciwpożarowej mające siedzibę na obszarze
powiatu włączone do systemu, a przede wszystkim jednostki ratowniczogaśnicze PSP, a ponadto takie jak:
- ochotnicze straże pożarne;
- zakładowe straże pożarne;
- zakładowe służy ratownicze;
- gminne zawodowe straże pożarne;
- terenowe służy ratownicze;
- inne jednostki ratownicze;
• Powiatowy zespół zarządzania kryzysowego, działający na podstawie
ustawy o zarządzaniu kryzysowym;
• Włączone do systemu inne służby, inspekcje, straże i instytucje;
1
B. Kaczmarczyk, B. Kogut, P. Kobes, op. cit.,s.93-97.
152
• Specjaliści w sprawach ratownictwa i inne podmioty, włączeni do
systemu w drodze umowy cywilnoprawnej.
Powiatowy KSRG jest podstawowym narzędziem starosty służącym do
realizowania zadań ratowniczych na obszarze powiatu w czasie pożaru,
klęski żywiołowej lub likwidacji innych miejscowych zagrożeń. W celu
zapewnienia warunków realizacji bieżących zadań ratowniczych przez
podmioty KSRG na obszarze powiatu do obowiązków starosty należy:
• Uzgadnianie współdziałania podmiotów systemu;
• Zatwierdzanie planów ratowniczych oraz programów działania
powiatowych służb, inspekcji i straży oraz innych jednostek
organizacyjnych powiatu w zakresie ich udziału w KSRG;
• Określenia zadań KSRG na obszarze powiatu oraz kontrola ich
realizacji;
• Uwzględnienie w projekcie budżetu powiatu niezbędnych środków
finansowania elementów systemu , oraz dysponowanie rezerwą
budżetową powiatu;
• Powoływanie i przewodniczenie powiatowemu zespołowi reagowania
kryzysowego.
W sytuacjach nadzwyczajnych zagrożeń życia, zdrowia lub środowiska
oraz w stanach kryzysu starosta kieruje KSRG w zakresie:
• określania celów do osiągnięcia i priorytetów działań ratowniczych;
• zabezpieczenia logistyki dla sił ratowniczych i pomocniczych;
• zapewnieni minimalnych wymogów do przetrwania ludności na
obszarach ( lub z obiektów) dotkniętych zdarzeniem;
• nadzorowania realizacji przydzielonych zadań oraz monitorowania
przebiegu działań ratowniczych
Dla odpowiedniego przygotowania powiatu do zwalczania powstałych
zagrożeń i usuwania ich skutków oraz koordynacji działań ratowniczych
starostowie posiadają kilka narzędzi:
• plan ratowniczy powiatu zawierający podstawowe zadania i procedury
postępowania na wypadek zagrożeń, plan taki opracowuje komendant
powiatowy PSP, a zatwierdza starosta, określone są w nim zadania dla
podmiotów wchodzących w skład KSRG, podmiotów współdziałających
oraz zasady i sposób ich alarmowania, komendant powiatowy PSP
uzgadnia plan z jednostkami systemu ratowniczego oraz podmiotami
współdziałającymi w części dotyczącej ich zadań;
• powiatowy zespół reagowania kryzysowego, który jest organem
doradczym starosty;
• powiatowe centrum zarządzania kryzysowego.
153
Kluczowym ogniwem w strukturze komendy powiatowej ( miejskiej) są
jednostki ratowniczo – gaśnicze, przeznaczone do prowadzenia akcji
ratowniczo – gaśniczych w czasie pożaru i innych nadzwyczajnych
zagrożeń. Składają się z dowództwa, sekcji, zastępów i rot. Dowódcą
jednostki
z reguły jest oficer, przygotowany do organizowania pracy
jednostki, jej szkolenia i doskonalenia zawodowego oraz kierowania
akcjami ratowniczo-gaśniczymi. W przypadku bezpośredniego
zagrożenia bezpieczeństwa wspólnoty samorządowej, w szczególności
życia i zdrowia, wójt (burmistrz, prezydent) lub starosta może wydać
komendantowi powiatowemu (miejskiemu) polecenie podjęcia działań,
zmierzających do usunięcia takiego zagrożenia. W takim przypadku
starosta lub wójt ponoszą wyłączną odpowiedzialność za treść i skutki
polecenia. Polecenie, o którym mowa, wymaga potwierdzenia
pisemnego. W sytuacji braku możliwości wykonania polecenia
komendant powiatowy niezwłocznie przedkłada sprawę komendantowi
wojewódzkiemu. Najważniejszymi sposobami i środkami w działaniach
PSP między innymi są wykonywane czynności kontrolno-rozpoznawcze,
postępowanie mandatowe i egzekucyjne, środki edukacyjne i
wychowawcze. Czynności kontrolno-rozpoznawcze regulowane są
ustawami pożarniczymi, wydanymi do nich przepisami wykonawczymi
oraz zarządzeniami, wytycznymi i instrukcjami Komendanta Głównego
Państwowej Straży Pożarnej.
Najważniejszym aktem prawnym jest Rozporządzenie Ministra Spraw
Wewnętrznych i Administracji z 24 października 2005 roku w sprawie
kontrolno-rozpoznawczych
przeprowadzanych
przez
czynności
Państwową Straż Pożarną oraz osób upoważnionych do ich
przeprowadzenia1. Czynności, o których mowa, obejmują w
szczególności:
• kontrolę przestrzegania przepisów przeciwpożarowych;
• rozpoznawanie zagrożeń innych niż pożarowe;
• wstępne ustalenie przyczyn oraz okoliczności powstania i
rozprzestrzeniania się pożarów2.
Wyniki czynności kontrolno - rozpoznawczych, które zostały
przeprowadzone na terenie powiatu (miasta na prawach powiatu)
1
Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i administracji dnia 24 października
2005 r. w sprawie czynności kontrolno-rozpoznawczych przeprowadzanych przez
Państwową Straż Pożarną, ( Dz.U.2005.225.1934).
2
A. Warmiński, Administracja bezpieczeństwa i porządku publicznego w Polsce,
Warszawa 2013, s. 371-372.
154
gromadzi właściwy miejscowo komendant powiatowy państwowej straży
pożarnej w formie wyników
kontroli przestrzegania przepisów
przeciwpożarowych, wyników kontroli działań, które zapobiegają
poważnym awariom przemysłowym, czy katalogu zagrożeń. Wyniki te
stanowią podstawę analizy przyczyn występujących zagrożeń w sferze
ochrony przeciwpożarowej i przeciwdziałania pożarom. Komendant
powiatowy państwowej straży pożarnej, w przypadku stwierdzenia
naruszenia przepisów przeciwpożarowych, posiada kompetencje do
nakazania usunięcia stwierdzonych uchybień w ustalonym terminie, jak
również wstrzymania robót, czy zakazania używania maszyn, urządzeń,
bądź środków transportowych oraz eksploatacji pomieszczeń, obiektów
lub ich części, o ile stwierdzone uchybienia mogą powodować
zagrożenie życia ludzi lub bezpośrednie niebezpieczeństwo powstania
pożaru, co czyni w drodze decyzji administracyjne, która podlega
natychmiastowemu wykonaniu1.
Krajowy System Ratowniczo Gaśniczy wspomagają na zasadzie
zawartych porozumień służby, inspekcje i straże, między innymi: Policja,
Straż Graniczna, Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska, Instytut
Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Państwowa Agencja Atomistyki,
Stacje Ratownictwa Górniczego, Morska Służba Poszukiwania i
Ratownictwa (SAR), Lotnicze Pogotowie Ratunkowe, a także
organizacje pozarządowe: OSP, GOPR, WOPR, TOPR, Aeroklub Polski,
PCK, ZHP, Polski Związek Alpinizmu2.
Związek
Ochotniczych
Straży Pożarnych Rzeczypospolitej Polskiej jest ogólnopolskim,
samorządnym, trwałym stowarzyszeniem, które zrzesza Ochotnicze
Straże Pożarne i inne osoby prawne w celu reprezentowania ich
interesów oraz propagowania i realizacji celów statutowych. Związek jest
kontynuatorem chlubnych tradycji ruchu strażackiego wyrażających się
w niesieniu bezinteresownej pomocy ludziom i służeniu Ojczyźnie.
Związek wykonuje zadania
o charakterze użyteczności publicznej w
zakresie ochrony przeciwpożarowej, wspiera różnorodne formy pracy
kulturalno-oświatowej, popularyzuje dorobek historyczny ruchu
strażackiego, rozwija działalność artystyczną i sportową w Ochotniczych
Strażach Pożarnych. Związek działa na podstawie ustawy z dnia 7
1
M. Karpiuk, Zadania i kompetencje zespolonej administracji rządowej w sferze
bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej. Aspekty materialne i formalne,
Warszawa 2013,s.419-421.
2
B. Kaczmarczyk, B. Kogut, P. Kobes , op. cit.,s.93-97.
155
kwietnia 1989 r. - Prawo o stowarzyszeniach i ustawy z dnia 24 sierpnia
1991 r. O ochronie przeciwpożarowej1 oraz własnego statutu.
Celem Związku jest w szczególności:
- działanie na rzecz ochrony życia, zdrowia i mienia przed pożarami,
klęskami żywiołowymi i zagrożeniami ekologicznymi lub innymi
miejscowymi zagrożeniami,
- rzecznictwo i reprezentowanie członków Związku wobec organów
administracji publicznej,
- wykonywanie zadań z zakresu ochrony przeciwpożarowej zleconych
przez organy administracji publicznej,
- współtworzenie i opiniowanie aktów normatywnych dotyczących
ochrony przeciwpożarowej,
- działanie na rzecz ochrony środowiska,
- informowanie o występujących zagrożeniach pożarowych i innych
zagrożeniach miejscowych oraz sposobach im zapobiegania,
- rozwijanie i upowszechnianie działalności kulturalnej,
- rozwijanie i krzewienie kultury fizycznej i sportu,
- organizowanie pożarniczego i obronnego wychowania dzieci i
młodzieży.
Powyższe cele realizowane są przez:
- współdziałanie z Państwową Strażą Pożarną, organami administracji
publicznej oraz innymi podmiotami,
- udzielanie pomocy OSP w wyposażeniu w sprzęt, zaopatrywanie w
mundury, odznaki i dystynkcje oraz organizowanie szkoleń,
- gromadzenie środków finansowych,
- zapewnienie doradztwa prawnego w zakresie funkcjonowania OSP,
- mobilizowanie społeczeństwa do udziału w realizacji zadań ochrony
przeciwpożarowej,
- inicjowanie i organizowanie imprez sportowych oraz przeglądów
dorobku amatorskiego ruchu artystycznego OSP,
- prowadzenie działalności wydawniczej, organizowanie wystaw,
udzielanie pomocy w gromadzeniu eksponatów muzealnych,
- przedstawianie organom administracji publicznej wniosków
dotyczących doskonalenia stanu ochrony przeciwpożarowej,
- popieranie wynalazczości i racjonalizacji w dziedzinie ochrony
przeciwpożarowej2.
1
Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej, Dz.U. 1991 nr 81
poz. 351.
2
Związek Ochotniczych Straży Pożarnych Rzeczypospolitej Polskiej, [http://www
.zosprp.pl/], dostęp:[02.01.2015]
156
Mianem społecznych organizacji ratowniczych określa się m.in.
Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe, Górskie Ochotnicze
Pogotowie Ratunkowe oraz Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie
Ratunkowe. Co warte odnotowania, organizacjom tym przyznane zostały
na drodze ustaw oddzielne uprawnienia. W przypadku WOPR jest to
ustawa z 18 sierpnia 2011 r.: ustawa o bezpieczeństwie osób
przebywających na obszarach wodnych, a GOPR i TOPR – ustawa
o bezpieczeństwie i ratownictwie w górach i na zorganizowanych
terenach narciarskich1. WOPR - Formacja ta jest stowarzyszeniem
działającym na podstawie ustawy o sporcie2 oraz prawa o
stowarzyszeniach3. Zgodnie z ww. aktami prawnymi ratownictwo wodne
może wykonywać Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe oraz inne
podmioty, jeżeli uzyskały zgodę ministra właściwego do spraw
wykonywania
ratownictwa
wodnego”.
Celem
działalności
stowarzyszenia jest czuwanie nad bezpieczeństwem życia i zdrowia na
wodach. Do jego zadań należy prowadzenie propagandy bezpieczeństwa
kąpieli, upowszechniania nauki pływania, szkolenia ratowników dom
udzielania pomocy doraźnej raz nadawania stopni ratowniczych oraz
określania uprawnień do prowadzenia działań ratowniczych w zależności
od posiadanych kwalifikacji. Do zadań profilaktycznych należy
rozpoznawanie zagrożeń oraz wydawanie ekspertyz w zakresie
bezpieczeństwa osób na terenie działania oraz:
- występowanie do kierowników obiektów i urządzeń wypoczynkowych,
sportowych, rekreacyjnych i turystycznych, położonych nad wodą o
usunięcie stwierdzonych zagrożeń lub o wstrzymanie eksploatacji;
-występowanie do organów administracji samorządowej oraz stosownie
do właściwości do dyrektora parku narodowego o nakazanie usunięcia
zagrożeń, jak również o wstrzymanie eksploatacji albo zamknięcia
obiektów lub urządzeń.
Członkami WOPR mogą być zarówno osoby fizyczne jak i prawne.
Najwyższą władzą w stowarzyszeniu jest Krajowy Zjazd WOPR, który
odbywa się co 5 lat, następnie Zarząd Główny, Główna Komisja
1
A. Morawski, Rola organizacji pozarządowych w procesie zarządzania
kryzysowego,s.195-196. [http://oapuw.pl /wpcontent/uploads/2013/11/A.Morawskirola- organizacji-pozarzadowych-w-procesie- zarzadzania-kryzysowego-Kopia.pdf],
dostęp [05.01.2015]
2
Ustawa z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie, Dz. U. 2010 Nr 127 poz. 857
3
Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 roku Prawo o stowarzyszeniach, Dz. U. 1989 Nr 20,
poz.104 z późn. zm.
157
Rewizyjna, oraz Sąd Honorowy1. Bezpośrednim wskaźnikiem
efektywności skuteczności jest zmniejszenie liczby utonięć. Skuteczność
powinna w efekcie końcowym przekładać się na powodzenie akcji
ratunkowej2.
Ratownictwo górskie mogą wykonywać Górskie Ochotnicze
Pogotowie Ratunkowe, Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe
oraz inne podmioty, jeżeli uzyskały zgodę ministra właściwego do spraw
wykonywania ratownictwa górskiego” , które polegają na organizowaniu
i udzielaniu pomocy osobom, które uległy wypadkowi lub są narażone na
niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia w górach oraz
transportowaniu zwłok z gór3. Terenem działania jest obszar Beskidu
Niskiego, Beskidu Wyspowego, Beskidu Średniego, Beskidu
Sądeckiego, Beskidu Żywieckiego, Beskidu Małego, Beskidu Śląskiego,
Bieszczadów, Gorców, Pienin, Sudetów Wschodnich, Sudetów
Środkowych, Sudetów Zachodnich, Tatr, pasma Spisko- Gubałowskiego
oraz Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej z wyłączeniem obszarów
jednostek osadniczych i dróg publicznych4.
W ramach ratownictwa górskiego podejmowane są działania
ratownicze polegające w szczególności na:
1) przyjęciu zgłoszenia o wypadku lub innym zdarzeniu;
2) dotarciu na miejsce wypadku z wyposażeniem ratowniczym;
3) udzieleniu kwalifikowanej pierwszej pomocy;
4) zabezpieczeniu i ewakuacji osób przebywających w górach z
terenów stanowiących zagrożenie dla życia i zdrowia;
niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia do miejsca, gdzie jest
możliwe podjęcie medycznych czynności ratunkowych przez jednostki
systemu Państwowe Ratownictwo Medyczne, o których mowa w art. 32
ust. 1 ustawy z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie
Medycznym, po uprzednim uzgodnieniu miejsca przekazania osoby,
której udzielono pomocy w ramach działań ratowniczych, z
dyspozytorem jednostki systemu Państwowe Ratownictwo Medyczne;
6) poszukiwaniu osób zaginionych w górach;
1
A. Ferenc, Zintegrowany System Ratowniczy w Polsce. Warszawa 2006, s. 89-90.
D. Skalski, S. Przybylski, Edukacja ratowników wodnych i ich miejsca pracy,
Skarszewy 2014, s.13.
3
Ustawy z dnia 18 sierpnia 2011 r. o bezpieczeństwie i ratownictwie w górach i na
zorganizowanych terenach narciarskich ,art. 5, Dz.U. 2011 nr 208 poz. 1241
4
Ibidem art.2 pkt 1
2
158
7) transporcie zwłok z gór1.
Podmioty uprawnione do wykonywania ratownictwa górskiego:
1) organizują, kierują, koordynują i bezpośrednio prowadzą
działania ratownicze w ramach ratownictwa górskiego;
2) organizują i prowadzą szkolenia ratowników górskich i
narciarskich oraz psów ratowniczych, w tym psów lawinowych, wraz z
ich przewodnikami;
3) nadają uprawnienia ratownicze i instruktorskie w zakresie
ratownictwa górskiego, ratownictwa narciarskiego, ratownictwa z
użyciem psów oraz ratownictwa podwodnego w akwenach górskich i
jaskiniach;
4) prowadzą dokumentację działań ratowniczych, o których
mowa w pkt 1, w tym rejestr działań ratowniczych;
bezpieczeństwa w górach i na zorganizowanych terenach narciarskich2.
Podmioty uprawnione do wykonywania ratownictwa górskiego z
chwilą stwierdzenia zagrożeń nadzwyczajnych, które mają istotny wpływ
na bezpieczeństwo osób w górach lub na zorganizowanych terenach
narciarskich, mogą wydawać zalecenia:
1) zarządzającemu zorganizowanym terenem narciarskim oraz podmiotom,
o których mowa w art. 3 ust. 1, w sprawie usunięcia stwierdzonych
zagrożeń w zakresie bezpieczeństwa osób lub wstrzymania eksploatacji
obiektu i urządzenia, lub zamknięcia terenu dla ruchu osób do czasu
ustąpienia lub usunięcia tych zagrożeń;
2) osobom uprawiającym sport, rekreację lub turystykę w górach lub na
zorganizowanych terenach narciarskich.
Zalecenie, o którym mowa w ust. 1 pkt 1, wydane w formie ustnej,
powinno zostać potwierdzone na piśmie i zawierać określenie rodzaju
zagrożenia nadzwyczajnego, nazwę podmiotu uprawnionego do
wykonywania ratownictwa górskiego oraz imię i nazwisko osoby
wydającej zalecenie3.
Oprócz wyżej wymienionych, za społeczne
ratownicze można uznać wszelkie stowarzyszenia
zainteresowanych ratownictwem, prowadzące szkolenia
pierwszej pomocy i kwalifikowanej pierwszej pomocy.
takiej organizacji jest Polski Czerwony Krzyż, który oprócz
1
Ibidem art. 6
Ibidem art.7
3
Ibidem art.9
2
159
organizacje
zrzeszające
w zakresie
Przykładem
działalności
humanitarnej prowadzi edukacje w zakresie pierwszej pomocy1. Polski
Czerwony
Krzyż
jest
to
najstarsza
polska
organizacja
humanitarna będąca członkiem Międzynarodowego Ruchu Czerwonego
Krzyża i Czerwonego Półksiężyca. Zajmuje się udzielaniem pomocy
humanitarnej w czasie klęsk i wojen, pomocą socjalną, nauką pierwszej
pomocy, prowadzeniem zabezpieczeń medycznych imprez masowych,
propagowaniem idei honorowego krwiodawstwa, rozpowszechnianiem
znajomości międzynarodowego prawa konfliktów zbrojnych. Polski
Czerwony Krzyż działa na podstawie Ustawy z dnia 16 listopada 1964 r.
o Polskim Czerwonym Krzyżu2 oraz wydanego na jej podstawie Statutu
zatwierdzonego Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 20 września
2011 r. PCK jest stowarzyszeniem krajowym Czerwonego Krzyża
Rzeczypospolitej Polskiej w rozumieniu Konwencji Genewskich o
ochronie ofiar wojny z dnia 12 sierpnia 1949 roku3 i Protokołów
dodatkowych do tych Konwencji z dnia 8 czerwca 1977 roku4.
Cele statutowe PCK to:
• wspomaganie w czasie konfliktu zbrojnego wojskowej i
cywilnej służby zdrowia
• prowadzenie działalności humanitarnej na rzecz ofiar konfliktów
zbrojnych
• upowszechnianie znajomości międzynarodowego prawa
humanitarnego konfliktów zbrojnych
• prowadzenie Krajowego Biura Informacji i Poszukiwań w celu
odnajdywania zaginionych w czasie konfliktów zbrojnych i scalania
rozdzielonych przez wojny rodzin
• upowszechnianie zasad i ideałów Międzynarodowego Ruchu
Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca
• współpraca z władzami publicznymi w trosce o zapewnienie
poszanowania międzynarodowego prawa humanitarnego
• prowadzenie działalności na rzecz
rozwoju krwiodawstwa i krwiolecznictwa oraz pozyskiwania
honorowych dawców krwi
1
A. Morawski, Rola organizacji pozarządowych…,op. cit., s.197.
Ustawa z dnia 16 listopada 1964 r. o Polskim Czerwonym Krzyżu, Dz.U. 1964 nr 41
poz. 276.
3
Konwencje o ochronie ofiar wojny podpisane w Genewie dnia 12 sierpnia 1949 r.
Dz.U. 1956 nr 38, poz.171 i 179.
4
Protokoły dodatkowe do tych Konwencji z dnia 8 czerwca 1977 r. Dz.U. 1992 nr 41
poz.175.
2
160
•
niesienie pomocy ofiarom klęsk żywiołowych lub katastrof w kraju i
za granicą
• przygotowywanie społeczeństwa do właściwych zachowań w
przypadku wystąpienia klęski i katastrofy
• prowadzenie działalności w dziedzinie opieki i pomocy społecznej
• prowadzenie działalności w dziedzinie ochrony zdrowia, w tym w
zakresie poprawy zdrowia publicznego
• przeciwdziałanie uzależnieniom
• prowadzenie szkolenia w zakresie pierwszej pomocy
• działania na rzecz osób poszkodowanych w wypadkach
komunikacyjnych
• prowadzenie działań upowszechniających zasady bezpiecznego
zachowania się na drodze
• rozwijanie działalności dzieci i młodzieży
• organizacja i prowadzenie placówek edukacyjno-oświatowych,
opiekuńczych i socjalnych, wypoczynkowych, rehabilitacyjnych,
leczniczych oraz innych
• działania na rzecz osób niepełnosprawnych
• prowadzenie działań na rzecz mniejszości narodowych
• prowadzenie szkoleń w zakresie aktywizacji zawodowej osób
podlegających wykluczeniu społecznemu
• realizacja innych zadań zgodnych z celami PCK, w tym zadania
publiczne zlecone przez organy administracji państwowej
i samorządowej
• rekrutacja i szkolenie personelu i wolontariuszy niezbędnych do
wykonywania swoich zadań1.
Związek Harcerstwa Polskiego jest ogólnopolskim, patriotycznym
stowarzyszeniem należącym do światowego ruchu skautowego. Jest
organizacją otwartą i apolityczną. Jednak Związek Harcerstwa Polskiego
to nie tylko organizacja, to przede wszystkim ruch społeczny kształtujący
postawy i charaktery. Wspiera wychowanie dzieci i młodzieży zgodnie z
harcerskimi wartościami, takimi jak: patriotyzm, braterstwo, przyjaźń,
służba, wiara, praca, sprawiedliwość, wolność i pokój2.Polski Związek
Alpinizmu powstał w 1974 roku z przekształcenia przedwojennego
Klubu Wysokogórskiego. Jest federacją klubów i sekcji zrzeszających
1
Polski Czerwony Krzyż, [http://pl.wikipedia.org/wiki/Polski_Czerwony_Krzy
%C5%BC], dostęp[02.02.2015]
2
Związek Harcerstwa Polskiego [http://zhp.pl/?gclid=CKbyyJPSkcQCFcHTcgodwJkAw],dostęp[10.02.2015]
161
taterników, grotołazów, narciarzy wysokogórskich i zawodników
wspinaczki
sportowej
(zobacz listę
klubów).
Na
forum
międzynarodowym polska organizacja wysokogórska jest znana już od
roku 1932 jako członek założyciel Union Internationale des Associations
d'Alpinisme(UIAA), oraz jako członek Union Internationale de
Speleologie (UIS). PZA koordynuje działalność sportową i szkoleniową,
organizuje wyprawy narodowe, nadaje uprawnienia instruktorskie,
zajmuje się ochroną przyrody oraz profilaktyką wypadkową. Na terenie
Tatr PZA prowadzi Centralny Ośrodek Szkoleniowy na
Hali Gąsienicowej oraz 3 obozowiska taternickie. Organem
informacyjnym PZA jest kwartalnik "Taternik"1.
Podsumowanie
Głównym organizatorem działań ratowniczych jest państwo,
realizujące swoje funkcje
i zadania ochronne. Państwo polskie,
wypełniając konstytucyjny obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa
obywatelom m. in. powołuje i utrzymuje odpowiednie siły i środki,
mające na celu ochronę i obronę ludności przed zagrożeniami
(związanymi z działaniami sił przyrody jak i człowieka). Bezpieczeństwo
we wszystkich swoich wymiarach stanowi bardzo ważny aspekt życia
społecznego. Zwykle odnoszone jest ono do systemu tworzonego przez
ludzi, rzeczy oraz wartości, którego niezakłócone funkcjonowanie ma
priorytetowe znaczenie z punktu widzenia każdej jednostki. Do ochrony
ludności, w tym ratownictwa, przeznaczone są etatowe,
wyspecjalizowane jednostki, których zadaniem jest udzielanie niezbędnej
pomocy. Tworzenie systemu ratownictwa wokół państwowej formacji
jaką jest Państwowa Straż Pożarna, która działa jako służba zawodowa i
jest zarządzana w sposób funkcjonalny, scentralizowany, sprzyja
spójności systemu wspieranego przez organizacje pozarządowe w skali
kraju. Zapewnia ujednolicenie procedur ratowniczych stosowanych przez
poszczególne jednostki. Państwowa Straż Pożarna wykonuje ważne z
punktu widzenia społeczeństwa zadania zabezpieczające, uczestnicząc w
likwidowaniu skutków groźnych zdarzeń o bardzo różnym charakterze.
Jest to jednostka właściwa w zakresie ochrony przeciwpożarowej kraju.
Obok państwowych sił ratowniczych istnieje wiele pozarządowych
organizacji ratowniczych wyspecjalizowanych w konkretnych rodzajach
ratownictwa (m.in. górskie, wodne, wysokościowe, jaskiniowe).
Organizacje pozarządowe, które z założenia są niezależne od
administracji publicznej, jednocześnie poprzez przyjęcie ich roli w
1
Polski Związek Alpinizmu, [www.pza.org.pl/], dostęp[ 06.02.2015]
162
funkcjonowaniu społeczeństwa, nazywane są trzecim sektorem,
odróżniając się od innych podmiotów działalnością non profit, czyli
faktem, że ich działalność nie jest nastawiona na zysk. Organizacje
pozarządowe nie są lekarstwem na problemy współczesnego świata,
jednak stanowią znaczącą siłę, tym większą, im więcej obywateli zechce
zaangażować się w aktywność społeczną. Organizacje pozarządowe
spieszą z pomocą w akcjach ratowniczych oraz dbają o
poszkodowanych po ustaniu zagrożenia, zapewniając im opiekę
społeczną, psychologiczną oraz religijną. Istnieje wiele powodów, dla
których społeczeństwo powinno być wdzięczne pozarządowym
organizacjom ratowniczym, ponieważ dobrowolnie i bezinteresownie
narażają życie dla ratowania życia innego człowieka. Jak wykazała
przedstawiona problematyka w niniejszej pracy bezpieczeństwo
człowieka jest nieodłącznie związane z instytucją państwa, jego siłą i
sprawnością. Rola organizacji pozarządowych zajmuje ważne miejsce w
ochronie ludności co determinuje jej specyficzny charakter. Dlatego
ważne jest, aby wszystkie ogniwa tego łańcucha działały sprawnie i były
na jak najwyższym poziomie, i dzięki temu mogły zapewnić nam
obywatelom poczucie bezpieczeństwa.
Bibliografia
Prawne aspekty ochrony
bezpieczeństwa państwa, pod red. M.
Pomykały, J. Rachela, Rzeszów-(2012).Amelia, Warszawa, s.28-29.
Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej,( Dz. U.
1991 Nr 88 poz. 400).
Sienkiewicz-Małyrujek K.,Niczyporuk,Z. T.(2010). Bezpieczeństwo
Publiczne. Zarys problematyki. Wydawnictwo Politechniki Śląskiej,
Gliwice,s.98-100.
Wójtowicz K.(2012).Organizacja i funkcjonowanie Państwowej Straży
Pożarnej w Polsce. Promotor, Warszawa, s.16.
Grosset R.(2000). Rola krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego w
bezpieczeństwie wewnętrznym państwa, [ w:] Zarządzanie w sytuacjach
kryzysowych. Rola i zadania administracji publicznej. Międzynarodowe
Forum Ratownictwa, Inowrocław, s.14.
Zarządzanie kryzysowe, Dylematy zagrożeń i bezpieczeństwa państwa,
Tom III, pod red. B. Kaczmarczyk, B. Kogut, P.Kobes.(2013).
Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Witelona w
Legnicy, Legnica, s.93-97.
Zarządzanie kryzysowe w systemie bezpieczeństwa narodowego, pod
red. G. Sobolewskiego, D. Majchrzaka(2011).AON, Warszawa, s.272.
163
Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i administracji dnia 24
października 2005 r. w sprawie czynności kontrolno-rozpoznawczych
przeprowadzanych
przez
Państwową
Straż
Pożarną,
(Dz.U.2005.225.1934).
Warmiński A. (2013). Administracja bezpieczeństwa i porządku
publicznego w Polsce. Elipsa, Warszawa, s. 371-372.
Karpiuk M.(2013).Zadania i kompetencje zespolonej administracji
rządowej w sferze bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej
Polskiej. Aspekty materialne i formalne. AON, Warszawa ,s.419-421.
Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej, Dz.U.
1991 nr 81 poz. 351.
Związek Ochotniczych Straży Pożarnych Rzeczypospolitej Polskiej,
[http://www.zosprp.pl/], dostęp [02.01.2015]
Morawski A. Rola organizacji pozarządowych w procesie zarządzania
kryzysowego,s.195-196.
[http://oapuw.pl/wpcontent/uploads/2013/11/A.Morawski-rolaorganizacji-pozarzadowych-w-procesie-zarzadzania-kryzysowegoKopia.pdf], dostęp [05.01.2015]
Ustawa z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie, Dz. U. 2010 Nr 127 poz.857
Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 roku Prawo o stowarzyszeniach, Dz. U.
1989 Nr 20, poz.104 z późn. zm.
Ferenc A. (2006). Zintegrowany System Ratowniczy w Polsce.
Promotor, Warszawa, s.89-90.
Skalski D., Przybylski S.(2014). Edukacja ratowników wodnych i ich
miejsca pracy. Kociewskie WOPR, Skarszewy, s.13.
Ustawy z dnia 18 sierpnia 2011 r. o bezpieczeństwie i ratownictwie w
górach i na zorganizowanych terenach narciarskich, Dz.U. 2011 nr 208
poz. 1241
Szymonik A.(2011).Organizacja i funkcjonowanie systemów
bezpieczeństwa. Difin, Warszawa, s.200.
Ustawa z dnia 16 listopada 1964 r. o Polskim Czerwonym Krzyżu, Dz.U.
1964 nr 41 poz. 276.
Konwencje o ochronie ofiar wojny podpisane w Genewie dnia 12
sierpnia 1949 r. Dz.U. 1956 nr 38, poz.171 i 179.
Protokoły dodatkowe do tych Konwencji z dnia 8 czerwca 1977 r. Dz.U.
1992 nr 41 poz.175.
Polski Czerwony Krzyż, [http://pl.wikipedia.org/wiki/Polski_Czerwony
_Krzy%C5%BC],dostęp:[02.02.2015]
Związek Harcerstwa Polskiego [http://zhp.pl/?gclid= CKbyyJ
PSkcQCFcHTcgodwJkA-w],dostęp [10.02.2015]
164
ILOŚCIOWA ORAZ PRZYCZYNOWA ANALIZA WYPADKÓW
UTONIĘĆ
W POLSCE W LATACH 2005–2014
Quantitative and casual analysis of drowning accident in Poland
between 2005–2014
Arkadiusz Stanula1, Marek Strzała2, Andrzej Ostrowski2,
Arkadiusz Kula3
1
2
Instytut Sportu, Zakład Sportów Wodnych, Akademia Wychowania Fizycznego
im. Bronisława Czecha w Krakowie
3
Student studiów doktoranckich Akademii Wychowania Fizycznego im. Jerzego
Słowa kluczowe: utonięcia, przyczyny, okoliczności, prewencja
Key words: drowning, causes of drowning, circumstances of the drowning, prevention
Streszczenie
W pracy przedstawiono charakterystykę utonięć w akwenach zlokalizowanych na
ternie Polski w latach 2005–2014. Celem badań było przedstawienie problemu utonięć
w ujęciu statystycznym oraz poszukiwanie przyczyn i okoliczności, które najczęściej
współwystępują z tego typu wypadkami. Materiałem badawczym były dane dotyczące
ilości utonięć w poszczególnych latach, zaczerpnięte z oficjalnej strony internetowej
Komendy Głównej Policji. Analizie poddano dane dotyczące ogólnej ilości utonięć w
podziale na płeć ofiar, wiek, okoliczności i rodzaju akwenu oraz stan trzeźwości ofiar.
Opracowane dane metodami statystyki opisowej umożliwiły przedstawienie problemu
utonięć w postaci szeregów czasowych, na podstawie których możliwe było śledzenie
tendencji utonięć na przestrzeni analizowanych lat. Szczegółowe analizy wykazały, że
do najczęstszych okoliczności związanych z tonięciem zalicza się kąpiel w miejscach
niezabronionych ale niestrzeżonych, natomiast najczęstszą przyczyną wypadków w
wodzie jest korzystanie z jej dobrodziejstw przez osoby będące pod wpływem alkoholu.
Abstract
The article presents the characteristic of drowning in bodies of water located in
Poland in years 2005–2014. The aim of the study was to describe the problem of
drowning in statistical terms and identify reasons and circumstances, which appear
along with such accidents. The research material included data concerning the number
of drowning in particular years, taken from the official website of the Polish Police
Headquarters. The analysis included data concerning the overall number of drowning
broken down by the sex, age and sobriety of the sufferer, circumstances of the accident
and type of the body of water. Data processed with statistical methods enabled to
present the problem of drowning in the form of time series, on the basis of which it was
165
possible to monitor the tendencies of drowning throughout the analyzed years. Detailed
analysis revealed, that the most frequent circumstances associated with drowning is
bathing in not prohibited, but also unguarded places, while the most common reason of
accidents in water is using its blessings by persons under the influence of alcohol.
Wprowadzenie
Jednym
z
najistotniejszych
zagrożeń
bezpieczeństwa
powszechnego są zdarzenia związane z wodami. Wśród nich
najdotkliwsze są te o charakterze katastrofy naturalnej lub awarii
technicznej, mogące przyjąć rozmiary klęski żywiołowej, których skutki
zagrażają życiu lub zdrowiu dużej liczby osób, mieniu w wielkich
rozmiarach albo środowisku na znacznych obszarach [Stanula, Telak,
2005]. Na wodach powszechnie dostępnych i stanowiących własność
prywatną, w tym podmiotów zbiorowych, występują zagrożenia
nadzwyczajne o szerszym zakresie i indywidualne wypadki utonięcia
osób. Takie wypadki zdarzają się codziennie na całym świecie. Wszędzie
tam, gdzie znajduje się jakikolwiek zbiornik wodny, rzeka, morze czy
ocean występuje ryzyko utraty życia wskutek utonięcia. Jednakże roczna
ilość ofiar utonięć w różnych krajach diametralnie różni się. Ma na to
wpływ wiele czynników. Jednym z najważniejszych są warunki
hydrologiczne, a więc ilość oraz wielkość znajdujących się w danym
kraju rzek, jezior, mórz, sztucznych zbiorników wodnych itp. Tam gdzie
jest ich stosunkowo dużo w porównaniu do wielkości powierzchni lądu,
tam też ryzyko utonięcia wydaje się większe. Kolejnym z czynników jest
ilość mieszkańców danego kraju oraz rozłożenie i gęstość zaludnienia.
Im większa liczba mieszkańców skupionych wokół terenów bogatych w
zbiorniki wodne tym większe ryzyko śmierci poprzez utonięcie.
Następnym szalenie ważnym czynnikiem jest poziom świadomości
społeczeństwa o wynikających zagrożeniach z przebywania nad wodą
oraz ich poziom umiejętności pływania i właściwego reagowania w
sytuacjach zagrożenia życia w wodzie. Innym równie ważnym
czynnikiem jest ilość oraz poziom wyszkolenia służb odpowiadających
za bezpieczeństwo osób przebywających nad wodą, różnorodność oraz
jakość posiadanego przez nich sprzętu. Następną ważną rolę odgrywa
klimat jaki panuje w danym kraju. Jeśli jest on suchy to ilość utonięć
powinna być niższa jeśli jest gwałtowny ze skłonnością do częstego
występowania powodzi to ilość utonięć powinna być wyższa.
Przedstawione powyżej czynniki w dużej mierze determinują ilość ofiar
utonięć danego kraju.
Wypadki utonięć są trzecią w kolejności przyczyną
przedwczesnej utraty życia, łącznie stanowiąc 7% wszystkich wypadków
166
ze skutkiem śmiertelnym. Według statystyk, corocznie tonie około 450
tys. osób na świecie, w tym w Europie około 20 tys. osób. W Polsce w
latach 1962–2003 utonęło ponad 42 tys. osób, co oznacza, że średnio
każdego roku w ten sposób traci życie prawie tysiąc osób [Hołyst, 2006].
W ostatnich latach notuje się jednak systematyczny spadek utonięć.
Napawa to ostrożnym optymizmem i z pewnością świadczy o
efektywności działań administracji publicznej, a także organizacji
pozarządowych w realizacji misji działania na rzecz zmniejszania liczby
osób tonących w wodach polskich. Światowa organizacja zdrowia
oblicza specjalny współczynnik nazwany „crude death rate”, dla opisania
ile na 100 000 zgonów w danym kraju spowodowanych jest utonięciem.
Na podstawie statystyk zaczerpniętych ze strony internetowej Komendy
Głównej Policji (KGP) oraz danych Głównego Urzędu Statystycznego
(GUS) nt. liczby ludności w Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1998–
2014 obliczony został wskaźnik utonięć na 100 tysięcy mieszkańców,
który został zilustrowany na poniższej rycinie.
Ryc. 1. Wskaźnik ilości utonięć w Polsce w latach 1998–2014 (1:100 000
mieszkańców).
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych KGP (utonięcia) oraz GUS (liczba
ludności).
Dla kontrastu można przytoczyć dane na temat utonięć w krajach
Europy Zachodniej, takich jak Niemcy, Wielka Brytania czy Francja. W
2012 roku na terenie Niemiec utonęło 383 osób, co w przeliczeniu na
wskaźnik crude death rate wynosi jedynie 0,51 i stanowi 0,05%
wszystkich zgonów w kraju. Z kolei w Wielkiej Brytanii w analogicznym
167
okresie utonęło 322 osoby, co w przeliczeniu na 100 tys. mieszkańców
wynosi 0,42 i również stanowi to 0,05 % ogólnej liczby zgonów. W 2010
roku we Francji utonęło 1047 osób, z których dużą liczbę stanowili
turyści zagraniczni. Wskaźnik crude death rate obliczony w 2010 roku
dla Francji wyniósł 1,66. Na podobnym poziomie do Polski pod
względem wielkości wskaźnika utonięć znajdują się Węgry. W 2012
roku na Węgrzech w wyniku utonięcia życie straciło 131 osób co daje 0,1
% udziału w ogólnej liczbie zgonów. Współczynnik crude death rate
obliczony przez WHO dla Węgier w 2012 roku wyniósł 1,32. Jak można
zaobserwować na rycinie 1 jedynie w 2010 roku wskaźnik utonięć w
Polsce obniżył się do poziomu nieco niższego od 1 (0,96), lecz niestety w
kolejnych latach wskaźnik ten ponownie rośnie.
Przytoczone powyżej dane stanowią ogólnospołeczny problem i
nie do końca wytłumaczony zespół faktów. Stąd w celu wyjaśnienia
ilościowych statystyk obrazujących skalę zjawiska wypadków utonięć w
latach 2005–2014 postanowiono dokonać ich analizy pod kątem
okoliczności w jakich one zachodzą. Na tej podstawie można budować
modele przyczynowo-skutkowe pozwalające podejmować określone
decyzje, mające na celu zmniejszenie ogólnej ilości wypadków utonięć, a
tym samym poprawę wskaźnika crude death rate.
Materiał stanowiący podstawę do ilościowej oraz przyczynowej
analizy utonięć jakie miały miejsce w akwenach znajdujących się na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w okresie objętym badaniami został
zaczerpnięty z serwisu internetowego Komendy Głównej Policji
[http://statystyka.policja.pl]. Materiał badawczy został opracowany
metodami statystycznymi, określając wartości średnie (m), odchylenie
standardowe (SD), wartości minimalne oraz maksymalne (min., maks.).
Do obliczeń wykorzystano program Statistica v.12 PL (StatSoft, Inc.,
2014).
Wyniki badań
Analizując na przestrzeni wielu lat ogólną ilość wypadków
utonięć można zauważyć tendencję do ich zmniejszania się. W latach
2010–2011 ich liczba po raz pierwszy spadła do poziomu poniżej 400
osób. W kolejnych latach liczba zgonów w wodzie zaczęła narastać,
osiągając w 2013 roku 709 ofiar, a więc wielkością zbliżając się do
najtragiczniejszych czasów z końca lat dziewięćdziesiątych ubiegłego
168
stulecia. Porównując płeć ofiar wypadków utonięć należy stwierdzić, że
w całym analizowanym okresie dotyczą one głównie mężczyzn, których
ilość jest od 5 do 7 razy większa niż kobiet (w 2014 roku nawet 9-krotnie
więcej). Na rycinie 2 przedstawiono szczegółową charakterystykę
utonięć w poszczególnych latach.
Ryc. 2. Charakterystyka ilościowa wypadków utonięć w latach 1998–
2014 z podziałem na płeć ofiar.
Opracowanie własne na podstawie danych KGP.
W kolejnym etapie analizy zgonów wynikających z procesu
tonięcia dokonano porównania wieku ofiar. Największą grupą osób,
które utraciły życie w wodzie są osoby powyżej 50 roku życia. W
analizowanym okresie ilość ofiar w tym przedziale wiekowym zawierała
się od 123 do 268 (średnio w roku wynosiła 190 osób). Niestety, dużo
jest także przypadków, gdzie ofiarami tonięcia są dzieci i nieletni,
najprawdopodobniej pozostawione bez opieki lub będące pod opieką, ale
kąpiące się na niestrzeżonym terenie. Wprawdzie w porównaniu do osób
pełnoletnich odsetek dzieci, które utonęły jest niewielki to jednak liczby
utraconych istnień robią wrażenie. Średnio na rok wskutek tonięcia ginie
około 11 dzieci w wieku do 7 lat, około 19 w wieku 8–14 lat oraz około
30 w wieku 15–18 lat (ryc. 3).
169
Ryc. 3. Charakterystyka ilościowa wypadków utonięć w latach 1998–
2014 z podziałem na wiek ofiar.
Analiza utonięć ze względu na rodzaj akwenów, w których
wydarzyły się wypadki wskazuje, że najczęściej dochodziło do nich w
rzekach oraz w jeziorach. Naniesione trendy liniowe na krzywych
obrazujących procentowe ujęcie ilości wypadków utonięć w latach 2005–
2014 (ryc. 4A, 4B) wskazują stałą i utrzymującą się tendencję w tym
zakresie. Zarówno w przypadku jezior jak i cieków najtragiczniejsze były
lata 2013 i 2014, podczas których utonęło 132 i 145 osób (jeziora) oraz
203 i 190 osób (rzeki). Wypadki utonięć w rzekach i jeziorach stanowią
około 30% wszystkich wypadków związanych z tonięciem w akwenach
na terenie Polski. Szczególną uwagę należy zwrócić na statystyki
dotyczące utonięć w morzu oraz różnego rodzaju zalewach (ryc. 4C, 4D).
Liczba osób, które tracą życie w tego typu akwenach nie jest tak duża jak
w przypadku jezior czy cieków, jednak wciąż rosnący trend powinien
być sygnałem ostrzegawczym dla odpowiednich służb i decydentów.
170
A
B
C
D
Ryc. 4. Charakterystyka procentowa ilości wypadków utonięć w
stosunku do ogólnej ich liczby, w akwenach różnego typu: A – rzeki, B –
jeziora, C – morze, D – zalewy.
Badając wypadki utonięć nie sposób odnieść się do okoliczności
w jakich one występują. Najwięcej zdarzeń śmiertelnych odnotowuje się
podczas kąpieli w miejscach, w których kąpiel jest dozwolona, lecz brak
jest nadzoru ze strony powołanych do tego celu odpowiednich służba
ratowniczych (ryc. 5A). Rocznie wypadki w tych okolicznościach
stanowią około 20% wszystkich utonięć. I choć napawa optymizmem
tendencja obniżania się odsetka osób ginących w tych okolicznościach,
to jednak wciąż są to ilości osób zbliżone do około 100 rocznie.
Najtragiczniejszym pod tym względem był rok 2010, w którym śmierć w
wodzie poniosły 134 osoby. Około 10% liczby wszystkich wypadków
utonięć związanych jest z kąpielą w miejscach objętych zakazem (ryc.
5B). W tych okolicznościach każdego roku średnio ginie około 44 osób,
przy czym podobnie jak poprzednio trend jest nieznacznie malejący.
Grupą narażoną na wypadki utonięć w wodzie są wędkarze oraz rybacy
(ryc. 5C), którzy podczas realizowania swojego hobby lub czynności
zawodowych rocznie przyczyniają się do powiększania tragicznych
statystyk. Szacuje się, że ilość zdarzeń w tych okolicznościach w
stosunku do wszystkich wypadków utonięć wynosi około 8%, przy czym
warto podkreślić, iż tendencja ta jest progresywna. Ostatnią grupą
okoliczności związanych z utonięciami są przypadki braku zachowania
171
należytej ostrożności w związku z przebywaniem nad wodą (ryc. 5D).
Rocznie w tych okolicznościach ginie około 50 osób, i jak wskazuje
wykreślony na podstawie danych procentowych trend liniowy jest to
stała tendencja.
A
B
C
D
Ryc. 5. Charakterystyka procentowa ilości wypadków utonięć w
stosunku do ogólnej ich liczby, w zależności od okoliczności: A – kąpiel
w miejscu niestrzeżonym, lecz niezabronionym; B – kąpiel w miejscu
zabronionym; C – nieostrożność podczas łowienia ryb; D – nieostrożność
podczas przebywania nad wodą.
Zarówno do przyczyn jak i okoliczności można zaliczyć wypadki
utonięć, w których ofiarami były osoby będące pod wpływem alkoholu
lub innego typu środków odurzających. Na podstawie danych można
stwierdzić, iż rocznie w tego typu okolicznościach ginie około 160 osób,
co stanowi aż 30% spośród wszystkich zgonów wskutek utonięcia.
Statystyki wskazując jak duży jest to problem społeczny, powinny
uwrażliwić instytucje państwowe oraz organizacje pozarządowe w celu
podjęcia środków zapobiegawczych. Charakterystykę ilości utonięć osób
będących w stanie pod wpływem alkoholu oraz osób trzeźwych
zaprezentowano na rycinie 6.
172
Ryc. 6. Charakterystyka ilości wypadków utonięć osób będących pod
wpływem alkoholu oraz w stanie trzeźwości.
Opracowanie własne na podstawie danych KGP
Dyskusja
Obcowanie człowieka z wodą zawsze wiąże się z ryzykiem, które
człowiek ponosi z konieczności, jak i pobudek hedonistycznych. Nawet
dobrze opanowana umiejętność pływania nie gwarantuje komfortu w tym
nienaturalnym dla człowieka środowisku. Liczba utonięć przypomina jak
wiele tajemnic i pułapek kryje w sobie żywioł wody, chociaż nie zawsze
będący jednoznacznym „winowajcą” wypadku. W życiu społecznym,
naukowym i kulturze bycia istnieje coraz większe zapotrzebowanie na
poszerzoną wiedzę o kompilacji i wzajemnych uwarunkowaniach
przyrodniczych, fizjologicznych, organizacyjnych, bytowych a także
zachowań człowieka mogących mieć związek z bezpiecznym
korzystaniem z dobrodziejstw uczestnictwa w rekreacji ruchowej,
turystyce i wypoczynku w środowisku wodnym. Zastosowane w tej
pracy metody analizy zebranego materiału statystycznego umożliwiły
ocenę stopnia oraz skali zjawiska wypadków utonięcia w akwenach
Polski w latach 2005–2014. Informacje te mogą stanowić punkt wyjścia
do podejmowania środków zapobiegawczych.
Zagrożenia, na jakie napotykają korzystający z wody można
podzielić na dwie kategorie. W pierwszej należy umieścić zagrożenia
zależne od fizjologii człowieka. Są to wszelkiego rodzaju kontuzje,
choroby, przykurcze mięśni bądź niewydolność organizmu. Drugą
kategorię stanowią zagrożenia wynikające ze specyfiki środowiska
173
wodnego, do których zaliczyć można zimne prądy, wiry wodne,
wodorosty, bagna oraz przypadki załamania się lodu. Miejsca, w których
zagrożenia te występują dotyczą obszarów wodnych, na których kąpiel
jest zabroniona. Dlatego by uniknąć ryzyka należy wystrzegać się tych
terenów. Ryzyko niesie również niedostateczna świadomość osób
korzystających z akwenów, których często cechuje lekkomyślność,
brawura i nieodpowiedzialność kończąca się kąpielą po spożyciu
alkoholu [Driscoll, Harrison, Steenkamp, 2004]. Sposobem na zmianę
takiego zachowania jest uświadamianie i edukacja poprzez akcje
społeczne i szkolenia, jak również egzekwowanie przestrzegania zasad
bezpieczeństwa na kąpieliskach i ewentualnie nakładanie kar za
niewłaściwe zachowania.
Rocznie z powodu wypadków utonięcia w Polsce umiera kilkaset
osób. Ten ponury fakt powinien znaleźć jak najszybsze rozwiązanie.
Jednakże, czego są przykładem państwa Europy Zachodniej, głównie
Niemcy i Wielka Brytania, aby obniżyć ilość ofiar utonięć należy działać
długofalowo, wielopłaszczyznowo i spójnie. Na nic zdadzą się
pojedyncze kampanie prowadzone tylko w okresie letnim lub same apele
policji czy WOPR-u o rozsądne zachowywanie się nad wodą. Żeby
naprawdę doprowadzić do znaczącego i długofalowego spadku liczby
ofiar wypadków utonięć nad Polskimi wodami należy przede wszystkim
skupić się na edukowaniu dzieci od najmłodszych lat na temat zagrożeń
wynikających z przebywania nad wodą. Już w przedszkolu i w czasie
edukacji wczesnoszkolnej powinny być prowadzone zajęcia nawet w
formie bajek czy zabaw uświadamiające dzieci o tym jak mają się
zachowywać nad wodą, aby ich wypoczynek był w pełni bezpieczny.
Oczywiście takie kształcenie nie może zakończyć się w szkole
podstawowej, tylko powinno być kontynuowane na wszystkich
szczeblach edukacji. Kolejną grupą, którą należy objąć programem
uświadamiania są rodzice lub opiekunowie prawni nieletnich. Jak
wykazano w niniejszej pracy z powodu braku lub niewłaściwej opieki
osób dorosłych corocznie w wodzie ginie kilkadziesiąt dzieci. Ostatnią z
głównych grup, które najbardziej wymagają zwiększenia świadomości o
zagrożeniach nad wodą są osoby w wieku 50 plus. Należy takim osobom
przedstawić dane dotyczące utonięć oraz wnioski jakie z nich wypływają,
wskazujące, że właśnie osoby po pięćdziesiątce stanowią największą
grupę ofiar wypadków utonięć. Na taki stan rzeczy mają zapewne zmiany
zachodzące w ich organizmach ze względu na wiek, tj. zmniejszenie
wydolności płuc i serca czy zmniejszenie siły mięśniowej, co w
174
przypadku długiego pływania lub przebywania w wodzie może
skutkować utonięciem [Howland i wsp., 1996].
Kolejnym istotnym czynnikiem mogącym prowadzić do
zmniejszenia wypadków utonięć jest wprowadzenie jednolitego,
narodowego programu nauki pływania dla dzieci. Jak pokazują
doświadczenia, szczególnie w Niemczech jest to jedna z
najskuteczniejszych form zwiększenia bezpieczeństwa nad wodą.
Dodatkowo taki program popularyzuje sport i aktywny wypoczynek
młodych osób, a tym samym staje się nieoceniony w propagowaniu
zdrowego i aktywnego stylu życia. Program taki został wprowadzony w
Polsce we wrześniu 2014 roku. Należy mieć nadzieję, że obejmie on jak
najszerszą ilość dzieci i będzie prowadzony długofalowo przynosząc
pożądane rezultaty.
Niezwykle istotnym elementem wpływającym na bezpieczeństwo
osób przebywających nad wodą jest ilość ratowników oraz miejsc
wytyczonych do bezpiecznego z niej korzystania. We wszystkich
krajach, gdzie szkolenia ratowników są bezpłatne lub opłaty za takie
kursy są symboliczne notuje się wzrost liczby ratowników. Można zatem
przypuszczać, że samoświadomość o czyhających w wodzie
niebezpieczeństwach osób przeszkolonych jest znacznie większa, aniżeli
osób bez przeszkolenia. Ponadto w gestii samorządów, na terenie których
znajdują się różnego rodzaju akweny, powinno być znalezienie środków
na wytyczenie i strzeżenie jak największej ilości plaż i miejsc do kąpieli,
bądź precyzyjne oznaczenie miejsc niebezpiecznych i objętych zakazem
kąpieli. W sytuacji, gdy ilość miejsc strzeżonych jest ograniczona lub
takie miejsca są zbyt odległe od zamieszkania, ludzie przestają zwracać
uwagę na względy bezpieczeństwa i wybierają miejsca niestrzeżone, ale
położone bliżej od nich [Halik i wsp., 2014]. To wszystko w
konsekwencji przyczynia się do powstania dużego ryzyka wypadków nad
wodami.
175
Piśmiennictwo
Driscoll T.R., Harrison J.A., Steenkamp M. (2004) Review of the role of
alcohol in drowning associated with recreational aquatic activity. Inj
Prev, 10(2): 107–113.
Halik R., Poznańska A., Seroka W., Wojtyniak B. (2014) Wypadkowe
utonięcia w Polsce w latach 2000–2012. W: Przegląd epidemiologiczny –
zdrowie publiczne, epidemiologia Państwowy Zakład Higieny,
Warszawa, 68(3): 591–594.
Hołyst B. Wiktymologia. LexisNexis, Warszawa 2006.
Howland J., Hingson R., Mangione T.W., Bell N., Bak S. (1996) Why
are most drowning victims men? Sex differences in aquatic skills and
behaviors. Am J Public Health, 86(1): 93–96.
Stanula A., Telak J. (2009) Postawa ratownika WOPR a bezpieczeństwo
osób korzystających z obiektów wodnych. W: Aktywność i
bezpieczeństwo w środowisku wodnym. Kraków: Wydaw. Instytutu
Teologicznego Księży Misjonarzy, ss. 71–79.
StatSoft, Inc. (2014). STATISTICA – data analysis software system
(Version version 12). StatSoft, Inc. Retrieved from www.statsoft.com.
176
SZKOLENIE RATOWNICZE W WYŻSZYCH INSTANCJACH
EDUKACYJNYCH I JEGO ZNACZENIE SPOŁECZNE
Lifesaving training provided at higher educational institutions
and its social significance
Natalia Stoyanova – Assistant Professor in NSA “V. Levski”
Stoyan Andonov– Associate Professor in NSA “V. Levski”
Maya Antova – PhD student in Sofia University “St. Kliment Ohridsky”
Key words: lifesaving, higher education, social significance
Słowa kluczowe: ratownictwa, szkolnictwo wyższe, społeczne znaczenie
Streszczenie
Wierzymy, że najlepsze praktyki i doświadczenia, National Academy Sport i BRC służące zapobieganiu poprzez szkolenie w zakresie bezpieczeństwa nad wodą ma
zastosowanie nie tylko w uczelni o podobnej edukacji, ale również w ramach
przygotowania studentów w innych instytucjach szkolnictwa wyższego. Poszczególne
obszary edukacji ratunkowej mogą być realizowane także we wszystkich uczelniach
pedagogicznych, wyspecjalizowanych akademiach wojskowych i policyjnych, jak i
fakultatywnych przedmiotach.
Abstrakt
We believe that the best practices and experiences that National Sport Academy and
BRC - WLSS have in the prevention and training in water safety is applicable not only
in universities with similar fieald of education as NSA, but also as part of the
preparation of students in other higher education institutions. The different areas of
lifesaving education could be implemented well as in all pedagogical universities,
specialized military and police academies, as optional or facultative subjects.
National sports academy “Vasil Levski” (NSA) is established
during 1942 from Tzar Boris III as a “High school for physical
education”.
The structure of the NSA includes - Coaching faculty; Physical
Education Faculty; and Physiotherapy, Sport animation and tourism. The
university provides full-time education, part-time education or individual
study in the last three highest educational levels - Bachelor degree (4
years study), Master degree (1/1,5 year) and PhD degree (3 years).
The main fields of education are:
• Coach of kind of sport – more than 60 sports
177
• Physical education teacher
• Sport Management
• Sport animator
• Adapted physical activity
• Physiotherapy
• Physical education teacher in Ministry of Interior
• Sport journalistic
• Sport psychology
• Olympism and Olympics movement
• Physiotherapist
• Sport in school and leisure time
During the educational and studying process in National sport
academy there are a large number of practical and theoretical modules,
which give to the students’ opportunities for additional qualifications out
of their main area of studying. One of this is lifesaving.
Lifesaving is a part of the education in NSA from 1982. During
all that year different activities and programs related to lifesaving are
developed and included into the student education. The purpose of this
education is not only for the own safety of the students but also because
they became teacher, coaches and other pedagogical staff and they can
spread the knowledge about safety attitude trough the young generation.
As the global aim is to reduce the water drowning and incidents.
At the present days in the NSA are conducted the fowling
lifesaving activities:
LIFEGUARD EDUCATION – “Pool and water parks
lifeguards”, “Open water and surf lifeguards”. Students with good
swimming abilities pass by the courses for professional lifeguards
through the programs issued by Bulgarian Red Cross;
DROWNING PREVENTION - all students pass by the program
for prevention of water accidents, called “WATER SAFETY
MINIMUM”. The main goal is to familiarize students with the general
hazards during bathing and swimming, assistance and self-help in water
accidents, the basic rules of behavior around water areas (pools, beaches,
rivers and open water areas) and the fundamental principles of First Aid
(CPR). The program is mainly theoretical;
TRAINING “SURVIVAL IN WATER” for the students in
specialty “Physical education teacher in Ministry of Interior and army”.
The aim of the program is to train and educate students how to react and
178
how to provide help during disasters, especially floods. The program
includes theoretical and practical sessions;
“MANAGEMENT OF WATER SAFETY ACTIVITIES IN
SWIMMING POOLS AND WATER PARKS” – for the students
specialties “Sport animation” and “SPA culture, eastern and aquaculture
practices”. During this program the students get familiar with the
Regulations, laws and all issues which concern management of the
facilities and activities is swimming pool and water parks.
NSA has a Training sport center which is situated on the Black
sea coast. In that center are held a mandatory course for all students in
NSA, called "Water Sports". This course is part of the compulsory
training in swimming, which is also held and to the pool of NSA in Sofia.
Required academic credit sin swimming lessons is 2 or 3 credits,
depending on the chosen field of study.
In Bulgaria the organization which is involves of managing of
lifesaving is Bulgarian Red Cross by its Water Life Saving Service (BRC
- WLSS). It accomplishes this through several major directions as
followed:
PREVENTION (education programs, publications,
projects, workshops);
EDUCATION (Young lifesavers, Pool and water parks
lifeguards, Open water and surf lifeguards, Chief lifegards, Lifeguard
Instructors, Volunteer rescue teams );
METHODOLOGICAL SUPPORT IN WATER
LIFESAVING ACTIVITIES (Regulations, Strategy, Water Safety
experts);
INTERNATIONAL & SPORT ACTIVITIES AND
PROJECTS (Sport, Projects, International).
BRC has 28 regional branches which are respectively as the
regional allocation of the country. In every branch there is a person,
expert in water safety who is responsible for the management of all
lifesaving activities. Also in every town there are volunteers who help
for development, organization and conduction of lifesaving.
All lifesaving courses and different educational programs in NSA
are conducted by collaborated approved syllabus between BRC - WLSS
and NSA. An integral part of the final exams in the courses for lifeguards
is a presence of a member of the BRC – WLSS.
Longstanding cooperation between Bulgarian Red Cross and
National Sport Academy contribute each year over 100 students to
become new lifeguards, who are acting on the Bulgarian Black sea coast.
179
On fig. 1 is presented the number of educated lifeguards for “Pool
and agua parks lifeguard”, “Open water and surf lifeguard” during 2014
in all regional branch of the Bulgarian Red Cross.
Fig. 1
Annually BRC - WLSS trained more than 1000 new lifeguards.
10% of them are trained by NSA. Traditionally the most open water and
surf lifeguards came from the NSA.
NSA has always strived to be "in line with developments" in
every sphere of education, in which is accredited. In each project related
to the development of water safety, as in our country and as well as on
the international level, representatives of the Academy have been
actively involved. The brand new activity in the Academy is due to the
realization of the last ILSE - EU Partner Project: “Safer Europe by higher
qualified Water Safety Managers“.
This project supported the
development of a Master's program "Master in the field of water rescue."
The program is prepared by the "Water Sports" department. The
purpose of this program is to educate and train specialized personnel who
can work for the benefit of society, but also to find employment in the
many social spheres of public life. The idea is the students passed
through this master's program to be able to work in different directions,
as professional staff in the courses for lifeguards, lifesaving coaches,
managers of lifesaving activities, experts during disasters, accidents and
catastrophes and in particular flooding.
Contribution to the protection of the human life is reflected in the
fact that professors from NSA participate in the issuance of the latest
180
manuals and books (films, brochures and etc.) in the field of water safety,
and in the development of all Red Cross programs for training of
lifeguards and drowning prevention.
Another good model for implementation of prevention of water
accidents is conducting on ART WORKSHOP "WATER AND ART".
This is a joint initiative of WLSS - BRC and the oldest university in the
country "St.. Kliment Ohridski ". Students specialized “Art pedagogy”
with good art skills get familiar with all water safety activities. All they
passed by the program “Water safety minimum”. Parallel with this
training they create thematic art paintings, which are donated to the
Bulgarian Red Cross.
The initiative between the University "Sv. Kliment Ohridski" and
Water life saving service - BRC will continue to develop and during
2015. The idea is students studying “Graphic design”, not only to be
trained how to contact safe with water but when they get familiar with
that to produced educational materials (posters, flyers, brochures), which
will be used for the prevention of water accidents.
Conclusions and Recommendations:
1. We believe that the best practices and experiences that National
Sport Academy and BRC - WLSS have in the prevention and training in
water safety is applicable not only in universities with similar fieald of
education as NSA, but also as part of the preparation of students in other
higher education institutions. The different areas of lifesaving education
could be implemented well as in all pedagogical universities, specialized
military and police academies, as optional or facultative subjects.
2. Development and integration of new programs, seminars and
training in the area of water safety in other universities in Bulgaria and
the EU is an undoubted contribution in the implementation of the main
task - to REDUCE NUMBER OF WATER INCIDENTS.
181
OCENA POZIOMU SPORTOWEGO ZAWODNIKÓW
RATOWNICTWA WODNEGO
W POLSCE
The assessment of the sports water lifeguards level in Poland
Wojciech Sadowski1, Arkadiusz Kula1, Jakub Karpiński2, Arkadiusz
Stanula3
1
Student studiów doktoranckich Akademii Wychowania Fizycznego im. Jerzego
2
Katedra Sportów Indywidualnych, Zakład Pływania i Ratownictwa Wodnego,
3
Słowa kluczowe: sport ratowniczy, poziom sportowy, wiek
Key words: sport rescue, athletic performance, age
Streszczenie
Celem niniejszej pracy jest analiza poziomu sportowego oraz wieku najlepszych
zawodników startujących w Mistrzostwach Polski w Ratownictwie Wodnym. Materiał
badawczy stanowiły dane dotyczące rezultatów sportowych oraz wieku badanych w
latach 2009–2013. Dokonano analizy porównawczej rezultatów uzyskanych przez
zawodników oraz ich wieku, w trzech grupach: zwycięzców, medalistów (1–3) oraz
finalistów (1–8). Analizą objęto wszystkie konkurencje indywidualne aktualnie
rozgrywane na Mistrzostwach Polski, tj. 50 m holowanie manekina, 100 m ratowanie
manekina w płetwach, 100 m ratownik, 100 m ratowanie kombinowane, 200 m super
ratownik. Wyniki analiz pozwoliły na sformułowanie wniosków, że wiek, a pośrednio
staż ratowniczy istotnie mają wpływ na osiągane rezultaty w konkurencjach
wymagających opanowania specyficznych technik ratowniczych, a największą
progresję wyników w badanym okresie odnotowano w konkurencji 200 m super
ratownik.
Summary
The purpose of this work is to analyse age and athletic performance of the best
participants of Polish Lifesaving Championships. The research data was collected based
on participants results and their age in years 2009–2013. Differential analysis of the data
was divided onto three groups: winners, medalists (1–3) and finalists (1–8). All the
individual disciplines of Polish Lifesaving Championships were considered: 50 m
Manikin Carry, 100 m Manikin Carry with Fins, 100 m Manikin Tow with Fins, 100 m
Rescue Medley, 200 m Super Lifesaver. This scientific analysis reveals that the age and
indirectly professional experience of participants influence strictly technical disciplines,
and the most progression within researched period was noted in the 200 m Super
Lifesaver event.
182
Wstęp
W ostatnich latach możemy zaobserwować zmiany w Wodnym
Ochotniczym Pogotowiu Ratunkowym (WOPR) dotyczące wielu
aspektów funkcjonowania tej organizacji. Podyktowane są one zarówno
czynnikami zewnętrznymi, czyli dostosowaniem się do standardów
Międzynarodowej Organizacji Ratowniczej (ILS), jak również
wewnętrznymi, takimi jak zmniejszająca się liczba ratowników na
polskich kąpieliskach oraz osób przystępujących do kursów na stopień
młodszego ratownika (Napierała, Skaliy, Plewiński 2011). Reformy w
WOPR mają również wpływ na sport ratowniczy w Polsce, w którym od
2005 roku zachodzą ciągłe zmiany. Wtedy właśnie na mocy Uchwały
Prezydium Zarządu Głównego WOPR powołana została Komisja Sportu
WOPR, której jednymi z głównych zadań są organizacja zawodów
sportowych oraz opracowywanie regulaminów zawodów sportowych.
Efektem jej działań były Mistrzostwa Polski (MP) w 2007 roku,
rozegrane pierwszy raz od wielu lat na 50-cio metrowej pływali w
Poznaniu, na których zawodnicy mieli okazję rywalizować w takich
samych konkurencjach jak na Mistrzostwach Świata czy Europy. W
kolejnym roku MP rozgrywane były jeszcze na 25-cio metrowym
obiekcie w Bydgoszczy, jednak od roku 2009 są one organizowane
wyłącznie na pływalniach 50-cio metrowych. Ogólnopolskie
współzawodnictwo na pływalniach 25-cio metrowych organizowane jest
w formie zawodów Grand Prix Polski (od 2008 roku) oraz Zimowych
Mistrzostw Polski (od 2009 roku) (Piotrowicz, Konieczny 2011;
Tabaczek-Bejster 2011).
W sportowym ratownictwie wodnym, podobnie jak w innych
wymiernych dyscyplinach sportu miarą poziomu reprezentowanego
przez zawodnika jest uzyskany wynik podczas zawodów najwyższej
rangi (Stanula, Cholewa, Skóra 2004). Bez wątpienia w naszym kraju są
to Mistrzostwa Polski rozgrywane co roku pod koniec czerwca.
Uczestnicy walczą nie tylko o medale i zwycięstwo w klasyfikacji
generalnej, ale również o miejsce w wąskim gronie kadry narodowej
reprezentującej nasz kraj w imprezach rangi międzynarodowej, zarówno
w kategorii seniorów jak i juniorów (Kaca, Kucia-Czyszczoń, Dybińska
2011; Karpiński, Opyrchał, Karpiński 2012). Specyfika sportowego
ratownictwa wodnego, oprócz środowiska wodnego oraz braku interakcji
między zawodnikami polega na tym, że używany jest różnorodny sprzęt
tj. płetwy, pasy ratownicze oraz manekiny. Ratownicy podobnie jak
zawodnicy innych dyscyplin sportu nieustannie poszukują nowych
183
rozwiązań technicznych związanych z pokonywaniem danych
konkurencji. Konkurencje ratownicze charakteryzują się bardzo dużą
ilością elementów technicznych, od których wykonania często zależy
końcowy wynik. W zależności od rodzaju wyścigu mogą być one
wykonywane w różny sposób, a jako że ratownicy są swego rodzaju
wieloboistami muszą opanować je wszystkie. Ratownictwo w swojej
obecnej postaci jest dość młodą dyscypliną sportu, która oferuje
zawodnikom duże pole do poszukiwań oraz wprowadzania
alternatywnych technik (Kaca, Kucia-Czyszczoń, Dybińska 2011;
Stallman, Hindmarch 2012). Zmienia się również sprzęt używany
podczas zawodów ratowniczych. Podobnie jak w pływaniu,
poliuretanowe stroje zakrywające większą część ciała są w ratownictwie
zakazane od początku 2010 roku, jednak zawodnicy podczas zawodów
aż w 3 z 5 konkurencji indywidualnych rozgrywanych na MP stosują
płetwy. Maksymalne rozmiary są określone w przepisach, jednak
zawodnicy mają możliwość doboru odpowiedniej dla siebie szerokości
oraz twardości płetw. Producenci sprzętu również wprowadzają nowe
modele płetw, dzięki którym zawodnicy mogą pracować nogami z
większą efektywnością.
Jeszcze kilka lat temu MP były dla większości zawodników
jedynymi zawodami w ciągu roku. Obecnie wprowadzone zawody Grand
Prix Polski (GP) oraz Zimowe Mistrzostwa Polski (ZMP), nie mówiąc o
różnego rodzaju zawodach regionalnych, dają zawodnikom więcej
możliwości sprawdzania swoich umiejętności w warunkach rywalizacji
sportowej, a trenerom kontroli postępów oraz nowych rozwiązań
technicznych.
Interesującym zagadnieniem jest również wiek osiągania
najlepszych wyników, ponieważ zawodnicy w ratownictwie wodnym
często są byłymi pływakami, nierzadko wysokiej klasy (Kosiński,
Przybylski 2011), mającymi wiele lat doświadczenia zawodniczego, a
dobre opanowanie technik ratowniczych również wymaga poświęcenia
dużej ilości czasu. Z pięciu konkurencji indywidualnych rozgrywanych
obecnie na MP większość to konkurencje sprinterskie, aż 3 to dystanse
100 m, jedna konkurencja to 50 m oraz jedna 200 m. Prace wielu
autorów (Karpiński, Opyrchał, Karpiński 2012; Płatek i wsp. 2012)
dotyczące pływania potwierdzają, iż najstarszymi zawodnikami na
najważniejszych imprezach na świecie są sprinterzy stylu dowolnego,
których średnia wieku medalistów nierzadko przekracza 25 lat. Ponieważ
ratownictwo jest dość blisko spokrewnione z pływaniem, można zadać
sobie pytanie czy wiek zawodników osiągających najlepsze rezultaty w
184
ratownictwie będzie podobny? Dlatego też celem pracy jest analiza
poziomu sportowego oraz wieku najlepszych zawodników startujących w
Mistrzostwach Polski w Ratownictwie Wodnym w latach 2009–2013, we
wszystkich konkurencjach indywidualnych.
Materiał badawczy stanowiły dane dotyczące rezultatów sportowych
oraz wieku zawodników Mistrzostw Polski w Ratownictwie Wodnym w
latach 2009–2013, uzyskane ze stron internetowych publikujących
oficjalne wyniki (www.omegatiming.pl, www.lifesaving.pl, www.
swimart.pl). Zebrany materiał poddano procedurom statystycznym: w
oparciu o wyliczone wartości średnie (m) oraz wielkości różnic w
wartościach bezwzględnych (d[s]) oraz względnych (d[%]), dokonano
analizy porównawczej rezultatów uzyskanych przez zawodników oraz
ich wieku, w trzech grupach: zwycięzców, medalistów (1–3) oraz
finalistów (1–8). Objęto wszystkie konkurencje indywidualne obecnie
rozgrywane na Mistrzostwach Polski tj. 50 m holowanie manekina, 100
m ratowanie manekina w płetwach, 100 m ratownik, 100 m ratowanie
kombinowane, 200 m super ratownik. Analizując zebrane dane
posłużono się miarami statystyki opisowej oraz obliczonymi
wielkościami różnic w zakresie uzyskiwanych rezultatów przez grupy
zawodników zajmujących różne miejsca w poszczególnych
konkurencjach wieloboju ratowniczego.
Wyniki
W konkurencji 50 m holowanie manekina w roku 2010
zaobserwowano spadek poziomu zwycięzcy aż o 5,93% w stosunku do
roku poprzedniego. Zjawisko to w nieco mniejszym stopniu dotyczy
medalistów (o 3,85%) oraz zwycięzców (o 2,18%), jednak różnice są
znaczne. Rok 2011 charakteryzował się znacznym wzrostem poziomu
zarówno zwycięzcy, medalistów oraz finalistów. W roku 2012 poziom
finalistów był najwyższy w badanym okresie (m=33,76) i wyższy niż w
roku poprzednim o 1,29%, mimo, iż zarówno zwycięzca (0,73%) jak i
medaliści (0,37%) osiągali wyniki nieco słabsze niż w roku 2011, co
może świadczyć o wyrównanym poziomie zawodników. Rok 2013 to
ponowny regres wyników zarówno zwycięzców, medalistów jak i
finalistów.
W latach 2009–2012 medaliści konkurencji 100 m ratowanie
manekina w płetwach charakteryzowali się ciągłym wzrostem poziomu
wyników o 3,39%. W roku 2012 średnie wyników finalistów (m=53,65)
185
jak i medalistów (m=51,92) były najwyższe w analizowanym okresie.
Wzrost w tych kategoriach w stosunku do roku poprzedniego wyniósł
odpowiednio 3,56% oraz 0,52%, pomimo słabszego o 1,39% wyniku
zwycięzcy tej konkurencji. Rok 2013 to regres wyników finalistów (o
3,97%) i medalistów (o 2,03%) w porównaniu nie tylko z rokiem 2012,
ale również z rokiem 2011 (odpowiednio o 0,55% i o 1,51%).
Wyniki konkurencji 100 m ratownik w latach 2009–2011
charakteryzowały się znacznym spadkiem poziomu złotych medalistów
jak i średnich wyników medalistów. Można jednak zaobserwować
wyrównywanie się poziomu o czym mogą świadczyć średnie wyniki
zawodników zajmujących pozycję 1–8 w okresie od 2009 do 2012 roku.
Od 2011 roku, po wcześniejszym regresie wyników, nastąpiła ich
poprawa wśród zwycięzców i medalistów. W 2013 roku wynik
zwycięzcy był lepszy o 2,04% od uzyskanego w roku poprzednim.
Podobnie jak w dwóch wcześniej opisywanych konkurencjach 2012 rok
charakteryzuje się najbardziej wyrównanym poziomem, a wyniki
finalistów były w tym roku lepsze niż w poprzednim o 1,58%.
Konkurencja 100 m ratowanie kombinowane charakteryzowała się
tym, iż jeśli w danym roku występował spadek lub wzrost poziomu
wyników dotyczył on wszystkich analizowanych kategorii. W 2010 roku
zawodnicy prezentowali niższy poziom niż w roku poprzednim oraz
najsłabszy w badanym okresie. Od tego czasu nastąpił ciągły progres
wyników, który trwał do MP w roku 2012, kiedy to zawodnicy osiągnęli
najlepsze rezultaty. Największy wzrost poziomu zaobserwowano w
grupie finalistów, który wyniósł 1,42%w porównaniu z rokiem 2011 oraz
4,13% w stosunku do roku 2010. Rok 2013 to znaczny spadek poziomu
sportowego w stosunku do dwóch wcześniejszych MP.
Konkurencja 200 m super ratownik jest najmłodszą spośród
wszystkich analizowanych wcześniej, rozegrana pierwszy raz na MP w
2007 roku. W latach 2009–2013 zaobserwowano ciągły wzrost poziomu
wyników złotych medalistów, poza rokiem 2012, kiedy wynik zwycięzcy
był o 0,31% słabszy niż w roku poprzednim. Największy postęp
wyników w stosunku do roku wcześniejszego wyniósł 3,44% i dotyczył
złotego medalisty w 2013 roku. Wtedy też odnotowano najwyższy
poziom w kategorii medalistów jak i finalistów w całym analizowanym
okresie.
Analizując wiek zawodników można zaobserwować, iż prawie we
wszystkich konkurencjach w badanym okresie średni wiek medalistów
jest wyższy niż średni wiek finalistów. Wyjątkami są jedynie
186
konkurencje 50 m holowanie manekina i 100 m ratowanie kombinowane
w 2013 roku oraz 100 m ratownik w roku 2012.
Kolejnym wnioskiem jaki nasuwa się jest obniżenie wieku
zawodników w roku 2013 w porównaniu z latami wcześniejszymi.
Wyjątek stanowią jedynie medaliści konkurencji 100 m ratownik,
których średnia wieku była w tym roku najwyższa w analizowanym
okresie. Najstarszymi medalistami w analizowanym okresie byli
zawodnicy konkurencji 100 m ratowanie manekina w płetwach (m=27,1
lat), którzy jedynie w 2011 roku byli młodsi od medalistów konkurencji
200 m super ratownik. Średnio najmłodsi byli medaliści konkurencji 100
m ratownik (m=23,3 lat). Wyjątkiem był rok 2013 kiedy średni wiek
medalistów był najwyższy, razem z zawodnikami konkurencji 100 m
ratowanie manekina w płetwach.
Dyskusja
Podsumowując wyniki MP w Ratownictwie Wodnym w latach
2009–-2013 można ogólnie stwierdzić wzrost poziomu finalistów
wszystkich konkurencji. Zauważalne jest też zjawisko wyrównywania się
poziomu konkurencji ratowniczych o czym może świadczyć
zmniejszanie się różnic pomiędzy czasami zwycięzców a średnimi
czasami finalistów w badanym okresie. Bez wątpienia najwyższy poziom
zawodnicy prezentowali podczas MP w 2012 roku, za wyjątkiem
konkurencji 200 m super ratownik, kiedy w grupie finalistów uzyskiwali
najlepsze średnie czasów, a we wszystkich konkurencjach 100
metrowych także w grupie medalistów.
Konkurencja 50 metrów holowanie manekina charakteryzowała się
największymi wahaniami średnich wyników w badanym okresie. Jest to
konkurencja najszybsza ze wszystkich, w której każdy nawet najmniejszy
błąd podczas podebrania manekina powoduje duże straty czasowe,
ciężkie do odrobienia podczas holowania Znaczny regres wyników w
roku 2010 mógł być spowodowany zmianą regulacji dotyczących strojów
startowych, ponieważ w kolejnych latach średnie wyniki były już
bardziej porównywalne.
Z kolei konkurencja 100 metrów ratownik jest stosunkowo nową
konkurencją rozgrywaną na MP od 2005 roku, w której coraz więcej
zawodników pokonuje magiczną barierę jednej minuty. W roku 2009
Daniel Bugdol pokazał jak szybko można ukończyć tę konkurencję
deklasując rywali, pokonując srebrnego medalistę o prawie 3 sekundy i
ustanawiając rekord Polski. W kolejnym roku nie osiągnął on już tak
dobrego rezultatu, a po MP zakończył karierę sportową. Od tamtego
czasu poziom tej konkurencji stale rośnie, a także wyrównuje się o czym
187
świadczą średnie wyniki finalistów oraz zmniejszające się różnice
między medalistami a zawodnikami zajmującymi dalsze pozycje. Od
2011 roku prym w tej konkurencji wiedzie Paweł Szkudlarek, który w
2012 roku wywalczył srebrny medal Mistrzostw Świata, ustanawiając
przy tym rekord Polski.
Wydaje się, iż zmiana strojów startowych miała mniejszy wpływ na
konkurencje z użyciem płetw w tym na 100 metrów ratowanie manekina
w płetwach. Wynikać to może z większych prędkości osiąganych przez
ratowników, a co za tym idzie większych oporów, szczególnie podczas
holowania manekina na drugiej części dystansu, ponieważ pierwsze 50
metrów najlepsi zawodnicy pokonują pod powierzchnią wody. W
konkurencji tej zauważalny jest stały wzrost poziomu sportowego, a
także staje się on coraz bardziej wyrównany. W 2013 roku nastąpił regres
wyników w tej konkurencji na co niewątpliwie miało wpływ zakończenie
kariery przez kilku czołowych zawodników w kraju, między innymi
Jarosława Mazurka (4-krotny Mistrz Polski i medalista Mistrzostw
Świata z 2008 roku) oraz Marcina Pyrzyńskiego (3-krotny Mistrz
Polski).
Zawodnicy w konkurencji 100 metrów ratowanie kombinowane,
podobnie jak na 50 metrów holowanie manekina, najbardziej odczuli
zmianę przepisów dotyczących strojów startowych o czym mogą
świadczyć słabsze średnie czasy zawodników we wszystkich
analizowanych kategoriach w 2010 roku. Od tamtego czasu
zaobserwowano ciągłą progresję wyników, aż do roku 2013 co z
pewnością było spowodowane absencją wszystkich medalistów tej
konkurencji z roku poprzedniego.
Konkurencja 200 metrów super ratownik jest najbardziej
wymagającą ze wszystkich w programie Mistrzostw Polski, zarówno pod
względem wytrzymałościowym jak i technicznym. Zawodnicy nie mają
okazji zbyt częstego pływania tego dystansu na zawodach z powodów
organizacyjnych (duża ilość manekinów, długi czas rozgrywania i
przygotowania kolejnej serii), mimo to poziom w analizowanym okresie
wzrastał, co szczególnie dotyczyło zwycięzców tej konkurencji. Na
uwagę zasługuje wynik Adama Dubiela z 2013 roku, który poprawił
rekord Polski i jako pierwszy pokonał granicę 2:20,0. Zawodnik ten to
wielokrotny medalista MP w pływaniu w stylu grzbietowym, zmiennym i
dowolnym, jak można się domyślać świetnie przygotowany
wytrzymałościowo.
Analiza wieku zwycięzców oraz medalistów we wszystkich
konkurencjach wykazała, że najstarsi zawodnicy (mzw.=29,2 lat,
188
mmed.=27,1 lat) osiągali sukcesy w konkurencji 100 metrów ratowanie
manekina w płetwach, natomiast najmłodsi (mzw.=23,8 lat, mmed.=23,3
lat) w konkurencji 100 metrów ratownik. Pomimo, iż obie są rozgrywane
w płetwach różnią się znacznie ilością opanowania elementów
technicznych oraz sposobem pokonywania dystansu. W konkurencji 100
metrów ratownik zawodnicy pokonują większość dystansu kraulem, a
jedynym elementem technicznym jest zabezpieczenie manekina w pas
ratowniczy. Konkurencja 100 metrów ratowanie manekina w płetwach to
pływanie pod wodą, podbieranie manekina oraz holowanie. Wyniki
zaobserwowane w innych konkurencjach wydają się potwierdzać wyższy
wiek zawodników zdobywających medale w konkurencjach bardziej
wymagających technicznie (100 metrów ratowanie kombinowane oraz
200 metrów super ratownik).
Wnioski
Analiz wyników MP w Ratownictwie Wodnym w latach 2009–2013
oraz wieku zawodników osiągających najlepsze rezultaty pozwoliła na
sformułowanie następujących wniosków:
1. Wiek zawodników, a więc pośrednio staż treningowy oraz zawodniczy
mają wpływ na osiągane wyniki w konkurencjach bardziej
skomplikowanych technicznie.
2. Obniżenie poziomu wyników w 2013 roku miało związek z
zachodzącą w ostatnich latach zmianą pokoleniową.
3. Największy postęp wyników dokonał się w konkurencji 200 metrów
super ratownik, która jest najmłodszą konkurencją rozgrywaną na MP.
Piśmiennictwo
Kaca M., Kucia-Czyszczoń K., Dybińska E. (2011) Wybrane
determinanty morfologiczne sprawności specjalnej w sporcie
ratowniczym. [w:] Stan, perspektywy i rozwój ratownictwa, kultury
fizycznej i sportu w XXI wieku. Napierała M., Skaliy A., Żukow
W. (red.), Bydgoszcz, s. 71–92.
Karpiński R., Opyrchał Cz., Karpiński J. (2012) Współczesne
tendencje w pływaniu światowym na podstawie Igrzysk
Olimpijskich w Pekinie. AWF Katowice, Zeszyty MetodycznoNaukowe 32, s. 109–121.
Kosiński M., Przybylski S. (2011) Czy mogę być mistrzem w
sportowym ratownictwie wodnym? [w:] Stan, perspektywy i rozwój
ratownictwa, kultury fizycznej i sportu w XXI wieku. Napierała M.,
Skaliy A., Żukow W. (red.), Bydgoszcz, s. 63–70.
189
Napierała M., Skaliy A., Plewiński R. (2011) Zmiany zachodzące w
ostatnich latach w Wodnym Ochotniczym Pogotowiu
Ratunkowym. [w:] Stan, perspektywy i rozwój ratownictwa,
kultury fizycznej i sportu w XXI wieku. Napierała M., Skaliy A.,
Żukow W. (red.), Bydgoszcz, s. 33–61.
Piotrowicz K., Konieczny G. (2011) Sport w ratownictwie wodnym.
Sporty wodne i ratownictwo, Radom, vol. 4/2010, 1/2011.
Płatek Ł., Stachura A., Karpiński R., Rejdych W. (2012) Wiek
uzyskiwania rekordowych wyników w pływaniu na Igrzyskach
Olimpijskich w Sydney, Atenach i Pekinie, AWF Katowice,
Zeszyty Metodyczno-Naukowe, 32, s. 131–140.
Stallman R. K., Hindmarch T. (2012) Lifesaving Competition: Speed vs
Safety. Conflict Of Interest?, International Lifesaving Congress
2012, FESSGA, s. 1–14.
Stanula A., Cholewa J., Skóra M. (2004) Analiza poziomu sportowego
ratowników na podstawie wyników Mistrzostw Polski w
ratownictwie wodnym. Medycyna Sportowa, 20(1), s. 196–199.
Tabaczek-Bejster I. (2011) Ogólnopolskie zawody w ratownictwie
wodnym w latach 1967–2010, Sporty wodne i ratownictwo,
Radom, vol. 3/2011.
Strony internetowe:www.omegatiming.pl, www.lifesaving.pl,
www.swimart.pl
Ryc. 1. Dynamika zmian poziomu sportowego w konkurencji 50
metrów holowanie manekina w latach 2009–2013.
190
metrów ratowanie manekina w płetwach w latach 2009–2013.
metrów ratownik w latach 2009–2013.
metrów ratowanie kombinowane w latach 2009–2013.
191
metrów super ratownik w latach 2009–2013.
Ryc. 6. Średni wiek medalistów i finalistów Mistrzostw
Polski w Ratownictwie w latach 20092013.
192
Tabela 1
Poziom sportowy konkurencji ratowniczych Mistrzostw Polski w
Ratownictwie Wodnym w latach 2009–2013
Konkurencja
50 holowanie
manekina
100 m
ratowanie
manekina w
płetwach
100 m
ratownik
100 m
ratowanie
kombinowan
e
200 m super
ratownik
K
2009
2010
m
[min.]
m
[min.]
1
0:32,21
0:34,24
M
0:33,23
0:34,56
F
0:34,41
1
2011
0:35,17
–
2,03
–
1,33
–
0,77
d
[%]
–
5,93
–
3,85
–
2,18
0:52,52
0:52,22
0,30
M
0:53,68
0:53,19
F
0:55,31
0:56,16
1
0:55,09
0:56,99
M
0:57,36
0:57,71
F
0:59,82
0:59,51
1
1:08,61
1:09,71
M
1:10,51
1:10,75
F
1:12,16
1
2012
d [s]
d
[%]
m
[min.]
0:32,67
1,57
4,81
0:32,91
0:33,11
1,45
4,39
0:33,23
0:34,19
0,98
2,87
0:33,76
0,57
0:51,09
1,13
2,21
0,49
–
0,85
–
1,90
–
0,35
0,91
–
1,51
–
3,33
–
0,60
0:52,19
1,01
0:55,56
1:13,11
0,32
–
1,10
–
0,24
–
0,95
0,53
–
1,58
–
0,34
–
1,29
2:27,07
2:25,01
2,06
M
2:29,98
2:26,48
F
2:35,78
2:32,94
2013
–
0,24
–
0,12
d
[%]
–
0,73
–
0,37
1,29
–
1,39
0:34,66
0:51,81
0,44
–
0,72
1,93
0:51,92
0,27
0,52
0:52,99
1,09
–
1,38
–
1,62
–
0,02
0:53,65
1,91
3,56
0:56,92
0,87
1,53
0:57,64
1,01
0:59,52
0,60
–
0,80
–
0,95
–
0,01
0:58,59
0,93
1:07,52
2,19
3,24
1:07,50
0,02
0,03
1:08,43
1:08,85
1,91
2,77
1:07,97
0,88
1,29
1:09,97
1:11,20
1,90
2,67
1:10,21
1,42
2:24,19
2,39
2:27,56
0,57
–
0,73
2:24,64
3,50
0,82
–
1,08
2:29,17
2,84
1,86
2:32,64
0,30
0,20
2:34,06
1,00
–
0,45
–
1,61
–
1,42
1,42
–
0,31
–
1,08
–
0,92
d [s]
m
[min.]
0:57,79
0:58,66
d [s]
m
[min.]
–
0,59
–
0,67
–
0,91
d
[%]
–
1,76
–
1,98
–
2,61
0:55,87
0,41
–
1,08
–
2,22
0,80
–
2,03
–
3,97
0:55,78
1,14
2,04
1,76
0:57,53
1,58
0:59,17
1:11,79
0,11
–
0,58
–
0,93
–
2,00
–
1,58
0,19
–
0,98
–
1,36
–
2,86
–
2,21
2:19,83
4,81
3,44
2:25,38
3,79
2,60
2:31,20
2,85
1,89
d [s]
0:33,50
0:33,90
0:51,40
Tabela 2
Wiek medalistów i finalistów Mistrzostw Polski w Ratownictwie
Wodnym w latach 2009–2013
Konkurencja
50 m
holowanie
manekina
100 m
ratowanie
manekina w
płetwach
100 m
ratownik
M
F
M
F
M
F
M
100 m
ratowanie
kombinowane F
200 m super
ratownik
2009
K
M
F
2010
2011
2012
2013
m
zakres
m
zakres
m
zakres
m
zakres
m
zakres
24,3
20–30
26,7
22–31
26,0
21–32
27,3
22–33
19,7
19–20
22,5
17–30
23,9
18–31
25,0
18–32
24,6
19–33
20,3
18–27
26,3
23–30
27,0
24–31
28,0
25–32
28,7
26–33
25,3
20–29
24,8
20–30
22,6
17–31
23,9
17–32
24,0
18–33
21,0
16–29
23,7
20–27
21,0
18–24
25,0
23–27
21,3
19–26
25,3
20–29
22,3
17–27
20,6
17–28
23,3
18–32
23,9
18–33
21,5
17–29
26,3
23–30
26,0
19–31
26,0
21–32
27,3
22–33
19,7
19–20
22,4
17–30
23,3
16–30
23,5
17–32
23,0
18–33
20,3
18–27
25,3
19–30
26,3
20–31
28,7
25–32
24,3
19–33
22,3
20–27
23,5
18–30
21,9
16–31
23,0
17–32
23,1
17–33
19,8
17–27
193
ŻYCIE WOKÓŁ WODY JEST NIEBEZPIECZNE –RATOWNICY
I RESTUBE NIOSĄ POMOC
Life around water is dangerous – Lifeguards and RESTUBE help
saving live
Sandra Zimmer
Institution: RESTUBE GmbH
Key words: the dangerousness of water, risky situation in water, reasons for the risky
situations, story of RESTUBE, cooperation between lifeguards and RESTUBE,
RESTUBE saved live
Słowo kluczowe: właściwości niebezpieczne wody, ryzykowna sytuacja, w wodzie,
przyczyny ryzykownych sytuacjach, historia RESTUBE, współpraca ratowników i
RESTUBE
Streszczenie
Życie wokół i w wodzie jest niebezpieczne. Liczba utonięć na całym świecie jest
szokująca. Trzeba też wspomnieć i pamiętać, ludzi, którzy doświadczają ryzyka, aby
inny pomóc. Ratownicy i my, zespół RESTUBE, mają ten sam cel. Chcemy, aby wokół
jezior, morza, rzek i wodnych akwenach było bezpieczniej. Wynalazca RESTUBE był
w sytuacji zagrożenia życia i na bazie tego doświadczenia stworzył dodatkowe
zabezpieczenie dla wszelkiego rodzaju sportów wodnych. Mamy wersje ratunku dla
siebie, ale także by ratować innych. Ze względu na swoje niewielkie rozmiary i lekkość
można nosić je wokół talii lub zamontować na innym sprzęcie.
Abstract
The life around and in the water is dangerous. The number of drownings worldwide is
shocking. We should also mention and keep in mind the people who experienced a risky
situation, but could be saved. Lifeguards and we, the team of RESTUBE, have the same
aim. We want to make the live around lakes, sea, rivers and watersports safer. The
inventor of RESTUBE had a risky situation and out of that experience he created the
safety backup for all kinds of water sports. We have versions for self-rescue but now
also one to save others. Due to its small size and light weight the rescue tool can be
worn around your waist or be mounted onto other equipment.
194
The dangerousness of water
As we all should know the water and the life around it is dangerous.
Water rescue is an extremely important subject, but unfortunately the
majority of the people are not aware of it. Statistics about drowning make
the incalculability of the sea, lakes and river clear. Statistics published
by the WHO say that nearly 400 000 people drown worldwide every
year. But it is much more serious than official numbers tell. Often
drownings in holiday regions are not reported to the public to not damage
the image of the region. Additionally has to be said, these numbers do not
include suicide or natural disasters. (cf. WHO 2010) Also in Europe more
than 37000 people drowned in one year. (cf. DLRG Secretay General
2006: 3).
All these statistics have one thing in common. They only show the
number of drowned people and the reasons for drowning. But there are
numerous people, who experienced a risky situation, but could rescue
themselves or by others. These numbers are not part of the usual statistic.
Risky situation in water
The research of my thesis also includes this topic and how dangerous
water can be. Within my thesis I did a survey. We (the team of
RESTUBE) asked family, friends, supporters and professionals. The
evaluation of the survey shows that almost
half of the participants experienced a risky
situation.
Yes
No
Total
frequency
265
335
600
percent
44,2
55,8
100,0
And most of them assessed the situation
as dangerous.
Not critical
critical
dangerous
very dangerous
Life-threating
Total
frequency
75
46
94
39
11
265
percent
28,3
17,4
35,5
14,7
4,2
100,0
195
Reasons for the risky situations
The most quoted reasons for those situations are flow, waves,
exhaustion and overestimation. Further reasons are panic, accident by
impact, cramp, undercooling and many more. An interesting fact is in
over 90% of those experienced situations, RESTUBE would have
defused the situation significantly.
RESTUBE would have helped with
great probability
RESTUBE would have significantly
defused the situation
RESTUBE probably would not really
help
Story of RESTUBE
So now to the story and the product RESTUBE. A couple of years
ago a member of our team experienced a critical situation. Since then we
want water sport and the life around water to be safer for all of us. As
students of mechanical engineering the idea evolved to create a safety
product for in-water-activities. RESTUBE was born.
Engineered in Germany is every single detail developed by RESTUBE.
As the engineers are surfers, the first target group included kitesurfer,
windsurfer, surfer and so on. But it was clear that also other sportsmen
showed interest. So we extended the target market with open water
swimmer, sailing, outdoor, fishing and many more.
196
The product
RESTUBE became a safety backup for all kinds of water sports. Due
to its small size and light weight it can be worn around the waist
regardless of what you are doing and where you are. Overall we have
three different versions for self-rescue.
Basic
Classic
Sports
•
•
•
•
•
•
•
•
•
small, compact,
light weight
reduced to the
basic function
belt to attach it
at the hip
reusable
•
•
•
•
•
sportive bag
attach vertical and
horizontal at the hip
no
drag
while
swimming
trigger with whistle
a small inner bag
integrated
Reusable
•
•
•
•
robust bag
safety closing splint
for rough use and
extreme conditions
attach vertical and
horizontal at the hip
or harness possible
a small inner bag
integrated
reusable
Cooperation between lifeguards and RESTUBE
As time went by lifeguards asked us more and more for a similar
system as RESTUBE but to rescue others. Cooperation with different
lifeguard organizations all over the world started. At the same time we
started with the development of a new product.
The first test of prototype 1 round was in Germany, so we could get
feedback face to face. In the last few months also the international
197
organizations from Australia, the UK, Denmark and many more gave
their qualified advice. Especially the lifeguards from our neighbouring
country Switzerland supported us in the last decisions. To the final
product the SLRG (swiss lifeguard association) says:
“The final product convinces and therefore the SLRG accepts RESTUBE
LIFEGUARD as the official life saving tool.“
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
small, compact, light weight
free to move
doesn‘t need much space
carry it always with you
low drag while swimming
diving is possible
75 N buoyancy
quick release at the belt
Attachment on other
equipment possible
does not provide protection in
case of unconsciousness
•
•
•
•
•
•
•
easy, innovativ, German
engineered
rope (1,75m) with reflection
reflector on the buoy
safety closing splint for rough
use
two bending points at the
buoy
size is adjustable (range:
minimal: 85cm; maximal: 152cm)
no service necessary, own
check regarding the specifications
required
is not approved by TÜV, U.S.
Coast Guard or similar
institutions.
RESTUBE saved live
RESTUBE got great feedback from all over the world. And also stories
in which RESTUBE already helped saving lives:
For example in Egypt one Kitesurfer had a problem with his leg and he
could signal his problem by inflating and waving with RESTUBE.
198
In Germany at the North Sea a man could help another kitesurfer to
get back to the beach.
And then there was a situation with the new product RESTUBE
lifeguard.
A lifeguard in Switzerland organized a course for his colleagues to
train the handling and use of RESTUBE. After the first training at the
river Aare, which flows through Bern, the lifeguards saw, that a person
on the other side of the river gesticulated extremely. He shouted that
something went wrong with a swimmer. As the lifeguards saw the
swimmer, who kept diving under the water, they started a rescue mission.
Two of the lifeguard crossed the river and they reached the person just in
time. One of the lifeguard activated RESTUBE lifeguard, he fixed the
fully inflated buoy onto the patient. They could bring him to the river
bank. The swimmer was very lucky and the ambulance could bring him
to the hospital. (cf. Beat Wüthrich, Anlagechef Freibad Marzili /
Lorraine, Juli 2014)
Another important fact is the mental support: A 14 year old triathlete
is a great athlete in the pool, but in the sea it was always difficult for her
to perform. But RESTUBE changed that and gives her the necessary
safety.
Literature
- WHO World Health Organization (2010) Drowning.
<http://www.who.int/mediacentre /factsheets/fs347/en/ >last
time updated: 01.11.2010]
- DLRG Secretary General (2006): DLRG – Drowning Statistics.
“Drowning in Germany”. Unter Mitarbeit von Ludger SchulteHülsmann. DLRG
- Deutsche Lebens-Rettungs-Gesellschaft e.V. (Hrsg.)
<http://ec.europa.eu/consumers/cons_safe/presentations/2102/dlrg.pdf>
[last time updated: 19.09.2006]
199
ASPEKTY, ŚRODKI WODNEGO BEZPIECZEŃSTWA
Aspects, measures and levels of watersafety
Klaus Wilkens, PhD
Honorary Life President of the
International Life Saving Federation of Europe (ILSE)
German Life Saving Society (DLRG)
It is well known, that drowning is world-wide a relevant cause of
death. In the latest statistic of WHO you find the figure of 372 000
victims world-wide per year. According to experts in reality the rate is
much higher.
Also in Europe 35 000 to 40 000 people drown each year, but there is
a significant difference of the drowning rate per 100 000 inhabitants in
the different countries. Therefore we must intensively work on all
possible measures for realizing a better watersafety. These are some of
the aspects:
- From specific information up to campaigns
- Information and prevention especially for children
- Education for self-rescue and simple lifesaving methods
- Teaching of behavior for water leisure time and for water sport
- Training and further training for lifesaving and First Aid (including
resuscitation)
- Qualification of lifeguards (including paramedical education [EQF
1])
- Organization of a lifeguard service at pools, at rivers and lakes as
well as at the beach (including standardized drisk assessment)
- Education and training of rescue divers
- Developing and realizing concepts of flood disaster operations
- Training of lifeguards for swift water rescues with and without
helicopters
- Training and further training for leading experts up to Water Rescue
Managers [EQF 2]
Already with simple methods you can help in drowning or other
water accident situations. There are various measures on different levels
which help to reduce the number of drownings world-wide. Citizens and
politicians, regional and central governments are requested to develop an
extensive system of drowning prevention and put into practice.
200
EQF2 – A SAFER EUROPE BY HIGHER QUALIFIED WATER
SAFETY MANAGERS
Presented by John Martin MBE (Great Britain)
Vice President of International Lifesaving Federation of Europe (ILSE)
Board Member of International Lifesaving Federation (ILS)
Board Member of Surf Life Saving Great Britain (SLSGB)
A partnership project by member federations of the International
Lifesaving Federation of Europe (ILSE)
Background to the project
In Europe 35 000 – 40 0000 people drown each year. Compared
with the rest of the world, particularly in Africa and South East Asia, this
is relatively low, but still far too high.
Tourists travel all over Europe, often visiting beaches, lakes, pools
and aquatic facilities, and need good water safety management operations
to be available during their leisure time activities and holidays whenever
they are in an aquatic environment.
Therefore it is necessary to provide standardised information (ISO
20712) and qualified lifeguard service at beaches, in swimming pools,
leisure facilities and at lakes and rivers, and consistent management of
water safety activities in these environments.
Lifesavers/Lifeguards in these environments must be well educated and
trained to a high standard. They should also be mobile to be able to
pursue their vocation in different countries in Europe.
The member federations of ILSE across Europe do train
lifesavers/lifeguards to a high standard, but in order to ensure that they
are consistent, ILSE embarked on establishing a European Qualification
Framework for Lifesaving. This first Framework, known as EQF1, was
developed by ILSE and the concept accepted by the EU Directorate
General on 23rd September 2009. Over the next 2/3 years a partnership
of ILSE member federations established the EQF1 Partnership Project to
develop a qualification Framework for levels 1 to 4:
1 – Lifesaver *
2 – Lifesaver **
3 – Lifesaver/Lifesaving Instructor ***
4 – Lifesaving Instructor/Chief Lifesaving Instructor
201
Level 1 = Lifesaver* (General public qualification)
Knowledge
In the context of EQF,
knowledge is described
as theoretical and/or
factual.
Skills
skills are described as
cognitive (involving the
use of logical, intuitive
and creative thinking)
and practical (involving
manual dexterity and the
use of
methods, materials, tools
and instruments).
basic skills required to
carry out simple tasks
Level 1 means
basic general knowledge
STANDARD
Knowledge of
respiration and
circulation principles and
of adult CPR according
to the guidelines of ERC
Trained in:
Surveillance
Alarm Systems
Basic knowledge
Know available alarm
systems
Basic skills
Demonstrate use
Approach (Risk based)
Know different
techniques (casuality
within 2m radius)
Swimming
Diving
Jumping
Rescue
without equipment
First Aid
•
•
•
•
Land based or
wading
rescue
Team work
(assist)
Good swim
ability
Ability to
tread water
Competence
In the context of
EQF, competence is
described in terms
of responsibility
and autonomy.
work or study under
direct supervision
in a structured
context
A Lifesaver* is a
person with the
basic training
required for the
assistance in saving
of life in the water.
Introduction given
Know how to use
available systems
and set up
preferences
depending on the
situation
Be able to judge
how and when to
use the following
equipment: Use
poles, throw
floating aid
Throw, reach,
stabilize
EAP (Emergency
Action Plan)
Basic understanding of
your role in the team
during an emergency.
Able to detect an
emergency situation and
call for help.
Following the
instructions given in
emergency situation
and passing
information on to
others.
NOP (Normal
Operation Plan)
Know where to find
rescue equipment
Know where to find stuff
and lifeguards
Basic knowledge on
chosen equipment
Get required equipment
and support
Knows equipment
available and where
to find
Minimum of 1 RE to
manage accident if (un)conscious casualty
(e.g. Rescue Tube,
Rescue Buoy)
Demonstrate
Know
(dis)advantages of
use.
Rescue Equipment
Information
Be able to tell an adult
202
Use a given set of
words and a proper
Knowledge
Skills
Risk Assessment
(general)
Basic knowledge on risk
assessments
Use information of your
environment and be able
to tell an adult
Risk Assessment when
entering the water
Know about a risk
assessment
Feet first (shallow
water): slide in, Walk in
Enter into Water
Know 3 different
Techniques
Be able to demonstrate
proper use of all three
techniques
Swim
Know about the Crawl
swimming style [(dis)advantages]
Will be examined
Swim
Know about the
Breaststroke swimming
style [(dis-)advantages]
Will be examined
Safety: Stay afloat
Know how to stay afloat
(float, tread water with
arms or legs only)
Know 2 different
techniques
Apply technique
Demonstrate 2 different
techniques (land based)
Towing technique
Know 2 different
techniques
Demonstrate 2 different
techniques (land based)
Landing technqiues
Know basics
•
Walk assisted
out of the
water
•
Rautek grip
Combine different
techniques
(swim, dive, pick object
from ground, carry in
water)
Know respiration and
circulations principles
Demonstrate techniques
Release technique
Rescue Simulation
Anatomy
First Aid
Elementary knowledge
(ILS defined)
Communication
Know basics in
Be able to decide
which technique
should be used in
which situation
[Attention: Use of
certain techniques
may be
limited/forbidden
due to national
settings!]
Apply technique,
eyes above water
level, looking
forward
Apply technique,
eyes above water
level, looking
forward
Change between
different methods
Know the
difference(s)
between the 2
techniques
Know the
difference(s)
between the 2
techniques
Differentiate the
two methods
Discover patient,
approach patient, apply
right technique(s)
Decide on the right
and proper use of
techniques in the
right sequence
Can Recognize
respiration problem
Demonstrate 1 rescuer
CPR correctly (including
recovery position, open
airways maintenance,
call for emergency
service)
Demonstrate methods
Assist patient, call
for help with
required
information
Demonstrate calming a
203
Competence
language
Ability to evaluate
the situation and
recognize one’s
limitations
Be able to judge
(basics)
Decide which
methods to be
applied
Understand need for
Knowledge
communication
Communication II
Public relation
Skills
Ability to get attention
Call for help
Call ambulance
Know “public relation”
as basic
patient
Competence
communication
Demonstrate (waving
arms, mobile and voice)
Recognize need for
communication
Roleplay: look good and
know how to do a good
job
No external
communication
allowed
Level 2 = Lifesaver**
Knowledge
knowledge is described as
theoretical and/or factual.
Level 2 means
basic factual knowledge of
a field of work or study
STANDARD
Knowledge of:
basic patient
management techniques
basic resuscitation
techniques
basic first aid techniques
the function of selected
lifesaving
rescue equipment
Lifesaving Equipment
Swim: Equipment
Know 2 pieces of ILScertified rescue equipment
Know minimum 1
throwing device (e.g.
throwing bag, rescue ball)
Basic knowledge on fins
Surveillance
Basic knowledge
204
Skills
cognitive (involving
the use of logical,
intuitive and creative
thinking) and
practical (involving
manual dexterity and
the use of
methods, materials,
tools and
instruments).
basic cognitive and
practical skills
required to use
relevant information
in order to carry out
tasks and to solve
routine problems
using simple
rules and tools
Additional trained in:
Jumping,
swimming, diving
First Aid in
application
Using of fins, diving
mask, snorkel
Using of rescue
equipment
(rescue tubes, etc.)
Case studies (easy
to middle level of
difficulty)
Assistance in
swimming pools
and on lifeguard
stations
Demonstrate the use
of equipment during a
rescue simulation
Be able to use fins in
an appropriate way.
Demonstrate proper
use of fins.
Basic skills
Competence
competence is described
in terms of
responsibility and
autonomy.
work or study under
supervision with some
autonomy
A Lifesaver ** is a
person with the basic
training required for the
saving of life in the
water
Understand and explain
the purpose and use of
the rescue equipment
Know when to use fins
Know (dis)advantages
of using fins
Introduction given
EAP (Emergency
Action Plan)
Knowledge
Basic knowledge on risk
assessments
Be able to identify visible
risks and use information
Basic understanding of
EAP.
Risk Assessment before
entering the water
Know about a risk
assessment
Approach person in
water
Know technique to do this
in a safe manner:
•
Water based
rescue with
equipment
(conscious and
unconscious)
•
Head up
approach
•
Varied swim
techniques
Know pushing and pulling
techniques
Risk Assessment
(general)
Assisting a patient
Skills
Use information of
your environment and
be able to tell an adult
Competence
Ability to evaluate the
situation and recognize
one’s limitations
Following the
emergency situation
as well as being able
to rescue self and help
others to implement
action
Feet first (shallow and
deep water): step in
/jump in
Perform (several)
approach(es)
Following the
emergency situation and
passing on to others.
Demonstrate 2
different techniques
Release technique
Know 3 techniques and 1
escape techniques (e.g.
sink)
Perform 3 release
techniques (water
based) and one escape
technique (water
based)
Rescue techniques
(without equipment)
Re-Assessment before
Rescue:
Has situation changed?
Conscious versus
unconscious casualty?
Co-operative versus uncooperative casualty?
Size/weight of casualty?
Number of casualties?
Know 3 techniques out of
(national) list
(examples: Head carry
(one or two arms), crosschest carry, under shoulder
carry, fixed arm carry
(standard), Hair carry)
Know inverted breast
stroke or front crawl kick
on side
Know different techniques
including their right
application and sequence
Execute ReAssessment and
demonstrate chosen
process
Towing technique
Combines rescue
techniques
205
Be able to judge (basics)
Know (dis-)advantages
and be able to decide,
how the patient should
be approached (verbal,
direction, use of
equipment, …)
Be able to distinguish
techniques and to
differentiate towing and
assisting
Know the difference
between the 3
techniques including
(dis)advantages, be able
to decide on escape vs.
release
Swim around casualty
underwater and rescue
from behind
Unconscious casualty:
different techniques
Unco-operative
casualty: wait until
casualty calms
Perform 3 techniques
(water based),
including inverted
breast stroke or front
crawl kick on side
Know the difference
between the 3
techniques including
(dis)advantages
Demonstrate
sequence of action
Be able to judge
between different
sequences with respect
to effort, effectiveness
and safety
Surface Diving
Landing
Communication to
patient
Communication II
Information
Public relation
Knowledge
Know about …
•
Pressure
equalization
•
Diving with
head/feet first
•
Direct diving
toward the
casualty
•
Pick up a
casualty from
shallow water
Skills
Demonstrate basics
described
Competence
Be able to judge if
situation is appropriate
to perform surface dive
or not (safety aspects)
Know additional
techniques:
Lifting (to the edge of the
pool) with two or more
Lifesavers
Lifting techniques for only
one Lifesaver
Enlarge knowledge on
communication and
perform several action in
sequence
Work as a team
Assist life guards
Give advice to public
Find who is in charge
Tell who is in charge
Know to tell
Demonstrate one
technique
Be able to differentiate
between the techniques
Demonstrate calming
a patient (which is uncooperative)
Be able to recognize
need in special
situations
Demonstrate eye
contact and
sign/signals
Demonstrate
Able to understand
signals and to react in a
proper manner
Use a given set of words
and a proper language
Role-play: look good
and know how to do a
good job
No external
communication allowed
Know “public relation” as
basic
Level 3a = Lifesaver*** (Pool Lifeguard, Open Water Lifeguard,
Surf Lifeguard)
(P: Pool, O: Open Water Lifeguard, B: Surf Lifeguard)
Knowledge
knowledge is described as
theoretical and/or factual.
Level 3 means
knowledge of facts,
principles, processes and
general concepts, in a
field of work or study
STANDARD:
POOL
Risk in a pool
Risk assessment and
evaluation
Skills
cognitive (involving the
use of logical, intuitive
and creative thinking)
and practical (involving
manual dexterity and the
use of
methods, materials, tools
and instruments).
a range of cognitive and
practical skills required
to accomplish tasks
and solve problems by
selecting and applying
basic methods, tools,
materials and
information
Higher requirements in
jumping, swimming,
diving
206
Competence
In the context of
EQF, competence is
described in terms of
responsibility and
autonomy.
take responsibility
for completion of
tasks in work or
study adapt own
behavior to
circumstances in
solving problems
A Pool Lifeguard is a
person who will be
regularly assigned to
Knowledge
Lifeguard and service
management
Simulated emergency cases
Co-operation with
ambulance service and
hospitals
Skills
Using of rescue tubes
and
other means
Paramedical education
Evaluation of O2
devices
and AED
Developing of
Emergency plans
Competence
protect life and
safety at a pool.
STANDARD:
OPEN WATER
Risks in open water
Risk assessment and
evaluation
management
Co-operation with the
hospitals
An Inland – Open
Water Lifeguard is a
person who will be
protect life and
safety at a non-surf,
stillwater beach,
such as a lake or
river.
STANDARD:
BEACH
Risk at the beach
Risk assessment and
evaluation
management
Co-operation with the
hospitals
General1: Enter
the water
Know (after Risk Assessment
done before any action
taken) how to enter the
water
Know how to use different
techniques to rescue an
unconscious person without
equipment out of an aquatic
danger
jumping, swimming,
diving
and other means
Paramedical Education
Evaluation of O2
devices
and AED
Developing of
Emergency plans
jumping, swimming,
diving
and other means
Paramedical Education
Evaluation of O2
devices
and AED
Developing of
Emergency plans
Demonstrate Head First
(depth > 1.5 m)
General: Swim
approach
Perform a rescue in an
adequate environment
(e.g. P2, O2, B2)
General: Team
based approach
Know how to communicate
within a team of
lifesavers/lifeguards
Demonstrate team
simulation
General: Risk
Assessment
Ability to recognize
• hazards and
associated risks
• possible accident
situations
Demonstrate sufficient
skills in a given situation
(fitting the chosen
stream) and provide
information
1
A Surf Lifeguard is a
person who will be
protect life and
safety in the surf
environment.
Be able to distinguish
several methods to
enter the water
Be able to judge and
evaluate different
techniques,
approaches etc. in
order to optimize the
rescue action
performed
Ensure that the team
is informed about
what is happening
and communicate to
others (team,
spectators, rescue
service) if necessary
Be able to perform a
quick and proper risk
assessment. Results
should be rationale.
Candidate must be
General topics are valid for all three streams. The may dither in details, but have to be
included in a general manner in all three streams.
207
General: EAP
General:
Communication
General:
Surveillance
General:
Information
General: Public
relation
P1: Water based
fitness skills
P2: Combines
rescue without
equipment
Knowledge
• high risk user
groups
Be able to know all risks and
categorize them (eg. minor,
major, critical)
Detailed knowledge
concerning EAP.
Gain increased range of skills
and including advise to or
supervision of assistants
(Lifesaver * or Lifesaver
**)
Know specific local details
about the area to be
surveyed
Fill out the actual form
Know how to fill it, collect
and forward (to give to
whom)
Avoid it happening again
Be informed on techniques
and experiences. Level of
external communication is
“standard”.
Swim styles, distance
swimming, diving
Combined rescue techniques
in the following sequence
in less than two (2)
minutes:
• lifesaving entry (stride
jump, slide entry); then,
• 25m freestyle with head
above the water.
• surface dive to adult
dummy/person (minimum
depth of 1.5m)
• lift the dummy/person and
tow minimum of 25m to
the edge of pool
• lifting the person out of the
pool.
Skills
Implement the EAP, as
appropriate. Able to
complete rescue skills.
Demonstrate, explain the
(proper) use of relevant
communication
(equipment)
Perform surveillance on
your own and supervise
assistants
Perform described action
with (local/national)
given documents
Role-play to simulate
different situations
Demonstrate Skills in
compliance with given
assessment criteria
Consecutively perform
combined rescue
techniques in the
following sequence in
less than two (2)
minutes:
• lifesaving entry (stride
jump, slide entry); then,
• 25m freestyle with
head above the water.
• surface dive to adult
dummy/person
(minimum depth of
1.5m)
• lift the dummy/person
and tow minimum of
25m to the edge of pool
• lifting the person out
of the pool.
208
Competence
able to share his
results with
Lifesavers and
Lifeguards in the
team.
Implement the EAP,
as appropriate.
Understand and
differentiate
communication
skills, principles and
equipment
Be able to select right
techniques and spots
and to share
knowledge and
experience with
assistants
Be able to
communicate and to
define (and execute)
preventative action
Be able to use
different approaches
in different
situations.
Be able to
differentiate between
sprint/distance
swimming,
understanding of
different condition,
understanding of
water based
movement at the
surface, in the threedimensional
environment water
Be able to make a
successful rescue
without equipment
Knowledge
Recognised transport
P3: Land based
rescue combination techniques
skills
Skills
Lift conscious patient
and transport them over a
minimum distance of
25m using a recognised
patient transport
technique.
Know how to use a throwing
P4: Land based
rescue combination aid to assist in performing a
land based rescue
skills
Perform simulated rescue
using a throwing aid to a
conscious patient in the
water over a minimum
distance of 10m.
Basic patient management
P5: emergency
techniques including:
response
- Diagnosis/Check for
techniques
Dangers, Reaction,
including
Airways, Breathing and
resuscitation and
first aid techniques Circulation (DRABC)
- Lateral position & patient
rollover
- Calling for help
Resuscitation techniques
including:
- Expired Air Resuscitation
(adults, children, infant)
- Cardio Pulmonary
Resuscitation (adult,
children, infant)
- Set up and apply oxygen
equipment
First aid techniques for
managing injury and
emergency including:
• patient management
identify and managing
injuries (i.e. shock,
fractures, arterial and
venal bleeding, spinal
injury etc)
Perform basic patient
including:
- Diagnosis/Check for
Dangers, Reaction,
Circulation (DRABC)
- Lateral position &
patient rollover
- Calling for help
Perform resuscitation
- Expired Air
Resuscitation (adults,
children, infant)
- Cardio Pulmonary
children, infant)
- Set up and apply
oxygen equipment
Identify and perform first
aid techniques for
managing injury and
•
patient
management
injury etc)
• Describe the
application of
appropriate emergency
treatments in a rescue
situation including CPR
and spinal management.
• Describe the use of
medical equipment in
emergency situations.
• Identify regulations
pertinent to managing
emergency medical
P6: medical
• Appropriate emergency
knowledge about a
treatments in a rescue
range of conditions
situation including CPR
associated with
and spinal management.
rescues.
• Medical equipment in
• Regulations pertinent to
managing emergency
medical situations.
• Medical services available
for support in an
emergency medical
209
Competence
Be able to take
responsibility for
implementing and
applying the skills as
appropriate based on
previous knowledge,
experiences and
attitude
Be able to take
responsibility for
implementing and
previous knowledge,
experiences and
attitude
Be able to take
responsibility for
implementing and
previous knowledge,
experiences and
attitude
Be able to take
responsibility for
implementing and
previous knowledge,
experiences and
attitude
Knowledge
situation.
P7: Choose and
plan strategies to
manage basic
emergencies.
Possible strategies for water
rescues and emergencies.
Potential problems for
putting plans into place.
Basic emergency
management
plans/planning.
P8: Identify and
describe issues
related to the
facility/workplace.
Specifications of the pool
(depth, access, use of spas
or saunas etc.)
Nearest available safety
services.
Potential resources for use
in rescue.
P9: Rescue
equipment
O1: Perform
water-based skills
(on the front only)
in an open water
environment.
O2: Demonstrate
combined rescue
without equipment
in an open water
• Know a spineboard
• Gain additional
knowledge on rescue
tubes
• Understand the principle
swimming skills:
- Open water
- Underwater
• Complete an
environmental
risk assessment
• Understand the risks
involved with combined
rescues without
equipment in an open
Skills
situations.
Identify and list medical
services available for
support in an emergency
medical situation.
• Identify and select
possible strategies for
water rescues and
emergencies.
• Identify and solve
potential problems for
putting plans into
place.
• Design a basic
emergency
management plan.
• Practice emergency
management plan.
• Review and modify
basic emergency
management plan.
• List the specifications
of the pool including
depth, access, use of
spas or saunas etc.
• List the nearest
available safety
services.
• Find and use potential
resources for use in
rescue.
Demonstrate use
• Swim 50m in less
than 50 seconds with
the head above the
water.
• Swim no less than
400m in less than 9:00
minutes without using
equipment.
• Swim 25m under
water.
• Retrieve three (3)
objects placed 5m
apart in the deepest
end of an available
pool.
• Run-Swim-Run(run
200 m, swim 200 m
and run 200 m) within
8 minutes.
Perform combined
rescue technique in the
following sequence:
• - lifesaving entry
210
Competence
Be able to take
responsibility for
implementing and
previous knowledge,
experiences and
attitude
Be able to take
responsibility for
implementing and
previous knowledge,
experiences and
attitude.
Be able to judge
about the use of a
spine board and a
rescue tube
Be able to swim in an
open water and
under water
environment
Be able to choose the
appropriate
technique to
approach the
casualty according to
distance and
individual fitness
levels.
Be able to make a
successful rescue
without equipment
environment.
Knowledge
water environment
• To know the different
resuscitation techniques
Skills
(stride jump, slide
entry, wading,
porpoising, swim);
then,
• perform rescue of
conscious victim
which is minimum of
100m away from
shore.
• Lift conscious patient
and transport them
over a minimum
distance of 25m using
a recognised patient
transport technique.
• Perform simulated
rescue using a
throwing aid to a
conscious victim in
the water over a
minimum distance of
10m.
Perform basic patient
including:
• Diagnosis/Check for
Dangers, Reaction,
Airways, Breathing
and Circulation
(DRABC)
• Lateral position &
patient rollover
• Calling for help
• To know first aid
techniques to manage a
variety of first aid and
emergency situations
Perform resuscitation
• Expired Air
Resuscitation (adults,
children, infant)
• Cardio Pulmonary
children, infant)
• Set up and apply
oxygen equipment
O3: Simulate the
use of land-based
rescue skills.
• Know the techniques to
lift and transport the
patient
• Know how to use a
throwing aid
O4: emergency
response
techniques
including
resuscitation and
first aid techniques
[Identical with P4]
• To know the basic
patient management
techniques
O5: medical
knowledge about a
range of conditions
associated with
aid techniques for
managing injury and
• patient management
injury etc)
Be able to solve different
• Describe the application
medical cases
of appropriate
emergency treatments in
a rescue situation
211
Competence
Be able to use
different lift
techniques and
transport techniques
Be able to use
throwing aids
Take responsibility
for actions to ensure
the safety of all
involved.
Take responsibility
safety of all involved
Take responsibility
the safety of all
involved
rescues.
[Identical with P5]
O6: Implementing
strategies
to
manage
emergencies.
O7: Identify and
describe issues
related to the
facility/workplace.
O8: the use of a
craft for rescue
purposes
O9: Landing
Knowledge
including CPR and
spinal management.
• Describe the use of
medical equipment in
• Identify regulations
pertinent to managing
emergency medical
situations.
• Identify and list medical
medical situation.
• Knowing different EAPs
for different
emergencies
• Review, modify and
feedback on emergency
management plan, as
part of a team
• Prepare a report on the
characteristics of the aquatic
location including
environmental, geographic
and demographic
information.
• List the nearest available
safety services.
resources for use in rescue.
• Know 1 craft to be used
• Craft to be defined as
rescue boat, board, ski, PWC
or similar which is used by a
member organization for
rescue purposes.
• Know guidelines for craft
rescue
• Know how to carry with
fireman technique
• Know how to use Mask,
Snorkel and Fins
• Know how to apply surface
diving with rescue equipment
B1: Perform
• Know the water based
water-based fitness fitness skills for completion
skills in a pool
in a pool environment
environment.
• Know your individual
strengths depending on
distances, pacing and time
restrictions.
O10: Surface
diving
Skills
•
Be able to
manage different
emergency situations
•
Practice
emergency
management plan.
Be able to complete a
risk analysis
Demonstrate good
working knowledge of
support services and
networking
Demonstrate the use of
resources for use in a
rescue
•
Demonstrate
the use of a craft for
rescue purposes.
•
Perform a
craft rescue according
to guidelines for craft
rescue.
Demonstrate safe and
proper technique
Demonstrate safe and
proper technique
•
Swim 50m in
less than 50 seconds
with the head above
the water.
•
Swim 400m
in less than 8:00
minutes without
using equipment
•
Run-Swim-
212
Competence
Take responsibility
the safety of all
involved Identify
and select strategies
for water rescues and
emergencies.
Identify and solve
potential problems
for putting plans into
place.
Take responsibility
the safety of all
involved
Know (dis)advantages of craft
used, be able to
judge on situations
when to use crafts
Be able to evaluate
use and safety of this
technique
Be able to evaluate
technique
Be able to approach
and keep focus on
the drowning
casualty
Be able to choose the
appropriate
technique to
approach the
casualty according to
distance and
Knowledge
Skills
Run (Run 200 m,
swim 200 m and run
200 m) within 8
minutes
Swim
m underwater
B2:Demonstrate underwater
rescue
withoutfor
equipment
in a25pool
environment.
• Know how
to prepare
without breaking the
swimming underwater
surface. While
• Know the swimming
swimming underwater
techniques for swimming
retrieve three (3) objects
underwater
placed 5m apart, with
• Know how to retrieve a
one (1) in the deepest
casualty from the bottom of
end of the pool.
the pool
• Know the risks associated
with underwater swimming
B3: Demonstrate
• Know how to prepare for
combined rescue
making a rescue in a surf
without equipment
environment
in a surf
• Know the swimming
environment
techniques for surf rescue
• Know how to approach a
casualty in a surf
environment
• Know how to return a
casualty to shore
• Know the risks associated
with surf swimming
B4: Simulate the
use of land-based
rescue skills.
B5: Perform
emergency
response
techniques
including advanced
resuscitation and
first aid
techniques.
• Know suitable lifting and
carrying techniques
• Know how to consider the
following factors:
- The condition of the
casualty
- Topography of the Beach
- Environmental conditions
- Equipment and resources
available
- Location of the casualty
- Number of lifeguards
available to assist
• Know how to use the
appropriate throwing aids
for the rescue situation
• See First Aid Level 3
Perform combined
rescue technique in the
following sequence:
•
Lifesaving
entry (wading,
porposing, swim);
then
•
Perform
rescue of conscious
victim which is
minimum of 100m
away from shore
•
Lift conscious
patient and transport
him over a minimum
distance of 25m using
a recognised patient
transport technique.
•
Perform
simulated rescue
using a throwing aid
to a conscious victim
in the water over a
minimum distance of
10m.
Perform patient
including:
• Diagnosis/Check for
Dangers, Reaction,
Circulation (DRABC)
• Lateral position &
patient rollover
• Calling for help
Perform advanced
resuscitation techniques
213
Competence
individual fitness
levels.
Be able to identify
how to protect
themselves in an
underwater rescue
Be able to identify a
casualty underwater,
assessing the
situation and
establishing the
correct rescue
techniques required
Be able to identify
how to protect
themselves in a surf
environment
Be able to identify a
casualty in the surf,
assessing the
situation and
establishing the
correct rescue
techniques required
Be able to identify all
factors and establish
the correct lifting
and carrying
techniques to
achieve a safe and
effective land based
rescue
Be able to select and
effectively use the
correct equipment to
successfully perform
a land-based rescue
Be able to evaluate
technique for the
required situation.
See First Aid Level 3
Knowledge
B6: Managing
emergency medical
situations
associated with
rescues
• Knowledge of
regulations pertinent to
managing emergency
medical situations.
• Identify and list medical
medical situation.
B7: Identify and
describe issues
related to the
facility/workplace.
• Prepare a report on the
characteristics of the
aquatic location
including
environmental,
geographic and
democratic Identify and
select strategies for
water rescues and
emergencies.
• List the nearest available
safety services.
resources for use in
rescue.
• Discuss communications
and public relations
requirements for
promoting safety at the
location.
• Know about a rescue
boat, including
equipment and
procedures
• Know guidelines how to
use a boat
B8: Demonstrate
the use of a boat
for rescue
purposes.
Skills
including:
• EAR (adults, children,
infant)
• CPR (adult, children,
infant)
aid techniques for
managing injury and
• Patient management
• Identify and managing
injury etc.)
Use of appropriate rescue
and first aid equipment.
• Be able to manage
different emergency
situations
• Practice emergency
management plan.
•
Perform a
boat rescue according
to guidelines for boat
rescue.
214
Competence
Take responsibility
the safety of all
involved Identify
and select strategies
for water rescues and
emergencies.
Identify and solve
potential problems
for putting plans into
place.
•
Identify
and describe the
aspects of a
rescue boat and
the equipment &
procedure used.
Level 3b = Lifesaving Instructor
MINIMUM RECOMMENDED COMPETENCIES
An Instructor is the person instructing candidate(s) in the specific requirements of the
appropriate Certificates * and **.
PREREQUISITES
The prerequisites for course attendance are as follows:
• Minimum of 16 years of age
• Member of the National Association
• Possess the Level 1 Certificate of the discipline to be Instructed
• Be the current designated Instructor for the candidates being assessed for the
appropriate Certificates
Theories
concerning
teaching
and
learning
Knowledge
Understand the
principles of learning
and teaching in line with
best practices
Understand the
principles of planning,
evaluation and
assessment for lessons
and candidates
Lifesaving
specific
didactical
aspects
Understand specific
lifesaving teaching
methods and theories
Interperso
nal skills
Understand the
principles of verbal and
nonverbal
communication
Understand cultural and
diverse needs of
individuals
Motivation
al skills
Safety
aspects
Understand the
principles of motivation
Skills
Ability to deliver a
lifesaving course or
other lifesaving activities
for children or new
beginners (* or**)
Ability to plan, organize,
manage and evaluate a
other lifesaving activities
for children or new
beginners (* or**)
Ability to select the best
facilities, equipment and
educational material
Can apply the specific
lifesaving teaching
methods and theories
Competence
Provide good quality teaching
activity
Confidence to act as an instructor
Can take responsibility for
completion of lifesaving course or
other lifesaving activities for
children or new beginners (* or**)
Can apply appropriate
cognitive and
communicating skills
during teaching to
achieve the required
results
Can adapt own behavior to
circumstances in solving
communication problems
Apply appropriate
communication for
cultural variances
Can motivate and
activate students
Understand the
principles of risk
assessment
Can apply a student
centred view
Can deliver a lifesaving
course or other
lifesaving activities for
children or new
beginners (* or**)
following health and
safety legislation and
regulation
Know the safety and
emergency procedures
Can act and run
activities by following
Have basic knowledge
of national health and
safety legislation and
regulation
215
Can undertake assessment to
ensure and confirm learning
didactical problems
Demonstrate compliance with
equality and diversity
motivational problems
Takes responsibility to always
considering safety and ethical
aspects in a variety of situations
and environments
Applies safety and emergency
procedures
for the training
environment
Lifelong
learning
Understand the
responsibilities to
maintain and continually
develop skills,
knowledge and
competence
principles of risk
assessment
Responds correctly in
case of emergency
Can identify what skills,
knowledge and
competence needs to be
updated and how to
update those
Apply own personal development
responsibilities
Level 4 = Chief Lifesaving Instructor
A Chief Lifeguard or Chief Instructor is a person instructing candidate(s)
in the specific requirements of the appropriate Certificate “Lifesaver ***
Pre requisite is that must have level 3 knowledge skills and competence
Knowledge
Theories
concerning
teaching and
learning
Skills
Understand the
theories of
learning and
teaching in line
with best practices
Can deliver a
other lifesaving
activity in a variety
of environments
Understand
theories of
planning,
evaluation,
supervising and
assessment for
lessons and
candidates
Ability to develop,
plan, organize,
manage and evaluate
a lifesaving course or
other lifesaving
activity
Lifesaving
specific
didactical
aspects
Understand the
specific lifesaving
teaching methods
and theories
Interpersonal
skills
Understand the
theories of verbal
and nonverbal
communication
Ability to select the
best facilities,
equipment and
educational material
Have ability to apply
the specific lifesaving
teaching methods and
theories
comprehensively
Can apply cognitive
and communicating
skills during teaching
to achieve the
required results
Understand
cultural and
diverse needs of
individuals
Motivational
skills
Understand the
different methods
of motivation
Can motivate and
activate students
using a variety of
methods and student
centred view
216
Competence
Provide good quality teaching
activity
Is confident to act as an
instructor in a variety of
environments and situations
Can evaluate and improve
lifesaving courses or other
activities
Can supervise the work of other
lifesaving instructors
Can analyze and improve
teaching and assessment
practices
lifesaving courses or other
lifesaving activities
interpersonal skills of self and
the students
Can evaluate and improve own
behavior in case of problematic
situations
Is proactive concerning
interpersonal skills
motivational skills of self and
the students
Safety aspects
Have required
knowledge of
national health and
safety legislation
and regulation
Understand the
risk assessment
Have extensive
knowledge of the
safety and
emergency
procedures for the
various teaching
environments
Organisational
procedures
Lifelong
learning
Knows the
importance of
reporting and
recording
Understand the
reflective practice
and lifelong
learning
Can deliver a
other lifesaving
activities following
health and safety
legislation and
regulation
Is always considering safety
and ethical aspects
Manage and supervise the
education and work of
lifesavers and other lifesaving
instructors
Can deliver activities
by following the risk
assessment
Responds correctly in
case of emergency
Able to report and
record relevant
information
Accept responsibility of
organisational procedures
Able to continually
develop through
reflective practice
and lifelong learning
Takes responsibility to
continually update own and
student’s competence
Developing the EQF2 Partnership
Having developed a lower level Framework for the Lifesaving
community in EQF1, ILSE turned its attention to developing a higher
qualification framework for those who manage lifesavers/lifeguards in
various aquatic environments.
Until this project began there was no common European
qualification concept for higher education levels in Water Safety
Management. There is however a growing need for specialists and
managers of staff in water safety with higher levels of qualifications.
Some Higher Education Institutions (HEI) offer some courses with
some lifesaving content, but the main focus of these programs is on
different topics such as tourism, sport or environment, and not on “Water
Safety Management” as a specialism.
Before the conclusion of the EQF1 project in 2013, ILSE members
applied to the EU Directorate in 2012 for further funding to work
together to develop a qualification framework in Water Safety
Management for Levels 5 to 8
217
The Partners
It was originally intended that 16 of our member federations along
with 2 universities would participate in this project. However, ultimately
only 7 of our member federations were accepted to become funded
partners in this project.
•
Federación de Salvamento y Socorrismo de Castilla y
León (FECLESS – Spain)
•
Ligue Francophone Belge de Sauvetage
(LFBS – Belgium)
•
National Sports Academy “Vassil Levski”
(NSA – Bulgaria)
•
Norges Livredningsselskap
(NLS - Norway)
•
Royal Life Saving Society UK
(RLSS UK – UK)
•
Surf Life Saving Great Britain
(SLSGB – GB)
•
Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe
(WOPR – Poland)
This reduction of more than 50% of potential partner organisations
placed much more responsibility and a greatly increased workload on the
remaining participants.
As the intended lead organisation, DLRG Germany, was not
funded, a new co-ordinating federation had to be appointed (SLSGB) to
take the work forward.
Project Objectives
The primary objectives of this project can be summarized as follows:
• Exchange of experience between the experts of all lifesaving
organisations, and HEIs regarding knowledge, skills and
competencies of highly specialised experts and those with
responsibilities for a higher management level in lifesaving
• Development of a common view of European experts about higher
education in water safety management
• Development of an EQF for Water Safety Management (level 5 to 8)
• Collection and dissemination of best practice education modules for
higher levels
• Development work to harmonise the new EQF levels with National
Qualification Frameworks in European countries
218
•
•
Ensure better-educated managers are employed in all environments of
aquatic-related human activities all over Europe
Achieve recognition of the qualification framework for Water Safety
Managers by HEIs across Europe
Developing the Framework
The partners agreed that the EQF2 project would be developed
through four separate streams:
Management
Health and safety
Didactics
Special Topics
Theoretical topics
Practical topics
A series of 6 seminars were held from August 2012 to June 2014 to
bring together experts from all 7 partner federations, including some with
experience in the educational field. At the outset agreement was reached
on a common definition of water safety management and an
understanding of the criteria for levels 5 to 8.
Framework
Based on this work, the outline of the Framework became clear and was
defined as follows:
Level 5 – Specialist/Assistant Manager 1-2 years
Level 6 – Bachelor/Manager
3-4 years
Level 7 – Masters
1-2 years
Level 8 – PhD
3+ years
At each level a framework has been developed setting out the key
elements of Knowledge, Skills and Competence that are required
throughout the four main topics.
An Excel file for each Level has been developed to show the information
for each element to define each statement for Knowledge, Skills and
Competence against each criteria, which is grouped at different levels for
ease of viewing
Specialist/Assistant Manager (Level 5)
At University/HEI the first two years towards a Bachelor degree.
Step 1 (Year 1 BA) Knowledge of, and being able to act safely in
common water environments
219
Step 2 (Year 2 BA) Safely leading or managing a group in the actual
environments
Bachelor degree (Level 6)
Step 3 (Year 3/4 in BA) – Two possibilities
a) Specialist - developing to lead rescue operations
b) General - developing to Teaching
Master Degree (level 7)
An opportunity to research into different topics in the field of water
safety:
Knowledge of theoretical and methodical problems related to
research in field of water safety
Knowledge of scientific theories and methods related to research
in field of water safety
Ability to conduct and assess own research and assess the
research of others
PhD in the field of Water Safety (level 8) (Access level,
minimum Master)
High specialisation in Water Safety Lifesaving, Self-Rescue,
Research and Thesis.
High level of scientific formation
Research and thesis
Management Structure
220
The chosen Special Practical
Topics determine the context of
Health and Safety, and Didactics,
and the Special Theoretical Topics
which is an important part of
management
The kind of management required
depends on the actual Special
Practical Topics chosen
Special Theoretical Topics
Background knowledge
Pedagogy
Level 5
Water safety history
Psychological and Physiological
reactions and self-rescue skills in the
actual environment
Level 6
Psychology related to teaching and
learning in challenging environmental
situations
Psychology related to stress, disasters,
accident – both Rescuers and Victims
Media
Accidents / Incidents - procedures and
rules for communication with media
Use of media for informing the public
Use of media in teaching – learning
221
Be able to organise and conduct
education in Water
Safety/Lifesaving
Psychology related to teaching and
learning in challenging
environmental situations
Personal experienced learning about
own reactions and capacity
related to environmental
challenges
How to develop realistic understanding
of environmental challenges
Research / Dissertation
Ability to plan, arrange and carry out
projects in the field of water
safety
Ability to scientifically assess own
work.
Special Practical Topics
Environmental Knowledge - Outdoor
Water
Cold water
White water
Winter – Ice – Snow
Dark water
Strong wind - high waves
Flat water / Lake
Safety and Prevention
Search and rescue (SAR)
Deep water (not Scuba)
Under water (Scuba)
Lifeboats
Small “boat" rescue
Ice rescue/mud rescue (Soft surface
rescue)
First Aid
Special situations
Contaminated water
Flood
Climatic Contamination
Natural disasters
Shipping Accidents
Car in water
Other unforeseen hazards
Public information
Safety including early rescues
Lifeguard (Cold water)
Events
Water Sports
Lifesaving sports
Conclusion
The key outcomes from all of the events are:
A successful partnership of 7 lifesaving federations supported by
Leonardo Da Vinci Funding from the EU
A Qualification Framework has been developed for levels 5 to 8 to
provide a safer Europe by having more highly qualified Water Safety
Managers in all aquatic environments at the following levels
Level 5 – Specialist/Assistant Manager in Water Safety Management
Level 6 – Bachelor Degree in Water Safety Management
Level 7 – Masters Degree in Water Safety Management
Level 8 – PhD in the field of Water Safety
A single Excel document has been produced for each Level, covering
the Knowledge, Skills and Competence required for each topic in
each stream.
A separate document has been produced giving an overview of the
entire Qualification Framework, along with an overview of the
different issues covered in the Special Topics section.
The project documentation has been loaded into the EU European
Shared Treasure database and is now in the Public Domain:
http://www.europeansharedtreasure.eu/detail.php?id_project_base=20121-DE2-LEO04-11717
222
Next Steps
Through the ILSE Education Commission further work is now planned to
build on the momentum achieved by the project:
HEIs in at least 4 of the 6 countries involved have already indicated
an interest in taking up the Qualification Framework for Water Safety
Management and are prepared to look further into the possibility of
doing so. There is also now interest being shown in at least 2
countries not involved in the partnership.
The ILSE Board of Directors in May 2015 has approved a new
“EQF3” project to work with the HEIs in countries across Europe to
develop the detailed content for each of the topics in the EQF2
Framework.
Application will be made via the interested HEIs for Erasmus Plus
funding to support the work required
223
CZEGO POWINNO SIĘ UCZYĆ? OD
UMIEJĘTNOŚCI PŁYWANIA W
WODZIE DO ZAPOBIEGANIA UTONIĘCIA W PRZYSZŁOŚCI
What Should Be Taught? Defining Water Competence:
From “swimming skill’’ to ‘’water competence’’ - towards a more
inclusive drowning prevention future
Robert Keig Stallman1,2,3, Kevin Moran4, Stephen
Langendorfer5,6,Per-Ludvik Kjendlie,7,3, Richard Franklin8,9,
Aminur Rahman10,11, Linda Quan12,6, Elizabeth Bennet12
1
Norwegian Lifesaving Society, 2Tanzanian Lifesaving Society, 3Norwegian School
4
of Sport Science,
The University of Auckland (NZ), 5Bowling Green State
6
University (USA), American Red Cross, 7Norwegian Police Academy (Stavern),
8
James Cook University (Aus), 9Royal Lifesaving Society (Aus), 10Int. Drowning
Research Center (Bangl), 11Center for Injury Prevention and Research (Bangl),
12
Seattle Childrens Hospital (USA)
Introduction:
Teaching swimming skills and knowledge are seen as strategms for the
reduction of drowning. However, we have yet to reach consensus on
what should be taught. Debate continues on such questions as a) which
stroke should children learn first, b) is survival floating or treading water
most protective, c) is swimming on the front more valuable than
swimming on the back.
A growing body of research is available, permitting science to assist
in the selection of competencies which have drowning prevention value.
In addition, the growing acceptance of the concept of ‘’water
competence’’ brings the focus back to generalized, all around proficiency
including physical competencies as well as affective and cognitive
competencies.
Aims:
The aims of this study were to: a) select personal water competencies
which can be supported by research to show protective value, b) to
translate this research evidence to a pragmatic rationale’ suggesting how
it supports the inclusion of these individual competencies, and c) propose
areas for future research.
224
Methods:
Individual items were selected from the curricula of high profile
international and national organizations, scientific journal articles and
from several position statements of similar organizations. A literature
search was conducted to explore the evidence supporting these
competencies. Two hundred and eight (208) research papers were
identified. Others were subsequently added. Adjustments were made
by adding to or subtracting from the original list of competencies.
Expert opinion was used to translate this evidence to a pragmatic
rationale’ for support of each competence.
Results:
Research evidence supports the inclusion of the following
competencies in educational water competence programs.
Entry into deep water
11. Use of life jacket
Surface and level off
12. Exit safely
Integrated and effective breathing
13. All of the above
with clothes
Swim on the front
14. All of the above
in open water
Swim on the back
15. Knowledge of
local hazards
Roll from front to back and back to front
16. Recognize and
avoid risk
Turn, L & R, on Front & Back
17. Assess ones own
competency
Surface dive & swim underwater
18. Recognize a
drowning person
Survival float, front and back
19. Judgment of risk
and action
Tread water
20. Attitudes &
values
Conclusions:
In the past decade researchers have focused on assessing the protective
value of specific competencies. There is still need for more research.
There are still only a few papers which suggest a link between learning to
swim and drowning reduction. However, in those studies, it is unknown
what contribution each item in the progression made to avoiding
drowning. When examining the protective value of single items, as in
225
this study, it is also unknown how these items together would influence
the successful avoidance of drowning.
References:
Hyder, A. A., Alonge, O., He, S., Wadhwaniya, S., Rahman, F., Rahman,
A., & Arifeen, S. E. (2014). Saving of Children’s Lives from Drowning
Project in Bangladesh. American Journal of Preventive Medicine, 47(6),
842-845. doi: http://dx.doi.org/10.1016/j.amepre.2014.07.050
Kjendlie, P. L., Pedersen, T., Thoresen, T., Setlo, T., Moran, K., &
Stallman, R. K. (2013). Can You Swim in Waves? Children's Swimming,
Floating, and Entry Skills in Calm and Simulated Unsteady Water
Conditions. International Journal of Aquatic Research & Education, 7,
301-313.
Moran, K. (2014). Getting Out of the Water: How Hard Can That Be?
International Journal of Aquatic Research & Education, 8, 321-337. doi:
http://dx.doi.org/10.1123/ijare.2014-0054
Moran, K., Stallman, R., Kjendlie, P.-L., Dahl, D., Blitvich, J., Petrass,
L., A., . . . Shimongata, S. (2012). Can You Swim? An Exploration of
Measuring Real and Perceived Water Competency. International Journal
of Aquatic Research & Education, 6, 122-135.
226
ISBN 978-83-64628-13-9
227

TOM I Ratownictwo - Stan perspektywy i rozwój ratownictwa, kultury

Transkrypt

Podobne dokumenty

kiermasz charytatywny - Zespół Szkół w Zegrzu