PrimoPDF, Job 5

tytuł
podtytuł
data
14 marca 2006
Szkolenie ekspertów MSN
Seminarium MSN
STATYSTYKA NAUKI I
TECHNIKI (N+T):
tytuł
ZARYS
MIĘDZYNARODOWEJ
podtytuł
METODOLOGII
STANDARDOWEJ
data
Główny Urząd Statystyczny
Wydział Nauki i Techniki
dr Grażyna Niedbalska
Dr Grażyna Niedbalska
konsultant ds. statystyki N+T w Głównym Urzędzie Statystycznym,
w latach 1995-2005 naczelnik Wydziału Nauki i Techniki w
Departamencie Statystyki Gospodarczej GUS, tzw. principal delegate
ze strony polskiej w Grupie Ekspertów OECD ds. Wskaźników
Naukowo-Technicznych (NESTI) oraz przedstawicielka GUS w
grupie roboczej Eurostatu: Working Party on Science, Technology
and Innovation Statistics, członek Komitetu Naukoznawstwa przy
Prezydium Polskiej Akademii Nauk na okres kadencji w latach
2003- 2006, uczestniczka międzynarodowych konferencji
dotyczących problematyki nauki i techniki organizowanych przez
OECD, Komisję Europejską, Eurostat i NATO, autorka koncepcji
nowego systemu badań statystycznych z zakresu nauki i techniki
wdrażanego od 1994 r. przez GUS oraz autorka i współautorka
wielu publikacji z tej dziedziny,
w tym m. in. publikacji: „Definicje pojęć z zakresu statystyki nauki
i techniki”, GUS, Warszawa 1999 oraz opracowań z serii „Nauka
i technika” wydawanych corocznie przez GUS.
Statystyka nauki i techniki
(w skrócie N+T)
to dziedzina statystyki zajmująca się
ilościowym opisem zjawisk
związanych z funkcjonowaniem
tzw. systemów nauki i techniki
(Science and Technology
Systems - STS).
Kompleksowa metodologia
statystyki nauki i techniki,
stanowiąca ogólnie przyjęty, międzynarodowy
standard, opracowana została w ciągu ostatnich
czterdziestu lat pod egidą OECD, a konkretnie
jednej z grup roboczych Komitetu ds. Polityki
Naukowo-Technicznej (CSTP), zwanej National
Experts on Science and Technology Indicators (w
skrócie NESTI), przy współudziale ekspertów z
Eurostatu (Urząd Statystyczny
Unii Europejskiej, Grupa Robocza EEA WP STI).
Podstawa prawna
badań statystycznych z zakresu N+T:
Rozporządzenie Rady Ministrów
z dn. 19.07.2005 r.
(Dz. U. nr 176)
Program badań statystycznych statystyki publicznej
(PBSSP)
***
Rozporządzenie
Prezesa Rady Ministrów
(wzory obowiązujących formularzy)
Podstawa prawna badań statystycznych
z zakresu N+T w krajach UE i EFTA:
Decyzja PE i RU nr 1608/2003/WE
z dnia 22 lipca 2003 r.
***
Decision No 1608/2003/EC
of the European Parliament and of the Council of 22
July 2003 concerning the production and development
of Community statistics on science and technology
Rozporządzenia KE z zakresu N+T:
• Commission Regulation (EC) No 753/2004 of 22
April 2004 as regards statistics on science and
technology,
• Commission Regulation (EC) No 1450/2004 of 13
August 2004 implementing Decision No
1608/2003/EC of the European Parliament and of
the Council concerning the production and
development of Community statistics on innovation.
Na statystykę nauki i techniki składają
się następujące działy:
• statystyka działalności badawczej i
rozwojowej (B+R) (nakłady - GERD,
GBAORD, personel),
• statystyka innowacji (działalności
innowacyjnej),
• statystyka patentów (ochrona własności
przemysłowej),
• bilans płatniczy w dziedzinie techniki
(TBP),
• tzw. wysoka technika (produkcja,
zatrudnienie i handel zagraniczny) i usługi
oparte na wiedzy (HT&KIS),
• wskaźniki dotyczące tzw. zasobów ludzkich
dla nauki i techniki (HRST) oraz
• Bibliometria (naukometria).
Frascati Family Manuals:
• Proposed Standard Practice for Surveys
of Research and Experimental
Development – Frascati Manual, sixth
edition (OECD, 2002).
• Proposed Standard Method of Compiling
and Interpreting Technology Balance of
Payments Data – TBP Manual (OECD,
1990).
• Proposed Guidelines for Collecting and
Interpreting Technological Innovation
Data – Oslo Manual, third edition
(OECD/EC/Eurostat, 2005).
•The Measurement of Human
Resources Devoted to S&T –
Canberra Manual
[OECD/EC/Eurostat,
OECD/GD(95)77].
• The Measurment of Scientific and
Technological Activities: Using Patent
Data as Science and Technology
Indicators – Patent Manual
[OECD/GD(94)114].
Zagadnienia pokrewne:
• technologie informacyjne i komunikacyjne
(ICT) – ich tworzenie (generation) i
zastosowanie (adoption) (vide: „A Guide for
Information Society Measurements and
Analysis”, OECD 2005),
• biotechnologia (vide: „A Framework for
Biotechnology Statistics", OECD 2005) ,
• zarządzanie wiedzą (knowledge management, w
skrócie KM, vide: Measuring Knowledge
Management in the Business Sector – first steps,
OECD/Statistics Canada 2003) oraz
• problematyka globalizacji (globalizacja, w której
kluczową rolę odgrywają przedsiębiorstwa
wielonarodowe, MNEs, wpływa w sposób
niekwestionowany na charakter procesów
innowacyjnych w poszczególnych krajach,
regionach i przedsiębiorstwach; vide: „Handbook
on Economic Globalisation Indicators”, OECD
2005).
• Badania pierwotne i wtórne.
• Źródła statystyczne i pozastatystyczne
(administracyjne).
• Wskaźniki wkładu (input) i efektów
(output and impact).
• Wskaźniki „bezpośrednie” i
„pośrednie” (zastępcze, proxy
indicators).
Według współczesnych teorii,
choć działalność B+R jest bardzo ważnym
i niekwestionowanym źródłem innowacji
i wynalazków, innowacje i innowacyjność
to jednak zjawiska i pojęcia znacznie szersze
i bardziej skomplikowane niż tylko zakończone
sukcesem wdrożenie wyników prac badawczych
jak to zakładał obowiązujący do niedawna tzw.
linearny model innowacji.
• Działalność innowacyjna – szereg działań
o charakterze naukowym (badawczym), technicznym,
organizacyjnym, finansowym i handlowym
(komercyjnym), których celem jest opracowanie
i wdrożenie nowych lub istotnie ulepszonych produktów i
procesów. Niektóre z tych działań są innowacyjne same w
sobie, inne zaś mogą nie zawierać elementu nowości, lecz są
niezbędne do opracowania i wdrożenia innowacji.
• Działalność innowacyjna może być prowadzona przez
samo przedsiębiorstwo na jego własnym terenie (wewnątrz
firmy) lub może polegać na nabyciu dóbr, usług, w tym
wiedzy bądź usług konsultingowych, ze źródeł
zewnętrznych (bywa to określane jako nabycie technologii
zewnętrznej w postaci materialnej bądź niematerialnej).
Oslo Manual 2005 wprowadza nową
typologię (taksonomię) innowacji
obejmującą cztery rodzaje innowacji, a
mianowicie:
• innowacje–produkty (product innovation),
• innowacje-procesy (process innovation),
• innowacje organizacyjne (organisational
innovation) oraz
• innowacje marketingowe (marketing
innovation).
• Zalecenia zawarte w podręczniku Oslo
Manual stanowią podstawę metodyczną
badań prowadzonych od początku lat 90.
pod egidą Eurostatu w krajach UE i EFTA
w ramach międzynarodowego projektu
badawczego zwanego Community
Innovation Survey (w skrócie: program
CIS), stanowiącego aktualnie główne źródło
informacji nt. działalności innowacyjnej
przedsiębiorstw europejskich.
• Do chwili obecnej odbyły się trzy rundy tego
programu (CIS-1, CIS-2, CIS-3; CIS-4 jest
w trakcie realizacji; rozpoczęły się
przygotowania do realizacji badania CIS
2006).
• Dane uzyskane w wyniku realizacji
programu CIS stanowią jedno ze źródeł
zasilania European Innovation Scoreboard.
• Tzw. „metodologia Oslo” stanowi
niewątpliwie udaną próbę opracowania
zaleceń metodycznych, o charakterze
standardu międzynarodowego, służących do
bezpośredniego pomiaru różnorodnych
aspektów działalności innowacyjnej
przedsiębiorstw z różnych działów
gospodarki – działalności innowacyjnej
rozumianej jako opracowywanie i
wdrażanie przez przedsiębiorstwa zmian
będących znaczącą nowością przynajmniej z
ich punktu widzenia (diffusion up to new to
the firm).
• Oprócz tego w szeroko rozumianej statystyce
nauki i techniki, nazywanej także przez Eurostat
statystyką nauki, techniki i innowacji (STI),
funkcjonuje wiele innych wskaźników, które
bywają stosowane do „pomiaru” tzw. zmiany
technologicznej, czyli innowacji w szerokim
znaczeniu tego terminu.
• Wskaźniki odnoszące się do takich dziedzin, jak
działalność badawcza i rozwojowa (B+R) czy
ochrona własności przemysłowej (statystyka
patentów), stosowane jeszcze do niedawna jako
główne miary innowacyjności, aktualnie określane
często bywają jako miary (wskaźniki) zastępcze
(proxy indicators).
• Z punktu widzenia użytkownika danych bardzo ważna jest
znajomość słabych punktów i ograniczeń różnorodnych
wskaźników stosowanych do oceny zjawiska
innowacyjności.
• Niezwykle ważnym zagadnieniem wymagającym
szczególnej uwagi użytkowników danych z zakresu szeroko
rozumianej statystyki nauki i techniki jest kwestia
terminologii. Niestety w dostępnej aktualnie w języku
polskim literaturze, włączając w to akty prawne i
opracowania przygotowywane na szczeblu ministerstw,
panuje niewątpliwy chaos terminologiczny. GUS, będący
przedstawicielem Polski na forach grup NESTI i WP STI,
prowadzi w ramach swoich ustawowych obowiązków
prace nad ustalaniem polskiej terminologii standardowej
stanowiące integralną część prac nad wdrażaniem nowych
badań projektowanych przez wyżej wymienione grupy
eksperckie.
Głównymi użytkownikami danych z
zakresu statystyki N+T są:
• krajowe instytucje rządowe i
samorządowe – MEiN, Ministerstwo
Gospodarki, NPR, RIS, itd.
• Komisja Europejska (KE),
• OECD (Main Science and Technology
Indicators),
• „świat nauki” z kraju i zagranicy.
Podstawowy zakres danych statystycznych
dotyczących działalności N+T publikowany
jest w następujących rocznikach wydawanych
przez GUS:
• Rocznik Statystyczny (tzw. duży) RS RP – dział „Nauka i
technika”,
• Mały Rocznik Statystyczny – dział „Nauka i technika”,
• Rocznik Statystyczny Przemysłu – dział „Technika”,
• Rocznik Statystyczny Województw,
• Rocznik Statystyczny Województwa……..
Publikacje specjalistyczne GUS
prezentujące dane z zakresu statystyki
N+T:
• Nauka i technika,
• Działalność innowacyjna przedsiębiorstw
przemysłowych,
• Działalność innowacyjna przedsiębiorstw
w sektorze usług,
• Definicje pojęć z zakresu statystyki nauki
i techniki,
• Main science and technology indicators
in Poland.
W skali międzynarodowej
głównym źródłem danych z zakresu
statystyki nauki i techniki są:
• dla krajów rozwiniętych – bazy
danych i publikacje OECD i
Eurostatu (NewCronos),
• dla pozostałych krajów – bazy danych
i publikacje UNESCO.
„Nauka i technika w 2004 r.”,
http://www.stat.gov.pl/dane_spolgosp/prod_bud_inw/nauka_technika/2004/doc/index.php
„Main Science & Technology Indicators in
Poland in 2000 – 2003”
http://www.stat.gov.pl/english/dane_spolgosp/prod_bud_inw/nauka_i_technologia/index.htm
Plany na przyszłość
dotyczące rozwoju statystyki nauki i techniki
OECD Blue Sky Research
biotechnologia, nanotechnologia,
open source software (oprogramowanie ze źródeł
„otwartych”), GRID, gospodarka wodorowa (hydrogen
economy), energia nuklearna (nuclear energy), praktyki
biznesowe i powiązania organizacyjne (business practices and
organisational linkages),
zasoby ludzkie dla nauki i techniki - „internacjonalizacja”
mobilność), dokształcanie ciągłe
(lifelong learning), kariery zawodowe osób
ze stopniami naukowymi doktora (OECD/ESTAT/UIS CDH
project).
• Celem prowadzonych od jakiegoś czasu
prac w nowym dziale statystyki HRST,
określanym w skrócie mianem statystyki
CDH, jest opracowanie tzw.
międzynarodowego standardu
metodologicznego badań mobilności i
ścieżek kariery zawodowej najwyżej
wykwalifikowanych osób będących
potencjalnie głównym motorem rozwoju
gospodarki i społeczeństwa opartych na
wiedzy (tzw. cogitariat według niektórych
definicji GOW).
• Projekt CDH realizowany jest wspólnie przez
OECD, ESTAT (Eurostat) i UIS. Brało w nim
dotychczas udział 13 krajów europejskich, w tym
również kraje spoza UE i EFTA, takie jak np.
Rosja i Ukraina, a także kraje pozaeuropejskie,
takie jak Argentyna, Chiny i Indie. Polska na
razie jeszcze nie włączyła się do tych prac.
• Do chwili obecnej specjalny międzynarodowy
zespół roboczy Expert Group on CDH statistics
opracował już tzw. kwestionariusz modelowy
(model core questionnaire) i zalecenia metodyczne
(methodological guidelines).
• KEI Research Project (The Knowledge Economy Indicators:
Development of Innovative and Reliable Indicator System –
Wskaźniki dla Gospodarki opartej na Wiedzy) - projekt
badawczy mający na celu zaprojektowanie nowej generacji
wskaźników służących do oceny stopnia rozwoju
gospodarki opartej na wiedzy.
• Projekt ten realizowany jest przez specjalnie w tym celu
powołane międzynarodowe konsorcjum w ramach VI
Projektu Ramowego Badań, Rozwoju Technicznego i
Prezentacji Unii Europejskiej (2002 – 2006); celem tego
projektu koordynowanego przez Eberhard-Karls
Universität w Tybindze (Tűbingen, Niemcy) jest
opracowanie m. in. tzw. composite indicators w oparciu o
dane statystyczne dla kilkudziesięciu krajów europejskich i
pozaeuropejskich.
Warunki stosowania danych statystycznych
w pracach badawczych, naukoznawstwie
i polityce naukowej (good practice):
• znajomość metodyki badań statystycznych przez
użytkowników danych,
• Metainformacja (metadane),
• umiejętne interpretowanie zagadnień, zgodnie z
faktyczną „zawartością” stosowanych wskaźników,
• kompleksowe wykorzystywanie / stosowanie
właściwych wskaźników.
Główny Urząd Statystyczny
e-mail: [email protected]
http://www.stat.gov.pl