tutaj - MKNE

Czy zawarte zostały
koncepcje naukowe
związane z życiem?
Sieci: Wszystkie organizmy należące do
jednego ekosystemu są ze sobą połączone
siecią powiązań.
Zagnieżdżone Systemy: Natura składa się z
systemów, które są zagnieżdżone wewnątrz
innych systemów. Każdy pojedynczy system
jest zintegrowaną całością i jednocześnie
częścią większych systemów.
Zasady Ekologii
Cykle: Członkowie ekologicznej
wspólnoty są zależni od wymiany
zasobów w stałych cyklach. Cykle
wewnątrz danego ekosystemu łączą się
z szerszymi, lokalnymi i globalnymi
cyklami.
Przepływ: Każdy organizm, aby
utrzymać się przy życiu, potrzebuje
stałego przypływu energii. Stały
przepływ energii słonecznej do Ziemi
podtrzymuje życie i zasila większość
cyklów ekologicznych.
Rozwój: Wszystkie formy życia
zmieniają się wraz z upływem czasu.
Zwierzęta rozwijają się i uczą, gatunki
dostosowują się do warunków i
ewoluują, organizmy wewnątrz
ekosystemów współewoluują.
Równowaga Dynamiczna Wspólnoty
ekologiczne pełnią rolę mechanizmów
informacji zwrotnej, które pozwalają
wspólnotom zachować relatywnie stałą
formę, wewnątrz której można
zaobserwować ciągłe wahania. Ta
dynamiczna równowaga zapewnia
wytrzymałość wobec zmian w
ekosystemie.
(Źródło: Centre for Ecoliteracy)
Nauka i Stabilność w
Środowisku Naturalnym:
Dlaczego to jest ważne?
Tytuł może się wydawać kuriozalny, bo
przecież nauka zawsze dotyczy „świata
naturalnego”. Czego innego miała by
dotyczyć? Ale jeśli przyjrzymy się
nauce dokładniej, możemy zacząć się
zastanawiać, czy często nie jest tak, że
oddala się ona od świata naturalnego,
prowadząc do wyników naukowych,
które mogą przynieść więcej złego niż
dobrego. Jak więc wyglądałaby nauka
zakorzeniona w naturalnym świecie?
Sieć Real World Learning analizuje możliwości przekazywania
wiedzy z zakresu nauk ścisłych w terenie. Jedną z kluczowych
kwestii, nad którymi pracujemy, jest zrozumienie jakiego
rodzaju naukowego zrozumienia potrzebujemy, aby pomóc
wywołać refleksję u uczestników szkoleni i sprowokować ich do
działania na rzecz zrównoważonego rozwoju.
Zaczęliśmy od przeanalizowania co kryje się za terminem
„zrozumienie‟ i szybko doszliśmy do wniosku, że nie chodzi
tylko o myślenie zgodne ze standardami naukowymi, które
stanowi racjonalny aspekt nauk ścisłych. Odgrywa ono
rzeczywiście ważną rolę, ale rozum musi iść w parze z
emocjami, wartościami i humanizmem, gdyż tylko w ten sposób
może zrodzić się prawdziwe zrozumienie.
Po przeanalizowaniu badań naukowych dotyczących działań na
rzecz zrównoważonego rozwoju planety, zdecydowaliśmy się
wykorzystać prace Sztokholmskiego Instytutu Ochrony
Środowiska na temat Granic Planetarnych. Granice Planetarne
pokazują wytrzymałość dziewięciu różnych środowisk i stawiają
sobie za cel sprawdzenie czy znajdują się one obecnie w
granicach ziemskich szans na przetrwanie (sustainability).
Stopień bioróżnorodności wykracza na przykład poza granice
możliwości planety, a z kolei zużycie globalnych zasobów
słodkiej wody w tych granicach się mieści (aby dowiedzieć się
więcej, wejdź na stronę www.stockholmresilience.org).
Prace dotyczące Granic Planetarnych oferują przydatne
narzędzie do wyboru badań, które należy zrozumieć, aby móc
działać w kierunku rozwoju edukacji na rzecz zrównoważonej
planety. Kryje się w nich jednak niebezpieczeństwo
nadmiernego zaufania do teorii redukcjonistycznych:
próbujemy zrozumieć szczegółowo każdą granicę, zamiast
badać ogólne układy i procesy, które je łączą. W efekcie
powstają jednowymiarowe rozwiązania dla złożonych,
globalnych problemów, brakuje natomiast rozwiązań
uwzględniających zarówno kwestie społeczne, gospodarcze, jak
i kwestie związane z ochroną środowiska.
Sieć Real World Learning włożyła dużo wysiłku w analizę
wniosków płynących z prac dotyczących Granic Planetarnych.
Aby edukacja była skuteczna, musi odnosić się do naszych
emocjonalnych reakcji na środowisko naturalne; musimy
zrozumieć cały system, a nie tylko pojedyncze fragmenty
układanki.
Powracając do natury i przyglądając jej
się z bliska, możemy dostrzec, że
działa ona zgodnie z kilkoma
powiązanymi zasadami. Fritjof Capra
nazywa je Żywymi Systemami,
opierając się na zasadach ekologii
(patrz tekst w ramce). Sieć Real World
Learning sprowadziła je do czterech
głównych zasad – łatwych do
przyswojenia oraz wykorzystania w
programach edukacji terenowej.
Cykle: natura działa w ramach cyklów.
Ściśle rzecz biorąc, nic nie zostaje
stworzone ani zniszczone. Cykle są
procesami, które mogą powtarzać się
bez przerwy, bez żadnego negatywnego
wpływu na przebieg innych cyklów. Do
takich cyklów zaliczają się powracające
wschody i zachody słońca, czy pory
roku (od wiosny do zimy). Azot, fosfor,
węgiel i tlen biorą udział w procesach,
takich jak transpiracja, dekompozycja
czy fotosynteza.
Zmiany: nic nie pozostaje takie samo,
zmiany idą wciąż do przodu, organizmy
przystosowują się do środowiska,
pojawiają się mutacje; energia zmienia
się i płynie od słońca liści i owadów;
cząsteczki węgla, wodoru i tlenu stale
łączą się i znów rozszczepiają, tworząc
strukturę wszelkiej materii.
Stabilność: natura znajduje się w
stanie dynamicznej równowagi;
ekosystemy nie ewoluują w kierunku
systemów zdominowanych przez kilka
gatunków; wszystko jest ze sobą
powiązane. Wszystkie systemy są
wyposażone w mechanizmy informacji
zwrotnej, które mają za zadanie
utrzymać je w stanie relatywnej
równowagi.
Przepływ Energii: energia słoneczna
przepływa przez kolejne systemy,
zmieniając swoją formę: światło ,
poprzez proces fotosyntezy,
przekształcane jest w energię
chemiczną z i dalej – kiedy proces
trawienny zwierząt zamienia zjedzone
przez nie rośliny w węglowodany – w
energię mechaniczną.
Te rządzące naturą prawidłowości są
przydatne nie tylko w edukacji
terenowej. Mogą służyć jako ramy lub
metafory rozwoju naszych społeczności
czy gospodarki. S Zrównoważone
społeczeństwo, -to takie, która reaguje
na informację zwrotną, realizuje współzależności zarówno
wewnętrznie jak i z otaczającym światem i rozwija swoje
aktywa ludzkie, co pozwala jej przetrwać w stale zmieniającym
się świecie. Można zauważyć, że zasady dotyczące systemów
zostały zaczerpnięte z natury i jako takie mogą podlegać
analizie naukowej, a jeśli zastosować je do analizy
społeczeństwa, stają się wymownymi metaforami na temat
kreatywnej i pozytywnej przyszłości, opartej na zasadach
zrównoważonego rozwoju.
Jeżeli zaakceptujemy holistyczną perspektywę naukową, to
łatwiej będzie nam zrozumieć procesy i relacje, które
pozwalają naturze na podtrzymanie życia na Ziemi.
Zrozumiemy również, że naukowy materializm zignorował te
elementarne zasady i prowadzi ludzkość w kierunku katastrofy
ekologicznej, a ostatecznie - zagłady. Zidentyfikowanie tych
podstawowych przyczyn naszych globalnych problemów daje
nadzieję na zmiany. Dlatego też tak ważna jest edukacja
bazująca na faktycznym uczestnictwie i doświadczaniu świata
rzeczywistego. Natura nie tylko skłania nas do refleksji nad
naszym miejscem na ziemi, ale również uczy nas zasad
zrównoważonego rozwoju. Praca przy użyciu holistycznych
metod naukowych oznacza zmianę perspektywy i zastąpienie
analizy poszczególnych części analizą całych systemów,
multidyscyplinarnym podejściem do relacji, mapowania i
procesów. Warto zastanowić się, co rozumiemy przez wiedzę i
jakie są jej limity.
Materializm Naukowy
Jest to teoria, według której wszystko jest zbudowane z materii, a
wszystkie zdarzenia są wynikiem fizycznych interakcji i właściwości tej
materii. Wspiera podejście redukcjonistyczne, wedle którego możemy
zrozumieć proces lub przedmiot badań rozkładając go na części i na
tej podstawie wyciągając wnioski dotyczące całości.
Części i Całości
Żywe systemy składają się z połączonych ze sobą części. Części
posiadają cechy, o których możemy dowiedzieć się więcej
poprzez ich analizę . Systemy, jako całości, mają właściwości
niewystępujące w ich poszczególnych częściach. Możemy
zrozumieć systemy tylko poprzez ich całościową analizę. To
oznacza, że musimy przyjrzeć się dokładniej poszczególnym
częściom żywego systemu i
spojrzeć na cały system i jego właściwości, w przeciwnym razie
będziemy dostrzec jedynie wycinek obrazu i osiągniemy jedynie
cząstkowe zrozumienie.
Przykłady kluczowych pytań do badania bezkręgowców w środowisku
leśnym:
Stabilność: Co mogłoby się stać, gdyby złamało się drzewo, jak takie
powalone drzewo wpłynęłoby na liczebność populacji danego
bezkręgowca? Co stałoby się z siecią pokarmową lub całym terenem
leśnym w przypadku burzy?
Przepływ Energii: Czym są łańcuchy pokarmowe na terenach leśnych?
Czym są sieci pokarmowe? Czym charakteryzuje się struktura troficzna
na terenach leśnych? Co by się stało, gdyby naczelne drapieżniki
zostały otrute i wiele z nich by zginęło?
Zmiana: Które gatunki są przystosowane do życia w różnorodnych
środowiskach? Dlaczego? Jakie są cechy tych miejsc? Co by się stało
gdyby te miejsca się zmieniły?
Cykle: Na podstawie definicji cyklów, zadaliśmy sobie pytanie: „W jaki
sposób sezonowe cykle wpływają na cykl
życiowy bezkręgowca lub grup
bezkręgowców?”
Multidyscyplinarność
Świat składa się z części, tworzących
systemy - części takich jak komórki czy
liście; jak ludzie czy rodziny. Są to
zarówno systemy społeczne, jak i
ekosystemy. Wszystkie systemy mają
wspólne właściwości i rządzą się
podobnymi zasadami, więc aby
zrozumieć te systemy podtrzymujące
życie, musimy przyjąć metodę
multidyscyplinarną. Nie chodzi tutaj
tylko o biologię. Nasze refleksja musi
opierać się również na ekonomii,
socjologii i innych naukach
humanistycznych, które mogą
przyczynić się do lepszego zrozumienia
świata.
Przedmioty i Relacje
Systemy są „zagnieżdżone‟ wewnątrz
innych, większych systemów. Na przykład
komórki wchodzą w skład tkanek, tkanki
tworzą organy, żywe systemy są częścią
systemów społecznych. Na każdym z tych
poziomów systemy tworzą zintegrowaną
całość, posiadają pewne właściwości
(przyszłe właściwości), które można
zaobserwować na tym poziomie (patrz
części i całości). Każda z tych części
stanowi osobną całość, która sama składa
się z części i stanowi jednocześnie element
większej całości. Tak więc każda część jest
połączona z pozostałymi częściami
wewnątrz sieci relacji i są to połączenia
zarówno między podobnymi do siebie
częściami, jak i mniej lub bardziej
złożonymi częściami systemu. Badanie
pojedynczych części, ignorujące istnienie
powiązań, nie daje spojrzenia na całość.
Musimy zbadać zarówno powiązania
pomiędzy częściami, jak i same części.
Mierzenie i Tworzenie
Map
Badając części, możemy zmierzyć i
policzyć przedmioty, ale co z relacjami
pomiędzy nimi? Aby lepiej je zbadać,
musimy utworzyć dla nich mapy.
Zaczynamy szukać powtarzających się
układów powiązań. Musimy zastanowić
się nad sposobem, w jaki definiujemy
dany przedmiot. Najważniejszą granicą
jest ta, która pozwala nam go zmierzyć
lub policzyć, ale jeszcze ważniejsze jest to, aby móc go
zdefiniować w taki sposób, abyśmy mogli dostrzec sieć
powiązań, które mogą go łączyć z innymi przedmiotami. W
relacjach chodzi o jakość, nie o liczbę, i właśnie taką
perspektywę należy obrać badając je.
Od Struktur do Procesów
Struktura każdego systemu wynika z procesów, które w niej
zachodzą. Żywe organizmy i systemy są czymś więcej niż
swoimi kształtami, więcej niż statyczną konfiguracją swoich
części. W żywym systemie ma miejsce przepływ materii, ale
jego forma pozostaje bez zmian. Musimy przestudiować
procesy, które leżą u jej podstaw, jak również strukturę i
formę samą w sobie.
Zrozumienie procesów wiedzy
Systemowy ogląda rzeczywistości jako sieci powiązań oznacza,
że aby móc je analizować i rozumieć w całej ich złożoności,
naukowcy mogą podzielić systemy na poszczególne elementy i
wytworzyć
zróżnicowaną wiedzę i zrozumieć
poszczególne fragmenty. Te
różnorodne systemy analizy stają się
kluczowe dla zrozumienia systemu. Nie
da się niczego zrozumieć nie
zastanawiając się najpierw nad
pytaniami, które chcemy sobie zadać i
metodami badań lub obserwacji,
których chcemy użyć. To oznacza, że
nasze metody badań, nasze
zrozumienie i procesy związane z
wiedzą, nasze podejście
epistemologiczne są ważnymi
aspektami zdobywania wiedzy.
Pewność i Przybliżenie
„W epistemologicznym podejściu do
nauki, natura jest postrzegana jako sieć
połączonych ze sobą relacji, identyfikacja
konkretnych układów jako obiektów
wewnątrz tej sieci zależy od obserwatora
i od procesu zdobywania wiedzy”. Jeżeli
to prawda, możemy osiągnąć jedynie
ograniczone zrozumienie koncepcji i
teorii na temat rzeczywistości i nie
możemy zrozumieć wszystkiego metodą
kartezjańską.